ФӘрит яхин шигырьләР ҺӘм поэмалар өченче том

Нәсыйхәтләр сөйлим шигырь тезеп,

Йә кайсыгыз мине сатачак?

ОБОЗЧЫЛАР

Хәле өчен бүген кайгырам,

Сезнең батырлыкны таптап үткән

Каралардан акны аерам.

Ант эчкәннәрмени, югыйсә?

Әллә, каһәр, сугыш күрми калган

Ветераннар гөмбә кебек үсә?

Очрашмаган бәлки ялгыш та,

Окопларда бергә ятмаганнар,

Кермәгәндер бер дә сугышка.

Таҗикларны һәм дә башкасын...

Обоз гына ташып тылда калу

Кебек эштән Аллаһ сакласын!

КОТКЫ
Дию чыккан кебек курыктылар

Бар адәмнәр, качып үзләренә...

Нинди сәер заманада яшим,

Һәр үзгәреш баса үзәгемә.
Аккош булып очып китәр идем,

Җибәрми җир, яклаучысы кирәк,

Кичә — яшел, бүген — кызылланып

Балкый өстә безнең өтек байрак.

Тыйтак-тыйтак аксый эшләребез,

Соңгы тапкыр йөрәкләник әле,

Без ул — халык, тимер түшләребез!

Йөрәгемне тотып кем сөйләшә?

Бүген әнә, ишекләрен бикләп,

Сталин һәм Ленин киңәшә.

ЯЛГЫЗЛЫК
Син килмәссең инде миңа кабат,

Син кермәссең кагып ишектән,

Буең белән йортны ямьләндереп

Сүз әйтмәссең, әгәр ишетсәм...
Балкып китәр идем бергә-бергә,

Сөйләр идем шигырь, югыйсә!..

Син килмәссең инде миңа кабат,

Урамнарда суык җил исә.

Сине эзләп табам...

Дүрт кенә ич җирнең тарафы!

Еллар аша кичеп, беркөн җитсәм,

Коелмасмы күзең карасы?
Ишеп кенә яңгыр ява торды,

Алыштырды ак кар бураны,

Ничә язны, ничә көзне йөрдем

Бурап гомер дигән бураны.

Яшьлегемне сыгып җилектән,

Син килмәссең инде миңа кабат,

Син кермәссең кагып ишектән!

КӨНЕМ КАРАҢГЫЛАНУ

Бер-берсенә дошман булса да,

Җирне сыйпап кояш суын сыга,

Кәлүшләрне ялый тупсада.

Ак болытлар шартлап күперә,

Караланып, чыбыркысын сугып,

Җирдә-күктә яңгыр үкерә.

Яшәгәндә юк бер артыгы,

Тузган кәлүшләрнең ямавыннан

Аякларга яңгыр саркыды.

Көнне буып, каплап куйса да,

Яңгыр бетәр, диеп хөрлек көтә

Күпме малай качып тупсада.

Кышка кадәр бер дә туктамас,

Балкып торган кояш, яз җиткәнче,

Җир өстенә бик тиз чыгалмас.

20.08.91.

БАЗАРЧАЛЫК
Артыккарак китте шапырыну,

Без намусның чыктык чигенә,

Хөрлек килде диеп, ике тиен

Акча өчен бәндә интегә.

Авыз ачсаң — үпкә күренә!

Кеше-бәдән эт-баш адәмнәре

Менеп баскан иле түренә.

Аклар вакыт, сыкрап, караны,

Барча халык бер халәттә бүген,

Дуслар кисә ике араны.

Хак-ялганны илдә аралау

Үзебезгә калыр, и өтек җан,

Өстебезгә күчеп килә тау.

Аңа, имеш, бирә мәрхәмәт,

Кикрикләрем шиңгән килеш бүген

Санап ятам тәннән җәрәхәт.

МӘҢГЕЛЕК УТ

Керфек какмый чыкты бөртек тә,

Шигырь язды каләм үкси-үкси,

Дәрте үтте бәдән-җилеккә.

