Ғылымдар бойынша ХХV республикалық студенттік ғылыми конференциясының

153 
СОТҚА ДЕЙІНГІ ТЕРГЕП ТЕКСЕРУ ПРОЦЕСІНДЕ КӘМЕЛЕТ ЖАСҚА ТОЛМАҒАН ЖАСӨСПІРІМНЕН 
ЖАУАП АЛУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
Ерланқызы А. - ЮМ-19-1к11 тобының студенті 
Ақшабай М. - оқытушысы 
Жауап алу - бұл қылмыстық процесті жүзеге асыратын адамның заңмен белгіленген тәртіпте куәдан, қорғануға 
құқығы бар куәдан, жәбірленушіден, күдіктіден, айыпталушыдан, сарапшыдан, маманнан айғақтар алудан және осы 
айғақтарды жауап алу хаттамасында бекітуден тұратын тергеу әрекеті. 
Нақты қылмыстық іс бойынша анықталуы тиіс, соның ішінде айыпталушының, күдіктінің тұлғасы туралы, 
сондай-ақ жәбірленушінің айыпталушымен, күдіктімен арадағы қарым-қатынастары туралы кез келген мән-жайлар 
жауап алу мәні болып табылады. 
Жауап алудың тәртібі, жалпы ережелері, оның ұзақтығы ҚР ҚПК нор-маларымен (208-217-баптар) анықталады. 
Адамға тергеп-тексеріліп жатқан қылмыстық іске қатысы бар қандай да бір жайттар белгілі болудың мүмкіндігі 
туралы деректер жауап алудың нақты негізі болып табылады. Адамды жауап алуға шақыру немесе алып келу жауап 
алудың заңды негізі болып табылады. 
Жауап алу нысандары: 
1) 
бастапқы (210-бабы) - адамнан бірінші рет жауап алынып отыр; 
2) 
қосымша (ҚР ҚПК 211-бабының 2-бөлігі) - тергеуші немесе бұрынырақ жауап алынған адам бастамашылық 
ететін жауап алу: а) жауап алынған адам бұрынырақ берілген айғақтарды толықтыруға немесе нақтылауға ыкыласын 
білдіреді; б) тергеушіде бұрынырақ жауап алынған адамға іс үшін елеулі сауалдар туындады; 
3) 
қайталама (ҚР ҚПК 211-бабының 3-бөлігі)-бастапқы жауап алудағы сауалдар аясында жүрігізілетін жауап 
алу, ол келесі жағдайларда жүзеге асырылады: а) бастапқы жауап алуды жүргізу кезінде процестік нормалар елеулі 
дәрежеде бұзылғанда; б) жауап алынған адам алдында берген айғақтарынан бас тартып, жаңа айғақтарды беруге 
ықыласын білдіргенде; 
4) 
қашықтықтан (ҚР ҚПК 213-бабы) - бейнебайланыс режимінде ғылыми-техникалық құралдардың 
пайдаланылуымен жүргізілген жауап алу; 
5) 
сақтауға қойылған (ҚР ҚПК 217-бабы) - сотқа дейінгі тергеп-тексеру немесе сот отырысының барысында 
жәбірленуші, куә болып табыла¬тын адамнан кешірек жауап алу объективті себептерге байланысты мүмкін болмай 
қалуы жағдайларда тергеу судьясының олардан жауап алуы. 
Кәмелет жасқа толмаған куәдан немесе жәбірленушіден жауап алу келесідей ерекшеліктерге ие: 
- 
он төрт жасқа дейінгі, ал қажет жағдайда - он сегіз жасқа дейінгі адамнан жауап алу кезінде педагогтың 
немесе психологтың қатысу міндеттілігі; 
- 
кәмелет жасқа толмаған куә мен жәбірленушінің заңды өкілінің олардан жауап алу кезінде болу құқығы; 
- 
он алты жасқа жетпеген кәмелетке толмағандарды көрінеу жалған айғақтарды беру немесе айғақ беруден бас 
тарту үшін қылмыстық жауап-кершілік орнайтындығы туралы ескерту рәсімінен босату; 
- 
тергеушінің кәмелет жасқа толмаған жәбірленушіге жәнекуәға тек қана шындықты айту қажеттілігін 
түсіндіру міндеттілігі; 
- 
кәмелет жасқа толмаған жәбірленушінің жәнекуәнің өздерінің немесе жақын туыстарының қылмыстыққұқық 
бұзушылық жасағанын әшкерелейтін айғақтарды беруден бас тарту құқығы; 
- 
кәмелетке толмаған жәбірленушіден жәнекуәдан жауап алу кезінде болатын өзге тұлғалардың жауап алу 
хаттамасына енгізілуі тиіс жауап алынып жатқандардың құқықтары мен заңды мүдделерінің бұзылуы туралы 
ескертулерді жасау құқығы, сондай-ақ тергеушінің рұқсатымен жауап алынып жатқандарға сауал қою құқығы; 
-
тергеушінің сауалдың жауап алу хаттамасына енгізілуімен педагогтың, психологтың немесе заңды өкілдің 
кәмелетке толмаған жәбірленушіге және куәға қойған сауалына қарсылық білдіру құқығы. 
Кәмелеттік жасқа толмаған айыпталушыдан, күдіктіден жауап алу қорғаушының, заңды өкілдің, ал қажет 
жағдайларда психологтің, мұғалімнің қатысуымен жүргізіледі. Қорғаушы жауап алушыға сұрақтар қоюға, ал жауап алу 
аяқталғаннан соң хаттамамен танысуға жене айғақтар жазбасының дұрыстығы мен толықтығы туралы ескертулер 
жасауға құқығы бар. Кәмелеттік жасқа толмаған куәгерден және жәбірленушілерден жауап алу, негізінде, тыныш 
жағдайда, онымен әңгімелесу нысанында жүргізілуі тиіс, жасөспірімнің көңілін ешкім және ештеңе аудармауы керек. 
Кәмелеттік жасқа толмағанның жауаптарын хаттамаға жазу одан сұралған оқиғаны немесе мән-жайларды ол мазмұндап 
берген соң ғана жүргізіледі. Кәмелеттік жасқа толмаған күдіктіден, айыпталушыдан жауап алу тәуліктің күндізгі 
уақытында жүргізіледі және үзіліссіз екі сағаттан артық, ал жалпы алғанда — күніне төрт сағаттан артық 
жалғастырылуға тиіс емес. Кәмелеттік жасқа толмаған анық шаршаған жағдайда жауап алу осы уақыт аяқталмай-ақ 
тоқтатылуы маңызды. 14-18 жас аралығындағы кәмелетке толмағандаржалпы организмнің терең физиологиялық және 
психологиялық қайта құрылуымен, физикалық және интеллектуалдық күштері мен мүмкіндіктерінің өсуімен 
сипатталады. Осы жас аралықтағы балалар еліктегіш, және кейбір балалар толық жаман-жақсыны ажырата алмайтын, 
болған оқиғаға толық баға бере алмайтын, психикалық түрде тұрақсыз, эмоцияға тез берілетін, кейбіртеріс 
характеристикада олар ашушаң, өмірге, қоғамға деген көз қарасы тым қатал болып келетін жастар болып табылады.
Шындыққа жету және жеткілікті дәлелдер жинау үшін тергеушікәмелетке толмаған адамға, оның ішінде 
психологиялық байланыс орнатуарқылы дұрыс көзқарас табуы керек. Әрбір жағдайда кәмелетке толмағанадамға мұқият 
және асықпай қарау керек. Тек осы ұсыныстарды ескере отырып,қажетті нәтижеге қол жеткізуге болады.Көптеген 
әдістер бар, соның ішінде психологтар жасаған. Мұның бәрінөмірге келтіру үшін біз психологиялық білімнің әлеуетін 
пайдалануымыз керек.Теория бойынша, кәмелетке толмағаннан жауап алу оның жасерекшеліктерін ескере отырып 
жасалады. Кәмелетке толмағандар үшін, әсіресемектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасында, болжамның 
жоғарылауы,қиялға бейімділік, болған жағдайды болжау тән. 
Дамудың жеткіліксіз деңгейі, шектеулі логикалық ойлау, өмірліктәжірибе мен кәсіби білімнің болмауы кейде 
оларға оқиғаның бейнесін104тұтастай қабылдауға және жауап алу кезінде түсірілген ақпаратты дұрысшығаруға кедергі 
келтіреді. Сонымен қатар, олар жарқын сәттер менбөлшектерді оңай есте сақтайды (мысалы, көлік нөмірі, қылмыскердің 
қызықты 

154 
белгілері және т.б.). Жасөспірімдердің өмірі эмоционалды түрде қарқынды, алкейінгі әсер көбінесе олардың 
қабылдаған нәрсесін ұмытып кетуіне ықпалетеді, сондықтан олардың жауап алуын ұзақ уақытқа қалдыруға 
болмайды.Жауап алуға дайындық кезінде кәмелетке толмағанның даму деңгейі,оның мүдделері, бейімділігі, әдеттері, 
отбасылық орта, жауап алынатынадаммен қарым-қатынас туралы ақпарат алу қажет.Жауап алу кезінде кәмелетке 
толмағанның эмоционалды жағдайына,оның реакциясына, қорқуына, қауіп-қатерге ұшырағанына назар аудару 
керек.Есте сақтау керек, жасөспірімдер кейде маңызды себептерсіз, эмоционалдыимпульстарға сүйене отырып, нақты 
фактілерді бұрмалайды, куәлік беруден 
бас тартады. Тергеуші шыдамдылық танытып, теріс көзқарасты жоюы керек.Кәмелетке толмағандарға 
қойылатын сұрақтар қарапайым және түсінікті болуыкерек. Жауаптар жауап алынған адамның сөйлеу ерекшеліктерін 
сақтай отырып жазылады. 
Психолог тергеушінің кәмелетке толмаған адаммен қажетті байланысынқамтамасыз етеді, теріс эмоционалды 
стрессті жеңуге көмектеседі. Осығанбайланысты кәмелетке толмағандардан куәлік алудың психологиялық 
жәнепедагогикалық негіздеріне назар аудару өте маңызды болды. 
Қорытындылай келе, қылмыстық процеске қатысқан кәмелетке толмағанжәбірленушілердің құқықтары мен 
заңды мүдделерін қорғау, сондай-ақкәмелетке толмаған куәгерлердің заңды кепілдіктерін сақтау деп атап өтугеболады, 
бұл сот талқылауын алдын-ала анықтаған прокуратураның біздіңсеминар шеңберіндегі маңызды проблема және осы 
саладағы қадағалауөкілеттіктерін одан әрі жетілдіру қажет. 

жүктеу/скачать 5.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: