ИкинҹИ Ҹилд) пејҒӘМБӘри-әКРӘмин (С) ӘбузәРӘ НӘСИҺӘТЛӘри мүӘллиф: доктор мисбаһ ЈӘзди тәРҸҮМӘ едәН: ФҮзули шәФИЈЕВ

Үлфәт вә гардашлыг илаһи не’мәтләр сырасында

Дејиләнләри нәзәрә алсаг, инсанлар башгаларынын онлардан бәһрәләнә билмәләри үчүн, һәм өзләрини башгалары үчүн не’мәтдә гәрар верә биләрләр, һәм дә онларын бәдбәхтлијә дүчар олмаларына сәбәб ола биләрләр. Гардашлыг вә достлуг әлагәләри илаһи не’мәтләрдән бири олуб Аллаһын хүсуси инајәтини дашыјыр, о јерә гәдәр ки, Аллаһ бујурур: “Аллаһын ипиндән јапышын һамылыгла, ајрылмајын ондан. Анын Аллаһын сизә вердији бол не’мәти. Дүшмән идиниз бир заман, гәлбләринизи Аллаһ бирләшдирди. Онун не’мәтилә гардаш олдунуз...”²

Белә исә, халг арасында илаһи не’мәт олан үлфәт вә пејвәндин гәдри билинмәлидир, һәмчинин бу үлфәтин мөһкәмләндирилмәсинә чалышылмалыдыр. Бир мүсәлман сә’ј етмәлидир бүтүн һалларда өз мүсәлман гардашынын гәмхары вә јавәри олсун.

Имам Садиг (ә) бујурур: “- Мүсәлман мүсәлманын гардашы, онун ҝөрән ҝөзү вә бәләдчисидир. Мүсәлман мүсәлмана хәјанәт етмәз, зүлм рәва билмәз, јалан демәз вә онун гејбәтини етмәз.”³

Амма демәк олмаз бүтүн инсанларла әлагә јаратмаг јахшыдыр вә еләҹә дә әксинә, демәк олмаз инсанларла отуруб-дурмаг мүтләг шәкилдә зәрәрлидир вә инсан һеч кимлә ҝет-ҝәл етмәмәлидир. Бәлкә елә бир ме’јары нәзәрдә тутмаг лазымдыр ки, онун әсасында мүсбәт јөнлү әлагәләри инсанын зәрәринә сәбәб олан әлагәләрдән ајырмаг мүмкүн олсун. Инсан она мә’нәви вә илаһи һәдәфләрә чатмагда көмәк едән мәҹлисләри, инсанлары танымалыдыр, билмәлидир ки, руһи тәкамүлә чатмасы үчүн киминлә отуруб дурмалыдыр вә ја кимә мүсбәт, тәрбијәви тә’сир гоја биләҹәјини ајырд етмәлидир. Башгаларына мүсбәт тә’сир ҝөстәрмәјин өзү дә инсанын тәкамүлүнә сәбәб олур. Әҝәр инсан башгаларына хидмәт етмәји өзүнә борҹ билсә - истәр мадди хидмәт олсун, истәрсә дә мә’нәви – вә өзүнә вәзифә билдији үчүн башгаларыны доғру јола јөнәлтсә, өзү тәкамүл едәҹәкдир. Чүнки инсанлыг вәзифәсини јеринә јетирдијинә ҝөрә Аллаһа ибадәт етмиш олур вә нәтиҹәдә даһа да камилләшир.

Һәгигәтдә бу аләмдә, биз башгаларына нә гәдәр хидмәт етсәк, әҝәр дүзҝүн вә шәриәтин бујуруглары әсасында олмуш олса, һәмин хидмәт һәгигәтдә өзүмүзә гајыдаҹаг; јә’ни Аллаһа ибадәт етмиш олуруг вә савабы өзүмүзә аид олаҹагдыр. Демәли, әҝәр иҹтимаи әлагәләр инсанын башгаларына хејир вермәсинә вә ја башгаларындан өзүнә мә’нәви хејир ҝөтүрмәсинә сәбәб оларса, гајнајыб-гарышмагла даһа да јахшы һәдәфинә фикир верәрсә вә елми, гәлби диггәти артмыш оларса, бу ҹүр иҹтимаи әлагәләр онун үчүн дәјәрлидир.

Бунун мүгабилиндә инсанын онун дүнјасына вә ахирәтинә һеч бир хејри олмајан мәҹлисләрә гатылмасы, онун ҝериләмәсинә, гәфләтинә сәбәб олан јерләрә ҝет-ҝәл етмәси бәјәнилән дејил. Буна ҝөрә дә һәр инсаны достлуға сечмәк дүзҝүн дејил. Достун јүксәк вә дәјәрли хисләтләри достлуға сәбәб олмалыдыр. Әлбәттә, достда олан һәмин али хисләтләр башгалары илә һәмсөһбәт олдуғунда тә’сир бағышлајыр. Дүздүр ки, бә’зи достлуглар дүнјәви фајдалара ҝөрә олур, һәр ики тәрәф пулу, вәзифәни нәзәрдә тутурлар, амма ән мүһүм фајдалар дини фајдалардыр. Мәсәлән, һәмсөһбәтин елминдән, әмәлиндән, јүксәк мә’нәви мәгамындан фајдаланмаг кими.

Достун сечилмәси ме’јары

“- О кәсдир ки, ҝөрүшү Аллаһы сизә хатырладыр, данышығы елминизи артырыр вә әмәли ахирәти сизин јадыныза салыр.”¹

Һәзрәт Исанын (ә) сәһабәләри ондан сорушанда ки, киминлә отуруб-дураг, ҹавабында дејир: “- О кәслә отуруб-дурун ки, ону ҝөрмәјиниз Аллаһы сизин јадыныза салсын, әмәли сизи ахирәтә мүштаг етсин вә елми сизин әглинизи, мәнтигинизи артырсын.” Һәмчинин онлара бујурур: “- Ҝүнаһ әһлиндән узаглашмагла Аллаһа јахынлашын, ҝүнаһкарларла дүшмән олмагла Аллаһла дост олун вә онлары гәзәбләндирмәклә Аллаһын ризајәтини газанын.”²

Гур’ани-Кәрим Һаггын вә илаһи пејғәмбәрләрин јолундан чыхмагла өзүнә вә башгаларына ситәм едәрәк Аллаһын гәзәбинә ҝәлмиш зијанкарын дилиндән белә бујурур:

“Вај һалыма! Каш филанкәси өзүмә дост етмәјәјдим;

Анд олсун ки, Гур’ан мәнә ҝәлдикдән сонра мәни ондан (Гур’ана иман ҝәтирмәкдән) о сапдырды. Шејтан инсаны (јолдан чыхартдыгдан, бәлаја салдыгдан сонра) јалгыз бурахар (зәлил, рүсвај едәр).³

Бу гәбилдән олан ајәләр она дәлаләт едир ки, инсанын азмасына сәбәб олан амилләрдән бири дә јарарсыз вә намүнасиб достлардыр. Буна ҝөрә дә тапшырылыр ки, мө’мин батини чиркин адамлардан вә ҝүнаһ үстүндә дүзәнләнмиш мәҹлисләрдән узаг олсун. Әлбәттә, инсанлар һамысы бир ҹүр дејилләр. Бә’зиләри елә мөһкәм ирадәјә маликдирләр, өзләрини елә һазырлајыб бәркитмишләр ки, һәр һансы шәраитдә тә’сир алтына дүшмүрләр, әксинә, гаршы тәрәфи тә’сир алтына алырлар. Амма бә’зиләри ирадәнин сүстлүјүндән, иманын зәифлијиндән, һәр кимлә отуруб-галхсалар гаршы тәрәфин рәнҝи-руһуну мәнимсәјирләр. Бунун үчүн дә инсан киминлә отуруб-дурдуғуна диггәт етмәлидир. Ирадәләри ҝүҹлү оланлар да башгаларынын тә’сир алтына дүшмәмәләринә бахмајараг бахыб ҝөрмәлидирләр кимдән даһа чох фајда ҝөтүрә биләрләр, киминлә отуруб-дурмалары даһа мәсләһәтлидир.

Демәли, һәр бир шәраитдә ҹамаат арасында олдугда, әҝәр онларла отуруб-дурмаг Аллаһы бизим јадымыза салырса, онунла отуруб-дурмагла бизим елмимиз артырса, онларын көмәклији илә һәјатын дүзҝүн јолунда раһат гәдәм ҝөтүрә билириксә, мә’лумдур ки, бу ҹүр әлагәләр тәрбијәви вә лазымлыдыр; амма бундан гејри сурәтдә ҹамаат арасына гатылмалар әкс вә хошаҝәлмәз нәтиҹәләр верәҹәкдир. Демәли, мүтләг шәкилдә дејә билмәрик ки, һәр ҝөрүш јахшыдыр вә инсан һәр мәҹлисә ҝедиб һәр кәслә отуруб-дурмалыдыр. Инсан ҝүләрүзлүјү, хошрәфтар олмағы бәһанә едиб һәр кәслә әлагә јаратмамалыдыр. Һәгигәтдә бу ҹүр фикирләрлә инсан өзүнү алдатмыш олур.

Һәр кәслә ҝет-ҝәл етмәк инсанын хејринә дејил. Чох вахт инсан әввәлдә пак нијјәтлә мәҹлисә дахил олур, сонра анлајыр ки, бу мәҹлисә гатылмағы онун зијанына имиш. Чүнки, ҝөрүр јахшы һесаб етдији адамлар гејбәт, јалан, биһудә сөзләр данышырлар вә ону дүнјәви кечиҹи ләззәтләрә дә’вәт едирләр. Ја рәфтарлары бир ҹүрдүр ки, инсаны дүнјаја чәкир вә ахирәтдән гафил едир. Белә олан сурәтдә инсан хошүзлүјүн јахшы әхлаг олдуғуну бәһанә едиб онларын сырасына гатылмамалыдыр. Амма өзүнә ҝүвәнирсә, мә’нәви ҝүҹү онлара тә’сир ҝөстәрәҹәк гәдәр ҝүҹлүдүрсә гатылмағын манеәси јохдур. Дүздүр ки, билир онларын рәфтары бәјәнилмәздир, амма онлары моизә вә нәсиһәтлә һидајәт едә биләҹәјинә архајындыр. Әмр бе мә’руф, нәһј әз мүнкәр нијјәти илә - ки, мүгәддәс шәриәтдә бу ишә хүсуси әһәмијјәт верилир – белә ҝет-ҝәлләр јахшы ола биләр.

Рәвајәтләрин бириндә пејғәмбәр (с) бујурур: “- Бахын ҝөрүн киминлә јолдашлыг едирсиниз, чүнки һәр кәсин өлүмү чатанда Аллаһын һүзурунда достларыны онунла гаршы-гаршыја гојарлар. Әҝәр достлары јахшы дәстәдән олсалар, ону да јахшыларын сырасында јерләшдирәрләр, әҝәр писләрдән олсалар, о да һәмин зүмрәдә јер тутар.”¹

Демәли, әҝәр суал олунса ки, Ислам әхлагы бахымындан ҹәмијјәт арасына гатылмаг, инсанларла гајнајыб-гарышмаг јахшыдыр, јохса тәклијә чәкилиб ҝушәнишин олмаг, ҹавабында дејирик: белә дејил ки, ҝет-ҝәл етмәк бүтүн һалларда јахшы олсун, тәклијә чәкилмәк пис; мәсәлә ондадыр ки, инсан ону ҝүнаһа сүрүкләјән, һагг јолдан аздыран, иманынын зәифләјиб шәккә-шүбһәјә дүшмәсинә сәбәб олан кәсләрдән кәнарлашмалыдыр. Бу кими азғын мәҹлисләрдән, адамлардан узаглашыб тәклијә чәкилмәк лазым вә јериндә атылан аддымдыр.

Бунун гаршылығы олараг инсанларла гајнајыб-гарышмағы тәрк етмәк, иҹтимаи мәсәләләрдән кәнарда галмаг, инсаны Аллаһын иҹтимаи һәјатын сајәсиндә гәрар вердији бир сыра не’мәтләрдән мәһрум едир вә ону башгаларынын гаршысында ҝөрмәли олаҹағы вәзифәләрдән сахлајыр. Һәгигәтдә тәклијә чәкилмәјин мәнфи ҹәһәти будур ки, бир сыра ваҹиб әмәлләрин тәрк едилмәсинә сәбәб олур. Инсан иҹтимаи һәјатын сајәсиндә камил олан елм вә билик кәсб етмәкдән галыр, онун дүнјасы вә ахирәти үчүн башгаларынын она едә биләҹәји мадди вә мә’нәви көмәкләрдән, сағлам әхлаги адәт-ән’әнәләрдән мәһрум олур. Әҝәр һәр кәс тәклијә гапылыб бир кәнарда ибадәтлә мәшғул олмаға башласа, башгалары илә гајнајыб-гарышмаса, Исламын иҹтимаи ганунлары мәәттәл вә дондурулмуш олаҹагдыр. Буна ҝөрә дә башгалары илә гајнајыб-гарышмағын вә әлагәләри кәсмәјин - һәр биринин өз јери вар вә јериндә һәр бири бәјәниләндир. Елә-белә тәнһалыға чәкилмәк јахшы дејил. Амма ријадан узаг олмаг үчүн башгаларынын ҝөзүндән узаг бир јердә ибадәт етмәјин ејби јохдур. Ҝүндәлик проблемләрин вә ҹамаатла олан әлагәләрин бу ибадәтләрә мане олмамасы үчүн јахшы оларды бу кими әмәлләр тәкликдә вә ҝеҹәләр ҝөрүлсүн. Чүнки ҝеҹә, Аллаһа ибадәт едиб мүнаҹата чәкилмәк үчүн мүнасиб замандыр. Инсан бу вахтлары ҝүндәлик фәалијјәтләриндән азад олур, өзү һаггында дүшүнмәјә фүрсәт тапыр вә Аллаһы јад етмәклә гәлбини ҹилалајыр. Аллаһ-тәала бујурур: “Шүбһәсиз ки, ҝеҹә (намаз гылмаг үчүн јатагдан) галхмаг (чох чәтин олса да) даһа әлверишли вә (о заман) сөз демәк (Гур’ан охумаг, дуа етмәк) даһа мүнасибдир! Чүнки ҝүндүз (ја Пејғәмбәр) сәнин узун-узады давам едән (дүнјәви) ишләрин вардыр.”¹

Ҝүндүз вахты инсан әлинә тәсбиһ алыб зикрә мәшғул олмамалыдыр, әксинә, ҹамаат арасына гатылыб онларын кәнарында өз вәзифәсинә әмәл етмәлидир. Инсанларын арасына гатылмадан, башгалары илә гајнајыб-гарышмадан, тәк бир отаға гапылмагла вә ја мәсҹиддә ҝүн кечирмәклә нә елм өјрәнмәк олар, нә елм өјрәтмәк, нә дә башгаларыны һидајәт етмәк олар. Тәнһалыға чәкилмәклә инсан иҹтимаи хејријјә ишләриндә иштирак етмәкдән, ҹәмијјәт гаршысында бир фәрдин дашыдығы вәзифәләрдән мәһрум олур. Инди ҝөр сијаси сәһнәдә, дахили вә бејнәлхалг мәсәләләрдә, диҝәр өлкәләрин мүсәлманларына көмәк етмәкдә инсан һансы мәс’улијјәтләрдән бојун гачырмыш олур. Башга бир тәрәфдән, инсан елә билмәмәлидир ки, ҹәмијјәтдә бу ҹүр ҝөрүлмәли, газаныла биләҹәк саваб вә хејир ишләр варса, демәли һәр ҹәмијјәтдә, һәр јығынҹагда киминлә ҝәлди һәр һансы сурәтдә әлагәләр гурмаг јахшыдыр. Бу ҹүр фикрин өзү инсанын азмасына сәбәб ола биләр. Өндә ишарә едилдији кими инсан отуруб-дурмағын һәр јөнүнү, шәр’и тәрәфләрини нәзәрә алыб риајәт етмәјә сә’ј етмәлидир ки, өз әсли һәдәфиндән јајынмасын. Имам Багир (ә) өз тәрәфдарларындан Салеһ адлы бирисинә бујурур: “- Сәни ағладан, сәнә нәсиһәт едән кәсин далысынҹа ҝет. Сәни ҝүлдүрүб вә алдадан кәсин архасынҹа ҝетмә. Тезликлә Аллаһын јанына ҝедиб өз ишләриниздән аҝаһ олаҹагсыныз.”¹

Гафилләрин арасында Аллаһы јад етмәјин әзәмәти

Һәтта инсан өзүнү фасиг адамдан да үстүн ҝөрмәмәлидир. Ола биләр һәмин фасиг адамын төвбә етмәклә ҝүнаһы бағышланмыш олсун, амма һәмин мө’мин өз ибадәтинә архајын олуб гүрура вә худпәсәндлијә алудә олмагла өзүнү һәлакәтә сүрүкләсин. Буна ҝөрә дә бә’зән инсан елә шәраитлә үзләшмәли олур ки, һәмин шәраитдән доған зәрурәтә ҝөрә, башгалары ондан бәдҝүман олмасынлар дејә өзүнү ҹәмијјәтдән гыраға чәкә билмир. Бундан әлавә, һәрдән әмр бе мә’руф, нәһј әз мункәр етмәк үчүн ҹәмијјәтин ичинә гатылмалы олур. Ҝүнаһа мәшғул адамларын ичиндә олмағын, онлары горхутмағын өзү нәһј әз мункәр үчүн бир васитәдир. Јә’ни, инсан онларын ичиндә олуб онлара мүсбәт тә’сир ҝөстәриб саваб да газана биләр. Амма вәзијјәт һәмишә бу ҹүр олмур, јә’ни бә’зән инсан бир дәстә инсанла растлашмалы олур ки, хејир әһли дејилләр, гафилдирләр,бош-бош данышырлар, амма бунунла белә ҝүнаһ да етмирләр ки, онлара нәсиһәт етмәк, нәһј әз мункәр етмәк ваҹиб олсун. Бу ҹүр дәстә илә әлагәдар ки, Пејғәмбәр (с) бујурур: “- Еј Әбузәр! Гафилләр арасында Аллаһы јад едән кәс, дөјүш мејданында дөјүшдән гачанлар арасында мүгавимәт ҝөстәриб ҹиһад едән кәс кимидир.”

Инсан гафилләрин арасында олдуғу һалда онлардан фајдалы бир шеј ҝөрүб-ҝөтүрмүрсә, сә’ј едиб диггәтини Аллаһ-Тәалаја тәрәф јөнәлтсин ки, һәмин ҹәнҝ мејданында башгаларынын гачдығы бир вахтда тәк галыб дүшмәнин мүгабилиндә мүгавимәт едән кәс кими олсун. Өндә ишарә етмишдик ки, тәкликдә дүшмәнин габағында дајаныб ҹиһад едән кәслә Аллаһ ифтихар едиб мәләкләрин јанында өјүнәр. Һәмчинин Аллаһ гафилләр арасында Аллаһы јад едән мө’мин илә дә өјүнүр.

Инсанын өз данышығына нисбәтдә мәс’улијјәт дашымасы

Тәбии олараг инсан башгалары илә ҝет-ҝәл едәндә сөһбәт мәҹлисинә дә дүшмәли олур; бу һалда сүкут јахшыдыр, јохса данышмаг? Дедијимиз кими, тәнһалыға чәкилмәклә гајнајыб-гарышмағын көклү ме’јарлары фәрглидир, һәрдән ҝет-ҝәл етмәк јахшыдыр, һәрдән дә тәнһалыға чәкилмәк. Данышмаг вә сүкут етмәк барәсиндә дә сабит ме’јарымыз јохдур. Бахыб ҝөрүлмәлидир данышыг һансы нијјәтлә апарылыр, һансы мәгсәдлә данышырсан. Данышмаг Аллаһ нијјәти илә, башгаларына фајда вермәк нијјәтилә олдугда бәјәниләндир. Јә’ни бу данышыгла инсанын Аллаһа диггәти артмыш олсун вә башгалары да ондан бир шеј өјрәнә билсинләр.

Һәр һалда јахшы сөһбәт о сөһбәтдир ки, башгаларыны һидајәт етмәк вә лазым олан камала чатдырмаг үчүн едилмиш олсун, истәр бирбаша мә’нәви, ахирәви тәкамүллә әлагәдар олсун, истәрсә дә мә’нәви тәкамүлә чатмаг үчүн мүгәддимәләр барәсиндә олсун, јә’ни дүнја ишләри илә әлагәдар. Чүнки данышанын гәрәзи, мадди васитәләри мисал чәкмәклә динләјиҹини аҝаһ едиб онун үчүн камала ҝөтүрән јоллары һамарламагдыр. Чүнки камал вә инсанијјәт јолунда инсанын мадди имканларындан бәһрәләнмәси инкаредилмәз вә гачылмаздыр. Амма, бир һалда ки, инсан нә өзү өз данышығындан бәһрәләнир, нә башгалары, бу һалда сакит отуруб динмәмәк јахшыдыр. Мараглы бурасыдыр ки, рәвајәтләрдә данышмаг јох “имла” тә’бири ишләдилмишдир. Бу тә’бирдә бир инајәт вардыр: әрәб вә фарс дилләриндә “имла”нын мә’насы будур ки, бир нәфәр бир шеји десин, башгасы исә ону јазсын. Инсанын данышдығы һәр сөз имла дејил, чүнки һәр дәфә башгалары јазсын дејә данышмыр. Онда бәс Пејғәмбәр (с) нијә демир: јахшы сөз сүкутдан јахшыдыр вә сүкут шәр сөздән јахшыдыр? “Имла” тә’биринин ишләдилмәси үчүн ики нөгтәни вурғулаја биләрик:

Биринҹи нөгтә: инсан данышдығы заман сөзләри ешидәнин зеһнинә јазылыр вә онун зеһн анбарында јер тутур. Бунун үчүн дә бахыб диггәт едилмәлидир ки, ешидәнин зеһнинә һансы сөзләр һәкк олур вә һансы тә’сири гојур. Данышмаг тәкҹә ағыз бошлуғундан сәсләри хариҹә өтүрмәк дејил; бундан әлавә, сөзләр мүәјјән тә’сир мәншәји олуб инсан данышдығы заман санки башгалары тәрәфиндән јазылыр. Бунун үчүн дә диггәт етмәк лазымдыр ки, башгаларынын руһунда һансы тә’сири гојуруг вә нә кими шејләри онун зеһниндә вә үрәјиндә һәкк едирик. Әҝәр о сөз хејирдирсә, дејилмәси дә јериндәдир, ҝәрәк дејилә, бу ҹүр сөзүн ҝөстәрдији тә’сир дә јахшы олаҹаг, амма хејир сөз дејилсә, инсан нијә башгаларынын зеһниндә мәнфи тә’сир бурахан хошаҝәлмәз сөзләр данышмалыдыр!

Икинҹи нөгтә: инсанын данышдығы һәр шеји јазмаға ики мәләк тә’јин олунмушдур, буна ҝөрә дә онун сөзләринә “имла” да аид едилир. Неҹә ки, Аллаһ бујурур: “Дедији һәр сөзү (јазмаг үчүн) онун јанында һазыр дуруб ҝөзләјән (ики мәләк) вардыр.”¹

Башга бир јердә Аллаһ јенә дә бујурур: “Хејр, (сиз кафирләр тәкҹә Аллаһын кәрәмини данмырсыныз), даһа доғрусу, сиз һагг-һесаб ҝүнүнү јалан сајырсыныз! Сизин үстүнүздә ҝөзәтчи мәләкләр – (әмәлләринизи) јазан вә (Аллаһ дәрҝаһында) чох һөрмәтли олан мәләкләр вардыр.”²

Мө’минлә бир сүфрәдә отурмағын һүснијјәти вә фасигин сүфрәсиндән чәкинмәк

Ардынҹа Пејғәмбәр (с) бујурур: “- Еј Әбузәр! Иманлы адамлардан башга һеч кимлә отуруб-дурма, сүфрәнә Аллаһдан чәкинән кимсәдән башга кимсәни әјләшдирмә, сәнин өзүндә фасиг адамларын чөрәјини јемә.”

Пејғәмбәр (с) рәвајәтин бу бөлүмүндә әввәлҹә башгалары илә отуруб-дурмағын кејфијјәтини ачыглајыр, сонра онун бә’зи лазым олан ҹәһәтинә тохунур. Башгалары илә гајнајыб-гарышмағын тәләб етдији шејләрдән бири дә онларла һәмсөһбәт олмагдыр, белә ки, башгалары илә ҝет-ҝәл едәндә инсан онларла бир сүфрә башында да отурмалы олур. Инсан белә ҝет-ҝәлләрдә мәҹбур олур өз әтрафындакы адамларла јејиб-ичсин. Пејғәмбәр (с) бујурур: “ - мө’миндән башгасы илә бир јердә отурма, һәр кәсин чөрәјини јемә, һәр кәси гонаг чағырма.” Анҹаг мө’минлә бир сүфрә башында отурун.

Фасиг адамын чөрәјини јемәјин илк нәтиҹәси она дуз-чөрәк јолдашы кәсилмәк вә онун миннәтини ҝөтүрмәкдир. Елә ки, инсан фасиг адама гонаг олду, онун чөрәјини једи, әвәзиндә о да бундан бир шеј ҝөзләјир вә тәвәггеси олур ки, бунун да һансыса әјри ишини о дүзәлтсин. Ҝөзләјир ки, һансыса сәнәдә имза атсын, һансыса гејри-шәр’и иши һәјата кечирсин. Һәрдән адам мәҹбур олуб онун истәкләринә бојун әјир. Бунун мүгабилиндә, әҝәр инсан фасиг адамларла бир јердә отуруб-дурмаса, чөрәкләрини јемәсә, онларын миннәтини дә ҝөтүрмәз вә белә олан сурәтдә ондан тәвәггеләри дә олмаз. Әҝәр ондан бир шеј истәсәләр, там ҹәсарәтлә хаһишләрини рәдд едәр, чүнки һәмин хаһиши јеринә јетирмәјә өзүнү сәлаһијјәтли билмир. Башга бир тәрәфдән фасиг адамын јемәјинин һалал олмасы мә’лум дејил. Онун Ислам еһкамларына елә дә инамы, бағлылығы олмадығы үчүн пулуну, малыны һансы јолла газандығы да мә’лум олмур, билинмир малынын хүмсүнү, зәкатыны вериб, ја јох, малыны рүшвәтлә газаныб, ја һалал зәһмәтлә. Инсан мө’минә е’тимад едә биләр, чүнки малыны һалал јолла газандығына шәкки јохдур, амма фасигә е’тимад едә билмир. Чох вахт олур инсан фасиг адамын чөрәјини јејир, сонра хәбәр тутур ки, һалал дејилмиш.

Дејиләнләрдән әлавә, бә’зи рәвајәтләрдән ҝөрүндүјү кими, шүбһәли јемәкләр инсанын руһуна тә’сир гојур вә һәмчинин тәбии тә’сири дә олур. Бахмајараг ки, инсан ону хәбәрсиз јејир, амма һәмин јемәк өз тәбии вә мә’нәви тә’сирини ҝөстәрир. Бу барәдә бә’зи алимләрдән гәрибә дастанлар да нәгл едилмишдир. Үләмаларын бириндән белә нәгл едирләр ки, о өз ханымына дејир: - “Мәнә елә ҝәлир ки, өлмүш һејван әти јејирәм!” Арвады әринин бу сөзләринә тәәҹҹүб едир, амма јохлајыб ахтарыш апарандан сонра мә’лум олур ки, онларын истифадә етдикләри су анбарына һејван дүшүб өлүбмүш вә онлар да билмәдән бир мүддәт һәмин нәҹис олмуш судан истифадә едирләрмиш. Һәмин алим нәҹис сујун тәбии тә’сирини өз руһунда һисс едирмиш.

