Еуропа және америка елдерінің жаңа және қазіргі заман тарихы 1640-2019 жж.
жүктеу/скачать 1.75 Mb. Pdf көрінісі
|
| І Петрдің әлеуметтік реформалары. Әлеуметтік саясаттағы Петрдің
негізгі мақсаты - Ресей халқының құқығы мен міндетін санат бойынша заңды рәсімдеу. Нәтижесінде қоғамның құрылымы пайда болды, онда айқын сословиелік мінез белгілі нысанға келді. Ақсүйектердің құқықтары мен міндеттері кеңейтілді, сондай- ақ сол уақытта шаруалардың ашуы күшейе түсті. Дворяндық саясаттың негізгі кезеңдері: 1706 жылғы Білім туралы жарлық: бояр балалары міндетті түрде немесе бастауыш мектеп, немесе үйде білім алуы керек. 1704 жылғы вотчиналар туралы жарлық: дворяндық және боярлық вотчиналар бөлінбейді және бір-біріне теңеседі. 1714 жылғы бір мұралық туралы жарлық: ұлдары бар жер иеленуші өзінің барлық жылжымайтын мүлігін олардың біреуіне ғана таңдауы бойынша мұра етіп қалдырады. Қалғандары қызмет жасауға міндетті болды. Жарлық дворяндық жер иелігі мен боярлық вотчинаның түпкілікті бірігуін білдірді, сол арқылы феодалдардың екі сословиесі арасындағы айырманы мүлдем жойды. 1721 жылғы «Рангтар туралы табель»: әскери, азаматтық және сарай маңы қызметтерін 14 рангқа бөлу. Сегізінші сыныпқа жеткен кезде кез келген шенеунік немесе әскери адам ата-бабасынан қалған дворяндық мәртебесін алатын болды. Сол арқылы адамның мансабы ең алдымен оның шыққан тегіне емес, оның мемлекеттік қызметтегі жетістіктеріне байланысты болды. 1722 жылғы 5 ақпандағы тақты мұра ету туралы жарлық: І Петрдің мұрагері болмауына байланысты тақты мұра ету туралы жарлық шығаруды шешеді, онда өзіне мұрагер тағайындауды өзіне қалдырады. Бұрынғы боярлық орнын «генералитет» алды, «Рангтар туралы табельдің» алғашқы төрт класы шендерінен тұрды. Жеке сіңірген еңбегі бұрынғы текті ақсүйектер өкілдерін қызметпен көтерілген адамдармен араластырды. Петрдің заң шығару шаралары дворяндықтың маңызды-сословиелік құқықтарын кеңейтпестен оның міндеттерін айтарлықтай өзгертті. Мәскеу уақытында қызмет етуші адамдардың шағын класының бағынумен болатын әскери іс енді халықтың барлық тобының бағынуына айналады. Петр заманының дворянында бұрынғыдай жер иеленудің ерекше құқығы бар, бірақ бір мұралық туралы және тексеру туралы жарлықтар салдарынан оған мемлекет алдында өз шаруаларының көнгіштігі үшін жауапкершілік жүктеледі. Дворяндық оқу қызметіне дайындау үшін міндетті. Петр қызмет етуші кластың сол кездегі тұйықтығын бұзды, рангтар туралы Табель арқылы қызмет жолымен басқа сословиедегі адамдарға шляхталық ортаға кіруіне жол ашты. Екінші жағынан бір мұралық туралы заңмен дворяндықтан көпеске және дін басыларына шығуға ниет білдіргендерге жол ашты. Ресей дворяндығы әскери–бюрократтық сословие 52 болды, оның құқығын мемлекеттік қызмет құрайды және мұралық түрде анықтайды. Петрдің реформалары шаруалардың жағдайын өзгертті. Әртүрлі шаруалар санатынан, шіркеудің әлде алпауыттардың тәуелділігіне жатпайтын (солтүстік шаруалар, орыс халқына жатпайтын халықтар т.б.), жаңа біртұтас мемлекеттік шаруалар санаты қалыптасқан- ауызекі еркін, бірақ мемлекетке салық төлейтін. Берілген өлшем «еркін шаруалардың қалғанын жойды» деген пікір дұрыс емес, себебі, мемлекеттік шаруаларды құраған халықтар тобы Петрге дейінгі кезеңде еркін ретінде қарастырылған жоқ – олар жерге бекінген болды және патша жеке тұлғаларға және шіркеуге крепостной ретінде арыздануы мүмкін болды. XVIII ғасырда шаруаларда жеке еркін адамдардың құқықтары болды, бірақ орын ауыстыруы шектеулі болды және крепостной қатарына монарх ретінде ауысуға болатын болды. Жеке крепостнойлық шаруашылыққа қатысты заң актілерінде қарама-қарсы сипат болды. Сонымен крепостнойлардың некеге отыруына помещиктердің араласуына шектеу қойылды, сотта жауап берушілер ретінде өзінің орнына крепостнойды қоюға және оларды иеленушінің қарыздары үшін оларға ізденім салуға тыйым салынды. Сонымен қатар, өздерінің шаруаларын ойсыратқан помещиктердің алпауыт қожалығына қамқорлыққа беру туралы норма бекітілді, ал шаруаларға, өздерін крепостнойлық тәуелділіктен босату үшін солдатқа жазылу мүмкіндігі берілді. Сол уақытта қашқын шаруаларға қарсы шаралар айтарлықтай қатайтылды, помещиктерге крепостнойларды рекрутқа беруге рұқсат етілді. Құлдарға адам басына салық салу құлдардың крепостной шаруалармен қосылуына алып келді. Шіркеу шаруалары монастырь бұйрығына бағынды және монастырьлардың билігінен шығарылды. Петр кезінде тәуелді жер иеленушілердің – мануфактураларға тиесілі шаруалардың жаңа саны құрылды. Осы шаруалар XVIII ғасырда фабрикаға бекітілген атау алды. 1721 жылғы жарлықпен дворяндар мен көпес- фабриканттарға өздеріне жұмыс істеу үшін мануфактураға шаруаларды сатып алуға рұқсат етілді. Фабрикаға сатып алынған шаруалар оның иелерінің жекеменшігі болып табылмады, өндіріске бекітілген болды, сондықтан фабрика иесі шаруаларды сатуға да, мануфактурадан бөлек салуға еркі болмады. Бекітілген шаруалар белгіленген жалақы алды және белгіленген жұмыс көлемін атқарды. Шаруалар үшін Петрдің маңызды шарасы 1721 ж. 11 мамырдағы жарлығы болды, ол егін ору практикасында Ресейде дәстүрлі түрде қолданылған орақтың орнына литва шалғысын енгізді. Осы жаңалықты губерниялар бойынша тарату үшін «литовкалардың» үлгілері, неміс және латыш шаруаларынан алынған нұсқаушылармен бірге жіберілді. Шалғы егін ору кезінде он есе еңбек үнемділігін беретіндіктен, осы жаңалық қысқа мерзім ішінде кең таралым алды және кәдімгі шаруалар шаруашылығының бір бөлігі болды. Петрдің ауылшаруашылығын дамыту бойынша басқа шараларына жер 53 иеленушілер арасында малдың жаңа тұқымын – голландия сиырларын, Испаниядан әкелінген меринос қойларды тарату, жылқы зауыттарын құру енді. Елдің оңтүстік шеттерінде жүзім ағаштары мен тұт ағаштарының плантацияларын отырғызу бойынша шаралар қабылданды. жүктеу/скачать 1.75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|