Канатланыр көнем, әлбәттә,

Туктатмагыз мине һәм тыймагыз

Егылганчы, мәгәр хәл бетсә.

Төн буена чыктым сөйләнеп,

Җаным әрни, үксеп-үксеп елый,

Халкым хәле тора төйнәлеп.

22.08.91.

ҖАН ТӘХЕТЕ

Җир белән күк калды тоташып,

Тамчы булып түгел, диңгез кебек

Ишелеп төшә яңгыр ашыгып.

Пакьләнәбез бүген гөнаһтан,

Аллаһ безне үзе ярлыкыймы —

Яшен үтә тишеп колактан!

Бәндәләрнең бүген — бәхете!

Нурлар тулып, мең елмаеп балкый

Бу җанымның алтын тәхете.

ТӨЧЕ
Нәзекләтер өчен тупас телне,

Ачы камыр аша, диделәр,

Мин ашадым һәм дә ашыйм, әмма

Күәс, диеп мине төйделәр.
Шушы килеш әгәр пешә калсам,

Бу бәдәнем — ипи калае,

Көйгән күмәч исе килә, диләр,

Харап хәлең, учак малае!

Телем-телем кисә пычагы

Бу тормышның,

Бер дә карап тормый,

Холкымның да бигрәк ип чагы!
Нәзекләтер өчен тупас телне,

Учакларга җанны салдырдым,

Сыйландылар күпләр, әмма төче

Калган булган ипи камырым.

28.08.91.

МӘХӘББӘТ ХӘЛЛӘРЕ

Чыгармас ул сине яхшыга,

Аңамы син кирәк башаяк?

Кайларга күңелең ашыга?

Көлгәме калырга исәбең?

Өметтә меңнәрме кермәде,

Яндылар, кем белсен хисабын?

Торса да битендә күркәм миң,

Сөюдән дивана булганчы,

Күзеңә каплап куй ике җиң.

Еларга бирелгән синең күз,

Калдырма йөрәгең түрендә —

Сөюне башаяк чыгар тиз!

Ачылыр карашың шул көннән,

Ышанма син аңа, ялгышма,

Җибәргәч бер кисеп яныңнан.

КАЕНГА МӘХӘББӘТ

Ертылып кына китә җил белән,

Оялыпмы үзе башын ия,

Нидер әйтеп тыныч тел белән.

Нәзек билен урый күзләрем,

Минем кебекләргә ни эшләргә:

Телләр — төрле, төрле сүзләрем.

Кем кызы син, Каен, әйт әле?

Ояла да, җавабында шулчак

Ачылып китә нәзек ак тәне.

Уйный икән, аһ син, шаяным,

Кочагына кереп яттым әле,

Җырын сузды күңел кураем.

КӨЗ КЫЗЫ
Яфраклар яуган урманга

Көз кызын эзләп килдем,

Якты һәм кояшлы дөнья

Күлмәген өскә кидем.
Җилләргә салып сүземне,

Таулардан тауга чөйдем,

Сәламем сиңа, көз кызы,

Бәхетем бул син минем!

Тау белән тау кушылды,

Шәрә калган каенлыкка

Салкын яңгыр ишелде.

РӘСӘЙ
Башлар — чүпрәк,

Кашлар — соры,

Чәч урыны тап-такыр,

Кесә төбен бер тутырып

Шалтыраталмый бакыр.

БӨЕК КӨН
Биш йөз еллык көрәш нәтиҗәсез

Муеныма аркан салганда,

Буйсыныгыз, диеп үгет кыла

Башкисәрләр тәхет алганда.
Ә без һаман кирелекне сөреп,

Буйсынуны читкә кагабыз,

Әдәпсезгә, тыңлаусызга чыктык,

Таш сыннары булыр балавыз!

Һәм башланган кабат...

Йөрешен Җир кат-кат үзгәрткән,

Мәңге сынмас тәхетләр дә төшкән,

Килер көнне тарих төзәткән.
Сүрелмәслек булып янган йөрәк

Пыскып сүнгән пычкы чүбедәй,

Батырларның кылган гамәлләре —

Чор күчүгә — шиңгән күбектәй.

Кылыч белән кылыч алышыйк,

Бар да беткән, мин — калучы түгел,

Кемлекне без бүген сынашыйк!

МӘГЪНӘ
Сук син, сук син!

Очкыннары чыксын —

Кыйшаеп китсен борын һәм авыз...

Кан төкердем мәйдан уртасына,

Очрашырбыз әле, и явыз!

Белә идем, ялгыш уйланган,

Үлем бәһасенә ирек алып,

Милләт ята җирдә — кыйналган.

Ашыкмагыз гына күмәргә,

Ул бит үлде, Рәсәендә — бәйрәм,

Каннар саркый сеңгән түмәрдә.

Бар да дусты, бар да иптәше,

Итәк күтәргәндә Рәсәенең

Ачылып китә арт як пеләше.

Түшәк сорап кемгә керерсең?

Авропага сибелгәч тә тагын

Татар теләп төшләр күрерсең!

МӘҢГЕЛЕК САФ СӨЮ

Наз җыйдым тәнгә, сурәтең килде хәтергә.

“Чык инде, озак коендың, җитәр!”— диясең.

Белмим, каршымда балкый бу хыял булган ай!

БӘХЕТЛЕ ҖАН

Ә миңа яшел карый,

Тавышларын — карга, диләр,

Миңа — сандугач сайрый.

Андый безгә карамый...

Әмма ни хикмәт, төннәрдә

Төшкә кермичә калмый.

ҮРТӘЛҮ
Ай-һай күркәм, күрелмәгән нинди зат син?

Насыйбың кем, әлегә җөп, әллә так син?
Күзләреңә бактым исә, йә чумармын,

Чыгалмыйча көнме-төнме күп кунармын?

Тагылганнар көпә-көндез итәгеңә...

Булыр да ул, алыр алар, тулпарлылар.

Кочагыма алып, буең сыйпап узам.

Калам шулай — чак-чак кына үртәләм дә.

Үтеп булмый, торса да ул бик якында.

24.04.86.

СӨЕКЛЕЛӘР

“Бикле күңелемне ач!”— дидең,

Йозак арты йозак һәм ачылды...

Син миннән дә ялгызрак идең!

Хәтер чоңгылына егылдым...

“Күзем йомсам, төсең — алда!”— дисең...

Йөрәгемә ялгыш кагылдың.

Тирәнме, әйтә алмыйм,

Каерыла дулкыннары —

Ялгыз хәлдә калсам мин.

Шаша кала көннәрем,

Тарихымны кузгатмагыз,

Йокы күрми төннәрем.

Тирәнме, белә алмыйм,

Каерылган дулкыннарда

Ничек батыплар калмыйм?

Алтын тәхет бирелгән...

Очрашуга дәшәмәллә?

Әллә иман китергән?

ОЯЛУ
Димәгез бу эшем — ялган!

Сөйләмәгез кубып зурдан!..

Тоттырдылар бүләкләрен,

Тау иттеләр кочакларын.
Йөзем — кызыл, оялудан,

Йөрәк төште урыныннан,

Аякларым чыгып тайган,

Ә ник җаным торып калган?

АШЫНУ
Сез барыгыз миннән бәхетлерәк,

Мин барыбер — сездән!

Нәрсә өчен шулай дисезме?

— Сездән түбәнлектән!..
Чөнки минем

Үземнән дә өстен сүзләр бар!

Мин —

Ялгызым!..

Сезгә генә никтер менә тар!

06.05.91.
КАРА БАЙЛАР
Кичә бар да алтын күреп курыкты,

Бүген исә — “дай-подай!”, кулын сузды...

Күзләре багып-карап бик зарыкты,

Барсының да тамагыннан аһ узды.

Килгән халык маймылларны карасын...

Шомартып йөртми, күгәртә акчасын,

Әмма чистарта тырнагы карасын.

06.05.91.

СЕРЛӘШҮ СЫРХАВЫ

Табын корды, салып кара кошларын...

Белмәдем йөрәкнең аһ түгәчәген.

ЙӨРӘК ӨНЕ
Килде халәт,

Бушлык хасил булды,

Тынлык хасил булды күңелдә,

Ә аннары хисләр чоңгылына

Мин егылдым,

Йөрәк — кулымда!

Буш йөрәкнең чыңын,

Ниләр бар соң синдә чынында?

Үткәннәрдән — гыйбрәт,

Киләчәккә — өмет,

Бүгенге көн бар-юк хәлендә!

08.05.91.

МАКСАТКА ҖИТӘ АЛМАУ ГАЗАБЫ

Өзелдең шул, максат бавым, булсаң да нык.

Канлы яшем бәреп чыга күзләремә.

Ни хәлем бар, ни моңнарым — сизенмәдең.

Тамагымнан үтми инде газиз ашым.

Үз өстемә коела бу утлы аһым.

Ышанычым ычкынганмы кулларымнан?

10.05.91.

КУРКЫНЫЧ ТӨШ

Юылды күзең яше,

Ни газап йоттың болай син —

Ярылды түзем ташы!

Су булды калын кием,

Муенга чапты сүз балтаң,

Ныгыттың хәтер өен.

Тәрәзәсен каплама,

Үткәнеңнән килереңә

Томырылып карама!”

Була иде бәхет түгәрәк,

Синме, минме ялгышудан уздык —

Бар да барыр иде тәгәрәп...

Яшәеш көне таңда...

Чумып ихлас түшәгенә

Ярым йоклый янымда.

НАМАЗ ДОГАСЫ

Сәламемне юлла, и догам!

Кыямәттән милләтемне сакла...

Беренче кат намазымны чыгам!

Колак салган чагы дөньяның,

Сәламемне бөек Хакка җиткер,

Тәүге чагы иман уянуның!

Тәмуг газабыннан арынып,

Фәрештәләр үтте бер-бер артлы —

Канатлары җанга кагылып.

12.05.91.

КАРТЛЫК

Кырыгыннан узган адәмдә,

Шигырь яшәр диеп күңелендә,

Җаның булыр диеп мең гамьдә.

Һәм барсы да сынды беркөнне,

Кырык узгач синдә шигырь туды,

Кабул итмәделәр беркемне.

Диваннарын читкә аттылар,

И син, Аллаһ яры, бөек шәхес,

Китабыңны ятлап яттылар.

Күпме еллар зиндан кордылар?

Мең ләгънәт!..

Әгәр үзең икән,

Мең үтенәм гафу, Аллаяр!

27.05.91.

ИП МӘСЬӘЛӘСЕ
Исемен сорап аптыратма син аны,

Исемен куярга онытканнар аның...

Күрмисеңме, ни хәле булсын аның!

04.06.91.

КЫШКЫ ДОГА

*Хәсән Туфан рухына
Яшел яфрак булып чигелдем мин

Шәрә калган дөнья йөзенә,

Ак чәчәкләр булып күпердем мин —

Балкып кереп дөнья күзенә.

Мин лаеклы идем барсына,

Ап-ак карлар булып явып торам

Кара кышның шәрә башына.

31.05.91.
ОХШАШЛЫК
Сагышларым зәңгәр минем,

Кайгыларым — чем кара:

Синең күзең,

Синең чәчең төсе...

Охшашлык та шул гына!
Язмыш мине куып йөртә

Болыт итеп, давыллап...

Күз яшьләрем энҗе-энҗе —

Көлеп торам явымлап.

31.05.91.

КҮЗЛӘНҮ
Кызның күзе зәңгәр булса —

Шаян булыр күңеле,

Кызның күзе кара булса —

Авыр булыр күңеле,

Кызның күзе яшел булса —

Йомшак булыр күңеле,

Барсы бергә сиңа булса —

Яшәүләре күңелле!

04.06.91.

ЭҺ СИН, ТОРМЫШ!

Камиллеккә җитә идек без,

Бозлар китте, саубуллашып калдык,

Аяк бастык җиргә итексез.

Мунча кадәр йортның мәйданы,

Байлыгыбыз артык идемени —

Авыл буйлап сипте кем данны?

Күчеп китте ана җиреннән,

Тарих бүген нәни бала кебек,

Кайт, дип тарта минем җиңемнән.

Ике авыз сүзем калмады,

Саубуллашыйк, кышлар җитеп килә —

Сәламемне заман алмады.

03.06.91.

СӘЯСӘТНЕҢ КЕЧКЕНӘСЕ

Белгәч ике якка ярыласын,

Ник өметтә һаман яшибез без —

Белә торып күсәк сыналмасын?

ЗАМАН КАЧАГЫ

Шулай яңгыр ява, шул кояш,

Йолдызларны төннәр күккә тезә,

Ай, калыгып, шулай коя яшь.

Үзгәрмәде ауру халәте,

Күселәре калды, йозак белән

Бикләнсә дә ак май келәте.

Иман кайтты бозык җаныма,

“Егетчәрләр көе”н даулап-даулап

Мендем огыланнар атына.

04.06.91.

ҖӘННӘТНЕ САГЫНУ
Сөреп-куып китте шаулы дулкын,

Авызын ачып көтте комсыз упкын.

Хәзер алыр йоткылыгы тартып.

“Бакый йорттан җан калмасын артык!

Җиде күкләр, җиде кат галәмгә!

Бездәй габит түбән катта кала!”

ЛӘГЪНӘТ ДОГАСЫ

Халык диңгезенә болгауда?

Җене чыгып нәрсә җимерә ала —

Ычкынмагач тәне богаудан?

Тәхетеннән төшеп баш бөккән?

Ирек хакы — гөлбакчаны ташлап,

Халык сахра-кырны үз иткән!

Җаны булмаганмы тәнендә?

Өч тиенлек бәһа өчен әнә

Иман сата бәндә бу көндә!

Ризык хакын искә төшереп,

Ашау өчен халык яши икән,

Мәңге күрмәс инде ул ирек.

05.06.91.

ӘРВАХЛАР РУХЫН САГЫНЫП

Борып салсалар,

Өстендә күфи язуын

Укып тапсалар,

Әрвахлар кубып чыгарлар

Күкнең катына,

Ни сөйләр шунда адәмнәр

Хода хакына:

“Җаннарны тотып килдек без,

Алыштыр, диеп,

Юкса гел һаман яшибез

Потка баш иеп!

Ходаем, сиңа сәҗдәгә

Юк һич чарабыз,

Елларны салып иңнәргә —

Батып барабыз!”

Бордым да салдым,

Өстендә күфи язуын

Укып таң калдым...

Әрвахлар кубып чыктылар

Күкнең катына,

Көттеләр, әмма халыклар

Килми каршына.

“Дөньябыз — җәннәт сарай!”— дип

Барсы мактана,

Әрвахлар, күреп, шул хәлдән

Булды дивана...

Могҗиза сере өзелде,

Бозылды язу,

Җаннарга хәзер тәтемәс

Күкләргә ашу!

07.06.91.

СӘҖДӘ
Дөньялыкның яме булып көнем

Чәчәк атты таңда кояш белән,

И бәхетем, диеп егылдылар

Адәмиләр сәҗдә — теләк теләп.
Сөенергә кирәк иде җирдә,

Кирәк иде терәк яшәештә,

Шуның өчен иман китерделәр,

Әмма һаман меңнәр яше истә.

Күзләреңә энҗеләрне элмә,

Диеп үтенеп багар идем хәзер,

Салынган баш җиргә элмә-элмә!

Чәчәк атты, кояш баеп бара...

И бәхетем, диеп егылдылар,

Йөзләр — нурлы, маңгайлары — кара!

12-13.06.91.

ЭЗЛӘНҮ
Кара болыт, офыкларны урап,

Җиде кат күк йөзен алды каплап,

Якты көннәр калды томанланып,

Тик үтмәде яңгырлары пакьләп.
Тузан кубып, күчеп йөрде җилләр,

Сур мөгезен әллә өрделәрме?

Кем бәддога кылды соң безләргә?

Чайкап атып биек күперләрне.

Яңгыр үтте — гафилләрне таптап,

Гарасатка килеп егылганда

Нинди дога саклар безне хаклап?

18.06.91.

САБАНТУЙДА

Мәйданнарда көрәш алга чыкты,

Күтәр, егет, күтәр һәм чөй, ташла,

Мин егылдым шунда...

Кемнәр екты?
Күгәргән йөз, сынык билең белән

Ни хаклыкны таба алырсың син?

Мәсҗид-иман чалкан килеп төште,

Катып калды мәйданнарында сын.

Бер селкенсен әле ил тарафы!

Мәйданнарда бил алышкан чаклар,

Юк арада адәм битарафы.

17.06.91.

ХАКЫЙКАТЬ АБЗАРЫ

Аңкып исенә — урамга чыксаң,

Хушбуй диеп иснәсәләр шунда ахмак җаннар,

Сер бирмә, чыгарма йөзгә каннар!

Дуңгыз булып ауна ятып-чинап,

Кеше асылы — сер! Ишәк, синдә инде ул юк,

Шулай да өстең — бөтен, тамак — тук!

ЮГАЛГАН ЯКУТ
Мин авылда көн үткәреп ятам,

Ике тиен чагы вакытның,

Буш дөньяда биш тавыклы әтәч

Орлыкларын чүпли бәхетнең.

Егылып-егылып төшә бөртекләр,

Кем соң йөри анда? Иясеме?

Каян килсен — ачык ишекләр!

Бөҗәкнең дә җирдә ирке бар,

Бәхет өчен туган бәндәләрнең

Әллә нигә генә көне тар.

Кояш балкып чыгу — теләге!

Улы кайткан, әтәч шулпасының

Исе дөньяларны биләде.

Ике тиен иттем вакытны,

Кем әтәче чукып алды икән

Бәндәләргә тиеш якутны?

09.07.91.

ДОГА
Йа Ходаем, өйрәт түземлеккә,

Җаһилләрнең итмә корбаны!..

Бәгыремнән кайнар яшьне сыгып,

Җанга басты дәһри табаны.
Изелеп кенә калган көннәребез,

Теш аралаш чыкмый өннәребез,

Без мәңгелек сәҗдә белән сиңа

Багышладык күпме төннәребез!

Кабул итче шушы догамны —

Әллә безләр гомерлеккә инде

Самим мескен булып туганмы?

Ә мәсҗидләр тынган, гыйбадәттә!

Ике ара — йә денсезгә калам,

Йә басамын намаз рәткә!

Наданлыкның итмә корбаны,

Бәгырьләрнең барлык дәртен сыгып,

Җанга чалдым оят чалмамны.

ОСТАЛАР РУХЫНА

Үз буемнан түбәнәйдем дә менә

Иелде баш, кем юатыр чәч сыйпап?

Һәрбер сүзем — җанга кадалган энә!

Кирәклекне дәлилләр эшем бармы?

Осталар китсә үпкәләп дөньядан,

Бу илдә кабат белекләр туармы?

Күз алдында кыйнаса берәүне,

Ничек аның юлын эзләр яшь-җилән?

Йортың — кыеш, куй, соң, терәп терәүне!

Бар иде ул осталар — кулы белгән!

Хәзер алар мәңгелеккә күченгән,

Баебыз да эш майтармыйча бөлгән.

05.10.90.

ХАНЫМ ӘФӘНДЕМ

Елады ул — яшь диңгезе зар тулып.

Булмасын нәфсем шукланган кара тай.

Кисмәсен теләк балтасы имәнне.

Югалды каршымнан сын — аһ дигәнем.

Күрдем янында затлы бер ирне.

Моңарга, дип уйладым, кыз тиңе шул.

Миндәй каракошка каба күрмәсен!

Бу ир кочты чибәремне үз итеп.

Ачты дөнья миңа хаклык билгесен.

Чәчәкне шиңдергән. Киеп кара тун —