Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары
жүктеу/скачать 5.11 Mb. Pdf көрінісі
|
| a-Alfabe ile ilgili çalışmalar
b-Okullar için ders kitapları c-Yazı, imla terminoloji ile ilgili çalışmalar d-Halk eğitimi ve kültürle ilgili çalışmalar 1895-1909 yılları arasında çeşitli yerlerde öğretmenlik yapan Ahmet Baytursunoğlu, bu sayede Kazak dili üzerine büyük tecrübe kazanmıştır. Kazak çocuklarına okuttuğu Kazak ve Tatar dilindeki Arap harfli alfabenin iyi ve eksik yönlerini çok iyi biliyordu. Bu dönemde Kazak çocukları için iyi bir eğitim ve öğretim sistemi geliştirmeyi planladı. Nogayca ve Tatarca olarak adlandırılan Arap harfli alfabeyi Kazak yazı diline göre düzenlemeyi ve imlayı belirlemeyi kafasına koydu. Ahmet Baytursunoğlu 1910’larda Arap yazısını Kazak Türkçesine uyarladı; bunun için alfabe konusunun ağırlıkta olduğu, okullar için yazdığı ilk kitap olan “Okuv Kuralı” yayınladı. Baytursun alfabesi Türki’den ayrı olarak doğrudan doğruya Kazakçanın yazıldığı ilk alfabedir. Şunu da özellikle belirtelim ki, Çarlık döneminde, 19. yüzyıl ortalarında Kazak Türkçesinin yazı dili olması için birçok çaba harcandı. Bu dönemde Rus Türkologları Kırgızca veya Kazak-Kırgızca adını verdikleri Kazak metinlerini Rus alfabesiyle (Kiril) yayınladıkları ilmi eserlerde ilk kez yazdılar. Ahmet Baytursunoğlu tarafından hazırlanmış alfabede Kazak konuşma dilinin sesleri ve ses yapısı esas alınmıştır. Alim, 24 harfli Türki yazıdan 16 işareti alır, yine Arap yazısına dayalı 8 işareti kendisi icat eder, yine 24 harfli bir alfabe oluşturur. Bu alfabedeki seslerin 5’i sesli, 17’si sessiz, 2’si yarı seslidir. Baytursunoğlu’nun bu alfabesi ilk olarak Orenburg’ta 1912 yılında basıldı. Bundan önce Kazakistan’da Tatar dili etkisinden kurtulmak ve yenilik yapmak için biri 1906 yılında Kazan’daki “Örnek” basmasında (matbaasında) “Kazak Alfabesi” adıyla, diğeri Baytursunoğlu alfabesiyle hemen ayın zamanda Ufa’da “Şarık” basmasında çıkmış, iki ayrı, yeni alfabe denemesi de yapılmıştır. 45 1924 yılı Temmuz ayında Orenburg’da Kazak-Kırgız aydınlarının birinci kurultayı toplanır. Toplantının alfabe ile ilgili oturumunda Ahmet Baytursunoğlu birbildiri sunar. O, öncelikle Latin alfabesine geçmek istemenin aceleye getirilmemesini, bu düşüncede olanların henüz yeterli çalışmaları yapmadıklarını düşündüğünü söyler. Bunun yerine zaten kullanılan Arap alfabesinin bir takım kusurlu ve eksik yönlerinin düzeltilmesinin hem kolay hem de akıllıca olacağını anlatır. Baytursunoğlu iyi bir alfabenin en önemli özelliğinin; dildeki sesleri karşılaması yanında kolay öğrenilmesi ve kullanılması, hızlı yazılabilmesi, harflerin ayrı ayrı göze görünmesi, basım ve yayım işlerine de uygun olmasışeklinde açıklar. Sözlerine: “Hazırladığımız Kazak alfabesinden daha iyisi şimdilik yok. Latin’e de geçsek o, bundan daha iyi olamaz. Bu nedenle Latin’e geçmek niye?” diyerek son vermiştir. O, aynı toplantıda, Kazaklarda alfabe değişikliği ile ilgili olarak; “...Arap harfinin bir noksanı; her bir harfin üç-dört türlü yazılışı var. Bu eksiklikleri ortadan kaldırmak alfabe değiştirmekten daha kolay. Bazı reformlarla bu alfabeyi daha kullanılabilir bir şekle getirelim. Bir de bu alfabeyle basım işlerini yapabiliyoruz ve bunun içinbir sürü masraf yaptık. Eğer Latin’e geçersek bunları yenilememiz gerek, dolayısıyla ekonomik olarakda Latin’e geçiş bize ağır olacak.” şeklinde görüş bildirmiştir. Toplantıda alfabe konusunda ateşli tartışmalar yaşanır. Ahmet’i destekleyenler çeşitli gerekçeler söyleyip, yeni alfabeye karşı olduklarını bildirirler. Bu tartışmalar; “Bu zamana kadarki yaşayan medeniyetimizden, manevi zenginliğimizden neden ayrılalım?” demeye kadar ilerler. Toplantı sonucunda oylama yapılır. Oylar eşit çıkar. Her iki tarafın ortak kararıyla ileriki bir zamanda yeni bir toplantı düzenlenmesine ve bu toplantıda bulunmayan Türkistan Cumhuriyeti çatısı altındaki Sirderya, Yedisu eyaletleri ile Karakalpak, Kurama, Astrahan Kazaklarının temsilcilerinin de katılımının sağlanıp, konunun tekrar tartışılması kararlaştırılır. Sonuç olarak her kesimin kabul ettiği alfabe belirlenene kadar edebi ve diğer yazılı eserlerde her kesimin kendince alfabe kullanması oy çokluğuyla kabul edilir. 1924 yılında Orenburg’da gerçekleşen bu ilk Kazak-Kırgız bilim adamları kurultayından sonra Baytursunoğlu alfabesi Kazakistan Kazakları için resmi alfabe olarak kabul edilmiştir. 1928’de Latin alfabesinin kabulüne kadar da geçerliliğini koruyan bu alfabeyi Baytursunoğlu, gayri resmi olarak, ta 1913 yılından beri, yayınlamaya başladığı Kazak gazetesi sayfalarında ve yazdığı kitaplarda kullanıyordu. 1924 yılında resmileşene kadar Baytursunoğlu’nun kendi eserlerinde vegazetesinde gayri resmi olarak kendi alfabesini kullanması, Kazak aydınlarının ilk kurultayı sonunda her bölgenin yazılı metinlerinde kendilerine uygun alfabeyi kullanması yönünde alınan karar bize gösteriyor ki Kazaklar arsında alfabe konusunda ciddi sorunlar bulunmaktaydı. Bizim düşüncemizce bu sorunların temelinde Çarlık döneminden beri Rus-Kazak okulları ve özellikle İlminskiy’in Orta Asya Türk birliğini koparmak maksadıyla her kavme ayrı alfabe oluşturma çabaları sonucunda olmuştu. Baytursunoğlu’nun da daha 1896’da Alektorov ile yaptığı görüşmede İlminskiy’in başını çektiği misyonerlik çalışmalarının gerçek yüzünü öğrendiğini biliyoruz. Bolşevik Rusya döneminde, Türk dilleri üzerinde yapılması düşünülen tahribat, Çarlık dönemine göre daha da şiddeti artırılarak hızlı bir şekilde uygulanmıştır. Ruslar, 1928’de Türkler için Kiril harfleriyle karışık bir Latin harfleri sistemini uygulamaya başlarlar. Rusların önde gelen dil bilginlerinden olan Polivanov, 46 İlminskiy’den bayrağı devr alan kişidir. Polivanov, 1927’de Şark İnkılabı mecmuasında Rus ve Türk dilleri üzerine ve bilhassa Türk dilinin Rusça’nın tesirinde nasıl kalabileceği hakkında yazılar yazmıştır. Kiril Latin karışık alfabe hazırlanırken Türk lehçelerine uygulanan alfabelerin bazı noktalarda bir birinden farklı olmalarına dikkat edilmiştir. Burada güdülen maksat gün gibi aşikardır; Türk lehçelerini alfabe bakımından da ayırmak, dil birliğini bozmak. Türkiye’de Latin alfabesi uygulamaya konduktan sonra, Rus idaresindeki Türklerle, Türkiye Türkleri’nin biraz farklı da olsa ortak alfabeye sahip olmaları, Türkiye’nin Türkistan’da ve Kafkaslar’da nüfuzunun hızla artmasına sebep olmuştur. Bu durum Rusları son derece tedirgin etmiştir. Sonuçta Ruslar, 1940-1941 yıllarında her Türk lehçesi için birbirinden farklı, Kiril alfabesi uygulamaya başlamışlardır. Latin alfabesi ile yazılan kitaplar toplatılarak imha edilmiştir. İşin en kötü tarafı ise her Türk cümhuriyetinde farklı bir alfabenin kabül edilmesi ve kullanılması olmuştur. Yukarıda belirttiklerimizi kısaca bu şekilde özetleye biliriz: “Çarlık Rusyası жүктеу/скачать 5.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|