Ғылыми көзқарасты және олардың оқушылар арасында даму деңгейі
Биология сабақтарындағы және сабақтан тыс уақыттағы зерттеу жұмыстары
жүктеу/скачать 58.55 Kb.
|
| 2.2 Биология сабақтарындағы және сабақтан тыс уақыттағы зерттеу жұмыстары
Екінші буынның жалпы білім берудің мемлекеттік білім беру стандартының жобасында мектеп түлектерінің биология бағдарламасын игеруінің пәндік нәтижелеріне жоғары талаптар қойылады. Әр мұғалім оқушыларының жақсы оқығанын, мектепте қызығушылықпен және ықыласпен айналысқанын қалайды. Бұған оқушылардың ата-аналары да мүдделі. Бірақ кейде мұғалімдер де, ата-аналар да өкінішпен: "ол оқығысы келмейді", "ол өте жақсы жұмыс істей алады, бірақ оның мүлдем зауқы жоқ" деп айтуға мәжбүр. Мұндай жағдайларда біз оқушының білімге деген қажеттілігі, оқуға деген қызығушылығы жоқ екенін кездестіреміз. Педагогикалық тәжірибеде мен зерттеу жұмысына - шығармашылық, зерттеу мәселесін алдын-ала белгісіз нәтижемен шешуге байланысты жұмысқа маңызды орын берген жөн. Оқу зерттеулері оқушылардың зерттеу дағдыларын игеруге, ойлаудың зерттеу түрін игеруге, оқу процесінде белсенді позицияны қалыптастыруға бағытталған. Оқушылаоды жобалау және зерттеу жұмыстарын оқытуда нақты міндеттер қою қажет. Олардың бірнешеуін атауға болады: оқушының шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру және дамыту; проблемаларды қоюда және оларды шешу тәсілдерін табуда іскерліктер мен дағдыларды дамыту; оқыту мен өзін-өзі тәрбиелеуде ынталандырушы фактор құру; өз іс-әрекеттері, қабылдаған шешімдері мен іс-әрекеттері үшін жеке жауапкершілік сезімінің негізін қалау; оқушының коммуникативтік біліктері мен дағдыларын дамыту және т.б. Зерттеуді тек ғылыммен кәсіби түрде айналысатын адам ғана емес, сонымен бірге мектепте оқитын адам да сауатты жүргізе алады. Сондықтан оқу процесінің тиімділігін арттырудың маңызды шарттарының бірі оқу-зерттеу қызметін ұйымдастыру және оның негізгі құрамдас бөлігі - зерттеу дағдыларын дамыту болып табылады, бұл оқушыларға бағдарламаның талаптарын жақсы орындауға ғана емес, сонымен бірге олардың логикалық ойлауын дамытуға, жалпы оқу іс-әрекетінің ішкі мотивін құруға көмектеседі. Зерттеу мәселесі танымдық белсенділікті арттыру қажеттілігі, оқушының зерттеу бейімділігін дамыту, оның биологияны зерттеуге деген танымдық қызығушылығы және мектеп биология курсының мазмұнында анатомиялық және морфологиялық материалдардың басым болуы арасындағы қайшылықты жеңумен байланысты. Биология сабақтарында зерттелетін объектілер мен процестердің әртүрлілігі зерттеу жұмыстарына үлкен мүмкіндіктер береді, оның барысында студенттер өз ойларын айтуды, жеке, топта және ұжымда жұмыс істеуді, тікелей және кері байланысты құруды үйренеді. Зерттеу жұмысын ұйымдастыру мұғалімге жетіспейтін оқу материалын өз бетінше әзірлеуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді – мысалы, берілген тақырып бойынша байқау түрінде тәуелсіз зерттеу жүргізу және нәтижелерді жазу, сонымен қатар сәтті оқушыны жұмбақ тапсырмамен ынталандыру – мысалы, компьютерді қолдана отырып медиа-зертхана негізінде зерттеу жүргізу және зерттеу нәтижелерін қорғау. Биология сабақтарында зерттеу жұмыстарының элементтерін 6-шы және тіпті 5-ші сыныптарда қолданып көреміз. "Табиғаттану" курсында "Жануарлар жасушалары", "Тірі түрлердің әртүрлілігі", "Тіршілік ету ортасы", "Жабайы табиғатты зерттеу әдістері" және т.