Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары
Ahmet Baytursunoğlunun Okullar İçin Ders Kitapları
жүктеу/скачать 5.11 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- “Dilde, fikirde, işte birlik”
| Ahmet Baytursunoğlunun Okullar İçin Ders Kitapları
Ahmet Baytursunoğlu’nun çalışmaları Kazak dili üzerine Kazak aydınlarının yaptığı ilk çalışmalardandır. Onun araştırmaları Kazak dili tarihi çalışmalarının temelini oluşturmuştur. Baytursunoğlu’nun birçok kez basılan o ders kitapları; Til Kural, Til Tanıtkış, Okuv Kuralı, Elip bi, Edebiyat Tanıtkış ile Kazak Türkçesi’nin sesli harflerine, okuma sistemine, okumanın “bayluv, tete, körnekti, ulı” diye adlandırılan türlerine ait birçok ilmi-metodik makaleleri ve Türkoloji hakkında araştırmaları bulunmaktadır. Çalışmaları daha çok dil üzerine olmuştur. Okuv Kuralı Ahmet Baytursunoğlu’nun okul öğrencilerine yönelik, daha çok yeni alfabeyi öğretmek amacıyla yazdığı, ilk kitabı 1912 yılında Orenburg’da yayınladığı “Okuv Kuralı” adlı eseridir. Bu eser verilen örnek metinler ve konuların tertibiyle dikkat çekicidir. Bu eserde kolaydan zora doğru olan bir sistem uygulamıştır. Ders kitabının en ilgi çekici yanlarından biri atasözlerinden yola çıkarak işaret ettiği farklı dünyalar ve kendine has öğretim sistemidir. “Şaka da olsa düşünerek söyle”, “Akıl gençlerle, yürük tay atla.”, “Ekmezsen ürün olmaz, öğrenmezsen bilgi bulaşmaz.” gibi atasözlerini çok kullanmıştır. Böylelikle okuma yazmayı öğretmenin yanında terbiye etmeyi de amaçlamıştır. Diğer bir dikkat çekici yön ise, çocukların dua öğrenmelerini teşvik etmek için halk şiirlerini kullanmasıdır. Örneğin; Aşın aşın aşına Bereket versin başına Bıldırcın gibi yürüyüp Sülün gibi salınıp Hızır gelsin karşına Senden zenginlik gitmesin Tanrı versin bereket Tekmelese gitmesin Rüzgarının iki ucuna At koştursa yetmesin. Bu türden şiirleri birçok ders kitabında kullanan Baytursunoğlu, eğitimi zevkli hale getirmeyi başarmıştır. “Okuv Kuralı” kitabıyla ilgili şu bilgiler de kitabın içeriğinin daha iyi anlaşılması ve İsmail Gaspıralı’nın Türk dünyasında bir eğitim seferberliğine dönüştürdüğü Usul-i Cedit sisteminin Kazak aydınlarına ve eğitim sistemine etkisini göstermesi bakımından önemlidir: 48 “...Baytursunoğlu, Kazak Türkçesi’nin Arap harfli alfabesini ve imlasını tespit ederken Gaspralı İsmal Bey’in Usul-i Cedit metodlarına göre hareketetmiştir, bunuda yazdığı kitapta açıkça belirtmiştir.” SONUÇ 19. yüzyıl başlarında büyük çoğunluğu henüz göçebe olan Kazaklar arasında sayıları az da olsa iyi eğitim almış, ileri görüşlü ve memleket sevdalısı aydınlar yetişmiştir. Bu aydınlar Rus hakimiyetinde yaşayan Türklerin ileri gelen ilim ve fikir adamlarıyla çok sıkı ilişkiler içerisinde olmuşlardır. Bu ilişkilerin ortaya çıkmasındaki başlıca amilin İsmail Gaspralı’nın “Dilde, fikirde, işte birlik” sloganı ve bu yöndeki çalışmaları olduğu görülüyor. Gaspralı bu ülkünün gerçekleşmesini tüm Rusya Müslümanlarına çağdaş eğitim verilmesi şartına bağlamıştır. Bunu yerine getirmek için okullar kurulması ve yayıncılık ise bu yöndeki önemli çalışmalardandır. O dönem aydınlarının birçoğu eğitimcilik ve özellikle yayıncılıkla bir şekilde ilgilidirler. Tatarlardan Mirseyid Sultan Galiyev, Başkurtlardan Zeki Velidi Togan, Azerbaycandan Neriman Nerimanov, Mehmet Emin Resulzade, Kazaklardan Ahmet Baytursunoğlu, Alihan Bökeyhanov, Türkistandan Mustafa Çokay gibi devrin önde gelen simaları Türk illerinin artık Rus boyunduruğundan kurtulması gerektiğini güçlü bir şekilde haykırmışlardır. Bu aydınların bir kısmı Bolşeviklerin, ulusların kendi kaderlerini tayin etmesi ilkesine ve benzeri vaadlere inanarak bir zaman sonra onların saflarına katılmışlardır. Bolşeviklere güvenmeyenler ise Rusya dışındaki çeşitli ülkelere gitmişler ve mücadelelerini buralardan sürdürmüşlerdir. İçeride kalan aydınlardan Baytursunoğlu, Bökeyhanov ve Mağcan gibi Kazak aydınları Bolşeviklerin sözlerinde durmayacaklarını çok geçmeden anlamışlardır. Yine de mücadelelerinden vaz geçmemişlerdir. Bu kimseler Kazak halkı için yapmak istediklerini Bolşevik saflarında da olsa uygulama cesaretini göstermişlerdir. Bunda da başarılı olmuşlardır. Çünkü başarılı olmasalar Stalin gazabına uğramazlardı. Ahmet Baytursunoğlu ve arkadaşlarının fikirlerini Kazak halkına anlatma ve yaymak için çıkardıkları Kazak Gazetesi, bize bir kez daha göstermiştir ki, “Gazete halkın gözü, kulağı ve dilidir.” Kazak Gazetesi’nin Kazak yaşantısında gerçekleştirdiği değişim, modern Kazaskistan’ın asıl temellerini oluşturur. Boşeviklerin göçebe olan Kazakları veya Türkistan’daki diğer Türkleri yerleşik hayata geçirerek, modernize ettikleri düşüncesi doğru değildir. Her ne kadar tarih üzerine varsayımlarla hareket edilmese de biz şuna inanıyoruz; Bolşevikler olmasaydı veya sözlerinde dursalardı Kazakistan veya diğer Türk illeri günümüzde daha çağdaş ve ileri olurlardı. 19. yüzyıl başlarında oldukça iyi eğitim almış, dünyayı tanıyan, çoğu birden fazla (Arapça, Farsça ve Rusça) dil bilen milliyetçi Türk aydınları hemen her konuda toplumun ihtiyaçlarına cevap verebilecek duruma gelmişlerdi. Bu durumu tespit ettikten sonra yukarıdaki iddiamızışu şekilde sürdürüyoruz: Komünistler, bir nehir halindeki bu Türk gücünü kendi kanallarına çevirerek devrimi gerçekleştirmişlerdir. Devrimden sonra da bu nehri çeşitli arklara dağıtmışlar ve gücünü kırmışlardır. 70 yıllık komünist esareti altında kimlikleri silinmek istenen Türk halklarıbenliklerini kaybetmemişlerse bu, 20. yüzyıl başında yetişmiş milliyetçi aydınlarının çalışmaları nedeniyledir. Baytursunoğlu ve arkadaşlarının çalışmaları günümüzKazak aydınlarının ve toplumunun düşünce yapısını etkilemektedir. Bağımsızlığınıkazanır kazanmaz bu gibi aydınların yaptıklarının ayrıntılı olarak, doğru biçimde ele alınması, araştırmalara devlet 49 eliyle önayak olunması bunun en açık işaretidir. 1990’lı yıllardan sonra Türkiye dışındaki Türk dünyasının, özellikle 20. yüzyıl başında yaşamış aydınları va liderleri ile onların mücadelesini verdikleri fikirler hakkında akademisyenler ve araştırmacılarca çok çeşitli çalışmalaryapılmıştır. Her geçen gün bu çalışmalara yenileri eklenmektedir. Sultan Galiyev, Mustafa Çokay, Turar Rıskulov, Mehmet Emin Resulzade, Ali Merdan Topçubaşı, Mağcan Cumabayev, Zeki Velidi, Sadri Maksudi, Yusuf Akçura, Şehzade Babiç, Abdullah Tukay, İsmail Gaspıralı vb aydınların hayatı ve çalışmaları, özellikle de bu gibi aydınların ortak çalışması sayabileceğimiz Ceditçilik üzerine araştırmaların yoğunlaştığı görülmektedir. Bu çalışmalardan büyük çoğunluğu gerçekleri yansıtırken, bazılarında bir takım çarpıtmalar olduğu fark ediliyor. Bazı kimseler, Ekim Devrimi arifesinde kimi Türk aydınının komünist saflarına katılmasını, onların komünizmin sadık hizmetkarları olması, Ceditçilik’i de Türk dünyasında sosyalist fikirlerin filizlendirdiği hareket şeklinde değerlendirmektedir. Ancak, Ahmet Baytursunoğlu örneğinde olduğu gibi, o aydınların çoğunun milletinin hizmetkarı olduğu, Ceditçiliğ’in de Türk dünyası için “Dilde, fikirde, işte birlik.” ülküsüne hizmet ettiği açıktır. жүктеу/скачать 5.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|