ИкинҹИ Ҹилд) пејҒӘМБӘри-әКРӘмин (С) ӘбузәРӘ НӘСИҺӘТЛӘри мүӘллиф: доктор мисбаһ ЈӘзди тәРҸҮМӘ едәН: ФҮзули шәФИЈЕВ
жүктеу/скачать 2.35 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ибадәтин вә бәндәлијин әзәмәти, онун тәквини тә’сири
- Инсанын әмәлләринә јерин шаһидлији
- Јерин вә ҹансыз мөвҹудатын ситајишинин кејфијјәти
- Јарадылмышларын шүур вә дәрки вә тә’сир гәбул етмәси
- Мә’сум имамларын нурларынын һүзур даирәси
- Әмәлләрин шаһидләрин нәзәриндән ҝизли галмамасы
- Бәндәликдәки ихлас – шадлығын вә өјүнмәјин мајасы
- Ихлас
ИЈИРМИ СӘККИЗИНҸИ ДӘРСИбадәтин вә бәндәлијин әзәмәти, онун тәквини тә’сири- Инсанын әмәлләринә јерин шаһидлији - Јерин вә ҹансыз мөвҹудатын ситајишинин кејфијјәти - Јарадылмышларын шүур вә дәрки вә тә’сир гәбул етмәси - Мә’сум имамларын нурларынын һүзур даирәси - Әмәлләрин шаһидләрин нәзәриндән ҝизли галмамасы - Бәндәликдәки ихлас – шадлығын вә өјүнмәнин мајасы - Ихлас, әмәлин алилијинин амили Ибадәтин вә бәндәлијин әзәмәти, онун тәквини тә’сириҺәдисин бу бөлүмүндә Аллаһ-тәалаја бәндәлијин вә ибадәтин әзәмәтиндән данышылыр. Һәмчинин инсанын әмәлләринин – истәр јахшы олсун, истәрсә дә пис – шаһидләрин нәзәриндән узаг олмамасы вә ҝизли галмамасы барәдә сөз ачылыр. Һәтта үзәриндә ибадәт етдијимиз јерин (торпағын) өзү белә Гијамәтдә бизим ја хејримизә, ја зәрәримизә шәһадәт верәҹәкдир. Һеч дә елә дүшүнмәјәк ки, әмәлләримизин әкс-тә’сири вә нәтиҹәси олмајаҹаг, әксинә, әмәлләримизин бу дүнјада доғурдуғу тә’сир вә нәтиҹәсиндән әлавә Гијамәтдә дә сәмәрәси заһир олаҹагдыр. Гијамәтдә үзәриндә ибадәт етдијимиз јер һәмин ибадәтин әнҹамына шәһадәт верәҹәкдир. Вә ја онун үзәриндә тутдуғумуз пис ишләрә ҝөрә Гијамәтдә үзүмүзә дуруб шәһадәт верәҹәк вә бизә лә’нәт едәҹәк. Инсанын әмәлләринә јерин шаһидлији“Еј Әбузәр! Елә бир адам јохдур ки, алныны јерин истәнилән нөгтәсинә гојдугда, һәмин алныны гојдуғу јер Гијамәтдә онун бу ишинә шәһадәт вермәсин. Елә бир мәнзил јохдур ки, она бир дәстә адам дахил олдуғунда һәмин мәнзил онлара салават вә ја лә’нәт демәсин.” Бә’зи бөјүк үләмалар намаз гыланда сә’ј едәрдиләр мәсҹидин мүхтәлиф јерләриндә намаз гылсынлар вә һәмишә бир јердә намаз гылмаздылар, ја әҝәр бир евә вә ја башга бир јерә дахил оланда һәмин јердә әввәл ики рүкәт намаз гылардылар. Буну она ҝөрә едәрдиләр ки, Гијамәтдә өзләринә чохлу шаһид газансынлар. Бунун өзү бир нөв зирәкликдир ки, мө’минә олдугҹа фајдалыдыр. Ибадәтин дәјәри вә јүксәклији барәдә бу рәвајәтдә вә диҝәр рәвајәтләрдә зикр олунанлар вә һәмчинин ибадәтин мүхтәлиф мәканларда һәјата кечирилмәсинә даир бизим етдијимиз тә’кидләр бизләрин Пејғәмбәрин (с) вә Мә’сум Имамларын (ә) сөзләринә е’тимад етмәјимиз вә тәслим олмағымыздан хәбәр верир. Ҝөрүндүјү кими, рәвајәтин бу вә диҝәр бөлмәләри ону ҝөстәрир ки, бизим шүурсуз тәсәввүр етдијимиз јер, ағаҹлар вә диҝәр ҹансыз мөвҹудатлар шүура маликдирләр вә бизим әмәлләримизи дәрк едирләр. Бизим јахшы ишләримизә ҝөрә бизә дуа, пис ишләримизә ҝөрә исә лә’нәт едирләр; әлавә олараг Гијамәтдә дә бизим хејримизә вә ја зәрәримизә шәһадәт верәҹәкләр. Јерин вә ҹансыз мөвҹудатын ситајишинин кејфијјәтиРәвајәтин бу бөлүмүнүн мәзмуну – ки, јерин вә ҹансыз мөвҹудатын неҹә шүура малик олмасыны тәсвирә чәкир – вә һәмчинин бу ҹүр мәзмуна малик ајәләр вә диҝәр рәвајәтләр барәсиндә бөјүк үләмалар үч нәзәријјә вермишләр: Биринҹи нәзәријјә: Бир груп алимләрин нәзәри будур ки, бу тә’бирләр кинајә олараг нәзәрә алынмалыдыр вә онларын һәгиги мә’налары гәсд едилмәмәлидир. Бунун үчүн һәр тә’бири мүнасиб тәфсирлә зикр едирләр. Бәлкә дә әксәр мүфәссирләр бу гәбилдән олан ајә вә рәвајәтләрин тәфсириндә һәмин үсулу сечмиш олсунлар. Икинҹи нәзәријјә: Үрәфа (арифләр) вә арифләр синифинә (ариф мүшәррәб) мәнсуб философларын – Молла Сәдра вә шаҝирдләри кими – е’тигады будур ки, бу мөвҹудатлар һәгигәтән дә шүура вә дәркә маликдирләр вә Аллаһа тәсбиһ дејир, Илаһинин Ҹамал вә Ҹәлалы гаршысында тә’зим едиб, илаһи хофа малик олурлар. Амма биз вагијјәтләри дәрк етмәкдә аҹизик. Шаир дејир: Биз һәр заман данышарыг, ҝөрәрик, ешидәрик Фәгәт сиз намәһрәмләрдән биз үз чевирәрик. Бу дәстә ајә вә рәвајәтләрин һәгиги мә’наларыны ҝөтүрүб дејәрләр: - “Ағаҹлар, јер, дашлар вә с... шүур саһибидирләр вә Аллаһа тәсбиһ дејирләр: “Једди ҝөј, једди јер вә онларда олан бүтүн мәхлугат Аллаһы тәгдис едир. Елә бир шеј јохдур ки, Аллаһа тә’риф дејиб Она шүкр етмәсин, лакин сиз онларын (дилләрини билмәдијиниз үчүн) тәгдисини анламазсыныз. Аллаһ һәгигәтән һәлим вә бағышлајандыр.”1 Јухарыдакы ајәнин тәфсириндә Әлламә Тәбатәбаи бујурур: - “Ајә, мадди аләмин әҹзалары үчүн тәсбиһи сабит едир. Белә ки, онлар Аллаһы тәсбиһ едир вә Ону ширкдән мүнәззәһ билирләр. Тәсбиһ кәлам вә сөзлә ифадә олунан тәнзијә2 мә’насындадыр. Кәламын һәгигәти, бәдәнин ишарәси вә бәләдчилији илә дахили мәгсәдин үзәриндән пәрдә ҝөтүрмәкдир. Инсан өз истәдијинә вә мәгсәдинә ишарә етмәк вә ону ачыгламаг үчүн тәквини јол тапмадығындан әлаҹсыз галараг сәсләрин көмәји илә мә’налары чатдыран сөзләрә үз тутду вә онларын көмәји илә өз истәјини ашкар етди. Бундан сонра гаршылыглы анлашма јолу һәмин минвалла давам тапды. Инсан бу јолдан әлавә өз мәгсәдинин бәјаны үчүн бә’зән әлин вә башын һәрәкәтиндән дә көмәк алыр вә һәрдән јазмаг вә шәрти ишарәләрдән дә бу ишдә истифадә едир. Хүласә, мәгсәдин үзәриндән пәрдә ҝөтүрән, ону ашкар едән шеј кәламдыр. Һәр бир шејин вә мөвҹудун өз истәјини вә мәгсәдини чатдырмасына сә’ј етмәси, бу истәкләрин бәјан тәрзи сәслә вә ләфзлә олмаса белә, һәмин мөвҹудатын кәламы мисалындадыр. Бу нөгтәјә дәлил олараг Гур’анда Аллаһа нисбәт верилмиш кәлам, гоул, әмр вә вәһј кими кәлмәләри ҝөстәрмәк олар. Ајдындыр ки, онлар бизим данышығымызын, сөзләримизин бәнзәри олмајан фәргли бир мәншәдәндирләр. Мә’лумдур ки, ҝөјдә вә јердә вә онларда олан һәр бир шеј ашкар шәкилдә Аллаһын тәклијини вә вәһданијјәтини бәјан едир вә Ону һәр ҹүр нагисликдән, әскикликдән узаг билирләр. Бүтүн мөвҹудат өз варлыглары үчүн Она бағлы вә мөһтаҹдырлар. Еһтијаҹын өзү һәр бир шејин Она мөһтаҹ олдуғуна вә һеч бир шејин Ондан мүстәгил вә еһтијаҹсыз олмадығына ән бөјүк шаһиддир. Демәли, мөвҹудатын һәр бири өзләринин мөһтаҹ олан варлығы вә нагис затлары илә гәни олан Халигдән хәбәр верирләр.” Тәфсирин давамында бујурур: Аллаһ-тәаланын сөзү буну ҝөстәрир ки, мөвҹудатын јаранмасы илә елм вә аҝаһлыг да онларда ҝенишләнмиш олур вә онлардан һәр бири өз варлыглары һәддиндә елмдән бәһрә ҝөтүрмүшләр. Бу о демәк дејил ки, һамысы бир һәддә елмә саһиб олсунлар вә һәмчинин һамысынын елм вә аҝаһлығы бир ҹинсдән вә бир нөвдән олсун; белә дејил ки, мөвҹудатын һәр биринин елми инсанын елми кимидир вә ја инсан мөвҹудатдан һәр биринин елминә вагиф олсун. Буна ҝөрә дә һәр бир јарадылмыш бир ҹүр алимдир вә өзүнүн варлығы вә вүҹуду илә Аллаһын еһтијаҹсызлығында әһатә олунмуш өз еһтијаҹларыны вә нөгсанларыны изһар етмәклә Аллаһын мүтләг камал саһиби олдуғуну вә Ондан башга Аллаһ олмадығыны тәсдиг едирләр. Демәли, һәр бир јарадылмыш өз Пәрвәрдиҝарына тәсбиһ дејир вә Ону шәрикдән вә һәр нөгсандан мүнәззәһ билир.”1 Үчүнҹү нәзәријјә: Бүтүн мөвҹудатын бу аләмдәки мадди сурәтләриндән башга мәләкути сурәтләри дә вар. Һәгигәтдә дәрк вә шүур онларын мәләкути вә батини сурәтләринә аиддир вә һәмин мәләкути сурәт Гијамәтдә ашкар олаҹаг вә шәһадәт верәҹәкдир. Биз бу аләмдә һәмин мәләкути сурәти дәрк етмирик, буна ҝөрә дә әшјаларын тәсбиһ демәсини ешитмирик вә онларда шүурун вә аҝаһлығын нишанәләрини ҝөрмүрүк. Амма о сурәт вардыр вә ахирәт аләминдә зүһур едәҹәк вә дәрк етдији һәгигәтләри үзә чыхараҹаг, шәһадәт верәҹәкдир. Гур’ани-Кәримин ачыгҹасына билдирдијинә әсасән Гијамәтдә һәтта инсанын дәриси онун әлејһинә шәһадәт верәҹәк. Ејни илә дә әли, ајағы, дили онун әлејһинә шәһадәт верәҹәкләр. Әҝәр бунларын дәрки олмаса, шәһадәтләри дә мә’насыз олар. Гур’ан инсанын бәдән үзвләринин шәһадәт вермәси һаггында бујурур: “Онлар өз дәриләринә : - “Нә үчүн әлејһимизә шәһадәт верирсиниз?” дејәҹәкләр. Дәриләри дә белә ҹаваб верәҹәкдир: - “Һәр шеји дилә ҝәтирән Аллаһ бизи данышдырды. Сизи илк дәфә јохдан јарадан Одур. Сиз Онун һүзуруна гајтарылаҹагсыныз.”2 Әҝәр инсанын дәрисинин дәрки олмаса, јә’ни инсан ҝүнаһ етдији вахтда ону дәрк етмәсә, Гијамәтдә инсанын о ҝүнаһы тутдуғуна неҹә шәһадәт верә биләр? Шәһадәт о вахт мә’на кәсб едир ки, шаһид ҝүнаһ сәһнәсини дәрк вә һисс етмиш олсун, белә олмазса шәһадәтин мә’насы олмајаҹаг. Әҝәр дејилсә инсанын бәдән үзвү ҝүнаһы һисс етмәдән дә, Аллаһын бујруғу илә дилә ҝәлиб данышаҹаг, онда демәлијик ки, белә олан сурәтдә шәһадәтдән сөһбәт ҝедә билмәз вә бу ҹүр мәсәләјә шәһадәт кәлмәсинин верилмәси мә’насыздыр. Буна ҝөрә дә бәдән үзвләринин шәһадәт вермәси онларын әмәли дәрк етмәсиндән, бир нөв һәмин әмәлә билик тапмаларындан сонра һәјата кечир. Бундан гејри сурәтдә шәһадәт мејдана чыхмыр. Демәли, икинҹи вә үчүнҹү нәзәријјәјә әсасән бүтүн јарадылмышларда бир нөв елмин вә аҝаһлығын олмасына шәкк јохдур. Ихтилаф онларын кејфијјәтиндәдир ки, ҝөрән бу елм әшјаларын мәләкути руһлары илә бирҝәдир, јохса һәгигәтән онларын өзләри дәркә вә шүура маликдирләр. Әлбәттә, биринҹи нәзәријјәјә е’тигад бәсләјәнләр дејирләр инсанын бәдән үзвләри Гијамәтдә заһир оланда инсанын рәфтарынын онларын үзәриндә бурахдығы изләр онларын бир нөв шәһадәти сајылыр. Јарадылмышларын шүур вә дәрки вә тә’сир гәбул етмәсиЈухарыда ады ҝедән үч нәзәријјәдән бәлкә дә ән јахшысы үчүнҹү нәзәријјәдир. Һәр неҹә олса да рәвајәтләр вә ајәләр ону ҝөстәрир ки, мадди мөвҹудатлар бир нөв шүура маликдирләр. Онларын тәкҹә сабит тәквини шүура малик олмајыб, үстәлик онлары әһатә етмиш мүһитдә баш верән һадисәләрдән тә’сир гәбул едирләр вә әтрафларында баш верән һадисәләр онларын үзәриндә тә’сир гојур. Бунун нәтиҹәсиндә онларда јени дәрк мејдана чыхыр: әҝәр јер үзәриндә ибадәт едирләрсә, ибадәт олунан мәкан мүсбәт тә’сир гәбул едир, бу сәбәбдән хошһал олур вә гүрур һисси кечирир. Әксинә, әҝәр бир јердә ҝүнаһ иш тутуларса, һәмин мәканда өзүндән мәнфи тә’сир гојур, бу ҹәһәтинә ҝөрә јер ондан нараһат олур вә ҝүнаһкар шәхсә лә’нәт дејир. Әлбәттә, биз бу гәбилдән олан мәфһумлары дәрк етмәкдә аҹизик. Бу ајә вә рәвајәтләрин мәзмуну бизә лазымынҹа ашкар олмамышдыр, амма гәбул етмәлијик ки, бу аләмдә бизим дәркимизин әһатә даирәсиндән хариҹдә олан бир сыра танынмамыш һәгигәтләр мөвҹуддур вә ја онлар һаггында бизим мә’луматымыз олдугҹа аздыр, неҹә ки Гур’ан бујурур: “...Сизә јалныз ҹүз’и бир билик верилмишдир!”1 Аләмдә чохлу һәгигәтләр вардыр ки, бизим онлар барәдә мә’луматымыз јохдур вә онлардан бә’зиләрини вәһј јолу илә танымышыг вә ја Үлул-әзм пејғәмбәрләр вә имамларымызын бәјанларында ешитмишик. Биз дә онларын дедикләринә е’тимад едирик вә ҝәрәк шүкр едәк ки, бу һәгигәтләри бизим үчүн ачыгламышлар. Белә олмасајды бизим әглимиз о јерләрә ҝедиб чатан дејилди вә бу нагис әглимизлә һәмин һәгигәтләрдән хәбәр тута билмәмиз гејри-мүмкүн иди: “Һәмчинин (не’мәтимизи тамамламаг мәгсәдилә) сизә ајәләримизи охумаг, сизи (ҝүнаһлардан) тәмизләмәк, китабы (Гур’аны), һикмәти (шәриәти, һалал-һарамы) вә билмәдикләринизи өјрәтмәк үчүн сизә өз ичәриниздән Биз пејғәмбәр ҝөндәрдик.”1 Дејиләнләрә әсасән ики нөгтә бизә ајдын олду: биринҹи нөгтә будур ки, әҝәр биз минләрлә билијә саһиб олсаг белә вә бүтүн дүнјәви мә’луматлары әлдә етсәк дә, јенә дә бизим мә’луматымыз мәҹһулатымызын мүгабилиндә аз олаҹаг вә һеч бир шеј һесаб едилмәјәҹәкдир. Буна ҝөрә дә мәғрур олуб ловғаланмамалыјыг. Һалбуки, бир кәсин бүтүн бәшәри мә’луматлары әлдә етмәси гејри-мүмкүндүр. Бәлкә һәр бир фәрд елмләрин бир гисминә јијәләнә биләр вә саһили ҝөрүнмәз елм дәрјасынын анҹаг бир гәтрәси она нәсиб ола биләр. Икинҹи нөгтә будур ки, биз елә хәјал етмәмәлијик ки, јашадығымыз бу аләмдә әҝәр хәлвәт бир јердә һансыса иши ҝөрсәк кимсә бизи ҝөрмәјәҹәкдир. Әҝәр јер дә ҝөрмәсә, анламаса, мәләкләр ки ҝөрүрләр, дәрк едирләр вә әмәлләримизи јазырлар. Һәмчинин бу аләмдә гүдрәт саһиби олан бир кәсләр дә вардыр вә нәзәрләриндән һеч бир шеј гачмыр.
Мәрһум Әлламә Мәҹлиси атасындан нәгл едир ки, онун заманында тәгвалы вә салеһ бәндәләрдән бир нәфәр тез-тез һәҹҹә ҝедәрди вә “Тејјүл-әрз”и1 илә чох мәшһур иди. Исфаһана ҝәләндә онунла ҝөрүшүб ондан сорушдум ки, сәнин “Тејјүл-әрз”инин мәсәләси нәдир, о нә әһвалатдыр елә? Деди: - Илләрин бириндә һаҹылара гошулуб Аллаһ евинин зијарәтинә ҝедирдим. Ҝәлиб Мәккәнин једди вә ја сәккиз мәнзиллик фасиләсиндә бир јерә чатдым. Мән карвандан дала галмышдым вә карван узаглашыб ҝөздән итмишди. Јолу итирдим вә бијабанда сәрҝәрдан галдым. Јаваш-јаваш сусузлуг мәни әлдән салды. Иш о јерә чатды ки, сағ галаҹағыма үмидими итириб, отуруб өлүмүмү ҝөзләмәјә башладым. Бу һалда фәрјад етдим: - “Ја Имам Заман! Јолу мәнә нишан вер!” Бирдән узагдан бир гаралты заһир олду. Јахынлашанда ҝөрдүм әјниндә әрәбин бөјүкләринә мәхсус фәхри либас ҝејмиш хошсималы бир ҝәнҹдир. Баһалы дәвәјә минмишди вә јанында да су ҹүрәси варды. Она салам вердим. Саламымын ҹавабыны вериб бујурду: - “Сусамысан?” Әрз етдим: - “Бәли”. Сују мәнә верди вә мән ичдим. Сонра бујурду: - “Истәјирсән сәни карвана чатдырым?” Әрз етдим: - “Бәли.” Деди: - “Ҝәл мин мәним дәвәмин тәркинә”. Мән дәвәјә минәндән сонра о Мәккәјә тәрәф һәрәкәт етди. Мән һәр ҝүн “Јәмани һирзи”2охумаға адәт етдијимә ҝөрә башладым ону охумаға. Дуанын бә’зи кәлмәләрини охујанда һәмин ҹаван әрәб охудугларыма дүзәлиш вериб дејирди: - “Белә оху!” Гыса бир мүддәтдән сонра мәнә деди: - “Бу јерләри таныјырсан?” Бахдым ҝөрдүм ки, Мәккәнин јахынлығында Әбтәһ торпағындајам. Деди: - “Ен ашағы”. Елә ки, дәвәдән ашағы ендим, ҝөзүмдән гајиб олду. Бу анда баша дүшдүм ки, һәмин хошсималы ҹаван Имам Заман (Аллаһ фәрәҹини тезләшдирсин) имиш3. Демәли, Имамын нуру һәр јердә вардыр вә бизи ҝөрүр, интәһасы бу һәгигәтин дәрки бүтүн ҹамаата чәтин олдуғу үчүн вә чылпаг һәгигәтләрлә үзләшән заман мәсәләни гаврамагда аҹиз галыб мөвһумата, хурафата мүбтәла олдугларына ҝөрә һәмин һәгигәтләр даһа ашағы сәтһдә бәјан едилмишдир. О ҹүмләдән, дејилир ки, бизим әмәл намәмиз бахылмаг үчүн Имам Замана верилир, вә ја бә’зи рәвајәтләрдә әмәлләрин пејғәмбәрин вә Аллаһын һүзуруна әрз едилмәсиндән хәбәр верилмишдир. Рәвајәтләрин бириндә ҝөстәрилир ки, сөһбәт һәфтәнин ҝүнләриндән, о ҹүмләдән ҹүмә ахшамы ҝүнүндән дүшәндә Имам Рза (ә) бујурду: - “Ҹүмә ахшамы ҝүнү бир ҝүндүр ки, һәмин ҝүндә бәндәләрин әмәлләри Аллаһын, Онун Рәсулунун вә Имамларын ихтијарына тәгдим едиләр.”1 Бә’зи рәвајәтләрдә нәгл едилир ки, мәләкләр инсанын әмәлләрини јазыб гејдә аландан сонра, ахшамүстү ону әршә апарыб Аллаһын һүзуруна тәгдим едирләр. Мүмкүндүр белә бир суал јарансын ки, мәҝәр Аллаһ-тәала бүтүн јердә һүзура малик дејил ки, әмәлләри әршдә Она чатдырырлар? Амма билмәлијик ки, вүҹудун һәр мәртәбәсинин тәләб олунан хас ләвазиматы вардыр вә әмәлләрин тәгдиматы да өзүнәмәхсус системә маликдир вә бу систем Аллаһын рүбубијјәт системи илә мүтәнасибдир вә Аллаһын һәр јердә һүзура малик олмасы илә һеч дә тәрс мүтәнасиблик јаратмыр.
Аллаһ-тәала инсанын ашкар вә ҝизли ишләриндән аҝаһ олмасы вә һәмчинин мәләкләрин инсанын әмәлләринә ҝөз јетирмәси барәдә бујурур: “Инсаны јарадан Бизик, Биз дә билирик нәфси она нә пычылдајыр. Биз она шаһ дамарындан даһа јахыныг. Һәр шеји гејдә алан ики мәләк әјләшмиш сағында вә солунда. Ағзындан сөз чыхдымы, һазырдырлар јанында бу ҝөзәтчи мәләкләр.”3 Башга бир јердә Пејғәмбәрин (с) Гијамәтдә шәһадәти барәсиндә бујурур: “Һәр үммәтә бир шаһид ҝәтирсәк вә Сәни дә бунлара шаһид ҝәтирсәк, неҹә олар һаллары?”1 Аллаһ рәсулунун вә диҝәр шаһидләрин Гијамәтдә шәһадәтини бәјан едән бу ајәләрдән ҝөрүнүр ки, һәмин шаһидләр дүнјада бәндәләрин әмәлләринә ҝөз гојурлар. Әҝәр белә олмасајды, дүнјада онлар инсанларын әмәлләринә вагиф олмасајдылар, Гијамәтдә неҹә шәһадәт верә биләрдиләр? Мәҝәр бир кәсин бир һадисәни мүшаһидә етмәдән һәмин шејә шәһадәт вермәси мүмкүндүрмү? Әҝәр биз бу нөгтәјә диггәт јетирсәк, билсәк ки, бу јашадығымыз дүнја лал вә шүурсуз дејил, бәлкә бизи һәр ан изләјән, әмәлләримизә диггәт јетирән бир кәсләр мөвҹуддур – бахмајараг ки, биз онлары ҝөрмүрүк – ајыг олуб, һәр ишдә рәфтарымыза диггәт јетирәрик, бә’зи бәјәнилмәз ишләри ҝөрмәкдән һәја едәрик. Анлајанда ки, бизим әмәлләримиз гејдә алыныр вә Гијамәт ҝүнү ашкар олаҹаг, һәја һисси алчаг ишләрин баш тутмасына мане олаҹагдыр. Инсан бир ҝүнаһа мүртәкиб олмаг истәјәндә, диггәт едәндә ки, инсанын әмәли јер, ҝөј вә бир сыра лөвһәләрдә гејдә алыныр вә бир ҝүн үзә чыхаҹагдыр, һәмин ҝүнаһа әл булашдырмагдан чәкинир вә хәлвәтдә оланда да ҝүнаһ етмир; чүнки, Һәзрәт Әли (ә) бујурур: - “Хәлвәтдә Аллаһа аси олмагдан чәкинин, чүнки шаһид олан Кәс һәм дә Һакимдир.”2 Әҝәр кимсәнин сизи ҝөрмәсини арзуламадығыныз бир вәзијјәтдә, сизин шәклинизи чәксәләр, сиз бу шәкилин ҝәләҹәкдә кимсәнин әлинә кечмәсиндән горхуб, бир јолла о шәкили мәһв етмәјә чалышырсыныз. Мә’лумдур ки, инсан онун абрыны апараҹаг, хәҹаләт чәкмәсинә сәбәб олаҹаг шәкилинин чәкилмәсини истәмир. Адәтән инсан шәкил чәкдирмәк истәјәндә башына, үзүнә јарашыг верир, ҝөзәл либас ҝејинир вә сә’ј едир мараглы бир гијафә алынсын. Ҝүлүмсәјиб өзүнү шух ҝөстәрир ки, шәкили мүмкүн гәдәр јахшы чыхсын. Онун үчүн, онун рүсвајчылығына сәбәб олаҹаг шәкилин чәкилмәсини хошламыр. Бу тәмсилә диггәт едәрәк биз билмәлијик ки, даимән јер, ҝөј, гапы вә дивар кими тәбии амилләр бизим шәклимизи чәкмәкдәдирләр вә Гијамәтдә о шәкилләри ашкара чыхараҹаглар. Белә олан сурәтдә сә’ј етмәлијик ки, Гијамәтдә бүтүн рәфтарларын вә фикирләрин ашкар олаҹағы ҝүндә рүсвај олмамаг үчүн пис вә хошаҝәлмәз бир һалда бизим шәкилимиз чәкилмәсин: “Һәр кәсин габағына чыхар еләдији пислик – пис әмәлдән нә гәдәр узаг дүшмәк истәсә дә. Габағы дүшүнүн. Аллаһ Өзү илә горхузур сизи...”3 Бәндәликдәки ихлас – шадлығын вә өјүнмәјин мајасы“Еј Әбузәр! Елә бир сәһәр вә ахшам јохдур ки, јерин (мүхтәлиф) нөгтәләри бир-биринә демәсинләр: - “Еј гоншум, сәнин үзәриндә Аллаһы зикр едән бир кәси һеч ҝөрдүнмү? Ја, Аллаһа сәҹдә етмәк үчүн алныны сәнин үзәринә гојан бир кәсә раст ҝәлдинми?” Бә’зиләри дејәрләр “бәли”, бә’зиләри дә “јох” дејәрләр. “Бәли” дејәнләр ловғаланыб шад оларлар вә өзләрини башгаларындан үстүн биләрләр.” Бу шәриф һәдисдә ишарә олунмуш мәтләбләрдән бири дә јерин, Аллаһ бәндәсинин онун үзәриндә ибадәт етдији вә алныны сәҹдәјә гојдуғу заман ловғаланыб өзүнү өјмәсидир. Бахыб ҝөрмәк лазымдыр ки, бу ловғаланмағын вә өјүнмәјин сирри нәдир? Сирри будур ки, Аллаһ јанында әсас дәјәр кәсб едән шеј Она диггәт јетирмәкдир. Башга ишләр о заман дәјәрә минир ки, Аллаһы нәзәрдә тутмагла јанашы вә Аллаһ хатиринә ҝөрүлмүш олсун. Иш о заман Аллаһ хатиринә ҝөрүлмүш олур ки, инсан Аллаһы јадындан чыхармасын, јохса ки, Аллаһдан гафил олан бир кәсин ҝөрдүјү иш Аллаһ хатиринә олмаз вә ја өз үрәјиндән кечәнләри тә’мин етмәк вә ја ҹамаатын хошуна ҝәлмәк гәсди, ја да һәр һансы мадди нијјәтләр сәбәби илә ҝөрүлән ишләрин Аллаһ јанында дәјәри јохдур. Демәли, Аллаһы дүшүнмәк, Ону диггәтдә тутмаг вә инсаны әбәдијјәтә бағлајан һәр бир шеј әсаләтә маликдир вә башга шејләр дә Аллаһа диггәтин көлҝәсиндә дәјәр тапыр вә Аллаһы јад етмәдән дәјәр газанмыр. Бу ҹәһәтдән дә инсанын һәгиги камалы, Аллаһы нәзәрдә тутмағын көлҝәсиндә һасил олур. Әҝәр бу мә’на руһ кими инсанын бүтүн әмәлләринә үфүрүлсә һәмин әмәлләр дәјәр тапарлар. Бундан гејри сурәтдә - Аллаһы нәзәрдә тутмадан, әмәлләри вә ибадәтләри Илаһи нијјәт вә халисликлә јанашы етмәдән – һәмин әмәлләр руһсуз ҹәсәд кими вә дәјәрсиз олаҹагдырлар. Демәли, бүтүн әмәлләримизи Аллаһ нијјәти илә ҝөрмәлијик: “Де ки, “Мәнә әмр олунуб тәкҹә Аллаһа ибадәт еләјим, тәкҹә Она көнүл верим.”2 Аллаһын ихласа олан тә’киди, хүсусилә дә диндәки ихласа, она ҝөрәдир ки, инсан Аллаһын бәндәсидир вә Аллаһа бәндәлик вә ибадәт етмәк үчүн јарадылмышдыр. Инсан һәјаты бојунҹа вә һәјатынын бүтүн мәрһәләләриндә тәкамүлә вә сәадәтә ҹан атмалыдыр вә бу мүһүм мәсәлә ихлассыз вә Аллаһа тәрәф јөнәлмәдән һасил олмур. Буна ҝөрә дә Аллаһ үчүн ибадәти халисләшдирмәк динин ән бөјүк ҝөстәришләриндәндир, чүнки ихлас өзү инсанын Аллаһ-тәалаја јахынлашмасы вә тәләб олунан камала чатмасы үчүн мүһүм олан амилләрдән биридир. Бу ҹәһәтинә ҝөрә дә Аллаһ-тәала Гур’ани-Мәҹиддә мө’минләри ихласа дә’вәт едир. Буну да билмәлијик ки, инсан, Аллаһын ону Өзүнә ҝөрә халис едә биләҹәји дәрәҹәјә чата биләр. Буну Гур’анын әксәр ајәләриндә Аллаһын мүхлисләри тә’рифләмәсиндә ҝөрмәк олар. Неҹә ки Һәзрәт Муса (ә) барәсиндә бујурур: “Мусаны да јад ет Китабда. Шүбһәсиз о, халис олан бир инсан, ҝөрдәрилмиш бир пејғәмбәрдир.”1 “Мүхлис” (“Лам” һәрфинә кәсрә верилмәклә) о адама дејилир ки, ихлас саһибидир вә ишләрини ихласла, тәмиз ҝөрүр, амма “мүхләс” (“Лам” һәрфинин фәтһә гәбул етмәсилә) јә’ни о кәс ки, халис олмушдур. Тәбии ки, халис олмушун халис едәнә еһтијаҹы вар вә ајдындыр ки, мүхләси халис едән Аллаһдыр. Бу халисләшмәнин һәдди о јерә гәдәрдир ки, һәтта Шејтан артыг онлары јолларындан аздыра билмир: “Сәнин гүдрәтинә анд ичирәм, онларын һамысыны аздыраҹағам. Сәнә (ҝөрә әмәлләриндә) халис олмуш бәндәләрдән савајы һамысыны.”2 Бу шәриф ајәнин шәрһиндә гејд етмәлијик ки, “мүхләс”ин (халис олмушлар) Шејтанын торуна дүшмәјә мане олан нәфсани, руһани вә мәнәви гүввәјә маликдирләр вә Шејтан онлара пис тә’сир ҝөстәрә билмир. Әлбәттә, Аллаһын илаһи лүтфү вә инајәти илә онлар бу гүдрәтдән бәһрәләнә билмишләр. Аллаһ-тәала Һәзрәт Јусиф (ә) барәсиндә бујурур: “Доғрудан да, гадын она мејл салмышды. Әҝәр Рәббинин дәлилини (хәбәрдарлығыны) ҝөрмәсәјди, Јусиф дә она мејл едәрди. Биз пислији вә биабырчылығы (зинаны) ондан совушдурмаг үчүн белә етдик. О, һәгигәтән, бизим халис бәндәләримиздәндир!”3 Бу ајәдә тә’кид едилмишдир ки, мүнасиб вә вәсвәсәедиҹи шәраитин јаранмасына бахмајараг Јусиф ҝүнаһа мүбтәла олмур. Әҝәр башга бир адам һәмин шәраитлә үзләшмәли олсајды, Шејтанын торуна дүшәрди. Чүнки Һәзрәт Јусиф (ә) ҹаванлығынын ән јеткин вә чылғын вахтларыны јашајырды. Ҹаванлығын бу дөврү ҹинси мејлләрин гөнчәләнән – баһар чағыдыр. Мисир падшаһынын вәзиринин дә еви дүнја не’мәтләри илә долу иди. Һәмчинин вәзирин арвады шәраити елә һазырламышды ки, әҝәр Јусиф Илаһи дәлилләри ҝөрмәсәјди јолуну азарды. ИхласДејиләнләрә диггәт етдикдә мә’лум олур ки, инсанын әмәлинә дәјәр верән, ону Шејтанын ашкар вә ҝизли торуна дүшмәкдән горујан амил ихлас вә Аллаһа јөнәлмәдир. Бу ҹәһәтинә ҝөрә дә һәтта ән мүгәддәс вә бөјүк ишләр әҝәр Аллаһ үчүн ҝөрүлмәзсә, дәјәрсиз олаҹагдыр. Ајәләрин вә рәвајәтләрин ҝөстәрдијинә ҝөрә ән үстүн әмәлләрдән бири ҹиһаддыр. Белә ки, Аллаһ бујурур: “...Аллаһ маллары вә ҹанлары илә вурушанлары евләриндә әјләшәнләрдән (ҹиһада ҝетмәјәнләрдән) дәрәҹә е’тибары илә үстүн тутду. Аллаһ бунларын һамысына (һәр икисинә) саваб вә’д етмишдир. (Лакин) Аллаһ мүҹаһидләрә евдә отуранлардан даһа бөјүк мүкафатла имтијаз вермишдир.”1 Инди, әҝәр ҹиһад, бу јүксәк әзәмәти вә дәрәҹәси илә Аллаһдан гејри нијјәтлә ҝөрүләрсә һеч бир дәјәр, гијмәт кәсб етмәјәҹәкдир. Бә’зи рәвајәтләрә әсасән Пејғәмбәрин (с) заманында баш вермиш мүһарибәләрин бириндә бир нәфәр дөјүш мејданында рәшадәтлә вурушараг өлүр. Һәмин адамын дөјүшмәси вә гочаглығы башгаларында она гаршы һүсн-рәғбәт јарадыр.Бу үздән Пејғәмбәрә (с) дејирләр: - “Һәмин шәхсин дөјүшдә рәшадәт вә гочаглыг ҝөстәрмәсинә ҝөрә Аллаһ јанында чох јүксәк мәгамы вар.” Пејғәмбәр (с) онларын ҹавабында бујурур: - “О Аллаһ јолунда шәһид олмамышдыр, ешшәји јолунда өлдүрүлмүшдүр. (Чүнки һәмин адамын улағы горхудан һүркүб дүшмән гошунунун арасына гачмышды. О адам да улағыны тутмаг үчүн дүшмәнлә дөјүшүрдү!” Бәли, һәр ҹиһад, мүбаризә вә өлмәк инсаны камала чатдырмыр. О шәһадәт инсаны камала чатдырар ки, Аллаһ хатиринә олмуш олсун. Неҹә ки, бизим әзиз шәһидләримиз, мүһарибә вахты шәһид олмалары үчүн нәзир едирдиләр. Һәрдән гырх чүмә ахшамы вә ја чаһар шәнбә Ҹәмкәран мәсҹидинә ҝедирдиләр, Аллаһдан истәкләри, арзулары шәһадәт иди. Бу ҹүр шәһадәтләр Аллаһы анмагла, Ону нәзәрдә тутмагла јанашы олдуғу үчүн дәјәрлидирләр. Инсан әмәлинин дәјәри, јүксәклији вә алчаглығы онун нијјәти илә өлчүлүр. Әҝәр нијјәт пак олуб, әмәл Аллаһ үчүн нәзәрдә тутуларса, һәмин әмәл дәјәрли олаҹагдыр. Инсанын Аллаһы јад етмәси нә гәдәр артарса, онун Аллаһа олан мәһәббәти вә мә’рифәти нә гәдәр дәринләшәрсә, Аллаһ нијјәтилә ҝөрдүјү һәр бир әмәлин дәјәри дә дәрәҹә бахымындан бир о гәдәр артаҹагдыр. Бунун мүгабилиндә әҝәр инсанын әмәли Аллаһа мәһәббәтсиз вә мә’рифәтсиз әнҹам тапарса, руһсуз вә хасијјәтсиз ҹәсәд кими олаҹагдыр. Јерин мүхтәлиф нөгтәләри вә ҝушәләри бир-бириндән суал едәндә демирләр “сәнин үзәриндә ҹиһад едән вә ја еһсан верән олубму?” Сорушурлар: - “Сәнин үзәриндә Аллаһы јад едән олубму?” Демәли, әҝәр инсанын әмәли Аллаһы нәзәрдә тутмагла олса ибадәт сајылыр; онун ҹиһады, еһсаны, намазы ибадәт олаҹагдыр. Елми өјрәнмәси, өјрәтмәси, мүбаһисәси, һәтта гулаг асмасы ибадәт олаҹагдыр. Амма әҝәр ихлас олмаса, онун әмәли нәинки ибадәт дејил, бәлкә башгаларынын диггәтини ҹәлб етмәк үчүн бир васитәдир! Демәли, диггәти чәкән вә мүһүм олан шеј – неҹә ки, һәтта јерин мүхтәлиф тикәләри дә онун әһәмијјәтини дәрк етмишләр – Аллаһы нәзәрдә тутмаг вә Илаһи дәрҝаһда һүзура малик олмагдыр. Биз Гур’ани-Мәҹиди вәрәгләдијимиздә, Онун елә бир сәһифәсинә раст ҝәлмәк олмаз ки, орада Аллаһы јад вә тәсбиһ етмәкдән сөз ачылмасын. О ҹүмләдән Аллаһ бујурур: “Еј иман ҝәтирәнләр! Аллаһы чох зикр един!”1 Башга бир јердә Аллаһ-тәала ағыл саһибләри үчүн ҝөјдә, јердә, ҝеҹә вә ҝүндүзүн доланмасында олан дәлилләри зикр едәндән сонра ағыл саһибләрини белә танытдырыр: “О кәсләр ки, ајаг үстә оланда да, отуранда да, узананда да Аллаһы хатырлар, ҝөјләрин вә јерин јарадылмасы һаггында дүшүнәр вә ...”2 Имам Садиг (ә) бујурур: - “Һәзрәт Муса (ә) Аллаһ-тәалаја әрз едир: - “Пәрвәрдиҝара! Һәрдән елә вәзијјәтлә растлашмалы олурам ки, һәмин анда Сәни јад етмәкдән һәја едиб утанырам. (Бәлкә дә субашына чыхдығы анлары нәзәрдә тутурмуш). Аллаһ-тәала ҹавабында бујурур: - “Еј Муса! Мәни јад етмәк бүтүн һалларда јахшыдыр!”3 Бу ҹәһәтинә ҝөрә һәтта субашына чыхылмасы үчүн дә дуалар нәзәрдә тутулмушдур ки, инсан о һалда оланда да Аллаһдан гафил олмасын. Чүнки Аллаһ бизим өмрүмүзүн бир анынын белә Ондан гәфләтдә олмасына вә ибадәтсиз кечмәсинә разы олмур. Инсанын камалы Аллаһа ибадәтин вә бәндәлијин көлҝәсиндә һасил олур. Бунун үчүн дә чалышыб сә’ј етмәлијик ки, бүтүн һалларда зәиф олса да белә Аллаһы нәзәрдә тутаг. Аллаһы јад етмәк вә Ону нәзәрдә тутмаг елә бир иксирдир1 ки, ону һәр һансы бир дәјәрсиз әшјаја вурсан ән јүксәк гијмәтә минәҹәкдир. Бу иксир бизим һәјатымыза дәјәр верир.
жүктеу/скачать 2.35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|