ФӘрит яхин шигырьләР ҺӘм поэмалар өченче том

Һичнәрсә теләмәде,

Йоклады да йоклады.

Яши торган урыны,

Белми икән һич алар

Авыр тормыш зарыны:

Иртән кояш чыкканда

Канат җилпеп нурларда

Алар оча ил буйлап,

Йөреп урман-кырларда —

Китерәләр бәхетләр

Һәм шатлыклар һәр җиргә,

Чәчәкләрне уятып,

Күбәләкләрдәй бергә

Куышып һәм очынып

Кыр-болыннарда йөреп,

Хушланып-сөенешеп...

Җиргә иңгәч кич җиле

Кайталар, ди, сарайга,

Яндыралар шәмнәрне,

Җырлап бәйрәм итәләр,

Бииләр-көлешәләр,

Бәхет җамын эчәләр —

Шулай гомер кичәләр...

Нигьмәт тулы өстәлләр,

Алар ятканны көтә

Йомшак-җылы мендәрләр.

Керделәр ул сарайга,

Һәр җирдә бәллүр чыңы —

Сарай охшады айга.

Сый-хөрмәткә куанып

Саф шәраблар эчтеләр,

Шаярышып-кыланып —

Сарай эче гөр килде...

Менә тынлык та иңде,

Нечкә билле кызларның

Үз шөгыле бар инде:

Кайсы чәчләрен тарый,

Кайсы кошларны тыңлый,

Кайсы җыеп барчасын,

Күргән-белгәнне саный.

Рәхәтләрдә гизәләр,

Җиргә бәхет орлыгын

Берәм-берәм сибәләр.

Өлкән бикәләре бар,

Ул — чибәр һәм бик күркәм,

Тиңдәше юклыктан зар.

Ул керде бүлмәсенә,

Гаҗәпләнде, ис китте,

Күренәме күзенә:

Башка берәү ята икән

Аның түр ятагында,

Куркып чыгып йөгерде ул

Башка хурлар янына.

Әмирханны күрделәр,

Барсы аңа: “Тор!— диләр,—

Нишләп ятасың, юләр!”

Ничек торасың инде?

Әмма дә кызлар усал —

Әмирханны тиз җиңде!

Исе китте — ни булган?

Чын хәл диеп белгәне

Бары татлы төш булган!

Ә тегермән туктаусыз

Он тарткан да он тарткан,

Тегермәнчем йоклады дип

Бер дә туктап тормаган:

Башта тулган киң лары,

Аннан тулган идәне,

Агып чыккан тауга ул

Һәм дә түбән коелган,

Тау итәге — зур шәһәр,

Ул да он белән тулган...

Бу хәлләргә аһ иткән,

Бар халыклар җыелган,

Сүз йөгертеп шаулаган,

Ә балалар сөенгән,

Илдә зур бәйрәм булган,

Шатланышып-көлешеп

Чана-чаңгылар шуган!

Шулай тәүге кыш җиткән.

МӘКТӘПКӘ БАРУ

Кем илтә бара үзен?

Кызыкае, матуркае,

Бабасының яратканы —

Балакае, куянкае!

Мәктәпкә бара укырга,

Китап-дәфтәр тутыра:

Ә монсы — “Арифметика”,

Бу дәфтәр — язу дәфтәре,

Ә монсы — хисапныкы!

Монсы — каләм,

Монсы — бозгыч,

Ә монысы — карандаш,

Болары — сан таяклары,

Булмасын карыным ач!..”
Өчпочмак, пәрәмәч, кабартма

Салды өеп букчага.

Әйтте-куйды әбисе:

“И кызым, кызыкаем,

Синең белән барыйммы

Әллә соң мин дә үзем?..

Бетсә

Бирермен пешереп тагын!”

Тоз кисәген

Һәм салды букчасына

Әбисен һәм плитәсен.

Бетеп китсә

Өчпочмак, пәрәмәч, кабартма —

Әбисе тиз

Он тугылап кабарта.

Караватын һәм тагын

Чебеннәр чабалагын.

“Нигә,

Кунса чебен-черкиләр,

Тешләмәсен битемне,

Бабам,— диде, — бабаем,

Минем белән барырсың!”

Диванына утыртып

Букчага салды ансын.
Калдырмады бересен,

Алды тагын әнисен,

Салды барсын букчага,

Чыгып керде бакчага,

Китерде ул кишер дә,

Алмалар да тутырды,

Букчасы зур тау булды,

Хәтта өйне дә салды...

Торып калганмын эштә...

Кайтсам өйгә,

Өй кая?

Үз алдына тын тора.

Бушаткан дәү букчасын,

Әбисе: “Хәзер!”— диеп

Әзерләп куйган онын,

Бабасы: “Әзер!”— диеп,

Кулга тотып чабалак,

Торган чебен сагалап,

Читкә таба куалап...

Әниче дәрес язган,

Ә кызым йоклап алган.

Ике күзе калайлар

Борын суза тәм сизеп,

Кулда өчпочмак күреп...

Кызлар телләрен ялый

Кабартма карый-карый!

Бар да укый “Әлифба”,

“Ә” хәрефен өйрәнә...
“Ә” хәрефе — “әни”дә,

“Ә” хәрефе — “әти”дә,

“Ә” хәрефе — “әби”дә,

“Бабай”да — “б” хәрефе,

“Бәби”дә — “б” хәрефе,

Тагын кайда — әйтегез,

Нигә тынып калдыгыз?..”
“Б” хәрефе...”— ди кызлар,

“Б-э-э...”— дип суза малайлар...

Тагын кайда — әйтегез?”

“Пәрәмәч”тә!”—

Дип җаваплый кызыбыз.
Барсы бердәй көлделәр,

“Надан” исемен бирделәр.

“Бәрәңге”дә “б” хәрефе!”—

Дип аклана кызыбыз,

Уймак булды күзебез.

Диде аңа апабыз,

Аһлар итте кызыбыз.
“Бәрән ите, бәрән ите!..”—

Дип пышылдый әбисе,

“Бәрән ите, бәрән ите!..”—

Дия аңа бабасы,

“Бәрәңгите, бәрәңге ите!”—

Дип җаваплый кызыбыз,

Аһ-ваһ итте бабасы,

Ай-һай итте әбисе,

Әнисе сүз тапмады,

Кызым күзен каплады.

Өчпочмак та кирәкми,

Кабартма да сорамый,

“Бәлеш!”— дип аптыратмый,

Кулга алып букчасын,

Салып дәфтәр-китабын,

Йөгергән өйгә таба,

Артыннан бар да чаба:

Күтәреп плитәсен,

Камырын-пәрәмәчен —

Кайтып килә әбисе,

Тотып диван-журналын,

Чебеннәр чабалагын —

Кайтып килә бабасы,

“Ваһ!”— ди халык барчасы.
Ә өй мәктәптә калган,

Ишектән чыгалмаган...

Ничек яшәмәк кирәк?

Өйне кайтарып салдым!

Үзе барып мәктәпкә,

Кызым алмый пәрәмәч

Һәм тутырмый бәлеш тә.

Әбисен дә йөгертми,

Әнисен дә сорамый,

Үзе дәресен карый.

Дәрес тыңлаган чагында

Искә төшеп аптыратма!
(Бетте.)

08.02.91.

ӘБӘК!
Җил-җил-җилә килә,

Җил агай каян килә?

Җил агай каян килмәс,

Җил агай нишләп йөрмәс?

Урам-карны себереп,

Бер болганып, күпереп,

Тыйтак-тыйтак йөгереп,

Чөелеп тә чигенеп

Йөри агай...

— Сәлам әле,

Ни кылмыш?
Йөри агай йөгереп,

Яулыкларны чөйдереп,

Итәкләрне күтәртеп,

Яба күр изүеңне,

Җил агай үртәр сине!
— Һоп!

Чүт кенә егылмадым...

Исмә, җил, инде җитәр!

Чак җиргә тотынмадым,

Ярый ла тотып калдың!

Шаяртасың икән бит,

Ярый ла аңлап алдым,

Сиңа әбәкләп калдым!

Җил агай каян килә?

Малайлар оя кага —

Сыерчыклар килергә

Вакыт инде аз кала,

Малайлар такта кага...

Бик оста алар эшкә,

Чүкеч-кадак дәресен

Беләләр бар да “биш”кә.

Җил агай монда килә,

Күктән наз кояш көлә,

Җил агай ни хәл күрә:

Малайлар кадак ала,

Ояга такта сала,

Чүкеч шак та шок кага —

Берне суга кадакка,

Икенчесен — бармакка...

Бутала бармак-кадак!
“Торасың шунда карап!”
Җил агай килеп тота,

Чүкечнең эшләр хутта:

Кизәнеп кенә тарта,

Инде җил агай юк та.

Күзеннән очып чыккан,

Төз кадак бөкерәйгән,

Башкае кәкерәйгән.

Тап,булмаса, чарасын!

Кадакны каплый шулай...

“Берүк дуслар күрмәсен,

Кадагымнан көлмәсен!”

Түбәтәе каплады!”—

Арада сүзләр китте,

Уты колакны өтте.

Күккә түбәтәй чөйде,

Хәйлә кылы өзелде,

Кәкре кадак күренде.

Шакы-шокы киләләр,

Чүкеч башлы малайлар:

“Ха-ха-ха!”— дип көләләр.

Инде чия булды бит,

Акланырга сүз кирәк —

Хәйләгә тапты терәк:

“Күрмисезме, көн җилле,

Кадагыма ул тиде,

Кәкрәйтте дә аны,

Каплады түбәтәйне!..”

Кош оясы булдылар.

Әбәк салып куйдылар.

Җил бик тиз кача белә,

Артыннан бөкре кадак

Ояты куып килә.

Әбәк сиңа, җил агай!”

Мактанып-көлеп кенә,

Җил агай кая килә

Җилпенеп җилә-җилә?

Җаен белеп су сибә,

Җил агай шунда килә,

Кызлар аңа да сибә.

Җил агайдан көлмәгез!”

Сибүдән туктамыйлар...

Аптырады җил агай,

Үтте җилеккә кадәр

Кызларның сипкән суы,

Бетте шаянның туе.

Төренде дә толыпка,

Утырды да уйлады,

Ни эшләргә белмәде,

Бизгәктән калтыранды,

Сакалыннан су акты.

“Яңгыр ява, яңгыр коя!”—

Йөгерешәләр кызлар

Төрле якларга таба.

Күлмәкләре чыланды,

Бу хәлләрне күреп торып

Җил агай да куанды,

Йөткерде-ютәлләде,

Яшеннәр уйнаклады.

Йокысы камыт киде,

Җил агай күзен йомды,

Туйганчы дип йоклады.

“Нишләп ятасың? — диләр,—

Әбәк сиңа, җил агай,

Йоклама озак алай!”

Ташланды уңга-сулга,

Җирдә хәзер көз иде,

Сарыга йөзе тиде.

Йоклама идең алай!”

Апалар ни җилгәрә?

Бодай-арыш җилгәрә,

Җил кирәк, кайчан килә?

Җил агай монда килә!..”—

Апалар такмак әйтә,

Килми җил, читкә китә,

Урамнардан йөгерә,

Агачларга үрелә,

Бер чөелә, бер көлә,

Үз алдына үкерә...

Апалар борчак куа,

Сүзләр телләргә йокмый:

“Нигә дип җил дә купмый?

Кирәк җирдә йөрми җил...

Үпкәләмә инде, кил!”

Җил монда таба килә.

Арыш-бодай җилгәрә,

Җилнең тынар хәле юк,

Бертуктаусыз йөгерә,

Эшнең бетәр чиге юк,

Җилнең әйтер теле юк,

Инде исәр хәле юк,

Эштән булды бар да тук.

Апалар җилне сүгә:

“Нишләп исми җиләс җил —

Тынып калган бөтен ил!”

Җил агай эшләп арган,

Почмакка кереп калган,

Тынып качып ял итә,

Эш беткән дип уйлаган.

Җил агай йоклый бирә.

Эше барын уйланды!

Апалар киткән иде,

Эшләре беткән иде,

Салкын кыш җиткән инде.

Илдә салкын кыш менә,

Җил агай бөтерелә,

Өшенеп сикеренә.

Мине ку, мин — ак буран!

Калтыранма бик алай,

Минем толыпка уран!”

Җылы туннар бөркәнеп

Җил агай куып китте,

Җил агай куып тотты,

Җил агай узып китте.
Җил-җил, җилә-җилә

Кая таба йөгерә?

Сыбызгыдай сызгыра,

Көянтәдәй бөгелә...

“Әбәк сиңа, җил агай,

Йөрмәссең шәләй-вәләй!”

Агачлыкка качты җил.

Җил агай шунда чаба,

Бүрекләрен салдыра,

Колакларын кыздыра.

Кулларында — чаналар,

Җил агайны күрәләр,

Өйгә кире керәләр —

Чәрелдәшеп чабалар!
“Әбәк сезгә, малайлар!

Әбәк сезгә, кызыйлар!”

Апалар сулар ала,

Чиләкләре чайкала,

Суы түгелеп кала.

Агай поса тын гына:

“Әбәк сиңа, ак буран,

Бар, кырлардан ку куян!”

Куышалар көнозын...

Әбәк уйный җил-буран —

Куышсыннар, кыш озын!

“ГҮР­ГӘ КА­ДӘР САК­ЛАН­ГАН СӨ­Ю” (1993-95) ҖЫ­ЕН­ТЫ­ГЫН­НАН (Ка­зан: “За­ман” нәш­ри­я­ты, 1995.— 224 б.)

ЯЗ МИЗГЕЛЕ

Күмелде көн-бакча чәчәккә,

Җырлый күңел кошлар кебек чар-чәр,

Өлеш бар һәр бөтен-кисәккә.

Тик безләргә якын яз-җәе,

Кара көзе, карлы кышларында

Югалгандай була көн җае.

Кышлар — калды, көзгә дә ерак...

Тәрәзәмә басып кош тибрәнде,

Сайрамады, алды бер елап.

КӨЗГӘЧӘРӘК
Күңелләргә сагыш тулып, беркөн

Уйлый калсак дөнья барышларын,

Мактанырлык җайны табалмыйча

Без күзлибез кояш баешларын.

Булачагын бездән яшергәләп,

Фал ачтыра, гүя әүлиядәй

Сынамышны сөйлим күчергәләп.

Инде кала бары сокланырга,

Өйрәтергә кирәк тапкан улын

Бөек халык яшәп сакланырга.

Ул без генә һаман үзгәрәчәк,

Нәкъ безнеңчә меңнәр яшәп үтте,

Һәм үтәчәк яздан көзгәчәрәк.

ҖИЛ ЮАТУ
Һай елак җил,

Чиртеп тәрәзәмә,

Өнне алып, нишләп йөрисең?

Синнән бүтән юкмы башта борчу,

Нигә әле бүген көлмисең?
Кичә ничек хәтәр идең үзең,

Җир-күкләрне йөрдең болгатып,

Әйдә, хәзер бүре булып ула,

Күрсәт миңа койрык уйнатып.

Гел кояшлы булмый күз алды,

Әнә, кара, кәраваннар төсле

Болытлар да күктә кузгалды.

Артларыннан йөгер өргәләп...

Менә шулай, сынса күңелләрең,

Юатырмын, йөре кергәләп!

ЮГАЛТКАННАН СОҢ
Югалту җиңел үзеңне,

Табуы — авыр...

Йөрер юлларны,

Инде дә туры барам дип

Тотып уйларны,

Адашып калды күпмеләр,

Белсәң шуларны,

Ничек сак итәр күңелең,

Күреп туйларны!

Ташла елауны,

Әйләнеп кайтыр дөньяның

Бәхет олавы,

Җиңелгә килми һичкемгә

Үтү елларны,

Табып та мөмкин югалту

Туры юлларны.

ТОСТ
Сагындырып йөри дуслар юри

Саргайтырга теләп сагышта,

Айлар кичеп, еллар очраштырса,

Үтә гомер тыныч агышта.

Ә кайвакыт арта бәясе,

Очсызланган чакта, кыйммәтсенеп,

Тими китә тормыш бәласе.

Дуслар белән эчсәң — савапка,

Тутырып сал, мәҗлес күркәмләнсен,

Без калмаган шушы савытка.

Хәтер сүнсә, күңел бозыла,

Җырлыйк әле сузып “Карурман”ны —

Гыйбрәтле ул, гомер — узыла.

Хәерлегә диеп әйтә кал,

Сагындырып йөрмә моннан түбән,

Бу бокалны тутыр, әйдә, сал!

ХАЛКЫМА
Күңел тулы шик бар, хыялларны

Яндыралар, өтеп ала ла,

Әллә ничек шулай булдым инде,

Хәтерләрем генә кала ла.

Бу телемне, бәдән, йөрәкне —

Акыл җитмәс, кулым килмәс эшкә

Дөнья кыйный-кыйный өйрәтте.

Ә минеке — йөрәк, ни хикмәт,

Шикләнгәннәр бик сак була, диләр,

Ә мин йөри алмыйм һич ипләп.

Булырмы дип милләт куркусыз?

Бар гамәлне халкым өчен кылам,

Барыбыз да күптән йокысыз!

ВАКЫЙГАДАН
Минем дә бар шашкын вакытларым,

Сабырлар да кайчак кызалар!

Түзеп булмас хәлдә калдырдыгыз,

Салып өскә бәла-казалар.

Куркакта да барын белегез,

Мин әйтсәмме — кисеп салачакмын,

Кыскарачак шунда телегез!

Гаеп эзләп дөрес эшемнән,

Ахмаклыкка мине этәрмәгез,

Ычкындырмам, капсам, тешемнән!

Юкка болай ярсып шашынам...

Сабырлыкка керим дә бикләним,

Алар йөрсен, әйдә, кашынып!

КИЛБӘТСЕЗ БЕР СУРӘТ
Ышандырган кешең ялган белән

Үз намусын буяп ялгышса,

Дөреслекнең җирдә бетәсенә

Фалны ачып, төшмә каргышка.

Ялган — китә, күңел ватылгач!

Яшәү сүнде диеп уйлама син,

Дуслар булып дуслар сатылгач.

Кемнәр хаклар дуслык хакларын?

Хакыйкатькә корсаң тормышыңны,

Сиңа эчрер әрем-какларын.

Һәркемдә дә үзгә мәнфәгать,

Муллалар да үз җайларын эзли:

“Йә бер дога,— диеп,— җәмәгать!”

ХӘТЕРЕМ БАКЧАСЫ
Язның агар суларыдай

Бүселдем дә еладым...

Ачылды да китте дөньям,

Сиңа хатлар юлладым:

Тургайның моңнарында —

Җырга тулсын бүген бакчаң

Бу назлы таңнарыңда!

Яманга юк юрарым,

Син болай да минем белән,

Аерса да юлларым.

Читләрдә ни югалттым?

Бу язда да күңелемдә

Кабат чәчәкләр аттың!

ЯТЛАРГА КАЛАСЫДЫР
Заманадан терәк эзлим,

Ул да миңа төбәлгән;

Элек күрми үтә иде,

Хәзер эше күбәйгән.

Тартыла, һич тарсынмый,

Яралый милләт баласын,

Ә ул — түзә, ярсынмый.

Урысы да башкасы,

Атага төшә авырлык,

Барсын кабат башласы!

Терәксез кыен булыр,

Җайга салгач, замананың

Мәйданын ятлар алыр.

СӘЛАМНӘРСЕЗ ГЕНӘ

Кемдер сәлам юллаганнан,

Ишетүгә — шатланасың,

Гүя бәхет артып шуннан.

Кая атам? Нигә анам

Оныткан да бу баласын...

Күзенәме яше тулган?

Кардәш-туган нигә тынган?

Инешләрне буаганнар,

Өсләренә яфрак тулган.

Җылынасы көннәр сулган...

Язмы-көзме? Кемнәр белсен,

Хәбәре юк уңнан-сулдан.

ДУСЛАР БАРДА
Дуслар барда хурламыйлар

Бу дөньяны,

Җырлыйк-биик сайламыйча,

Ал тальянны...

Сагышланмыйк,

Көлке-уен күмсен әле

Тирә-якны!

АЛЛАҺ БИТ УЛ

Егылсаң да егылдырмый,

Елаганны юата да

Сагынганны сыгылдырмый.

Җиңелгәнгә шәрәф-шәфкать

Бирә шул ул, ирке булгач,

Ялгышсак та һәр көн кат-кат.

Кабул булыр гыйбадәт, кол!”

Безнең намаз-уразага

Мохтаҗы юк, Аллаһ бит ул!

АЙ КҮЛӘГӘСЕНДӘ АК КАЕННАР

Үксез булырлардыр, мөгаен,

Үрелепләр сузылалар ничек,

Тотарга дип төннең мул аен.

Исе китми ятлар хәленә,

Күзле дияр мөмкинме соң аны,

Күрми шул ул, йөри җаена.

Иңләп ала, юкса, дөньяны,

Төндә хәтта, шушы караңгыда

Бар галәмнең гүя ул — ханы!

Айны күреп төндә шулай сез?

Ә барыбер нуры төшә, әмма

Ул барыбер һаман да ялгыз.

ОЛУГ ҮПКӘ
Ул шул үзе ялган белән тулган —

Эче-тышы, тәмуг кисәве...

Ә син аңа сәлам юллыйсың да

Югала бу көннәр исәбе.

Гадәтеңә кереп бикләнгән,

Сөй һәм ярат... Һичбер гаебе юк,

Дәрвиш бәхетләре — чикмәннән!

Олуг булган, өлге, мөгаллим,

Бер ялгышкач, мәлгунь аталган ул,

Галимнәр дә була зур залим.

Ялганчылар тәүбә күтәртеп,

Эчең-тышың янгач, нәрсәң калыр —

Бер кочаклар җирең үткәртеп?

ЯШӘҮ ӨЧЕН ДОГА
Дөреслекне җирдә таба алсак,

Без омтылмас идек күкләргә,

Тарихларга хезмәт итүчеләр

Чыга алмый юкка, чүпләргә.

Онытсак та олпат затларны,

Тарих беркөн искә төшерәчәк,

Таләп итеп бездән хаклауны.

Ханлыкларны тоткан тарихта,

Заманабыз ял биргәндә бу көн,

Үпкәләүме мөмкин чынлыкта?

Бәхет эзләп шушы халкыма,

Кемлекләрне искә төшердем дә

Дога тоттым яшәү хакына.

Сәрхушланып туйлар түрендә

Гомер сөргән серсез “дуслар” барда

Калу мөмкин шешә төбендә.

Үз-үзеңдә табып канәгать,

Ә шулай да яшиселәр килә

Ризык хакын кылмый хыянәт.

Заманабыз исә — иманда!

Гыйбрәт эзләп мин кызыкка чыктым,

Сәрхушланып — шулай яманга.

“Гыйбрәт” диеп яман адәмгә?

Юкка чыгып беткән бәндәгә дә

Намус һәм дин килә ярдәмгә.