б. тақырыптар бойынша сабақтарда балалар микроскоппен бір клеткалы және көп клеткалы организмдерді үлкен қызығушылықпен қарастырады. Олар зерттейді, бақылайды, салыстырады. Оқу экспериментін өткізу Бұған биологиядағы 6-сыныптан бастап 11-сыныпқа дейінгі барлық зертханалық және практикалық жұмыстар кіреді. Зертханалық жұмысты орындау арқылы оқушы субъективті түрде жаңа білім алады. Осы жұмыстарды орындау кезінде оқушылар бақылау, бекіту және бақылау нәтижелерін дұрыс ресімдеу, алынған деректерді талдау дағдыларын игереді, қорытынды жасайды. 6-сыныпта зертханалық жұмыстарды жүргізу кезінде сандық микроскоптың көмегімен шағын зерттеу ұйымдастырылады. Мысалы, мукор зеңінің құрылымын зерттеу. Зеңді зерттеудегі проблемалық мәселе айырмашылықты табу және оның себептерін бастапқы даму кезеңінде және споралардың пісіп-жетілуі кезінде субстратта дамитын зеңді саңырауқұлақтың қарастырылған уақытша микропрепараттары арасында анықтау болуы мүмкін. Оқушылар жұмыс орындарында жарық микроскопын қолдана отырып жұмыс істейді. Сандық микроскоптың көмегімен микропрепараттарды көреді. Оқу эксперименті-оқытудың тиімді әдістерінің бірі. "Жалпы биология" бөліміндегі практикалық жұмыстарға көп көңіл бөлген жөн, оларды жеке тақырыптарды зерттеуде экологияда қолдануға болады. Практикалық жұмыстарды жүргізу уақыты - жыл бойы. Мұндай жұмыстарды өткізудің мақсаты - оқушылардың іздеу және зерттеу қызметін ұйымдастырудағы біліктері мен дағдыларын жетілдіру. Практикалық жұмыстардың тапсырмалары экологиялық бағытқа ие және жеке немесе топтарда орындалады. Олар оқушының іс-әрекетінің нәтижесінде және оған жету процесінде жеке қызығушылығы үшін жағдай жасайды. Дәстүрлі емес сабақтар (сабақ-презентация, сабақ-пікірталас). Оқушылар пікірталасқа өз бетінше дайындалады. Талқылау тақырыбы бойынша олар тек оқу әдебиетін ғана емес, сонымен қатар талқыланатын мәселедегі маңыздылығын көрсету үшін қосымша әдебиеттерді де зерттейді. Хабарламаларды дайындау кезінде оқушылар пікірталасқа қатысу үшін жиі қиын сұрақтарды іздейді. Зерттеу жобалары оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарының ең жоғары сатысы деп саналады. Теориялық экспресс-зерттеу әдісін игеріп, практикалық эксперименттік жұмыс дағдыларын игере отырып, оқушылар арнайы таңдалған әдістемелер бойынша орындалатын жобалардың эксперименттік бөлігін сәтті жеңе алады. Алайда, оқу жобасын орындау үшін бір сабақ жеткіліксіз. Үй тапсырмасы табиғатта да зерттелуі мүмкін: 1. Жоспар бойынша өсімдіктер мен жануарлардың сипаттамасы. 2.Тірі заттарды бақылау (аквариумдағы балықтардың мінез-құлқы, тордағы кеміргіштің мінез-құлқы, жабық өсімдіктердің күндізгі реакциясы және т. б.) 3. Өз ағзаңызды бақылау (дене жүктемесінен кейінгі тыныс алу жиілігі, тәулік уақытына ағзаның реакциясы және т. б.) 4. Өсімдіктер мен үй жануарларымен тәжірибелер (шартты рефлекстерді дамыту). 5.Шығармашылық тапсырмалар - өлеңдер, шығармалар "жасыл өсімдікке су тамшысымен саяхат", "ағза арқылы оттегі молекуласымен саяхат", "жасуша арқылы саяхат", кроссвордтар, викториналар, презентациялар. Жазғы уақытқа арналған тапсырмалар: 1. Гербарий жасаңыз (ангиоспермдердің әртүрлі отбасылары, өсімдіктердегі күрделі жапырақтардың түрлері, өсімдіктердегі жапырақтардың түрлері және т. б.) 2. Коллекциялар жасау (көбелектер коллекциясы, гастроподтар немесе бивальвалар қабықтарының коллекциясы және т. б.) Бастауыш сынып оқушыларының зерттеу қызметін жандандыру және мотивацияны қалыптастыру үшін мен оларды жоғары сынып оқушыларының зерттеу жұмыстарымен таныстыру керек. Оқушыларды зерттеу қызметіне кезең-кезеңімен тартудың бұл жүйесі олардың биология саласындағы білімге деген қызығушылығын дамытуға, сондай-ақ дарынды және дарынды оқушыларды анықтауға ықпал етеді. Зерттеу дағдыларын қалыптастыру тек оқу уақытында ғана емес, сонымен қатар сабақтан тыс уақытта да жүреді. Сабақтан тыс уақыттағы зерттеу қызметінің түрлері: 1. Биология, экология бойынша олимпиадаларға қатысу және дайындау. 2. Конкурстарға, табиғат қорғау іс-шараларына және акцияларға қатысу. 3. Білім беру экспедицияларына қатысу (экологиялық соқпақ бойынша экскурсиялар, туған өлке бойынша жорықтар). 4. Үйірмелер, элективті курстар өткізу. 5. Шығармашылық жұмыстар жазу. 6. Шағын зерттеулерді орындау. 7. Буклеттер жасау. 8. Презентациялар жасау 9. Модельдерді құру. 10. Альбомдарды безендіру. Бағдарлама тұтастығымен ерекшеленеді, негізгі идея - жер бетіндегі өмірдің дамуы мен әртүрлілігінің заңдылықтарын, осы процестердің өзара байланысын және олардың адам мәдениетіндегі рөлін анықтау. Бағдарламаның мазмұны ғылымның жай-күйін және оның қазіргі заманғы проблемаларды шешумен өзара байланысын көрсетеді. Ғылыми қоғам мүшелері табиғат қорғау мақсатындағы рейдтер мен акциялар өткізеді, мектеп пен ауылдың аумағын абаттандыруға, көгалдандыруға қатысады, құм өзенін тазарту жөніндегі акцияларға қатысады. Зерттеу сипатындағы тапсырмалар балаларды қызықтырады. Зерттеу жұмыстарын үш кезеңде жүргіземіз: 5-6 сынып оқушыларына арналған зерттеу ойындары; орта буын 7-8 сыныптарға арналған зерттеу жобалары; 9-11 сыныптарға арналған ғылыми-зерттеу жұмыстары. Өзінің тәжірибелік материалын ала отырып, оқушылао талдау жүргізеді және зерттелетін материалдың табиғаты туралы қорытынды жасайды. Мысалы, "Қыста құстарды тамақтандыру" жұмысында балалар мектеп аймағындағы құстардың санын есептейді, олардың мінез-құлқын бақылайды және тамақтану сипаты, әртүрлілігі туралы қорытынды жасайды. "Бұлақтарды сақтайық" жұмысы судың қасиеттері туралы көптеген қызықты нәрселерді білуге, туған өлкенің тарихына қол тигізуге мүмкіндік береді. Зерттеу жұмысының тәжірибесі – мектеп оқушыларын әртүрлі оқу, кейіннен өмірлік міндеттерді шешуге, оның ішінде болашақ мамандықты таңдауға дайындаудың қажетті құрамдас бөлігі. Зерттеу қызметінің нәтижесі оқушылардың муниципалды және аймақтық деңгейдегі конкурстарға, ғылыми-практикалық конференцияларға қатысуы болып табылады. Оқу зерттеулерімен жұмыс барысында келесі зерттеу дағдылары дамиды: мәселенің мәнін түсіну және проблемалық мәселені тұжырымдау, гипотезаны тұжырымдау және негіздеу, зерттеу міндеттерін анықтау, әдеби деректерді іріктеу және талдау, эксперимент немесе байқау жүргізу, нәтижелерді белгілеу және өңдеу, тұжырымдарды тұжырымдау, зерттеу туралы есеп беру, сондай-ақ осындай коммуникативті дағдыларды дамыту топішілік ынтымақтастықты ұйымдастыру, іс-қимыл тәсілдерін бірлесіп әзірлеу, жұмысты көпшілік алдында ұсыну сияқты дағдыларды дамыту. Оқушыларды зерттеуге тарта отырып, олардың мүдделерін ескеру керек. Оқылғанның бәрі оқушы үшін жеке маңызды болуы керек, оның қызығушылығы мен білім деңгейін арттыруы қажет. Алайда, ұсынылған тақырыптар мен оқушыға ұсынылған зерттеу әдістері оның психологиялық және физиологиялық мүмкіндіктерінен аспауы керек. Зерттеу қызметі олардың күрделілігі мен түсініксіздігімен емес, жұмыс істеуге деген ынтаны оятуы шарт. Мәселен, теориялық экспресс-зерттеулер әртүрлі дереккөздердегі фактілерді, материалдарды зерттеу және жалпылау бойынша жұмысқа бағытталған. Мұндай зерттеулердің тақырыптары әртүрлі нысандарды нақты ортада, іс-әрекетте зерттеуге, үлкен материал беруге және көптеген тақырыптарды өз зерттеулеріңіз үшін көруге, әртүрлі гипотезаларды құруға мүмкіндік береді. 5-6 сынып оқушылары зерттеудің осы түрімен сәтті айналысады. Сонымен, "Өсімдіктердің қоршаған орта жағдайларына бейімделуі" тақырыбын зерделеу кезінде балалар оқулықтың материалдары бойынша кактустар мен түйе омыртқаларының құрғақ жағдайда өмір сүруге қалай бейімделгендігімен танысады. Зерттеу нәтижелері бойынша балалар міндетті түрде тұжырымдары бар қысқаша хабарламалар жасайды. 7-9-сыныптарда теориялық зерттеулер реферат түрінде ресімделеді, онда таңдалған зерттеу бағыты бойынша әлдеқайда көп ақпарат бар. Реферат жазу үшін ақпаратты іздеу барысында оқушы кітапханадағы каталогтармен жұмыс істеу, материалды жіктеу және жүйелеу дағдыларын игереді, мәтіндік құжаттарды рәсімдеу негіздерімен танысады, ең бастысы, деректерді талдап, қорытынды жасауды үйренеді. Рефератпен жұмыс тақырыпты тереңірек түсінуге, оны игеруге, кез-келген пәнді оқу кезінде қажетті ұйымдастырушылық және мақсаттылық дағдыларын дамытуға көмектеседі. Нұсқаулық карточкалары бойынша арнайы зертханалық жұмыстар жүргіземіз. Оқушылар өз бетінше бақылау дағдыларын, сыныпта да, қоршаған ортада да зерттеу және практикалық жұмыс дағдыларын дамытады. Жаңа ақпараттық-коммуникациялық технологияларды дамыту мектеп пәндерін оқытуға басқаша көзқарасты талап етеді. Ақпараттың өсіп келе жатқан ағымы, егер ол қол жетімді, көрнекі түрде ұсынылса, студенттерге жақсы сіңеді. Презентациялармен жұмыс осы талаптарға сәйкес келеді. Биологиядағы дайын презентацияларды жаңа материалды зерттеуде, білімді шоғырландыруда, білімді түзетуде көрнекі және қысқаша нұсқаулық ретінде қолданған дұрыс. "Оқушы — биология мұғалімі — информатика мұғалімі" ынтымақтастық жұмысы ең тиімді болып табылады. Бұл ретте оқушылардың шығармашылық әлеуетін іске асыру, пәнге деген қызығушылығын дамыту үшін жағдайлар жасалады. Оқушы өзі презентация жасап, алынған ақпаратты қайта қарастырады және оны сыныптастарына береді. Презентация түрінде материалды ұсыну біршама уақытты алады, бірақ оқытудың тиімділігі жоғалмайды. Бұл материалды қайталау және емтиханға дайындық кезінде өте пайдалы. Оқушылармен ынтымақтастықта жұмыс жасай отырып, жаңа тақырыптарды зерттеуде, қайталауда, білімді жеке түзетуде қолдануға болатын презентациялардың әдістемелік әдісімен жасалады. Алынған ғылыми әдебиеттермен, интернет-ресурстармен жұмыс істеу дағдылары тек оқу іс-әрекеті мен мамандық таңдауға ғана емес, сонымен бірге жасөспірімнің өмірлік тәжірибесін байытады. Ұтымды