Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| V БӨЛІМ. Әдеби сын тарихы және ғылыми мектептер
бір ұлттың әдебиет сыны мен әде- биеттану ғылымы басқадан үй ре ніп барып жасалмақ емес. Әдеби жә не фольклорлық мұраны жинап-жа рия- лаудағы танымдық сипатта кө рі не- тін қарапайым жұмыстардың өзі-ақ филологиялық мектептің әдіс-тә- сіл дерінің алғышарттары болып та- былары анық. Егер әлемдік әде- биет тану ғылымының тарихына көз жіберсек, онда оның зерттеу бағыт- тары мен салаларына сай бірне ше түрлі теориялар мен ғылыми мек теп- тердің қалыптасқанын байқар едік. Ең көп тарағандарын атасақ: а) фило- логиялық мектеп; ә) эстетикалық дог матизм мектебі; б) биографизм; в) мәдени-тарихи мектеп; г) тари- хи салыстырмалық мектеп (компа- ративизм); д) психологиялық мек- теп; е) психо-аналитикалық мектеп (фрейдизм); ж) формализм мектебі; з) социологиялық мектеп деген атау- лармен белгілі. Ал теорияларға ке- летін болсақ, олар фольклортануда мифологиялық және ауысып алу тео- риясы деп аталады. Социализм дәуі- рі өз идеологиясы мен саясатының ықпалын жүргізу үшін маркстік-ле- ниндік методология деген зерттеу әдістерін, социалистік реализм де- ген көркемдік әдісті қолдан жасап насихаттағаны да тарихи шындық. Әдебиет туралы ғылым әдісна- масы әдебиеттанудың салыстырма- лы түрде жас саласына жатады. По- этика ерте кезде, әдебиет тарихы мен әдебиеттерді салыстырмалы түрде қарастыру ХVІІІ және ХІХ ғасырдың бірінші жартысында пайда болды. Ал әдебиеттанудың спецификалық белгілерін білу мәселесі және соған сәйкес оған тән зерттеу әдістерінің міндетін, анализді, баға беруді ғылы- ми анықтау – ғалымдардың назарын ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасыр- дың басында ғана өзіне аударды. Әдебиеттану әдіснамасының пә- ні мен міндеттерін түсінуде акаде- мик А. С. Бушминнің еңбегіне на- зар аударуымыздың маңызы зор. Ға лым әдебиет теориясы мен әде- биет тану әдіснамасының өзіндік ерек шеліктеріне тоқталады. Әдебиет тео риясы мен әдебиет туралы ғы- лымның әдіснамасы бір-бірімен ты- ғыз байланысты, дегенмен өздері нің қызметтерімен міндеттері тұрғы- сынан ерекшеленетін теориялық әде биеттанудың екі бөлім немесе екі аспектісі ретінде қарастырылуы керек. Әдебиет теориясы көркем әде- биет тің заңдарына және категория- ларына қатысты болса, әдебиеттану әдіснамасы осы заңдар мен катего- рияларға сүйене отырып, нақты та ри- хи-әдеби процестегі олардың ғы лыми зертеу принциптерін анық тайды. Теория әдебиетке қатысты болса, методология тікелей әдебиет туралы ғылымға бағытталған. Әдебиет тура- лы ғылым тарихында, мәселен, мы- надай бірнеше әдістер қалыптасқан: филологиялық, эстетикалық, фор- Ре по зи то ри й К ар ГУ 440 V БӨЛІМ. Әдеби сын тарихы және ғылыми мектептер мальдық, ғұмырнамалық, тарихи-са- лыстырмалы, социологиялық әдіс тер. Осы әдістердің әрқайсысына не ме се олардың қандай да бір үн дестігі не сәйкес ерекше мектептер не месе ба- ғыттар туындаған. Осы әдіс намалық бағыттар кездейсоқ пайда болған жоқ. Олар басқаларынан бөлек алын- ған әдеби-көркем шы ғар машылық- тың белгілі бір ерек ше лігімен шығып отырды. Ұлттық әдебиеттанудың ішкі са- лаларын анықтау үшін әлемдік ғы- лы ми мектептер мен олардың ғылы- ми зерттеу жұмыстарындағы негіз гі бағыттары, теорияларына тоқталу қажет. жүктеу/скачать 3.59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|