ГАДИЛӘР ДӘВЕРЕ
Пәйгамбәрләр яшәгәнен беләм,

Әүлияләр, соңрак — даһилар...

Безнең чорга берсе дә калмаган,

Барчабыз да бары гадиләр.

Әүлияләр ачкан серләрне,

Ә даһилар дөнья җимергәннәр,

Дәшеп яулар өчен үрләрне.

Һәм чишелде серләр казаны,

Яуланасы үрләр дә калмады —

Уйламыйча бәла-казаны...

Дигән сүзләр бармы хәдистә?

“Юк!” дигәннең надан икәненә

Шушы дәлил, минем гел истә!

ДАҺИЛАР ДӘВЕРЕ КИЧКӘЧ
Эшләремнең күреп дәрәҗәсен,

Әйтә алам: “Даһи түгел мин!”

Ә даһилар җирдә булмадымы?

Ник кәефе китте күңелнең?

Иярттеләр дәшеп-суккалап,

Инде менә, күзләр ачылуга,

Һичкемгә дә булмый үпкәләп.

Даһиларга ярмәү мөмкинме?

Мәйданнарга чыгып даулашырбыз:

“Әй, алышыйк, әйдә, кем-кемне!”

Мактанышып күкрәк сугарбыз...

Юк, кирәкми, ярый әле даһи

Булмый калып җиргә туганбыз!

И АВЫЛЫМ!

Җылытасың һаман күңелне,

Синдә яз бит, сабан тургайлары

Тоталардыр саман-күгеңне.

Урамнардан узып иңгә-буй,

Күңелемә сагыш оялады...

Ә мөгаен әле синдә — туй!

Икенчегә кадәр җыр белән,

Мин хәтерлим... Синдә үстем шулай,

Хәтерлидер болын, бүз үлән!

Сүз сөйләшеп, җырлап, көлешеп,

И авылым, әллә сүндең инде —

Хат язмыйлар хәл дә белешеп.

Йокы качар иде күзеңнән,

Кемгә диңгез тубыктандыр, мәгәр

Ә безләргә — чыпчык тезеннән!

ГАМЬ ДӘВАСЫН ЭЗЛӘҮ
Нигә сиңа күңел ихлас икән —

Үпкәм дә юк төсле, әмма дә

Бу тормышка терәк булалмадың,

Чик куймадың минем гамьгә дә.

Йолдыз койды күкләр өстемә,

Ни өчен соң якты кояш булып

Яналмадың үзең һич кенә?

Бер әйләнеп карап артыма,

Куанырлык сүзләр җаен эзләп,

Бүген синнән күңел тартына.

Шушы моңлы-дәртле халкыма!

Тарих үтеп, бар да онытылгач,

Син үзең дә сүнеп кал гына.

КИЧКЕ АЙЛЫ ЧАК
Хәтерлисең булса кирәк, бәлки

Айлы кичләр искә төшерер,

Ак каенның яшел яфракларын

Кузгаткан җил җәяү йөгерер.

Һәм адашыр менеп күкләргә,

Хәлең ничек? Әллә минем кебек

Син дә калдың мең ят-үкләргә?

Санап-санап бетә алмаган,

Айлы кичтә, йолдыз яңгырында

Йөриселәр генә калмаган.

Яхшы идең миннән шактыйга,

Кичләремә ай ияртеп керәм,

Чыксын өчен күңел яктыга.

САН ЮГАЛТУ
Ышандырып миңа әйтсәләр дә

Ышанмыйча торам үземә,

Ничек мөмкин, олуг затларны да

Ега тормыш, сугып тезенә.

Башбаштак ул, хуҗа көнемә,

Йолкыш хәлдә калса да, мескенгә,

Ала белә кагылып өнемә.

Һай куабыз ничек дөньяны,

Гүя кулга алган кебек булып

Сөенәбез мактап без аны.

Колы ясап солтан-ханнарны,

Башны иям, нишли алам инде —

Мин югалттым олуг саннарны.

ЯШИК, ӘЙДӘ!

Уен түгел, туй гына!

Өзгәләнеп китә күңел,

Чыгып бастым юлыңа...

Телгә килер хисләрем,

Бәхетемә юрадым да

Тик үземә теләдем.

Кошлар кебек сайрашып

Сүз алышыр чак түгелме —

Күздән җанга карашып?

Кебек яшәп, кайнашып,

Туйдан-туйга, уйдан-уйга

Яшик, әйдә, сайрашып.

ГЫЙЛЕМ ДӘРӘҖӘСЕ
Мөэминнәр: “Мәһди килә!” — дип белсәләр,

“Ходай туды!” — дип чаң суга кәлисәләр.

ТИГЕЗЛӘНҮ
Күздән тамган кайнар яшьне

Кан диеп бел, и җанаш!

Кем сине бу чаклы сөйде,

Әй бәгырем, кара каш?

Дәрт илендә мин белән?

Бу фәхешләр ялганыннан

Чык син тиңгә тиң белән!

Азгынлыкка төшмәсәң,

Алдың-артың тигез була —

Өреп кенә тешләсәң!

ҖЫЛЫ ӨЙДӘ

Дөнья йоклый чумып,

Ак юрганын ябып өстенә,

Учак белән серләр сөйләшәбез:

Ул олы шул, ә мин — кечкенә...
Акыл бирә, юкса үземдә дә

Булыргадыр тиеш бу кадәр:

“Чыгып йөрмә,— ди ул,— тышта — салкын!”

Чатнап куя дивар-буралар.

Утыралмыйм качып суыктан,

Чаңгы шуып, күреп дөньяларны

Кайтыйк әйдә, көнне җылыткан!

ЙОМЫЧКАЛАР
Дулкыннарда батмый йомычкалар,

Ә көймәләр гарык булалар...

Нидән шулай? Шушы юк-бар серне

Чишүчеләр хаким шул алар.

Акыл җитмәс эшләр кузгатып,

Кемнәр кемне санга суккан чакта,

Тәнкыйтьчеләр узды тузгытып.

Арттан килүчеләр юл язды,

Мин үзем дә җәйгә бара идем,

Бутап куйдым шунда көз-язны.

Бүген чәчәк атты алмагач,

Йомычкалар чүпкә чыга икән,

Заманалар дөрес юл алгач.

АЯТЬКӘ БЕР АҢЛАТМА

Ходай үзе биргән Коръәнен,

Юкка дисезме сез ул ишаннар

Сыпырганнар сакал көрәген?

Иртәгәсе аның хаталы,

Үткәнемә багып, курыкмыйча,

Бәхетләрне миңа атады!

Бәхетләрнең кайда калганы,

Сиңа урман кирәк, ә күршеңә

Чабу өчен печән аланы.

Киләчәге аның, үткәне,

Ә хакыйкать табыш һәм мал түгел,

Ә хакыйкать — кулдан киткәне!

ХАКТАН БӘҺАЛӘНҮ
Көнче ирнең мескен хатыныннан

Гыйбрәт алган затлы миһербан,

Бүген синең бәхет йолдызлыгың

Күзен ачты, үзең ит корбан!

Һәм югалтмас көчен һичкайчан,

Бәхетеңнең тәрәзәсе ачык,

Ишегеңне дә ач, ичмасам!

Бик аз була гомер эчендә,

Нигә болай аптырадың әле —

Бу бәхетле язның кичендә?

Вакытларның чиксез чакларын,

Гомерләре кыйммәт күренсә дә,

Бәндәләрнең очсыз хаклары.

ЯЗГЫ ХӘБӘРЛӘШҮ

Ел да язларны илдә уятты,

Син үзең — кояш, мин — шәрык җиле,

Ямьгә ямь килгән көннәрем якты.

Тәрәзәң кагып сине уятсам,

Ача күр, бәгырь, бу миндер — җанаш,

Уемда үзең — торсам да ятсам.

Хисләр ташкынын җыйма күңелгә,

Чыксын ургылып, күкләргә очсын,

Кышлар җитүгә — хисләр күмелә.

Картлык сафлыгы өлкәнгә яхшы,

Син минем — кояш, мин — самун җиле,

Безнең эш — дөрес, гайбәтче — шакшы!

БОРЫНГЫЛАРЧА БЕР ҮГЕТ КӘЛИМӘСЕ
Үсмер егетләр йөрсә биләмгә,

Сиңа ни өчен басу келәмгә?

Капла өстеңә акыл китәрне.

Надан ахмаклар юлда тыйтаклар.

Даһи-әүлия тәмам күченгән.

Ирлек-егетлек — тарих хафасы.

Килер сөенеч, юкка өндәмә.

Акылын егет уйнап котырта.

Егет өченгә калыр такыры.

Инде тәмамын бездә тузганнар.

Асып кайнатыр егет үз аңын.

Кыска сүз шушы, җитәр, буталмас!

ШУЛАЙ ГЫНАМЫ ИКӘН?

Илне күтәр иңеңдә,

Ил онытса, туган туфрак

Саулык бирер үзеңә.

Хакыйкате һәркемдә,

Аңлар итеп төшендерә —

Бар да аның иркендә.

Ялгышлардан каралып,

Югалтканны табып булмый,

Булмый кабат яралып.

Дисәләр дә, дөньяда,

Шулай микән дигән шөбһә

Җан түрендә уяна.

БҮГЕН-ИРТӘГӘ

Малай кебек күреп бу дөнья,

Сабак биреп торыр дисеңме син —

Ега сала, ташлый утынга...

Миллионнарның җаны киселде,

Сугышларны нәрсә диеп белдең —

Тарихлары шулай кичелде.

Дип уйлама ялгыш яхшыга,

Ник бу бәндә тормыш үзгәртәм дип

Кабалана һаман, ашыга?

Бүтән булып торса иртәгә,

Бөтен нәрсә шунда үзгәрәчәк,

Юк тормышны нигә сүтәргә?

ТОРМЫШ САБАКЛАРЫННАН СОҢ
Син үзеңне белдең һәм тормышны

Өйрәнергә генә башладың,

Ә ул сабак бирү остасы шул,

Исән генә булсын башларың.

Күтәрепләр чөя күкләргә,

Бер ялгышсаң, кыйнап ташлыйлар да,

Чыгара ул сине чүпләргә.

Юашларның изә җилкәсен,

Сөенәбез бүген, ә иртәгә

Белеп булмый нәрсә киләсен.

Кешеләрнең үзен, кемлеген,

Бүген белсәң, ә иртәнге көнгә

Танымыйсың: кем ул, кем үзең?

ИСКЕ КИТАП КЕБЕК АЧЫЛДЫМ
Мин бер иске китап кебек сөйләп,

Хакыйкатьне илгә ачканда —

Яңа ирләр керде мәйданнарга...

Мин — ябылам, ә син — ач анда!

Сөйләр сүзне туйгач кабатлап,

Мин ябылам, ә син ачып кара,

Ачып укы, укы син ятлап!

Шулай гына белем табыла,

Тик аңлы бул! Күкне тикшергәннәр

Җир йөзендә бик еш абына!

Китап кебек сөйләп, замана,

Кем ул анда яңа сүз башлады —

Тавышларга тавыш ялгана.

ТАРИХ УЛ —

КИЛЕР КӨННӘР КАПКАСЫ

Замананың аңлыйм борчуын,

Тарихны кем иҗат итеп яза,

Белми алар

Киләчәкне шулай бозуын.
Гаеп итмим, акыл җитмәс эшләр

Булмый калмас, серләр — яшерен,

Кем тарихны белми сөйли икән,

Алар бикли

Килер көннәремнең ишеген!
Әдәп белән ялган бергә йөрми,

Тарих бозу — иң зур җинаять,

Балаларым, оныкларым хакын

Урламагыз,

Ялган тарих язу — хыянәт!
Бар мескенлек — тарих югалудан,

Бар олылык килә хаклыктан,

Уйнамагыз минем тарих белән,

Дөреслек бар —

Азат итүче көч коллыктан!