оқу жұмысының дағдыларын үнемі игере отырып, өзін сұрақтар мен тапсырмалар, табиғи нысандармен бақылау және тәжірибе бойынша жаттықтыра отырып, оқушылар өздігінен білім алады, толықтырады және тереңдетеді. Осылайша, оқушылардың жобалық және зерттеу қызметі, басқа оқу іс-әрекеттері сияқты, мұғалімдерге болашақ мамандығын таңдауына қарамастан, одан әрі оқу үшін, кәсіби және әлеуметтік бейімделу үшін қажетті қасиеттерді қалыптастыруға көмектеседі. Қазіргі өркениеттің жетістіктерінің бірі - дүниежүзілік ақпараттық желіні құру, онсыз қазір мұғалімнің қызметін және оқушылармен ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруды елестету мүмкін емес. Заманауи оқыту құралдарын қолданудың бір әдісі - веб-сайт құру. Сайтты құру біз аудиторияға жеткізгіміз келетін хабарламаны анықтауға бағытталған. Сайт құру-бұл мұғалімнің бет-бейнесі мен имиджін қалыптастыру процесі. Осы мақсатта мен желіде мұғалімнің жеке сайтын жасау және орналастыру кеоек. Оны стильді, ыңғайлы, ақпараттандыратын және кіретін етіп жасаған дұрыс. Ақпаратты тәуелсіз іздеуді бірінші кезекте жоғары сынып оқушыларына тапсыру керек. Орта деңгейдегі сабақтарда интернеттен алынған материалдарды қолдану танымдық және ойын-сауық болып табылады, ол оқушыларды қосымша қызықтыруға және олардың білім көкжиегін кеңейтуге мүмкіндік береді. Биологияны зерттеуде ақпараттық технологиялармен бірге ғылыми-зерттеу қызметін ұйымдастыру технологиясын енгізу қамтиды: 1. Білім беру процесінің барлық деңгейлерін қарқындату; 2. Оқушылардың танымдық іс-әрекетін ұтымды ұйымдастыру; 3. Әр оқушының өзіндік оқу траекториясын қамтамасыз ететін ашық білім беру жүйесін құру; 4. Компьютерлік графика және компьютерлік модельдеу құралдарын пайдалану негізінде күрделі биологиялық жүйелер ішіндегі құбылыстар мен процестерді зерттеу; 5. Зерттеуге ыңғайлы уақыт шкаласында әртүрлі биологиялық процестерді ұсыну. Баланың жеке басының кейбір әмбебап ерекшеліктері – барлық нәрсеге табиғи қызығушылықты, қарым – қатынас пен ойынға деген қажеттілікті көбірек пайдалану мүмкіндік туғызуды, ең бастысы адам дамуының негізін өмір бойы оқуға деген ұмтылыс пен қабілетті қалыптастыруға көмектеседі. Оқушылардың жобалық және зерттеу жұмыстары оқу материалын жақсы меңгеруге ықпал етеді Оқытудың әртүрлі әдістерін қолдану кезінде пәнге қызығушылықтың артуы байқалады. Жобалау және зерттеу қызметі оқушылардың өзіндік жұмыс дағдыларын дамытуға, проблемаларды шешуге шығармашылық көзқарас қалыптастыруға ықпал етеді. Өз іс-әрекет жоспарына сәйкес жұмыс істей отырып, оқушы жұмыс түрлерін өзгертеді, бұл шаршауды азайту және оқуға денсаулық сақтау тәсілін орындау үшін маңызды. Оқушы - зерттеушіні тәрбиелеу өз бетінше ізденіс жүргізуге, өз жаңалықтарын ашуға қабілетті белсенді шығармашылық тұлғаны дамытуға кең мүмкіндіктер ашады. Оқушылармен ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыру кезінде осы инновацияның тиімділігіне көз жеткізуге болады. Бұл оқушылардың зерттелетін пәнге деген қызығушылығының артуынан, мектеп және муниципалды олимпиадаларға, конкурстарға қатысушылар мен жүлдегерлер санының артуынан көрінеді, олардың көпшілігі университеттерге жаратылыстану факультеттеріне түседі. жүктеу/скачать 58.55 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|