Бә’зи бөјүк шәхсијјәтләрин һәјатларыны мүталиә едәндә ҝөрүрүк ки, онлар һәр кәсин гонаглыг дә’вәтини гәбул етмирләрмиш, һәр јерә ҝетмир, һәр чөрәји јемирләрмиш. Мө’ҹүзәли шәкилдә вә Аллаһын инајәти илә һафизи-Гур’ан олмуш Кәрбәлаји Казымдан гәрибә рәвајәт нәгл едирләр.

Тәләбәлијин әввәл илләриндә мән Һөҹҹәтијјә мәдрәсәсиндә галырдым. Кәрбәлаји Казым һәрдән бизим мәдрәсәјә ҝәләрди вә тәләбәләр мараг үзүндән ону имтаһана чәкәрдиләр, билмәк истәјирдиләр доғрудан доғруја Гур’аны әзбәрдән билир, јохса јох. Кәрбәлаји чох гәрибә тәрздә Гур’аны һифз етмишди, һәтта Гур’ан ајәләринин ахырындан башлајыб тәрсинә шәкилдә әввәлинә гәдәр дејә билирди вә Гур’анын нөгтәләринин сајыны билирди. Кәрбәлаји һәр кәсин евинә ҝетмәзди, бә’зиләринин дә’вәтини гәбул едәрди, бә’зиләринкини гәбул етмәзди. Дејирди, - “бә’зи гонаглыглара ҝедәндән сонра гәлбимдә бир күдурәт, ағырлыг һисс едирәм вә гонаглыгдан габаг ҝөрдүјүм нурлары артыг ҝөрмүрәм.”(Ајдындыр ки, бу сөзләр бизим идракымыздан чох јухарыдыр, амма бир һәгигәтдир.)

Рәһмәтлик ајәтуллаһ Мүртәза Һаири нәгл едирмиш ки, мән Ҹәваһирин китабыны Кәрбәлаји Казымын гаршысына гојдум, онун савады олмадығы үчүн охуја билмәди, А-ны Б-дән ајыра билмирди, амма Гур’ан ајәләринин үстүнә бармағыны гојуб дејирди: - “Бу Гур’ан ајәсидир!” Ајәтуллаһ Һаири она дејир: - “Сәнин ки савадын јохдур, бәс Гур’ан ајәләрини неҹә ајырырсан?” Кәрбәлаји дејир: - “Бу ајәләрин нуру вар, мән онларын нурундан билирәм ки, Гур’ан ајәләридирләр!” Бәли, белә һәгигәтләр вардыр, биз дәрк етмирик дејә инкар етмәмәлијик. Сә’ј едиб елә кәсләрлә отуруб-дурмалыјыг, елә кәсләрин чөрәјини јемәлијик, елә кәсләрин һәдијјәләрини гәбул етмәлијик ки, иман вә тәгва әһли олсунлар. Һәмчинин Аллаһ инсана бир мал әта едәндә сә’ј едиб о не’мәтдән ән јахшы шәкилдә истифадә етмәлидир. Һәмин малдан јемәк һазырлајырса ону иманлы вә тәгвалы адамын гаршысына гојмалыдыр ки, Аллаһ онун әмәлиндән разы галсын вә әлавә олараг онун дүзәнләдији гонаглыг ики нәфәр арасында илаһи рабитәјә сәбәб олсун.

“- Еј Әбузәр! Чөрәјини елә адама једиздир ки, ону Аллаһ јолунда севмиш оласан. Сән дә, сәни Аллаһ јолунда севән кәсин чөрәјини је!”

Инсан елә адама чөрәк вермәли, өзү дә елә адамын чөрәјини јемәлидир ки, араларында достлуг вә сәмимијјәт бәргәрар олсун вә о достлуғун көкү, мәншәји Аллаһа дајансын. Бир нәфәр адама јемәк верәндә, мә’лум олур ки, ону севир, амма бахыб ҝөрмәк лазымдыр ону Аллаһа ҝөрә севир, јохса башга шејләрә ҝөрә. Пејғәмбәр (с) бујурур гонаглыға ҝетмәјимиз, гонаг гәбул етмәјимиз Аллаһа ҝөрә олмалыдыр ки, Аллаһ не’мәтләри лајигли јериндә истифадә едилсин вә Аллаһын мө’мин бәндәләри арасында илаһи рабитәјә сәбәб олсун. Мүмкүндүр гонаглыг јолу илә мө’мин бәндәләр арасында мәһәббәт артсын вә илаһи мәһәббәтин јүксәлиши илә мө’мин бәндәләр дә мәгамҹа јүксәлсинләр. Бунун гаршылығында әҝәр мәһәббәт шејтани олса, онун ҝүҹләнмәси инсанын сүгутуна сәбәб олаҹагдыр.

Һалал вә һарамын заһири еһкамларына риајәт етмәјә верилән тапшырыглардан башга ки – фигһин тә’кид едилмиш бујругларындандыр, - Аллаһ өвлијалары бир сыра диҝәр дәгиг вә зәриф мәсәләләрә дә һәм өзләри риајәт едир, һәм дә достларына тапшырырдылар. Чүнки ваҹиб ишләри әнҹам вериб, һарам ишләри тәрк етмәк инсанын камала јетмәси үчүн кафи дејил. Бу вәзифәләри јеринә јетирмәк, һәлә јолун әввәлидир (ки, әлбәттә, бизләрдән әксәријјәтимиз бу мәрһәләнин өзүндә дә илишиб галмышыг). Мө’минин ирадәси ҝүҹлү олмалыдыр, елә хәјал етмәмәлидир ваҹибата әмәл етмәклә, һарамлары тәрк етмәклә сон мәгсәдә чатмышдыр. Билмәлидир ки, икинҹи атаҹағы аддым шәр’и әдәбләрә вә мүстәһәббата риајәт етмәкдир ки, онлардан бә’зиләринә - о ҹүмләдән ҝет-ҝәлин, данышмағын, јемәк јемәјин гајда-ганунларына ишарә едилди. Диҝәр мүстәһәббата риајәт етмәк вә һәмчинин шүбһәли шејләрдән чәкинмәк шәриәтин диҝәр әдәб гајдаларындандыр.

Бу мәрһәләни кечәндән сонра јенә дә инсанын тәкамүл јолунда ону ҝөзләјән, кечмәли олаҹағы узун јол вардыр. Инсан өз гәлбинә диггәт јетирмәлидир, бахыб ҝөрмәлидир үрәјинин дәринлијиндә нәјә нәзәр салыр, әсл диггәтиндә дуран, ағлыны мәшғул едән шеј нәдир? Онун рәфтарынын тәканвериҹи мүһәррики нәдир? Һәтта јахшы, мүстәһәбби иш ҝөрмүш олса да, бу ишдә онун нијјәти, мәгсәди нә олмушдур? Нәһајәт, үрәји вә нәфси сүзҝәҹдән кечирмәјин өзү инсан тәкамүлүнүн мәрһәләләриндән биридир. Биз заһири әмәлләримизи һәләлик паклајыб дүзәлтмәдијимиз үчүн бу мәрһәләјә чатмамышыг. Сон мәрһәлә будур ки, Аллаһ өвлијалары сә’ј едирләр ки, диггәтләри анҹаг Аллаһа бағлансын, үрәкләри Аллаһ мәһәббәтинин ҹилвәҝаһына чеврилсин. Үмидләри анҹаг Она олсун вә анҹаг Ондан горхсунлар, Аллаһдан гејрисини нәзәрә алмасынлар. Бу дүнјада елә јашајырлар ки, Аллаһдан башга кимсә илә ишләри олмур. Һамыја гајнајыб-гарышмаларына бахмајараг, иҹтимаи ишләрдә фәал олмаларына бахмајараг, үрәкләри Аллаһа елә јөнәлмишдир ки, санки Аллаһдан башга кимсәни ҝөрмүрләр.

Ме’раҹ һәдисиндә, Аллаһ дәрҝаһына јахынлашмыш мө’минин руһунун дилиндән Аллаһ бујурур: “О мө’минин руһуна дејиләр: - “Дүнјаны неҹә тәрк етдин?” Ҹавабында дејәр: “- Пәрвәрдиҝара! Иззәт вә Ҹәлалына анд олсун ки, мәним дүнја барәсиндә бир елмим, аҝаһлығым јохдур, мәни јаратдығын ҝүндән бәри Сәндән горхуб чәкинмишәм.”

О мө’минин дүнјадан хәбәри јохдур, чүнки онун диггәти анҹаг Аллаһа олмушдур вә Аллаһа аидијјәти олмајан ишләрдән хәбәрсиздирләр. Аллаһын гыраг-буҹагда бу ҹүр бәндәләри дә вардыр. Әҝәр биз дә бир балаҹа тәрпәнсәк, ирадәмизи ҝүҹләндирсәк, нәфсимизи паклашдырсаг, онларын мәгамына чата биләрик. Ҝөрдүјүмүз ишләрә ҝөрә мәғрур олмамалыјыг, заһирә бахмамалыјыг, сә’ј едиб руһумуза, үрәјимизин дәринлијинә нәзәр салмалыјыг.

жүктеу/скачать 2.35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: