Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары
жүктеу/скачать 5.11 Mb. Pdf көрінісі
|
| zamanında önceleri Türk halkı zorla hristiyanlaştırılmak ve böylece Ruslaştırılmak
istenmiştir, bu metod istenilen sonucu vermeyince her Türk boyu için Kril harfleri esasına dayanan ayrı alfabeler hazırlanarak kültür yoluyla Ruslaştırılmak istenmiştir. Bu faaliyet Sovyet devri yöneticileri tarafından da aynen devralınmıştır.” Baytursunoğlu alfabesinin o zamanda en gelişmiş Kazak alfabesi olması ve 1924’te resmen kabulü Kazakistan dışındaki Kazakların özellikle Çin’de bulunanların dikkatlerini çekmiş ve onlar bu alfabeyi olduğu gibi almışlardır. 1925-1926 yılları arasında Kulca, Şeveşek, Sarısümbeze (Altay), Urumçi’de yaşayan Kazaklar “Yeni Elifbe”, “Yeni İmla”, “Baytursun İmlası”, “A. Baytursunov Elifbesi” gibi adlarla bu alfabeyi yazılı metinlerinde kullanmaya başlarlar. Sadece Kazaklar değil Uygur ve Kırgızlar da Baytursunoğlu alfabesini esas alarak kendi alfabelerini düzenlerler. Bu tarihe kadar Çin’de yaşayan Kazak, Uygur, Kırgız, Tatar, Özbek Türkleri kendi yazılarında Çağatay Türkçesi’ni kullanıyorlardı. Çağatay İmlası, Ahmet Baytursunoğlu imlasının ortaya çıktığı 20. yüzyılın ilk yarısına kadar Orta Asya’da Türk dilli halklarca kullanıldı. Bin yıldan daha uzun bir süre Türkler arasında kullanılan ve Kaşkarlı’nın eseriyle ortaya çıkmış olan Arap harfli alfabeden sonra A. Baytursunoğlu’nun büyük değişiklikler yaptığı alfabe, sadece Kazak Türklerinin değil bütün Türk kavimlerinin imla ve yazı sisteminde önemli etkiler yaptı. Özbekler, Tatarlar, Karakalpaklar kendi alfabelerinde reforma gittiler. Alfabe hiç değiştirilmeden, ne zaman kullanılmaya başlandı bilemiyoruz, ancak, 1924 yılına kadar Kırgızlar tarafından da kullanılmıştır. Öyle ki bu alfabe Kazakistan dışındaki Kazaklar arasında yakın zamana kadar kullanılıyordu. Kazakistan’ın eski başkenti Almatı’da basılan Bizdin Otan, Şolkar gazeteleri Kirilin yanı sıra Kazakistan dışındaki Kazakların okuyabilmesi için 1990’lı yıllara kadar Baytursunoğlu alfabesi ile de basıldı. Günümüzde de Afganistan ve İran’da yaşayan Kazakların ilkokul kitapları da dahil yazılı ürünlerinde bu alfabe kullanılmaktadır. Baytursunoğlu alfabesi ve alfabe hakkındaki görüşleri Tatar aydınları arasında da yankı uyandırır. Tatar aydınları da Baytursunoğlu alfabesinden esinlenerek kendi alfabeleri üzerinde reform yaparlar. Burada örnek olarak, Çin’de yaşayan Kazak, Kırgız ve Uygur Türkleri’nin A. Baytursunoğlu alfabesi esasında oluşturdukları alfabeleri vermek uygun olacaktır. 47 1926 yılında Bakü’de gerçekleşen Birinci Türkoloji Kurultayından sonra hemen hemen bütün Türk dünyası kendi şivelerine uygun Latin esaslı alfabe oluşturmaya başlarlar. 1928’de Kazaklar da daha önce de belirttiğimiz gibi büyük ölçüde, Ahmet Baytursunoğlu alfabesine bağlı kalınarak hazırlanmış Latin alfabesini kabul ederler. Bu alfabe 1940 yılında Sovyetler tarafından zorla kabul ettirilen Kiril alfabesine kadar kullanılır. Günümüzde de bu Kiril alfabesi kullanılmaktadır. Son yıllardatekrar Latin alfabesine geçmek için çalışmalar başlamıştır. жүктеу/скачать 5.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|