КОЯШЫМ
Йолдызлардан, кояштан да якты

Нурлы йөзле сылу, назлы гөл —

Күңел бакчасының түрендә син,

Мин — елармын, ә син — балкы, көл!
Сагынырмын, хисләр ирексезләп

Адаштырыр акыл-гамәлне,

Син көләрсең һаман, гел шулай бул,

Яулап ал бу мескен галәмне.

Чыгар аңа нурың яктысын,

Кояштан да була ятсынучы,

Сине күреп, бәхет татысын.

Шушыдыр, и җанаш-кояшым,

Болыт булып сиңа каплансам,

Яңгыр булып тама күз яшем.

ТИҢЕМ-МИҢЕМ
Ачтың күңлем таҗларын да,

Гөл булдым, ал-өз мине!

Ничек сөеп иркәләдең,

Син — теләк, йөрәк тиңе!

Адаштыр, үртә мине!

Мең эзләгән бер ярым син —

Бит очым кара миңе!

МӘХӘББӘТ СЕРЛӘРЕ

Менеп йөрмә янар тауларга,

Сулар кичмә, гаҗиз булма, бәгырь,

Өйрән аны бары сакларга.

Мәхәббәт ул — бәхет чишмәсе,

Мәхәббәткә җавап эзләп йөрмә,

Һич кирәкми серен чишәсе.

Яраланса да бу йөрәгең,

Бакчаларда гөлләр үстергәндә

Кисәләр шул аның көйгәнен.

Бары сакла йөрәк түреңдә,

Сагышлан, көй, әмма серең бирмә,

Барсына да җавап — үзеңдә!

Мәҗнүн кебек шашып ярату,

Әмма шарты түгел, җавап итеп,

Мәхәббәттә ярны карату.

“Яратуга” тиңдәш — “карату”,

Мәхәббәтнең канунында түгел

Каратулар белән ярату.

Нурлансын бу күңел сараең,

Синең әле тәүге тапкыр шулай

Бу дөньяга аңлап каравың.

Адашмыйча яшәү кирәген,

Таянырлык нокта калмаганда

Мәхәббәтең булыр терәгең.

Уңар, әмма бетмәс мәхәббәт,

Ул барында яшәү рәхәт җирдә,

Ул барында — яши мәрхәмәт.

Бәхет бит ул, байлык мәңгелек,

Мин дә шулай сөя белеп сөйдем

Һәм көл булдым янып иң элек.

Ә ШУЛАЙ ДА
Ачуланма, үпкәләмә,

Җилдән торган дөньядыр,

Үпкән-кочкан — булган-беткән,

Беркөн бар да сүнәдер...

Бүгенгенең эзе бар,

Кара шәлле кыз йөзендә

Ахирәт көн, буран, кар...

МӘХӘББӘТ
Ул сине үлеп яратса,

Белдереп күз сирпесә,

Бәгырьләрең киселмәсме —

Алларыңа иелсә?
Син аны үлеп яратсаң,

Күзен күзгә каратсаң,

Ни хәл кылыр бу дөньялар —

Яр сөям дип җан атсаң?

Ходайга бәгырь көйгән,

Мәхәббәтеңнән биздермә,

Күз — сукыр, акыл — сүнгән.

ЧИТЛЕКТӘГЕ КОШЫМ
Гөлдер-гөлдер...

Кемдер-кемдер?..

Миндер-миндер, бер генәм!

Күгәрченем, асыл кошым,

Бер елыйм да бер көләм:

Күзең — ачык, күңелең — бикле,

Керәлмичә тилмерәм!

ПЕЧӘН ВАКЫТЫ

Шәһәр урамнарын бушатып,

Печәнгәдер төшкән агай-эне,

Болыннарга, чалгы уйнатып...

Кузгатам дип яңгыр иләген,

Җай килгәндә чама югалткандыр

Әрсезләнеп чебен-кигәвен.

Һәр җанлының өмет-теләге —

Тормыш хакын аклау, янып-пешеп

Ардыра ул кулын-беләген.

Шәһәремдә, затлы диванда,

Хәбәр салмый кайтып төштем әле,

Күңел дәште монда, туганга!

Чак-чак тыя, чама кадәре...

Уйнап кына алып китәр алар,

Җан-егеттә кызның кадере.

Көчен табар сүзләр хисләрдән,

Таңнарыңа килеп кенә керәм,

Чыгып киткән җирдә кичләрдән.

Очрашудан кайнап йөрәгең,

Сизенмәссең иңнәреңнән шуып

Төшкәннәрен затлы кигәнең.

Уйнаган ат талып туктады,

Таң хәбәре — әтәч тавыш бирә,

Мәшрикъ ягын инде ут алды!

КОТЫРТЫЛУ
Кайнарландым — кайгы таптым,

Суындырды — сумала

Хәлендә мин ябышкактыр,

Дус алдында — томана.

Ачулана, ялына,

Күңелемә тулган тозны

Оят-бозау ялана.

Йомшак сүз — кайгыны,

Күздән агып чыккан тоздан

Минем күңел айныды.

Ташып китеп ачуым,

И якын дус, утка салып,

Әл дә бу көн ачылдың!

ГЫЙШЫК ДӘРТЕ
Күз тукталды үтеп җилкәсеннән,

Куенына кереп, адашып...

Мәгәрем ки йөзгә чибәр, тәнгә,

Җаннар алды җанга карашып.

Тәгәрәпләр китте йөрәгем,

Кемнәр утта, кемнәр сүздә янды,

Ә мин исә пыскып көйрәдем.

Сергә кергән дусның акылы,

Аның — кайгы, минем — дәрт сагышы

Ишегемә килеп шакыды.

Мәхәббәтнең меңнәр хадиме,

Һәрберсенең башы салынган һәм

Салмак йөреш, авыр адымы.

ГАРЕП-ШӘРЫК АРАСЫ

Карашыңнан оялам,

Сәлам алам, сәлам салам,

Сүзләремдә югалам.

Кыйнама, җан өзелер,

Миндер — вәйран, хәлем — харап,

Күңел кайчан төзелер?

Тән кайнары — йөрәктән,

Моңым — җырда, җырым — моңда,

Елама су кирәктән.

Мин вәйранны җан-җанаш,

Күңел — җилем, күздә — учак,

Шәрык-гареп тарткалаш.

ОЧРАШУ НИЯТЕМ БАР
Җиләс җилнең дәрте күчкән

Егетнең йөрәгенә,

Тулпар аты биеп куя

Тартылып йөгәненә.

Егетнең егетләргә...

Кая болай кузгалдылар,

Кемнәрне үгетләргә?

Кырлар-болыннар аша,

Карап кала сылу кызлар

Хисләрдә шаша-шаша.

Килеп бас, так зиннәтең,

Үзеңә тартылды күңел,

Сагындым, җәй җәннәтем!

ЮГАЛУ
Сүзең алдым, серем салдым

Телдән телгә,

Ишеттерсен дуслар аны

Бездән сезгә!
Ни хәл булса, җавап килсен

Көннән көндә,

Мин гашыйкның теләге шул —

Язын-көздә.

Ябар йөзгә,

Кемнәр сөю учакларын

Ягар күзгә...

Бары сездә,

Мәгъшук җанаш, аңлап үзең,

Күз сал безгә!

Бу дөньяда,

Сүз җитмәсә, күз сөйләшә,

Җан ояла.

Җанаш кайда?

Телдән — сүзем, күздән яшем

Юк-югала.

БЕЛӘМ ДӘ БИТ
Хәтерләрен җуйган халыклар бар,

Китаплылар һәм дә китапсыз,

Мин аларның икесе дә бу көн,

Гөнаһлы да үзем, гөнаһсыз!

Һәм язалар уйлап чыгарып,

Мин аларны укып таңга калам,

Хәтерләрем китә чуалып.

Үзәгенә җаным салынган...

Чукынышып китсеннәр дип әйтсәм,

Көнем китәр кебек алдымнан!

ГАЛӘМ БАЛАЛАРЫ
Хәтер изри... Күз адаша төннең

Язмыш серен белгән күгендә,

Төшенәсе килә: ниләр булыр,

Бәхет кайда йөри бу көндә?

Күзләрдәге кайнар яшьләрне,

Без башкача итеп яшәр идек,

Уңдырдык шул инде төсләрне!

Белергә дип баксаң фалларга,

Шушы хәлдә, белмим, ничек аны

Үткәнемнән карап барларга?

Ә мин үстем йолдыз күзәтеп,

Хәтер изри, мин фал ачам әле

Галәм кануннарын күзәтеп.

КӨЕН КӨЙЛӘҮ
Ничек бу болай булды,

Җанаш, сөйлә!

Моңсу наз күңелемнең

Көен көйлә...

Күлләрдән яшь,

Ничек качты синең

Йөздән кояш?

Тапсын хәзер,

Гыйсьян колыңны күр —

Җанын өзер!

Үпкәң бармы,

Әллә алдандым, синең

Күңелең тармы?

ҮТ УРАМНАН
Сүнде күңлем, тынды көннәр,

Җитте кыш, калды буран,

Буй күрсәтеп булмаса бер

Безнең урамнан уран.

Ил халкы күзләр салып,

Саташсыннар гайбәтчеләр

Сүзләрен сүзгә чалып.

Юкны оныт, барны бел,

Буран китереп өйсә дә

Килеп ашый карны җил.

Илгә язны җиткереп,

Үт ураннан, “аһ!” сүз илә

Калсын бар да тилмереп.

САГЫНАМ ДА ЗАРЫГАМ

Бәхетләрне сынап туймады,

Очраштырды, зарыксыннар диеп,

Аерырга безне уйлады.

Болыннарга очтым кагынып:

“Син кая соң, бәгырь?” — дия-дия

Кире кайттым өзелеп сагынып,

Урамда — көз, юлым — бикләнгән,

Шушы хәлдә кышка керәсем бар,

Җаным өши, күңел шикләнгән.

Язларыма таба кагынам,

Укырсың да аңларсың, дим, шулай

Сагынам сине, зарыгам!

БАЛАЛАР
Килде көн, тәрәзә шакыды:

“Ятма!” — дип урамга чакырды,

Омтылып һәм шашып йөгердем,

Югалтып юлымда акылны.

Зәңгәр күк, кояшның бу — туе,

Шатланып, биешеп, җырлашып

Уйнагыз, балалар, көн буе.

Бәхеткә кинәнгән чагыгыз,

Кыш үтте, җәй җитте дөньяга,

Кайгыны белмәсен җаныгыз!

БЕЗ
Яшим, түзәм...

Туза-туза

Җайлы-җайсыз сүзләреннән,

Сыгылып кына төшәм-төшәм,

Аяк чалгач —

Киселеп китеп тезләремнән.

Уза-уза

Ил бутала, идән-түшәм,

Аяк чалгач —

Киселеп китеп тезләремнән.

ӨР СУРЫҢНЫ
Өр сурыңны, тетрәсен бу

Җир-күкләр тәмам какшап,

Күзләрен ачсын барчасы —

Йөргәнче болай капшап!

“Йа Ходам, гафу, берүк!”

Син дә бу такыр башларны

Шәфкатең белән бер үп!

КӨННӘР ТАРЛЫГЫНДА
Көн тарлыгы тәннән җанга күчә,

Вакланабыз җайлы-җайсыздан,

Кемнәр йота үч һәм дошманлыкны,

Кемнәр шартлый шунда аңсыздан.

Ходай хөкемендә торсак та,

Гафу сорап кемнәр тәүбә итә —

Ярдәм бирә күкләр шул чакта.

Кискәләгәч җаен китереп,

Өстен чыккан бәндә кайвакытта

Яши икеләтә тилмереп.

Өйрәткәннәр олуг хакимнәр;

“Җиңеп яшә!” — диеп киңәш бирә

Ахмакларга мескен җаһилләр.

ГАШЫЙК БУЛЫП ЯШӘҮ МӘГЪНӘСЕ
Әгәр мине шулай искә алсаң

Таңда-кичтә көн дә сагынып,

Без һәрвакыт бергә булачакбыз —

Җаннар киткәч тәннән алынып.

Җырлар язам атап үзеңә,

Хәтереңне сакла, берүк, бәгырь,

Керә күрмә ятлар сүзенә.

Көннән-көнгә күчеп-күпереп,

Гашыйкларның гыйшкы — гыйбрәт өчен,

Сөйләр өчен җанга үз күреп.

Күзләреннән яшьләр китереп,

Яшик әле гыйбрәт өчен җирдә,

Гашыйк булып тәмам тилереп.

БӘХЕТ ДОГАСЫНДА
Бәхетемнән көнләшерлек итеп

Бер яшисе килә кайчакта!

Еллар үтеп, һаман өмет белән

Буш хыяллар калды кочакта...

Үзем — мескен, үзем — әүлия,

Кыш уртасы, салкын яки буран,

Кем — ялангач, ә кем тун кия.

Белән мәгәр җиргә тумасаң,

Кешеләрдән көнләшмәслек кенә

Бәхетем бир, Ходам, ичмасам!

Әйтелмәсә дога-намазың!

Йөрәкмени, мин үземнән чыгып

Киттем әле, табып азагын!

ХӘЯТ ХАЛӘТЕ
Зарланабыз, дөнья, синнән бары

Зарланырлык хәлгә калганга,

Җаең белеп яшәүчеләр бардыр,

Исе киткән гомер барганга!

Күрсәт әле, диеп бәйләнмә,

Онытылган, әллә булмаган да,

Дөнья бит ул — һаман әйләнә.

Оялмыйча кеше күзеннән,

Сыйланасы, җырлап җибәрәсе —

Карамыйча кеше сүзенә.

Бетми бит ул безнең дөньялар,

Кем булсак та, бер үк җиргә илтеп,

Баш очына таш та куярлар.

ТАНЫШУДАН ГЫЙБРӘТЛӘНҮ
Дәрәҗәне сорый танышканда

Кул сузган һәр кеше, ни хикмәт,

Шуннан нәрсә? Әйттем, авыз ерды,

Әллә үзе, әллә мин тинтәк.

Барсы аның кала үткәндә,

Хөрмәтленең төшә дәрәҗәсе —

Кулдан хөкем, кадер киткәндә.

Азлар белә аның бәһасен,

Югарыга төбәп атучылар

Нәмруд кебек җыя бәласен.

Дәрәҗәдән бары сөрәләр,

Бәндәләрнең басып бәгыренә

Хөкемдарлар йөри, түрәләр.

САГЫНАСЫҢДЫР
Сагынасыңдыр, бәгырь, өзгәләнеп,

Минем кебек шашып-юксынып,

Тынгы тапмый ярсу йөрәгеңә —

Күңелләрең тулып һәм сынып.

Йөзен күрер өчен зарыга, —

Очар кошлар оя корган вакыт,

Бакчаларга чәчәк сарыла.

Сандугачлар сайрый, тургайлар,

Мөмкинме соң, бәгырь, сагынмыйча,

Бүленгәндәй булам урталай.

Күңел күлләремдә йөзәләр,

Әйтсәң иде, шундый вакытларда

Гашыйк ярлар ничек түзәләр?

БӘХЕТ ЭЗЛӘГӘНДӘ

Җитәкләрлек кемем бар иде?

Ялгышмыйча мөмкин булмагандыр —

Кыйбласыз да кайчак барылды.

Сүзләреннән чыккан чагында,

Үпкәләми мөмкин булмагандыр

Ялгыз калгач юллар чатында.

Хакыйкатьне кайчак бозганмын,

Хәйләсез дә мөмкин булмагандыр —

Үз-үземне ялгыш узганмын.

Һәм бәяли аңны үзгәртеп,

Бәхетемне эзләп киләм әле,

Тормыш тора арттан күзәтеп.

ДИВАНА ДӘРВИШЛӘР
Дивана, дип әйтеп, дәрвишләргә

Көлеп караганда бу дөнья,

Мәсҗидләрем ишекләрен япты,

Сатанадан хәзер хөтбә тыңла!

Тәмугына юлның турысын,

Бакчаларда җимеш җитешкәндә

Таяк белән сиңа бер орсын.

Каезласын, сорап җаныңны,

Диндә җәбер булмый калмый, шулай

Алган чагы бардыр аңыңны.

Горурлыгын баса алмаган,

Диванага калган дәрвишләрдән

Сез көләсез, ә мин — оялам!

Кичәләрдә бушап кала да,

Әллә ничек кенә күңел тула —

Яшьлегемне искә алам да.

Көем көйгә китә ялганып,

Сүзләреннән табам үземне һәм

Сагышыма калам алданып.

Канатланып илнең күгендә,

Мәгърип белән мәшрикъ кушылалар

Аерылмас кебек бу көндә.

Ачыла да килер көннәрем,

Серле кичтә җавап бирер өчен

Тагын яшим үртәп җеннәрен.

УЯН ӘЛЕ
Көн килгәндә кояш кебек балкып

Уянганда, иркәм, сагыну

Хисләреңнән сулып китә күрмә,

Инде вакыт хистән арыну.

Хыялларны яртеп үзенә,

Дөнья куып мин дә кереп киттем

Язларымнан гомер көзенә.

Көрәкленең эшен арттырып,

Мин килмәмен, син дә чакырмассың

Күңелең һәм йөзең яктырып.

Мин дә какмам хыял канатын,

Уян әле, кояш күтәрелә

Яктыртып бу күңел карасын!

АРШЫН САЛСЫН
Мин — ялгыштым, тормыш үзе куеп

Алларыма агын-карасын,

Бизмәненә салды язмышымны,

Иңгә-буйга үлчәп карасын.

Телем икмәк өчен күз яшен

Түккәнемне, чыгып басып чатка —

Туңганымны, баткач кояшым.

Яшьлегемнең бәхет кичләрен,

Дәрт тулган бу күңел кылларымның

Түкми калуларын хисләрен.

Бизмәненә салсын, аршынга,

Ялгышмыйча гына яшәп булмый,

Гаебем юк дөнья каршында.

ӘНКӘЙГӘ ХАТ

Күптән, әнкәй, гафу, язган юк,

Әллә дөнья, әллә көннәрем тар —

Башланды сүз никтер зардан ук.

Ачуланып шушы балаңны:

“Дөнья куган араларда, — диеп, —

Искә алсаң иде анаңны!..”

Ике атна табып канәгать,

Элек юллар җиңел төсле иде —

Көзен-кышын йөргәч ничә кат.

Вакыт тапмый яман малаең,

Шушы шигырь сәлам булсын миннән,

Нурлы булсын, әнкәй, сараең!

СҮЗ БҮЛЕШҮ
Ышанычны минем югалтырга

Булышучы дошман барында,

Дуслар кирәк барып таянырга —

Эчтәгенең сөйләп барын да.

Тузынып һәм янап шул чакта,

Тынычланып калгач, оят табып —

Каралардан чыгам мин акка.

Алдамаса әгәр күңелең,

Күпме җиңү аша үтеп үзем,

Ахырында кабат җиңелдем.

Ошап бетү мөмкин түгелдер...

Җилкәләргә җилкә салдык әле,

Җырла, дустым, ялкын үрелдер!

ЗАМАНЧА ИНКВИЗИЦИЯ ХАКЫНДА

*“Иман” һәм “Пәйгамбәрләр тарихы”

китапларыма суд ясаган утырышка җавап
Уйнама ут белән — янарсың, дип

Балачактан әйтеп үстерделәр,

Бәхетеңне яндыруы мөмкин,

Янда булса әгәр үз теллеләр.

Тыныч итеп дөнья йөзендә,

Ул гел шушы сүздән чыкмый йөри,

Әмма терсәк тешли көзендә.

Түгелдермен, белеп торыгыз!

Туфрак булып тәнем яна калса —

Инквизиция дип моны белегез!

Исеңдәме? Юктыр, мөгаен,

Минем дә ул истән чыккан булган,

Онытканмын тәкъдир уйнавын.

Тынычлыгын көннең югалтып,

Яшьлек шулай таләп иткәндерме —

Карарга дип мине елатып.

Акыл кайтты шушы бәндәңә,

Мең дога һәм мең үтенеч белән

Чакырамын сине ярдәмгә.

Хәтерләтмимени ак карлар

Ул чакларны? Нинди серле кыш бу!

Төзәлерләр иде яралар...

ТОРМЫШЫМ ХАКЫНДА ФӘЛСӘФӘ
Балаларны тормыш серләренә

Өйрәтәбез, гүя үзебез

Ак-карасын белеп бетергәнбез,

Ачык күргән кебек күзебез.

Әйләнәсен хәтта иртәгә,

Барчабызны сукыр хәлгә куя,

Якты көннәрендә йөртсә дә.

Гел яхшыны тели күңелем,

Менә бүген әллә ничек кенә

Уйламаган җирдән түгелдем.

Бәхетле дип сөйләр тарихлар,

Якты булыр барча сәхифәләр,

Күренмәсләр авыр тарлыклар.

ИНКАРЬ МӘСЬӘЛӘСЕ
“Дөрес сүзнең һичбер китеге юк —

Җәза бирсәләр дә үзеңә!”—

Шушы хакыйкатьне тукый-тукый

Өйрәттеләр сугып теземә.

Гамәлләре нигә хаталы?

Дөрес сүзгә җавап табылмады,

Баш тарттылар уллы-аталы...

Дөрес сүзең хаклы булса да,

Кайчан әле җирдә җиңгәне бар

Дөрес сүзнең — Коръән булса да?

Инкарь итү белән Коръәнне!

Хакыйк гамәл биреп алу мөмкин

Боерганын һәм дә биргәнне.

ЕЛАП ТИЛЕРӘМ

Күз алларың — томан, йөрәгең

Сабый бала кебек сулкылдый да

Югалтасың җанга терәгең.

Ялгыш яшәп булмый дөньяда,

Хәсрәт бит ул башка басып йөри,

Дус — аңламый, кайчак — туган да!

Зур шатлыклар килә адәмгә!

Ә мин — беләм: олы кайгы йөрми

Ялгыз гына шушы галәмдә!

Сабырсызга чыгып илерәм,

Җан кузгала, күзгә яшьләр тула,

Терәксез мин — елап тилерәм.

ИЮНЬ
Син — хатирә, җылы, матур аем!

Бар иде шул саташтырган чагың...

Бар иде шул, саташкач та ялгыш,

Калган чагым минем актан-агын.

Мең яшәмим, юкса, бу тормышта,

Хаталарым, дөрес эшләрем дә

Үземнеке бар да —

Язылмышта!

САТАЕМ БАР

ни хәлем бар?

Ил эчендә егет санда

ни җаем бар?

Илдән чыксам, көтеп торыр

нужаем бар...

Ни хәсрәтем: алаем — юк,

сатаем — бар!

ӨММӘТ ХӘЛЕННӘН
Ни өчен бу дөнья шулай

Хәсрәт белән яшәтә?

Ни өчен бу якты көннәр

Кара күзне яшьләтә?

Җырлау-бию мәҗлесе?

Кайгы йоткан һәр тараф та —

Кемнең кемдә бар эше?

Сөенеч һәм куаныч?

Инде күптән бу дөньяны

Әүлияләр куйган ич!

Калдык без, кайда Хода?

Керт син безне җәннәтеңә,

Өммәт тәмугта тора!

ИКЕ ХАЛӘТ ИЯСЕ МИН

Чыгу мөмкин бары ахмакка —

Шушы хәлдә ничә кемнәр керде

Яман телгә һәм дә такмакка.

Корт ашарлык кына тән юкмы?

Әюп пәйгамбәрдән гыйбрәт алсак,

Без күрмәбез хәтта тәмугны.

Яхшырагы юк бу дөньяда!”

Урта халәт — диваналар хәле!

Шулай түгелме соң, йа Хода?

Күңел шул ул — төпсез океан,

Мин үзем дә арысландай кайчак,

Ә кайвакыт — куркак бер куян!

ТОРМЫШНЫҢ ГАЕБЕНӘ ДӘЛИЛ
Дәлил сорап мине тинтерәтмә,

Интектермә, салма җәзага —

Күңелләре ватык бәндәләрең

Түзә алмас инде казага!

Ышандыргач китеп барасың,

Чибәр кызлар ничек шаяртсалар,

Син дә шулай җанны аласың.

Өмет итеп һаман яхшыны,

Яши-яши гомер уздырабыз,

Җыермасын, диеп, кашыны.

Һаман каза бирдең җәзага,

Хөкеменә мине бастырганда

Ни диярсең икән Ходага?

ДӨНЬЯГА
Хакны сөеп, хаксыз калсаң дөньяда,

Эзләп-эзләп табалмасаң кайда да,

Газиз ата, карендәшне уйга ал —

Карга булып кычкырмаслар колгада!

Бар аларга, нәсыйхәткә колак сал,

Бәлки үзең керерсең син юлга да?

КЫШКЫ ИРТӘДӘ
Кызыл кояш агач башларыннан

Ак энҗеләр санап, балкытып,

Туңган песнәкләрне йокысыннан

Чак кагылып кына уятып,

Бу дөньяга тулган сихри тынлык

Кылларына чиртеп-шаяртып

Күтәрелде сөңге биеклеге

Һәм авышты кичне чакыртып;

Шул мизгелдә тукталдымы вакыт —

Кызыл кояш калды эленеп,

Җылы өйне ташлап чыктым әле,

Кояшка бер калыйм күренеп!

КЫШКЫ ЗАР
“Сез үзегез уйлап карагыз һәм

Аңларсыгыз миңа кирәкне!” —

Шәригатьтән килгән сүз дип кенә

Куркытасыз миндәй тинтәкне.

Бәхәс кыла торган зат түгел,

Әмма авыр хәбәр килә калса,

Күздән яшьләр коя кыз-угыл.

Шулай илерергә ярыймы?

Өлкәннәрне алай түбәнсетеп,

Олылыйбызмы без сабыйны?

Уелып кына төшкән чаклар бар,

Табигатьне акка төрсә карлар,

Күңелләрне шулай аклар зар.

ГЫЙСЪЯННАР АРАСЫНДА
Ә ул — алдый, ә мин — белеп торам,

Бу ялганнан әле ни зыян?

Ул шул мине генә түгел, хәтта

Үзен алдый мескен гыйсыян!

Көлке булып китәр дөньялар,

Ялганыннан сулар ташымыйлар,

Ишелмиләр таулар-кыялар.

Кадерләрне һичкем белмәде,

Менә хәзер бер тиенгә калдык:

“Көйрәтик?” — дим, шырпы бирмәде.

Ә хәзергә, әйдә, алданыйк,

Гыйсъяннарның кем икәнен күптән

Күргән юк дип сүзгә ялганыйк.

МӘГӘР ШУЛАЙ БУЛСА
Тормыш бездән бәхет таләп итми,

Бүләк итә үзен бер көнгә,

Әгәр шуның тәмен татып калсак,

Өметтә без тагын бирсенгә.

Шуны аңлый алмый интегә,

Хакыйкатьнең ике тиен торган

Чагы була, суга битеңә.

Гомер кирәк хакны аңларга,

Төшенмичә үтүчеләр дә бар,

Тел озайтып, кереп саннарга.

Бүләк итеп алсам бүгенгә,

Иртәгәдән кояш батмас иде

Бәндәләрнең зәңгәр күгендә.

КӘРВАН ҮТКӘЧ
Авыр чагы әле күңелемнең,

Хәтәр төшләр күреп уяндым,

Юрадым да, тормыш сынавына

Бил бирмәмен диеп уйладым.

Язмыш белән исәп — ярышу!

Хакыйкатьнең базарында бер хак

Адәм башы, һич юк ялгышу.

Барсына да үлчәү бер төрле,

Җаваплары гына башка булыр —

Кеше сүзе кеше үтерде.

Төшләр кертеп гафил чакларда,

Кәрван үтте, нигә торып калдык

Юл адашып шушы чатларда?

КИТАП УЧАГЫ
Ялганга да ышандыра дөнья,

Дөресе дә чыга ялганга,

Менә бүген сатып алдым әле

Ике китап — утка ягарга.

Ятлап чыктым көн-төн аралаш,

Даһиларның сүзен төшенүләр

Авыр иде, дөрес булмагач.

Гадиләргә атап гадәттә,

Даһиларның кулына керер дә ул

Әверелер утка әлбәттә!

Көннәр китеп бара миннән дә,

Мең учаклык бер китабым калса,

Ни сөенеч, дөнья, чыннан да!

Бу тормышка нәрсә кирәген,

Ул үзе дә җаен куеп тормый

Һәм дә белми авыр икәнен.

Ир-егетләр, хәтта хатыннар...

Кемгә — ирек, кемгә байлык кирәк,

Миңа кирәк — исән кайтсыннар!

Хакыйкатьне яклау өчен ул!

Байлык эзләп баса кергән дошман

Юкка әрәм итә көчен, бел!

Кешелекнең яшәү хокукы

Юк бу җирдә, ирек өчен мин дә

Көрәшүче илнең хак улы!

ДУСКАЙ
Ул күп белә, әгәр сөйли китсә,

Сәгатьләрнең вакыт санавы

Сизелми дә; яшәү тәме арта,

Бу — бәхетнең мине сынавы!

Шаян икәнсең шул, телбистә!

Тагын шулай берәр вакыт юри

Хәл белешә кереп чык безгә.

Истәлекләр искә төшереп,

Кер әле бер, онтып борчуларны,

Вакытларны артка күчереп.

Икебез дә дөнья бәндәсе;

Каплансын да заман хәсрәтләре,

Ачылсын бу серләр пәрдәсе.

ЯЛГЫЗЛЫК ГЫЙНВАРЫ
Кышкы иртә, юллар томаланган,

Тынып калган төнге бураннар,

Иренеп кенә шәһәр уянганчы

Караңгыга керер урамнар.

Кул сәгате боза тынлыкны,

Үкси-үкси каргыйм ялгызлыкны,

Шушы кышны, шушы аклыкны.

МАКТАНУ
Бер мактаныйк әле, бездән генә

Калган эшме әллә, җәмәгать?

Юкса безне кемнәр күргәннәр дә

Кемнәр белә иде, әйтмәсәк?

Саттык күпне күпме саталсак...

Хәзер менә милли горурлыгым

Шул ук хакка мине тотачак!

“ҺУӘЛ-ХАК!”
Ят хисләр һәм серләр били кайчак

Минем дә бу мескен йөрәкне,

Курка калам, төн шәүләсе кебек

Алда күргәч кара өрәкне.

Теле юкмы сүзен әйтергә?

Йокы кача, җаным бәргәләнә,

Гөнаһларым килә хәтергә.

“Мин дә Хакның сөйгән бәндәсе!”

Тынычланып йоклап китәм генә,

Акландым, дип шунда, янәсе!

Калтыранып-туңып уянам,

Ни гөнаһым бар икән соң шулай —

Хәсрәт утларында ник янам?

Бер без генә табыйк чыдамлык?

Кайчагында шушы сүз дә җитә —

Гасый күңелләрне алдарлык...

ҖӘЗА КӨНЕ
Үпкәләмә миңа һәм гафу ит,

Синең белән түгел, юк, бәгырь,

Үз тормышым белән уйнадым да

Хәзер инде яшәү бик авыр...

Тәндә-җанда ныклык югалту!

Ил алдында калгач мәсхәрәгә,

Ничек мөмкин җанны юату?

Ә мин монда таптым, егетләр,

Йә кайсыгыз тагын аңсыз адәм:

“Сүзеңнән кайт!” — диеп үгетләр?

Тик үземне гафу итәлмим,

Мөмкин булса әгәр, бу башымны

Итәгеңә илтим дә салыйм.

ТӨНГЕ ФӘЛСӘФӘ
Мин ни өчен шушы биеклеккә

Мендем әле диеп кайчакта

Үз-үземнән сорау ала башлыйм...

Йолдыз бакчасында ай сакта.

Татлысыннан эзлим яхшысын,

Белмидер ул, кайчак хәтеремнең

Юган чагы була яктысын.

Очын-очка ялгап куйгалыйм,

Кемнәр сүзен сүздән тыя белә,

Ә мин үземне дә ялганлыйм.

Кояш боза йолдыз бакчасын,

Биекләр дә бөек кебек кенә,

Күтәреп ал, әйдә, барчасын!

Бу кадәрле үзем сагынгач,

Очрашабыз, гөлбакчаңа кергән

Сайрар кошың булам — сандугач!

Бит очыңнан төшәм ияккә,

Җырлый башлый җаным, адаша да...

Иңнән-иңгә күчәм, беләккә.

Яшьлектә без бар да дивана,

Кадерләре гомер үткәч арта,

Тәрәзәмә карлар сылана...

КӨЗГЕДӘН ЮРАУ
Без күптәннән синең белән, бәгырь,

Очрашкан юк туры килешеп,

Болытлар да әллә ничек авыр,

Йөрсәләр дә очып-күченеп.

Йөрәкләргә салкын шом үтә,

Сиңа атап сәламнәрне юллыйм,

Мәгънә кала, әмма сүз китә!

Умырткасыз яткан төннәрдән...

Миндә юкны, синдә нинди чыдам?

Саташтыңмы әллә көнләүдән?

Озынайсын әле минутлар,

Хәтердә ул кыска төннәр яме,

Түшәк-ястык булыр болытлар.

КЫШКЫ КОЯШЫМ
Туңды җиһан, өшеде бар тараф,

Кая китте җылың, якты кояш?

Синнән башка мескен бу баш харап,

Нигә болай бүген син дә юаш?

Кыенсынып карап аласың да

Акылымнан язам кебек үзем —

Мәҗнүнеңдәй меңнәр арасында!

Уйныйсың син үтеп серләренә,

Энҗе-мәрҗән белән дөнья тулган —

Син күз салгач шулай үзләренә.

Уйнап китә балкып, җем-җем итеп,

Сүнгән табигатьне ничек көйләп

Терелтәсең, үзәгенә җитеп.

Хисләр кочагында саташырмын,

Беркөн качармын да бу кышымнан,

Язларыңа кереп адашырмын.

ЗАМАНАБЫЗ ХАКЫНДА
Томаналар заманасы бүген —

Ахмак тора эшнең башында,

Ачулан да катлап-катлап сүген,

Ишетмәсен, сугар башыңа.

Читтәрәк йөр ханнар-солтаннан,

Бер мәртәбә әгәр башың исәң,

Булачаксың мәңге олтаннан.

Олтаннарсыз булмый солтаннар,

Тормыш уза башлар-җаннар аша,

Булсак та без куркак-куштаннар.

Илен сөйгән халык — мәңгелек,

Җирдә көнең булсын дисә Хода,

Җанга сала хаклык иң элек!

БЕЗ БИТ...
Син минем Ләйләм, син минем Ширин,

Мәҗнүн-Фәрһад — мескен йөрәгем;

Белмисеңме боларның бар серен?

Гашыйк җаннарның ни теләген?

Кыямәткә кадәр төп канун —

Мәхәббәттер, чыгарма исеңнән:

Ул — яңгыр һәм кайнар җил — Самун!

Усал кышта зәһәр салкыннан,

Язлар дәшәр кайнар Самун җилне,

Арчылыр бу йөрәк барсыннан.

Сагынуларның сыйлар яңгыры,

Без бит Ләйлә-Мәҗнүн генә түгел —

Үксез язмыш бирмә, Тәңерем!

СЕР МӘХӘББӘТ
Хәтерлим мин, барсы да исемдә!

Зур буталыш иде күкләрдә...

Килеп кердең: “Яңгыр урамымда!” —

Дидең... Әмма минем күздә дә!

Бозылып киткән иде күңелем,

Кышка килеш, нинди яңгыр алай

Язны эзләп йөрсен, сеңелем?

Табигатьтә булмый хаталар,

Язы — кышның, көзе — җәйнең очы,

Берсен-берсе бушка саталар.

Алтын-көмеш йөзек кенәме?

Нәрсә әйтер Ләйлә-Мәҗнүн җаны?

Җавап сорар язның килгәне!

Дисәләр дә мәгәр — саташкан!

Мәхәббәт ул ялгышларны аклый,

Көеп яна алсак тоташтан.

ТУГАННАР ХӘЛЕ

Сорыйм, сәлам юк микән?

Туганнар да илдә, юкса,

Хәбәрсезләр — ник икән?

Яхшыдыр көннәре дә!

Әллә кайчан килер, сөйләр

Иделәр үзләре дә.

Төштән куркып уяндым,

Әллә инде төне шыксыз

Булгангамы сызландым?

Бураннар да адаша,

Сагынулардан күңел ватык,

Төшләрем дә алдаша.

Торам, алмыйлар микән?

Тормыш, юкса, чанасына

Барчабызны да җиккән!

БОРЧЫЛМА, БӘГЫРЬ!
Борчылма син, тәкъдир очраштырды,

Аерачак бары тик үлем;

Аңа кадәр — ерак, оя корды

Кошлар кайтып, син дә кил, күрен.

Тик хушлаштык кына, шулай бит?

Ничәнче көн киләм шул ук җиргә,

Син дә шунда, берүк, килеп кит!

Гашыйк җаннар идек, югыйсә!

Шушы урын безне саташтырды,

Мине чакыра иртә һәм кичә.

Аердымы әллә, һай, үлем?

Көтеп-көтеп кенә зарыктым шул,

Исән булсаң, беркөн кил, күрен!

ЯЛГЫЗЛАР АКЛАНУЫ
Алданма син, матур карашының

Төпләрендә ялкын-ут ята,

Очкын салып яндырыр да сине,

Елатыр бу ялгыз ятакта.

Тузан, шакшы бүлмәм

Кояш тоткан көннән ояла,

Бар җылымны юрган ала бара,

Башны япсам, аяк ачыла.
Буем җитми күпме газап чиктем,

Йөресәм дә колга аталып,

Бүген менә тагын җәфаланам

Буй җитмичә буем озаеп.

Салып китсә мичкә ялкынын,

Нигә шулай ышанам да алам

Үз тәнемә аның салкынын?

ЙОЛДЫЗЛЫ КАРА КӨН

Төнге күктә — чиксез чиктә

“Җиде карак”¹ — “Җидегән...”

Сәрхүш затта сырхау сыктау —

Җилегеннән җебегән.
Дәшә, сөйли, аңлатмакчы

Үз алдына аңгыра,

Күзе — ачык, үзе — йоклый,

Адашкандай акыра.

Читкә читән куясы!

Йортлар арасыннан уза

Исерек баш гурбасы.

Төнге күктә — “Җиде карак”,

Чүмеченнән чүмер, йә!

Учакларың сүнгән мәллә,

Ут сал, әйдә, күмергә!

Гаепләргә Иван бар!

Егылганда йолдыз җыйсаң,

Күккә кара — тагын бар!

АЧУ КИТКӘНДӘ
Сүгенмәгән җирдән сүгенерлек —

Ташып чыккан чаклар була ул,

Ахмакларны күреп аңсызланам,

Заманалар китте болгавыр.

ДӘРТЛЕ ГЫЙШЫК
Мин — хәйран, аһ,

Син ничек соң?

Хәл-әхвәл сорау — сөннәт!

Яктырды көнем, кара көз

Эчендә таптым җәннәт.
Буй-сының һәм кул йөрешең,

Чәч, ирен, бөртек миңең —

Барчасы наз, барчасы зар

Күңелемә салды минем.

Фәрештә, үзең кем, ә?

Мин, мәгәр, бөркет булыйм да

Ташланыйм синдәй җимгә!

“КИЕК КАЗ ЮЛЫ”НДА
Кайгырма син, каңгылдама

Ялгызың, мин бар әле,

“Киек каз юлы” беленде —

Галәмнең-күкнең яме.

Адаштык, табышырбыз!

Галәм белән Җир сөйләшә,

Очраша тавышыбыз!

Җаннар җанга тоташыр,

Төн үтәр дә, шулчак Таңда

Яныма җаның ашыр!

ОЧРАШУНЫ СӨЙЛӘШҮ
“Килмә” диеп ничек әйтә алыйм?

Чакырыплар калдым, беләсең!

Икълимнәрне гизеп кошлар кайта,

Чакрымнарны үтеп киләсең!

ЯР ЧИТЕНДӘ

Дәрьяда кудым кораб,

Инде торам яр читендә

Синең килүне карап.

Йә калам маяк белән,

Сагышка тулган көнем бу,

Елыйм да шунда көләм.

Кайчандыр утта тоткан?

Инде хәзер үзем эзлим

Назны бер җылы кулдан.

КҮҢЕЛ АЧЫЛУ

Дөньяның йомшак мәле!

Җан оча канат кагып һәм

Күңелдә — назы-яме.

Куркынып туңа идем,

Күр үземне — тун эчендә:

Киң якам, озын җиңем!

Очыр кар мамыкларын,

Синсез кышның юк кызыгы,

Туңдыр эт колакларын!

“Рәхмәте Хода!” — дисең,

Бу кырлар, болын-басулар

Көздә уңышлар җыйсын.

Тук булса, кышым ямьле,

Ничектер кинәт ачылды

Күңелем шушы мәлне.

ИДЕЛ-УРАЛ ХАЛКЫ
Уралларны иңнәрендә тоткан,

Идел-Чулманнарга дәрт биргән,

Саумы, халкым, бөек татарым син,

Шул нәселдән үзем, бу җирдән.

Мохитләрдән җиткән мохиткә,

Әмма бүген һәрбер милләттәшем:

“Илем бар шул!” — дигән өметтә.

Сокланабыз, мактап сөйлибез,

Рәнҗетелгән чорлар искә төшсә:

“Шөкер!” — дибез... Урысмыни без?

Мин-минлек бар, мәгънә күрмибез,

Ваклыклардан өстен чыга алган

Идел-Урал халкы йөрибез!

ЯЗ-КӨЗДӘ
Гөлгә яз җан өрсә, мәгәр

Күңелне мин уяттым,

Мәхәббәт-сагыш богавын

Сиңа дип ул көн аттым.
Әмма ни хәл, бакча-кырлар

Күмелсә дә чәчкәгә,

Мин, мескен, сулдым-саргайдым,

Син дидем көн-төштә дә.

Көз керде, кая гөлләр?

Бу якты дөнья йөзенә

Миннәнме күчкән төсләр?

Җан вә тән — минем бәйрәм!

Якты көндә бу форсаттан

Ник әле булдың хәйран?

ЯЛГЫЗ ИР
Дөнья йөзен каплады кар, уйнады җил,

Кичә иде бу мәхшәрләр, бүген син күр:

Кояш чыккан, көн балкыган, җиһан һәм ил!

Ни өчендер бу күңелем караңгы гүр?

Урын табып утырам да, баш салына,

Өскә кигән кием белән бергә тузам,

Ярый әле кояш күреп җан җылына.

Зәмһәрир кыш, кара көзләр кайгысы юк,

Курка-курка кереп бара кышка илләр,

Ватанымда тудым-үстем, сайлыйсым юк.

Нигә калды бу күңелем-көнем гүрдә?

Фатирыма керәм, биге — ишекләрдә!

Кайчан кояш балкыр икән минем гүрдә?

АЛТЫН КӨЗ
Хәйран калдым, көзләр килеп илгә,

Яфракларын сипкәч җирләргә,

Шәрәләнгәч барча агач-тирәк,

Алтын кояш төште безләргә.

Сәламләшеп, куллар бирешеп,

Без нурландык бәйрәм килгән төсле —

Йөрәкләргә йөрәк күрешеп.

Җәйләр китеп, тузгач матурлык,

Тук амбарлар, җылы өйләр белән

Килгән көз ул үзе хозурлык.

Кабул булган көне: “Әлхәмдем!..”

Мең рәхмәт, кышлар артык озын

Килсәләр дә җитәр түземем.

Бәндәләрнең көләч вакыты,

Шуңа күрә алтын кояш кереп,

Күңел тәрәзәмне шакыды.

КАЗАН РИВАЯТЕ
1

Көнгә ямь бирде кояш, чәчте шатлык,

Осталар калды туктап, тынды халык.
Эш күп иде, армыйча көч түк кенә,

Барчаларның максат — бер, туры килә:

Сарай, мәсҗид, капкалар торсын зурлап.

Диварларны ныгытыплар ясарлар.

Йоласы шул, берәр заттан салына!”

Кызын дәшеп: “Су китерче бер генә! —

Бар шушыннан, атлама үзгә юлдан!”

Чиләкләрен тутырып кыз су алды,

Әткәсе кушкан юлдан кире барды.
Осталар күреп аны, хәйран иде,

Теләкләре шулвакыт вәйран иде.

“Гүзәллектә тиңсез зат шул ул бездә!”

Башында — таҗ, хараптыр аны күргән!

Барсы калды хөрмәтләп башлар иеп.

Ахмак эт чыкты өреп бусагага.

Күмделәр, эшкә кереште барсы да.

“Эт салдык!” — дип һәммәсе өнсез калды.

“Ник акыл бирмәдең, — ди,— Хак, берсенә?

Эткә калыр Казаным, сез белегез!”

Дөресме йә ялган шушы хәбәрләр,

Әмма халыкта бу хакта сүзләр бар.
Мин шуларга бары яреп сөйләдем,

Ертык күңел бишмәтемне җөйләдем.

Казанны “этләр” килеп екты, диләр.

Мескенлегемне белеп, сәбәп эзлим.

Йөрәк ярама шатлык мае тамар.

Барсы да бер килеш тормастыр һаман.

КАЗАН
Көянтәңне асып, Казан-суга

Төшкән чакта, сылу хан кызы,

Уйладыңмы икән язмышыңны —

Иңемдә, дип, Казан нигезе?

Чыгып баскач йөрер юлыңа,

Чибәр кызлар иле булды Казан,

Әмма калды этләр кулына...

Чибәр кызларыңа тиң күреп,

И Казаным, кайгым-сөенечем!..

Киләчәккә килеп кер көлеп!

Син — терәгем, йөрәк ярасы,

Казан-судан менеп киләм, Казан,

Эткә түгел, безгә каласы!

КАЗАНГА СӘЛАМ СҮЗЕ
Сәлам сиңа, шәһри Казан, күңел нурым,

Тарихлардан килгән ярам, дәртем, җырым!

Терәк булды иманыма! Себер, Кырым,

Син — учагы булдың, белем-хикмәт нурың

Татар йорты — җәннәттер ул синең урын!

Мәгърифәтнең, гыйлем-фәннең монда башы,

Мәрҗаниләр, Насыйрилар тапты аны.
Тукайларда дәртле халык сагышыдыр,

Һичбер вакыт югалмас бу Казан даны!

Сәлам сиңа, шәһри Казан, тарихлардан,

Мөхәммәдьяр, Боерганең, Ибраһимнардан!
Сәлам сиңа бу сибелгән татарыңнан,

Исхакыйлар, Сәгъдиләрең, Акышлардан!

Ватанпәрвәр, милләт улы оныклардан!

Азат кояш күтәрелер офыклардан.

СИН — КОЯШЫМ!
Көн һәм төндә якты кояш

Нурласа күңлем түрен,

Кем дә түгел, алларымда

Син шул ул, бәгърем, үзең!

Адаштырсаң — мең бәхет,

Мәхәббәт таҗы кидең дә

Каршымда тоттың тәхет.

Миһербан сорыйм синнән,

Мәхрүм итеп куалама

Мәхәббәт сараеңнан.

Син генә дип яшимен,

Синең назлы кочагыңда

Мин көн булып эримен!

НАЗЫМСЫҢ
Ак каеннар күптән саргайдылар,

Яфрак коя күңелем агачы,

Сине бүләк иткән җәем кая —

Ул көннәргә бардыр кайтасы!

Очрашуга сүзләр куештык,

Ышанычым — ялгыз яфрак — җилдә,

Эзләп йөрим җанга тынычлык.

Яңгырлардан калды күшегеп,

Кышлар бар шул алда — карлы, суык,

Җылыт мине, җылыт, күренеп!

Карашларың — майның кояшы!

Язлар кебек кил дә, күңелемнең

Шаулы яфрак ярсын агачы!

КАРТЛЫК-ЯШЬЛЕК

Бәхетемне, шатлыгымны,

Кара чәчне, кыйгач кашны

Ак бәз ясар, кояшымны

Сүндерер дә ай калдырыр,

Янар йолдыз — күз яшемне

Бит очымда сәйлән кылыр,

Ятим итәр бу башымны.

Кирәк булыр, бар эшемне

Ташлап, намаз-дога укып

Үткәрермен төн-көнемне.

Җанның-тәннең кайнарлыгы —

Кызлар өчен — назлы кочак,

Дөнья куам, бар байлыгы

Кулга керә, кулдан чыга,

Мин — хәзинә, мин — сандыгы,

Сөенәм дә, көенәм дә,

Ахирәтнең ут ялкыны

Ерак кебек, дөнья — кыйбат!

Гафу, Ходам, кыш салкыны

Миннән, берүк, булсын ерак!

БУЛМАСМЫ?

Дилбегәдә бәндә тотмый шул,

Шуның белән бәлки хикмәтледер —

Бар нәрсәгә җитеп бетми кул!

Ашыгырга гамәл-холыкта,

Ике хәлдә дөнья хәсрәте юк:

Гыйбадәттә, берсе — үлектә!

Кире кайтып, мине алмасмы?

Корабында бәлки урын бардыр?..

Ахры, мин дә сөйлим булмасны!

ШУЛАЙ БЕРВАКЫТ
Хәтер сынса, күңел сынуыннан

Хәтәрлерәк, беләсеңдер хет?

“Синсез яши алмам!” — дия-дия

Вәгъдәләшкән кешең идем бит!

Чит-ятларга килеп юлыктың?

Ялгышлар күп була бу тормышта,

Мин шуларны уйлап сулыктым.

Мәхәббәтем изге иде ул!

Нәрсә-нәрсә, сөю-сәгадәттә

Ялгышмаска тиеш идек шул!

Булгандыр бу гасый дөньяда?

Мәгәр алай икән, нигә инде

Күзләрдә яшь миндә-синдә дә?

Очраштырмас кабат йөзгә-йөз,

Син йөрерсең юлың адаштырмый,

Сөйрәлермен шулай төздән-төз.

МЕСКЕННӘР ИЛЕ
Бөек күңелемнең боек чагы —

Ни хәсрәтем бардыр, югыйсә!

Бу җәберне үзем эзләп таптым,

Телем телеп җанны шул кисә.

Ник селтисең кулың анадан?

Телең дә бар иде, нәселең дә,

Кайтырлармы болар яңадан?

Батырга да чыгып була бит,

Ни өчен соң шөлләп төштең бүген —

Буылып-буылып өрә бурлак эт!

Алдаган ул, чиккә җиткәнбез,

Хакыйкатьне танымадык түгел,

Наданнарны эшкә җиккәнбез.

Барыйк, әйдә, булмый башкача,

Галимнәрең күмер кимерсәләр,

Дан-дәрәҗә илдән тиз кача.

ГЫЙЛЬМАН-ВИЛДАН
И укучым, киңәшем бар, укып үт,

Хакыйкатьнең мәгънәсен таяныч ит!

Сабый каршында булма син усал эт.

Җәннәт хакын аңла, бу да мәгълүм бит.

Каршыңдагы ишек аныкыдыр, кит!

Сиңа түгел идеме теге вакыт чит?

Өстеңә җибәрмәсен ул таяк-эт.

Гыйльман-Вилдан шулар инде, белеп үт!

АТАМ-АНАМ ХӨРМӘТЕНӘ
Ана-ата кадерен күреп үстек,

Түли китсәк — дөнья бәһасе!

Рәхмәтләрдән артык нәрсә бирдек —

Үзебез дә бала анасы,

Үзебез дә бала атасы.
Бөек галәм — олуг тәрбияче!

Һәммәсенә дә без бурычлы,

Әмма тормыш биргән ата-ана

Терәк булды һәрчак ышанычлы,

Аклый белү кирәк ышанычны!

ГҮРГӘ КАДӘР САКЛАНГАН СӨЮ

Барып ирешмәгән шикелле...

Әллә юллар бикле булдылармы?

Хатым алмавы да икеле!

“Мин, — диде ул,— җавап китердем!”

Тыңладым да хәйран калдым.

Әйтте:

Мин дә сиңа үлем китердем!..”

ҖӘННӘТ ТУФРАГЫНА СЫЕНУ
Ил алдында, дөнья каршысында

Бер анамдыр — олуг бөек зат!

Иман нурым, тормыш терәгем ул —

Бер Ходамдыр, олуг бөек Хак!

Үзсезләнеп үскән тәүбәсез!

Анам хакы, Ходам хакы — беләм:

Яшәешем, гамәл, тел вә сүз!

Ышанычын бирер, рәхәтен,

Хак тәгалә сере ачылачак —

Ишетә алсам ана рәхмәтен!

Ходаемның җәннәт туфрагы!

Минем өлеш кайда? Без алтау шул,

Алты бала — алты яфрагы.

Ни кылырсың? Ходай тәкъдире!

Әллә ничек булды әле тормыш,

Үзем — елак, үзем — бик кире!

ХӘТЕР КАЛУ
Гасыр җиле хәрәкәтен

Тоя калса агачлар:

Яки шаулап чәчәк ата,

Йә үрли ябалдашлар...

Күпер булдык хыялга,

Кайда йортым, кайда халкым?

Читләр тулган ояга!

Үз сүзен йөртмәк була,

Җәбер-золым кыла, белми —

Имеш, сәгадәт ура.

Әйтмәгәнме бабалар?

Киткән — кайтыр, килгән — китәр,

Ятим калыр балалар.

Үтте хәтер калдырып,

Җырлап карыйм, сөйләп арыйм —

Телләремне талдырып.

БЕЗГӘ КИРӘК
Мәхшәр, хәсрәт, тәмуг, газап — болар

Бәндәләргә җәза мәйданы;

Хакыйкатьтән йөзен чөючеләр

Ялганнанмы эзли файданы?

Ышанычны салмый йөрәккә,

Хакыйкатькә килеп тезләнәчәк,

Тезләнәчәк тәүбә кирәккә!

Һәркемнең дә кирәк үзенә,

Аллаһыга кирәк булса тәүбәң —

Шайтан басар иде тезенә!

МӘСҖИДЕМ
Куркытасың, чакырасың,

И бөек мәсҗидем минем!

Гыйбадәткә тезләнәм дә —

Ачыла күңелем-күзем!
И Ходам, дим, бәхетемнең

Коендыр нурларында,

Ышанычым син, терәгем

Бу тормыш юлларында!

Үз башка уңга-сулга,

Салсаң да мине сагышка,

Чыгарма дәһри юлга!

Хәсрәтле мин, гел янам,

Гөнаһка нәфсем үрелсә,

Иманымнан оялам.

Мулла булып карт агай,

Кичә дөнья кирәк иде,

Бүген Хакка ялагай!

АХЫР СҮЗ
Озын шәүлә, кыска-кыска гәүдә —

Бүкән кадәр калдык куркышып...

Утын ярган балта каршысында

Ике түмәр куйды төртешеп.
Агач идең кайчан, җил шаулатып —

Яфрак коя идең көзләрен,

Бүрәнәгә кисеп аударганда:

“Өй булам!”— дип бәхет күзләдең.

Хыял канатына утыртып,

Сиңа оя корган мескен карга

Һаман оча кошлар котыртып.

Газраилнең сүзен битәрли...

Утынга дип турадылар, хәзер

Балта сугар — җаен әзерли.

Учак яна, бирә җылысын,

Өзгәләнеп беткән чагыңда да

Соңгы сүздән җаннар җылынсын!

Җ а н.
Бүл­мә. Ак, әм­ма ка­раң­гы ди­вар­лар. Ди­вар­лар кы­рын­да, ян­да­рак — ти­мер ка­ра­ват. Аның өс­тен­дә ак ки­ем­нән, ак урын-җир­дә, юр­ган­га бе­раз кап­ла­нып кем­дер ята.

“Йа Аллам” дип башлыйм һәрбер сүземне,

Синнән башка кемгә салыйм күземне?

Аңлаучым син язмышымның аһ-зарын,

Миндәй мескен кая куйсын бер башын?

Киңәшерлек кемем бар да нәрсәм бар?

Кемгә — иркен, кемгә, менә, дөньяң тар!

Иң мескене бу дөньяның мин булсам,

Иң бөеге, әлбәт инде, син — Аллам!

Адәмнәрне җиргә куып, биреп зар:

“Бар,— дисең син,— язмышыңа бәхет сар!”

Һәркемгә дә җитми булгач бәхетең,

Нигә кылдың бөек күктә тәхетең?

Гомер биреп, тәмуг аша үткәндә,

Кан-яшь түгеп эссе утың кичкәндә,

Ярдәм белән кул сузарга ни кала?

Яши-яши бер нәрсәдән наз ала

Торганнарың синең янга җиткәндә

Егылырмы — таяк белән төрткәнгә?

Әллә инде анда да шул мескенлек

Бирмәс миңа яшәр өчен өстенлек?

И бу җаным, нинди синең төсләрең,

Минем кебек мескенме һәм өсләрең?

Җ а н (тавышы тонык ишетелә, үзе күренми.)

Мескеннәрнең җаны өтек булмас дисеңме?

Яңарт, адәм, яңар хәтер төсеңне!

Үз җаныңны кара, мескен әләм...