I. Оксиллар биокимёси оксиллар ва уларнинг функцияси


ЖИГАРНИНГ ОКСИЛЛАР АЛМАШИНУВИДАГИ ВАЗИФАСИ



бет9/13
Дата21.06.2016
өлшемі1.28 Mb.
#152674
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13

ЖИГАРНИНГ ОКСИЛЛАР АЛМАШИНУВИДАГИ ВАЗИФАСИ


Организмда оксилларнинг ва аминокислоталарнинг мураккаб алмашинувида жигарнинг асосий урин тутишини айтиб утиш лозим. Кон плазмасидаги альбуминларнинг 75-90% , бетта – глобулинларни 50% жигарда синтезланади. Булардан жигарда организм учун зарур булган протромбин, фибриноген, проконвертин, проакцелерин каби оксиллар хам синтезланади. Жигар оксиллар хазмланиш натижасида хосил булган аминокислоталар ва ичакда узгаришларга учраган захарли моддаларни узига кабул килиб, зарарсизлантиради. Сунгра умумий кон айланиш системасига утказиб беради. Жигар ут ажратиб чикариш йуллари билан чамбарчас богланганлиги учун оксиллар алмашинувида хосил булагн айрим зарарли моддаларни (ут пигментлари) ичак йулларига ажратиб чикариб туради. Жигар аминокислоталар алмашинувининг турли холатларида иштирок эга олади. Эркин аминокислоталарнинг алмашинувида жигарнинг вазифалари куйидагича:

  1. Аминокислоталарнинг углерод гурухларининг алмашинувини натижасида улардан энергия манбан сифатида сарфлаш;

  2. Алмаштирса буладиган аминокислоталарни, азот гурухини тутувчи бирикмаларни ва нуклеин кислоталарни оддий бирикмалардан синтезлаш;

  3. Аминокислоталар ва азот тутувчи моддаларда ажратиб олиб, азотли асослар – аденинг ва гуаниндан сийдик кислотасини, гемдан ут пигментларини хосил килиш ва зарарсизлантириш.

Оксиллар меъеридан купрок истеъмол килинган такдирда улардан хосил булган ортикча микдордаги аминокислоталарни глюкозага айлантириб (глюконеогенез) гликоген захирасини бойитади, кетон таначаларини синтезлайди. Жигарда лейцин, изолейцин, валин аминокислоталари эса буйракда ва мушакларда трансаминланиш жараенида учрайдилар.

Дезаминланиш ва кайта аминланиш ферментларидан ташкари айрим аминокислоталар алмашинувида иштирок этувчи махсус ферментлар хам жигарда жойлашган. Шунинг учун жигар фаолиятининг турли узгаришлари айрим аминокислоталар алмашинувларини бузилишга олиб келади. Масалан: метионин аминокислотасининг алмашинуви уни активланиш билан бориб бу жараен жигардаги махсус фермент (метионинаденозилтрансфераза) ва АТФ иштирокида боради. Фаоллашган метиониндан метил гурухини ташилиши метилтрансфераза ферменти таъсирида кофермент витамин В12 булиб метил гурухлари организмда холин синтезига сарфланади. Холин эса фосфатидилхолинни синтезида зарур таркибий кисм булиб унинг хосил булишини бузилиши жигарни ег босишига олиб келади. Метиониннинг трансметилланиши натижасида хосил булган гомоцистеин-SH гурухи хисобига жигарда турли захарли моддаларни зарарсизлантирилади.

Глутаматаланинаминотрансфераза ва глутаматтирозинаминотрансфераза асосан жигара хос ферментлар жумласидан булиб, жигар хужайраларининг жарохатланиши натижасида конга ювилиб чикиб фаоллиги 100 маротаба ошиб кетиши кузатилади.

Жигарда альбумин, глобулин, протромбин, проконвертин каби оксиллардан ташкари 90-95% гликопротеинлар, сиал кислоталари, юкори ва паст зичликка эга булагн липопротеинлар, церрулоплазмин, трансферрин хам синтезланади. Жигарда ишлаб чикарилган оксиллар кон зардоби таркибида куйидаги вазифаларни бажаришда иштирок этадилар:



  1. Организмнинг турли хужайралари учун зарур моддаларни ташишда;

  2. Хужайраларни хосил килиш учун зарур пластик моддалар билан таъминлашда;

  3. Ферментлар, гормонлар билан таъминлашда;

  4. Пропердин комплемент каби оксиллар системаси оркали организми химоя килишда;

  5. Организмдаги онкотик босимни меъерида тутишда;

  6. Организи ички мухитнинг дойимийлигини, кондаги электролитлар микдори ва организм суюкликларини бирдек саклаб туришда.

Жигарда синтезланган альбуминлар турли моддаларни: ег кислоталарни, ут кислоталарни, билирубин, гематин, протопорфирин, тироксин, учйодтироксин, тестостерон, эстрадиол, гидрокортизон ва уларнинг унумларини, витаминлар, металл катионларини, нитрат, нитрит, ацетат ва бикарбонат анионларини, доривор моддаларни (пеницилин, стрептомицин, левомицитин, биомицин, сульфаниламидлар, акрихин, салицилатлар, барбитуратлар, фенолрот, конгорот) бириктириш хусусиятига эгадир.

Янги тутилган болаларда жигарнинг таркибидаги оксил алмашинувида иштирок этувчи айрим ферментларнинг фаоллиги пастлиги туфайли касалликлар келиб чикиши мумкин:



  1. Гиперфенилаланинемия ва гипертирозинемия: бу хасталкида жигарда фенилаланингидроксилаза етишмаслиги натижасида конда фенилаланин, фенилсирка, фенилсут, фенилпироузум кислоталарнинг микдорини ошиб кетишига олиб келади (5 расм). Боланинг тугилгандан 2-4 ойдан сунг айтиб утилган ферментлар ишлаб чикарилади ва натижасида тирозин ва фенилаланин аминокислоталарининг микдори меъерига келади. Акс холда бу метаболитлар мияни захарланишига олиб келиши мумкин

  2. Гипопротеинемия – кон зардобининг оксиллари синтези сусайиши хисобига келиб чикади. Бу холатда болалар организмида, кондаги оксилнинг микдори 50 г/л гача, альбуминлар микдори эса – 30 г/л гача пасаяди. Бола 2-3 ешга етганда нормал холатга кайтиши мумкин.

  3. Гипопротромбинемия еки болаларнинг геморрагик касаллиги хам дейилади. Протромбин оксилини етарли синтезланмаслигидан келиб чикиб унинг микдори бола 3-4 ойликка етишганда нормаллашиб кетади.

  1. Гистидинемия. Жигар гистидин аминокислотаси алмашинувидаги асосий аъзо булиб, гистидин – аммиак – лиаза ферментини тутади. Бу ферментининг етишмаслиги гистидинни уроканин кислотасига айланишини тухтатиб, конда гистидин аминокислотасининг микдорини 10 мг% гача ошишга келади.

Гипераммониемия – жигарда сийдикчил синтезида иштирок этувчи орнитинкарбомоилтрансфераза ва карбомоилфосфатсинтетаза ферментларининг етишмаслиги натижасида келиб чикади. Бу холатда кон зардобидаги аммиакнинг микдори 500-1000 мг%гача ошади.

Кон зардобидаги умумий оксилнинг микдори жигар фаолиятларидан ахборот беради. Умумий оксилнинг соглом болалардаги микдори 60-80 г/л га тенг ва огир вирусли гепатит касаллигида унинг сурункали турларида умумий оксилнинг кон зардобидаги микдори камаяди.

Жигар кон зардобининг 5 хил асосий оксилларини синтезида иштирок этади. Альбуминлар – умумий оксил микдорининг 55-60% ни ташкил килади.

Вирусли гепатитнинг огир турларида, жигар циррозининг сунги даврларида альбуминнинг камайиши бошка моддаларнинг алмашинувига катта таъсир, уларнинг фаолиятини бузилишига олиб келади.

Турта глобулин фракциясидан гамма-глобулинлар купрок ахамиятга эга. Глобулинлар шу фракциясининг кондаги микдори гепатитнинг огир ва ута огир турларида ортиб кетади.

Аминотрансферазалар фаоллигини ортиши гипербилирубинемиядан олдинрок юз беради ва жигар кассаликларининг энг белгисидир. Аминотрансферазалардан ташкари конда ЛДГ4 ва ЛДГ5, глутаматдегидрогеназа, альдолаза хам ортади.

Айтиб утилган ферментлар сийдикда хам топилиши мумкин. Ферментлар фаоллигининг ортиш даражасида касаллик кай даражада огирлигини акс эттиради. Агарда гепатит жигар ичида ут димланиши билан кечадиган булса, конда ишкорий фосфатазанинг активлигини ошиши касалликни сурункали турига утишидан эрта берувчи белгилар каторига киради, ва бу курсаткичларга караганда А ва М иммуноглобулинларнинг диагностик ахамияти гепатидларда камрок.

Уткир гепатитларда кон зардобидаги оксилларнинг умумий микдори деярли меъерида булиши мумкин, сурункали шаклларида эса анчагина камаяди. Гепатитнинг барча шаклларида альбуминларни камайиши ва глобулинларни ортиши ( ва  глобулинлар хисобига), альбумин-глобулин коэффициенти билан тавсифланадиган диспротеинемия келиб чикади.

Жадвал № 1

Жигар касалликларида кон зардобидаги ферментларининг реакция механизми ва улар активлигини узгариши





Фермент

Реакция механизми

Уткир гепатит

Сурункали гепатит

Бирламчи жигар циррози

Некроздан сунги жигар циррози

холангит

сариклик



Аспартатамино

трансфераза (2,6,1,1)



L-аспартат-2-оксоглутарат-оксалоацетат-L-глутамат

ошади

Озрок ошади

Озрок ошади

Озрок ошади

Озрок ошади

Нормада еки озрок ошади



Аланинаминотранфераза(2,6,1,2)

L-аспартат-2-оксоглутарат-пируват- L-глутамат

Куп ошади

Озрок ошади

Озрок ошади

Озрок ошади

Озрок ошади

Озрок ошади



Фруктозадифосфатальдолаза(4,1,2,13)

Фруктоза-1,6-дифосфат-диоксиауетон-досфат-Д-глицеральдегид-3-фосфат

ошади

Норма

Норма еки Озрок ошади

Норма еки Озрок ошади

Норма еки Озрок ошади

Озрок ошади



Кетоза-1-фосфатальдолаза (4,1,2,7)

Кетоза-1-фосфат-диаксиацетонфосафт-альдегид

Ошади норма

Норма

Норма

Норма

Норма еки озарок ошади

норма



Лактатдегидрогеназа (1,11,27)

L-лактат НАД-пируват-НАД*Н2

ошади

Норма еки озрок ошади

Норма еки озрок ошади

Озрок ошади

Норма еки озрок ошади

норма



Лейцинаминопептидаза (3,4,1,1)

N лейцилпептид-НОН-L-лейцин+пептид

Меъеридан ошади

Озрок ошади

Меъеридан ошади

Меъеридан ошади

Куп ошади

Куп ошади



Глутаматдегидрогеназа(1,4,1,2)

L-глутамат-НОН-НАД-2-оксоглутамат-NH3-НАД*Н2

Ошади

Озрок ошади

Куп ошади

Куп ошади

Кам ошади

Озрок

Ошади




Ишкорий фосфатаза(3,1,2,1)

Моноэфир ортофосфор кислота-НОН-спирт-ортофосфат

нормада

нормада

Озрок ошади

Озрок ошади

Куп ошади

Куп ошади



Сорбитдегидрогеназа (1,1,1,14)

Д-сорбитол-НАД-фруктоза- НАД*Н2

Озрок ошади

нормада

норма

Озрок ошади

норма

норма



Холинэстераза (3,1,1,8)

Ацетилхолин-НОН-холин-анион-сирка кислота

Озрок ошади

Озрок ошади камаяди

Озрок ошади

Куп ошади

норма

норма


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет