Әжинияз атындағы Нӛкис мәмлекетлик педагогикалық институты
жүктеу/скачать 4.15 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- MILLIY IDEYАNÍ QÁLIPLESTIRIWDE KÓRKEM ÁDEBIYaTLARDAN PAYDALANÍWDÍŃ ÁHMIYETI N.M.Tleumuratova QR XBXQT hám QAAO oqıtıwshısı
| Пайдаланылған әдебиятлар:
1. Камалов С. XVIII асирдеги каракалпак рус катнасыклары. Н., 1966 2. Саидкулов Т. Урта Осиѐ халқлари тарихининг тарихшунослигидан лавҳалар. Т., 1995 3. Ахмедов Б. Тарихий манбашунослик. Т., 2006 4. Иванов П.П. Очерки по истории Средней Азии (ХVI-сер. ХIХ вв.) М.1958 MILLIY IDEYАNÍ QÁLIPLESTIRIWDE KÓRKEM ÁDEBIYaTLARDAN PAYDALANÍWDÍŃ ÁHMIYETI N.M.Tleumuratova QR XBXQT hám QAAO oqıtıwshısı Ádebiyat insan ruwxın páklep, mánawiyattı pútin etiwshi sıyaqlı kúsh. Ol insannıń isenimin bekkemlep, ózligin ańlatıwshı bárshe iygilikli islerge baslawshı shamshırak bolıp tabıladı. Milliy ideyanı oqıwshılar sanasına sińdiriwdiń túrli faktorları bar, birak bul barada ádebiy kitapqa da ayrıqsha itibar beriw kerek. «Ádebiyat atomnan da kúshli, biraq onıń kúshin otın jarıwına jumsaw kerek emes»,- degen edi Abdulla Qahhar. Sol sebepli milliy ádebiyatımızdı joqarı kóteriw, áwladlarımız ushın tárbiya mektebi bolatu ǵın mánawiyattı bekkemlewge xızmet etiwshi iri shı ǵarmalar jaratıw eń áhmiyetli wazıypamız. Ataqlı jazıwshı hám shayırlarımızdıń, ullı babalarımızdıń qálemine tiyisli úlgiler perzentlerimiz sanasına tereń sińdiriw biz, zıyalılar-dóretiwshi xalıqtıń aldında ǵı eń aktual wazıypamız. «Mánawiyat - insaniylıqqa alıp baratu ǵın jol»,- dep atap ótken edi Ózbekistannıń birinshi Prezidenti I.A.Karimov. Áne, usı insanıylıqqa alıp baratu ǵın jolda ádebiyattıń ayrıqsha ornı bar. Ullı a ǵartıwshı babamız Abdulxamid Sulayman ulı Sholpan 1914-jılı járiyala ǵan «Ádebiyat nedur?» atlı maqalasında: «Hesh toqtamastan háreket etip tur ǵan organizmimizge suw hawa qanday zúrúr bolsa, tirishilik jolında hár túrli qara kirler menen kirlegen ruwxiyatımız ushın da ádebiyat sol dárejede zárúr. Ádebiyat jasasa - millet jasar. Ádebiyattı bilmegen, ádebiyattıń rawajlanıwına aralaspa ǵan hám jazıwshılardı jetistirmegen millet aqırı bir kún seziminen, pikirinen ayrılıp, áste akırın kriziske ushıraydı. Bunı inkar etip bolmaydı»,- dep aytıp ótken edi. Haqıyqattan da ádebiyattıń jas áwlad ruwxında tárbiyasında áhmiyeti joqarı. Ásirler dawamında qáliplesken, áwladtan-áwladqa biybaha miyras sıpatında ótip kiyatır ǵan xalqımızdıń ádebiyatı ideyamızdı jaslar sanasına sińdiriwde áhmiyetli faktor bolıp xızmet etedi. Sol mániste Ózbekstan Respublikası Prezidenti Sh. Mirzieyotiń 2017-jıl 12-yanvarda qabıl etken « Kitap ónimlerin baspadan shı ǵarıw hám tarqatıw sistemasın rawajlandırıw, kitap oqıw hám kitapxanlıq mádeniyatın 117 asırıw hám de úgit násiyatlaw boyınsha komissiya dúziw haqqında» ǵı pármanı [1:1], 2017 жыл 13 sentyabrdеgi «Kitap ónimlerin baspadan shı ǵarıw hám tarqatıw sistemasın rawajlandırıw, kitaptı ádebiy oqıw hám kitapxanlıq mádeniyatın arttırıw hámde úgit ńásiyatlaw boyınsha kompleks is ilajlar dástúri» haqqında PQ-3271- sanlı qararı [2:1] áne usı iygilikli islerde jáne de joqarı basqıshqa qaratıl ǵanlıǵı menen o ǵada áhmiyetli. Bul qararda jaslar arasında kitap oqıw hám kitapxanlıq mádeniyatın asırıwda bir qatar mashqalar barlı ǵı sáwlelengen. Sonday-aq, baspadan shıǵarılıwına, kitaplardı arzan bahalarda jetkeriw, onlayn buyırtpa beriw hám mánzilge jetkiziw sisteması pás rawajlan ǵan, sonday-aq xalıqqa xızmet kórsetiwde elektron kitap formalarınan keń paydalanıw jaqsı qoyılma ǵanlıǵı ayrıqsha kórsetilgen. Bul biykar ǵa aytılmaǵan. Nege degende, globallasıw dáwirinde xabar kommunikaciya texnologiyaları ómirimizde sonday sińip ketti, tek kúndelikli turmısımızda emes, al ekonomikalıq-sociallıq tarawlar rawajlanıwın olarsız kóz aldımız ǵa keltire almaymız. Xabar texnologiyalarınıń bunday tez pát penen rawajlanıwı kitapxanıqqa da óz tásirin ótkizbekte. Búgin jáhándegi kitap baspaxanaları kemeyip barmaqta, olardıń onlayn versiyası kóbirek oqılmaqta. Bul processler mámleketimizdegi kitapxanalarda da dawam etpekte. Házirgi waqıtta elektron kitap qollanbaların shı ǵarıw kún sayın ósiw nátiyjesinde olardı súwret hám video tárizinde tamasha qılıw, audiomateriallardı esitiw funkciyası da bar. Zamanagóy elektron qurılmalar hátteki tómen ózlestiriwshi oqıwshılar ushın tekstti ózi oqıp beredi. Sonday etip bahası arzan, paydalanıw ushın qolay hám orındı bánt etetu ǵın zıyansız virtual kitaplardıń bar ǵan sayın ǵalabalasıp baratırǵanı óz ózinen «Qaǵazda basıp shı ǵarılǵan kitaplardıń keleshegi barma?»- degen durıs soraw kelip shıǵıp atırǵanı da sır emes. Usı jerde ǵárezsizlik aldında hám onıń dáslepki jıllarında ayırım jerleslerimizde kitapqa, kitapqumarlıqqa qızı ǵıwshılıq birqansha paseygenin eslep ótsek. Házirgi waqıtta elimizde kitapqumarlıq, kitap súyiwshilik pazıyletleri jáne de joqarı dárejege kóterilmekte. «Kitapxana – haqıyqıy zıyalınıń eń ádiwli baylı ǵı» degen dástúr qaytadan úrdiske aylanbaqta. Internet hám basqa qurallar jedel rawajlanıp atır ǵanına qaramastan, insannıń sana sezimin jetilistirip barıw, ruwxıy álemin bayıtıw, jaqsılıqtı úgit-násiyatlawda baspa kitaptıń ornı bunnan keyinde saqlanıp qala beredi. Kitap ásirler dawamında xabar saqlawshı eń nátiyjeli qural wazıypasın orınla ǵan. Qalaberse mıń jıl aldın Samarqand qa ǵazında jazılǵan qol jazbalar házirde insaniyatqa aǵartıwshılıq nurın shashpaqta. Saqıbqıran Amir Temurdıń aytqanınday «Kitap bárshe dóretiwshilik, jaratıwshılıq hám aqıl kúshtiń, ilimlerdiń tiykarı, ómirdi jaratıwshı ustaz». Solay etip, formasına qaramastan bárshe kitaplar milliy ózligimiz hámde ulıwma insanıy qádiriyatlardı úgit násiyatlawına xızmet etiwi sózsiz. Ádebiyattıń tásir kúshi nede? Ol nelerge baylanıslı? Bunıń ushın kórkem sóz sheberleri jaratqan kóplep shı ǵarmalardıń xalıq arasında ayrıqsha húrmet hám itibar ǵa eriskenligin aytıp ótiwimiz kerek. Halqımızdıń dóretiwshilerge qaratqan ayrıqsha húrmet hám itibarı da jaqsı belgili. Maxmud Qashqariydiń «Devonu-ul 118 lu ǵotit turk» shıǵarmasında «Barlıq pazıyletlerdiń bası tildir» degen naqıl ushırasadı. Demek, til hám ádebiyat sózdiń qúdiretine áyyem zamanlardan-aq áwladlarımız ayrıqsha itibar bergen. Sóz sheberleri názerlerinde ayrıqsha, ullı ataqqa iye Yusup Xas Xajib til hám sózge úlken itibar berdi. Ol tildi bilim hám aqıl, oy-óris awdarması dep ataydı. [3:34] 2017-jıl 3-avgust kúni mámleket basshımız Shavkat Mirziyoev Ózbekstan dóretiwshi-zıyalı wákilleri menen bol ǵan ushırasıwda «Ádebiyat hám kórkem óner, mádeniyattı rawajlandırıw xalqımız mádeniy álemin kóteriwdiń bekkem tırna ǵı» atlı bayanatında tarawdıń jetiskenlikleri, mashqala hám kemshiliklerine ayrıqsha toqtalıp ótti. Prezidentimiz bayanatında: «Biz bir nárseni hesh qashan esimizden shı ǵarmawımız kerek. Eger «ǵalabalıq mádeniyat» qáwipi shetten, Batıstan kirip keledi, desek qatelesemiz. Bul ózimizden óz aramızdan da shı ǵıwı múmkin,- degen pikirdi ayrıqsha aytıp ótti. Haqıyqatında jámiyetimizde áne usınday illetlerdiń aldın alıw, perzentlerimizdiń sana seziminde « ǵalabalıq mádeniyat»tan asırap abaylawda ádebiyattı tiykar ǵı qural etip alıwımız maqsetke muwapıq boladı. Ǵárezsizlik jıllarında jazıwshı, shayır hám ádebiyatshı alımlarımızdıń milliy ideyamızdı úgit násiyatlawında alıp bar ǵan hám alıp barılıp atırǵan háreketleri dıqqatqa ılayıq. Shı ǵarmalardıń sıpatı hám mazmunı jaǵınan bayıǵanlıǵın itibarǵa alıwımız zárúr. [4:12-14] Házirgi insan sanası hám qálbi ushın gúres ketip atır ǵan bir dáwirde bul mashqala ǵa ayrıqsha itibar qaratıw lazım, kózge kórinbes buzǵınshı ideya hám ideologiyalardan qor ǵanıw, kózge kóriniwshi qáwipten qorǵanıwǵa qaraǵanda bir qansha qıyın. Buz ǵınshı ideyalar menen suwǵarılgan shıǵarmalardı oqıwı nátiyjesinde jaslar ǵa óz tásirin kórsetpeydi, dep hesh kim kepllik bere almaydı. Álbette, hár bir oqıwshı qızı ǵıwshılıǵı, tábiyatı, kóz-qarasınan kelip shıqqan halda ádebiy kitaplardı tańlap oqıydı. Biz óz ata-babalarımızdıń qanday islerdi ámelge asır ǵanlıǵın olardıń jaratkan ilimiy hám ádebiy shı ǵarmalar arqalı bilemiz hám olardıń ullı insanlar bol ǵanlıǵınan maqtanısh etemiz. Solay eken, búgingi kúnde milliyligimizdi kórsetiwshi ilimiy, ádebiy shı ǵarmalardıń xalıqshıllıǵın asırıw, rawajlangan xabar ásiri hám ideologiyalıq qáwipler dáwirinde onıń da óz ornı bar ekenligin turaqlı túrde úgit násiyat qılıwımız hám de olardı keleshek áwladqa jetkeriwimiz kerek. Sonda ǵana keleshek áwlad bizler sıyaqlı óz ata-babalarınan minnetder boladı. жүктеу/скачать 4.15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|