кіріспе, түсіндіру, бекіту, қорытынды

64
§9. Сотта сөз сөйлеудің
риторикалық бейнелері
қозғайтын, ауызша және жазбаша шығармалардан алғандығына 
ұсынылған. Өзінің еңбектерінде ол риториканы жеке бөлектендіреді, 
яғни тегінде прозаларға және өлеңдерге, шешендікке байланысты 
қызылтілділік 
туралы 
ілімді, 
яғни 
поэтикалық 
туындылар 
шығармашылығына үлгі етіп жазады.
Жалпы М.В.Ломоносовтың риторикасы үш бөлімнен тұрған, 
олар: ойлап табушылықтан безендіруден,орналасушылықтан. Ол 
осылай өзінің кітабінің құрылысын негіздеген: «Риторика жалпы 
қызылтілділік туралы ілім.... Аталған ғылымда үш тектік ереже 
ұсынылады.Оның біріншісі, ондайды қалай ойлап табатындықты, 
ұсынылған материя туралы не айтылуы қажеттігі; екіншісі, қалай 
оқытады, ойлап табылғанды қалай безендіру қажет; үшіншісі, оларды 
қалай орналастыру қажеттігін көрсетеді, міне сондықтан да риторика 
яғни, ойлап табушылық, безендірушілік және орналастырушылық 
секілді үш бөлікке бөлінеді. М.В.Ломоносов кітабындағы риторика 
негізгі теориялық жағдайлары Ежелгі Грекия және Ежелгі Рим, Орта 
ғасырлар, Жаңа өрлеу және Жаңа заманның атақты жазушыларының 
шығармаларындағы цитаталарымен авторлық аударма мағлұматтары 
бойынша қоса беріліп отырды. Оқулықта Ломоносовтың өзімен 
жазылған мысалдары көп, соның ішінде өлеңмен жазылғандары да 
бар.
Кейінгі 
барлық 
орыс 
риториктері 
жұмыстарын 
М.В. 
Ломоносовтың еңбектеріне негіздеген.
Ритор деп көпшілік алдында өзінің 
әсер етуші сөзін құрай сөйлеп, 
өткізе-алатын 
адамды 
айтады. 
Батыл, жариялы айтылған сөз - 
нақты бір қауымға бағытталып, тәмамдалған шығармашылық сөз. 
Қандай да болмасын қауымға бағытталып, жариялы айтылған сөз – 
әрекетті болуға тиіс, бірақ ритордың басты мақсаты - жариялы 
айтылған сөзінің әсерлі болуын қамтамасыз ету.  
Ықпалды сөз – қоғамды ұйымдастыра, біріктіре және оқыта 
отырып жариялы айтылған сөз.
Жариялы айтылған сөзді көпшілдіктік деп оларды бағалап және 
қолдана алатын, қабілеті бар қандай да болмасын адамға бағыталған 
сөзді атауға болады. Көпшілдік сөздің жалпыға жетушілдігі 
бірмағыналық бола бермейді: жариялы айтылған сөздің құрылысы 
және мазмұнына және оларды қабылдаушылардың мүмкіншілігіне 
байланысты көпшілдік сөздің әртүрлі нысандары мен сатылары бар. 
Ритор бейнелері сотта сөз сөйлегенде өз ойыңды білдіру үшін қажет. 
Антикалық заманда мынандай келесі тезис болды: тыңдаушыларға тек 
дәйектермен қана емес, риторлық бейнелермен де әсер етуге болады 
деген.

65
Риторикалық бейнелер адамның жақсы есінде қалады. Риторикалық 
бейнелер сот жарыссөздеріне тазалық, анықтылық, нақтылық және 
әдемілік береді. Бірақ риторикалық бейнелерді дұрыс қолдана білмеу 
– күлкілі жағдайлар туғызады. Мына текстте риторикалық бейненің 
көптеген түрлері кездеседі: Күйеуі әйеліне ашуланып:

жүктеу/скачать 2.91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: