ИкинҹИ Ҹилд) пејҒӘМБӘри-әКРӘмин (С) ӘбузәРӘ НӘСИҺӘТЛӘри мүӘллиф: доктор мисбаһ ЈӘзди тәРҸҮМӘ едәН: ФҮзули шәФИЈЕВ
жүктеу/скачать 2.35 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Һагг вә батилин һүдудлары
- Һагг вә батил вә онларын истифадә јерләри
- Һагг вә батилин заһири нишанәләри
- Мухтар инсан вә илаһи имтаһан
- Инсан вә дахили гүввә олан һагг вә батил арасында чәкишмә
- Һисси вә дүнјәви ләззәтләрә үмуми тәмајүл
ИЈИРМИ ИКИНҸИ ДӘРСҺагг вә батилин һүдудлары- Һагг вә батил вә онларын истифадә јерләри - Һагг вә батилин заһири нишанәләри - Мухтар инсан вә илаһи имтаһан - Инсан вә дахили гүввә олан һагг вә батил арасында чәкишмә - Һисси вә дүнјәви ләззәтләрә үмуми тәмајүл
“Еј Әбузәр! Һагг ағыр вә аҹыдыр; батил јүнҝүл вә шириндир. Чох вахт бир саатлыг һәвәсә ујмаг узун мүддәтли гәмә, кәдәрә сәбәб олур.” Һагг вә батил вә онларын истифадә јерләриИслами енсиклопедијада ачыгланан вә ҝениш мә’на кәсб едән үмуми мәфһумлардан бири дә “һагг вә батил” мәфһумудур. Гур’ани-Кәримдә һагг вә батил һәрдән мә’будлар һаггында ишләдилир. Белә ки, Аллаһ-тәала һагг мә’буд кими, диҝәр мә’будлар исә батил олараг танытдырылыр: “Бу беләдир. Чүнки Аллаһ һагг, мүшрикләрин Ондан башга ибадәт етдикләри (бүтләр, танрылар) исә батилдир...”1 Бә’зән һагг вә батил әгидә, дүшүнҹә мәсәләләринә аид едилир вә бә’зән дә рәфтар вә ҝөрүлән ишләрә шамил олур. Гур’анын бизләрә тә’лим етдији мәтләбләрдән бири дә будур ки, бу дүнја һагг вә батилин гарышығындан јоғрулмушдур. Демәк олар бу дүнјанын гурулушу ики үнсүрүн – һагг вә батилин – мүрәккәб формасыдыр. “Аллаһ” һаггын әсасыдыр вә батил исә һаггын ганады алтында, онун заһири өртүјү илә пәрдәләниб ҹилвә едән “түфејли” бир ишдир. Гур’анын тә’лиматы әсасында һагг вә батилин бу говушмасы һәмишәлик дејил. Бир ҝүн ҝәләҹәк, һагг батилдән камил шәкилдә ајрылаҹаг вә һәмишәлик вар олаҹагдыр, батил исә бирдәфәлик мәһв едиләҹәкдир: “Хејр, Биз батили һагла (күфрү иманла) рәдд едәрик вә о, батили јох едәр. Батил дә дәрһал һеч олар.”2 Башга бир јердә Аллаһ батили су үзәриндәки көпүјә бәнзәдир: “Аллаһ ҝөјдән бир јағмур ендирди, вадиләр өз тутумуна ҝөрә онунла долуб-дашды. (Судан әмәлә ҝәлән) сел, үстүнә чыхан бир көпүјү алыб-апарды. (Һагг дин олан ислам инсанлара, торпаға һәјат верән суја, мүшрикләрин е’тигады исә бош көпүјә бәнзәр). Бәзәк шејләри вә ја габ-гаҹаг дүзәлтмәк мәгсәдилә инсанларын од үзәриндә гыздырыб әритдикләри (гызыл, ҝүмүш вә с. филизләрин) үстүндә дә буна бәнзәр бир көпүк вардыр. Аллаһ һагг илә батили (сиздән өтәри) ајырд етмәк үчүн белә мисаллар чәкир. Көпүк һеч бир шеј олмадығы үчүн учуб ҝедәр. Инсанлара фајда верән бир шеј исә јер үзүндә галар. Аллаһ белә мисаллар чәкир!”1 Батилин көпүјә бәнзәдилмәсиндә инҹә бир нөгтә олуб көпүјүн һәгигәтинә диггәт јетирмәклә ајдын олур. Көпүјүн һәгигәти сујун үзәриндә заһир олан габарҹыглардыр. Инсан ичәриси сабун көпүјү илә долу олан ләјәнә бахса орада галхыб енән, о јана- бу јана үзән чохлу габарҹыглар ҝөрәҹәкдир. Әҝәр бир адам биринҹи дәфә һәмин ләјәни ҝөрмүш олса, диггәтини илк нөвбәдә чәкән сујун үзәриндә јаранмыш көпүкләр олаҹаг, көпүјүн алтында олан вә онун јаранма мәншәји олмуш судан исә гәфләт едәҹәкдир; Һәгигәтин јухары-ашағы енмәкдә олан, мүхтәлиф рәнҝ чаларларыны өзүндә әкс етдирән һәмин көпүкләрдән ибарәт олдуғуну зәнн едәҹәкдир. Һалбуки габарҹыглар өз варлыгларыны һәмин судан алмышлар вә һәјатлары сујун ахарына бағлыдыр. Аләм һагг вә батилин мүрәккәб гарышығындан ибарәтдир. Амма батилләр һаггын көлҝәсиндә вар олурлар. Мүмкүндүр батилин ҝөрүнтүләри һагдан даһа чох олсун: - зәр-зибасы артыг олсун, һәрәкәтли вә ојнаг олсун - , амма јарадылыш намусунда һагг судур, батил онун көпүјү. Бу бахымдан батил давамсыздыр, мәһвә мәһкумдур, галаҹаг олан, халга фајда верән һаггдыр. Батил ејнән көпүк кими бир нечә анлыға ҹилвә ҝөстәрә билир, бундан сонра өз һәгигәтини үзә чыхарыр. Әлбәттә, бу анлары биз өз ме’јарларымызла өлчәндә фикирләширик ки, бир нечә ан ҝәрәк бир нечә дәгигә вә ја бир нечә санијә олсун, амма кечмишә вә ҝәләҹәјә әһатәси олан Аллаһ үчүн јүз ил, мин ил дә бир санијәдән башга бир шеј дејил. Онун ме’јары бизим ме’јарымызла фәрг едир. Һәгигәти ҝөрә билән адам үчүн заман өлчүсүнүн е’тибары олмур. Бу заман истәр бир ан олсун, истәрсә нечә саат вә ја нечә ил, нечә әср – онун үчүн фәрг етмәз. О бизим ҝөрдүјүмүздән даһа узаг вә јүксәк елә бир үфүгә бахыр ки, олдугҹа јүксәкдә вә давамлы мөвгедә дурмушдур. Бу вәзијјәтдә белә мигјас вә ме’јарла өлчү апаранда батил онун нәзәриндә давамсыз ҝөрүнүр. Һагг вә батилин заһири нишанәләриБу бөлүмдә Пејғәмбәрин (с) сөзүнүн мәзмуну будур ки, һагг ағыр вә аҹыдыр, батил исә јүнҝүл вә ширин. Бу ҹүмләнин изаһында демәлијик ки, өз ахирәт сәадәтини дүшүнән мө’мин, өз иманынын тәләбинә ујғун олараг руһи вә мә’нәви тәкамүлүн фикриндә олмалыдыр. Бунун үчүн онун һәдәфә чатмасында јолуну кәсмиш бүтүн манеәләри кәнара гојмалыдыр. Тәбиидир ки, бу јола тәзә гәдәм гојмуш мө’мин һәр шејин онун үчүн асан, ширин олмасыны истәјир. О өзүнү бу јолун чәтинликләрини дашымаға, аҹыларыны дадмаға һазыр етмәмишдир. Буна ҝөрә дә мүмкүндүр чәтинликләрлә, проблемләрлә үзләшдикдә јериндә аддымласын вә һәтта ҝери ҝедиб һагдан үз дөндәрсин вә ја бир-ики аддым атыб габаға ҝетсә дә белә бир фикир ону нараһат етсин ки, нәјә ҝөрә һагг вә хејир јолда аддымладығы һалда бу гәдәр проблем вә чәтинлик олмалыдыр. Инсаны һәмишә бир суал дүшүндүрмәкдәдир ки, нијә һагг ағыр вә аҹыдыр вә инсан һагг јолда аддымларкән мәшәггәтли проблемләрлә үз-үзә ҝәлмиш олур, амма батил ширин вә асандыр? Нијә инсан аҹылары дадыб ширинликләрә ҝөз јуммалыдыр? Инсан үчүн бәлкә дә белә бир суал гаршыја чыхсын ки, - нәузубиллаһ -, Аллаһ ҝөрән пахылдыр ки, достларына дүнјанын ширинликләрини вә ләззәтләрини дадмаға иҹазә вермир вә онлара вәзифә олараг чәтин вә ағыр ишләри тапшырыр? Һаггы ширин етмәсинә нә мане олурду? Белә олсајды һамы һаггын далынҹа ҝедиб јолуну азмазды. Мө’мин бир инсанла фасиг бирисинин һәјатыны мүгајисә едәндә ҝөрүрүк ки, мө’минин һәјатда синә ҝәрәҹәји чәтинликләри даһа чохдур. Бир тикә һалал чөрәји газанмасы үчүн дәридән – габыгдан чыхмалыдыр. Онун һәјатда аиләси илә, гоншусу илә, өвладлары илә бағлы бир сыра чәтинликләри вардыр. Бунун әксинә, онун фасиг гоһуму вә ја гоншусу кефдәдир вә елә дә чәтин бир проблем илә үзләшмир. Бу мүгајисә илә үзләшәҹәјимиз суал будур: неҹә олур Аллаһ мө’мини севдији һалда - неҹә ки, сајсыз-һесабсыз рәвајәтләрдә иман вә мө’мин һаггында тә’рифләр дејилиб – ону бу гәдәр чәтинликләрлә үзләшдирир. Өз ҝүн-ҝүзараныны саһмана салмасы үчүн нә гәдәр зәһмәт чәкмәлидир. Евләнмәк истәјәндә өзүнә баб мүнасиб адамы тапмасы үчүн һәрдән нечә ил ҝөзләмәли олур. Һансы гапыја ҝедирсә - наз едир, бәјәниб она гыз вермирләр! Амма башгалары евләнәндә бу проблемлә о гәдәр дә үзләшмирләр. Үрәкләри истәдији гызы сечиб алырлар. Бу мүгајисә мө’мин вә кафир олан ики ҹәмијјәт арасында да мөвҹуддур. Боснија вә Һерсеговинанын мүсәлман халгыны онларын гоншулуғунда олан гејри мүсәлман ҹәмијјәти илә мүгајисә етдикдә өзлүјүмүздә дүшүнүрүк: ҝөрән Боснија вә Һерсеговина халгы нә едиб ки, бу бәлалара туш ҝәлиб, бу гәдәр чәтинлик чәкмәлидир? Нијә кафирләр онларын кәнарында асудә јашамалыдыр, амма бу мүсәлман милләтинин һәр ан ҹаны, малы, намусу ајаглар алтына атылмалыдыр вә алчаг серб гөвмү онлары чалыб-чапмалыдыр? Әҝәр Аллаһ мө’минләрин тәрәфиндәдирсә онда нијә онлара көмәк етмир? Бу суаллар мүхтәлиф формаларда бизим гаршымыза чыхыр вә һәр кәс дә өз мә’рифәт һәддинә ҝөрә она ҹаваб верир. Амма һәр һалда бизим әксәријјәтимиз үчүн гаранлыг галан јерләр вар. Мүмкүндүр иманы даһа чох оланлар десинләр: “Баш верән һәр шеј Аллаһын мәсләһәти илә олур.” Бу суаллара, о ҹүмләдән бу суала ки, нијә һагг ағырдыр вә Аллаһ ону ширин етмәјиб ки, бунунла һамы һагга үз тутуб бәдбәхтлијә дүчар олмајајды – ҹаваб вермәк үчүн елми мүбаһисәјә башламаға бу анда маҹал јохдур вә бизим һәдәфимиз бу мәфһумлардан әмәли нәтиҹәләр алмаг, һәмчинин мәтләбин ајдын олмасына чалышмагдыр. Чүнки, мәтләб инсан үчүн там ајдын олмаса онун гәлбинә дә лајигинҹә тә’сир етмәјәҹәкдир вә ја шејтан вәсвәсә етмәклә, шүбһәләр јаратмагла онун лазымынҹа тә’сир етмәсинә мане олаҹагдыр. Амма мәтләб ајдын олуб шүбһәләр арадан галдырыларса, артыг шејтанын шүбһә тохуму сәпмәјә маҹалы олмајаҹагдыр. Мухтар инсан вә илаһи имтаһанДүнјада инсан һәјатынын әсасы будур ки, дүз јолу о өзү сечиб тә’јин етсин вә өмүр јолуну өз ихтијары илә баша вурсун. Инсанын ән үстүн хүсусијјәтләриндән бири онун өз һәрәкәт вә јашамында сечиҹи вә азад олмасыдыр. Аллаһ мәләкләр кими елә варлыглар јаратмышдыр ки, анҹаг һагга мејл едәрләр, ишләри ихтијари олса да истигамәтләри фәгәт һагга доғру, Аллаһа бәндәлијә доғру јөнәлмишдир. Мәләкләр батилә мејл салмазлар. Онлар үчүн һагга вә Аллаһа бәндәлик етмәк ширин вә ләззәтлидир. Демәли, бу аләмин јарадылыш системинин – анҹаг Аллаһа ибадәт едиб һагга мејлли олан мәхлугаты олмасы бахымындан һеч бир әјәр-әксиклији јохдур. Буна ҝөрә дә Аллаһ елә бир мөвҹуд јаратмаг истәмишдир ки, онун мәгамы мәләкләрдән даһа үстүн олсун. Она ҝөрә дә ичәридә батилә, нәфси истәкләрә мејл ҝөстәрмәси илә јанашы, азад сечим апарыб һаггы сечә билән, мә’нәви камала үстүнлүк верән инсаны јаратды; елә бир мәхлуг ки, Аллаһа ҝөрә ҝүнаһ ләззәтләрә ҝөз јумсун, һагг јолу сечмәклә, өз ихтијары вә истәји илә илаһи сәадәтә наил олсун. Бу мөвҹуд әҝәр нәфси истәкләрини әлиндә ҹиловлајыб сахлаја билсә вә сәадәт јолунун сорағыны тутса, шәкксиз мәләкләрдән јухарыда дураҹагдыр. Чүнки, о ики тәзадлы мејлин чәкишмәсиндә өз ихтијари сечими илә азад сурәтдә ләззәтләрә ҝөз јумур вә ибадәтин руһуна, Аллаһ бәндәлијинә наил олур. Бир сөзлә, бу аләмдә инсанын гаршысында ики јол дурур: бири һагг, диҝәри батил јолу. Диггәт едилмәлидир ки, инсанын бу ики јолдан бирини сечиб һәмин јолда аддымламасы о демәк дејил ки, бунунла да о ахыра гәдәр һәмин јолла ҝедәҹәк. Инсанын азад вә мухтар мөвҹуд олдуғуну нәзәрә аланда буну да јадда сахламалыјыг ки, бу сечим вә ихтијар әсас јолун сечилмәсиндә олдуғу кими онун давамында да олур. Јә’ни бу јолу өз ихтијары илә сечдији кими, һәмин јолда һараја гәдәр, нә вахта кими аддымламасы вә еләҹә дә һәмин јолдан чыхмасы да онун өзүндән асылыдыр. Бу ҹәһәтинә ҝөрә дә инсан һәмишә өз јолуну дәјишмәк ихтијарына маликдир вә һәр заман батил вә һагг олан ики јолун гаршысында азад вә мухтардыр. Бу ики јолдан бири Аллаһын јолудур, о бириси исә шејтанын, бири тәрәгги вә тәкамүл јолу, диҝәри тәнәззүл вә сүгута апаран јолдур. Диггәт едилмәли нөгтәләрдән бири дә будур ки, дүнја сынаг јеридир. Тәбиидир ки, сынаг о заман олур ки, инсан чәтинликләр гаршысында дајанмыш олсун вә бу чәтинликләрлә мүбаризәдә галиб ҝәлиб имтаһандан үзү ағ чыхсын. Әҝәр биринҹи бахыша ҝөрә тәрәгги вә тәкамүл инсан үчүн ширин олсајды, батил аҹы вә чәтин, белә олан сурәтдә сынағын мәфһуму да олмазды. Чүнки имтаһан онун үчүндүр ки, инсан өз истәјиндән кечсин вә әмәли Аллаһ үчүн олсун. Әҝәр биринҹи бахыша ҝөрә һагг ширин олсајды, инсан өз үрәјинин истәјинә ујғун олараг аҹы олан батилдән ширин һагга үз тутарды, даһа бу иши Аллаһа ҝөрә етмәзди. Еләҹә дә һәр батил олан ширин олуб, һаггын һеч бир ширинлији, хошлуғу олмасајды, Аллаһ үчүн һәр батилдән үз дөндәриб һаггы сечән һәр кәс бүтүн хошлуглардан мәһрум оларды. Демәли, белә дә дејил ки, һагг јолда һеч бир хошлуг вә ширинлик олмасын. Һәр неҹә олса һагг ағыр вә аҹыдыр. Һагг јолу биләрәкдән сечән адам тәбиидир ки, һагг јолунун бүтүн чәтинликләрини вә аҹыларыны да өз ҹаны һесабына алмыш олур. Әлбәттә, Аллаһын тәгдири һамы үчүн ејни дејил, инсанларын тутумлары бир өлчүлү дејил вә һамынын һәр нөв бәлаја дөзүмү дә јохдур. Буна ҝөрә дә һәр инсанын тутумуна әсасән Аллаһ онун тәгдирини мүәјјәнләшдирир. Бә’зиләри үчүн ҹаванлыгда проблемләр вә чәтинликләр гәрар верир, бә’зиләрини дә гоҹалыг чағларында проблемләрлә үз-үзә гојур. Бирини касыблыға мүбтәла едир, диҝәрини хәстәлијә. Бирини арвадынын васитәсилә ҝирифтар едир, диҝәрини достунун, өвладынын васитәсилә. Белә дејил ки, мө’минин һәјатда һеч бир проблеми, сыхынтысы олмасын. Әҝәр белә олмаса камала чатмаз. Бу дүнја имтаһан дүнјасы олдуғу үчүн мө’мин чәтинликләрә дөзмәклә иманыны ҝүҹләндириб илаһи еһкамлара садиглијини, дөнмәзлијини вә Аллаһын онун үчүн тәгдир етдикләринә разы галдығыны исбата јетирмәлидир. Ајдындыр ки, бу олдугҹа чәтин бир ишдир. Амма о, мө’мин олдуғуну иддиа етдији үчүн ҹаны баһасына да олса бу чәтинликләрә дөзмәлидир. Амма кафирин белә бир иддиасы јохдур. Онун һаггла, Аллаһла белә бир сазиши дә јохдур. О истәјир бу бешҝүнлүк дүнјада раһат өмүр сүрсүн, сонрасы нә олаҹагса олсун, ону марагландырмыр. Әҝәр јахшы бир иш дә ҝөрмүш олса Аллаһ-тәала бу дүнјада онун мүкафатыны верир: “Ким (ахирәтдән ваз кечиб дүнјаны вә онун бәр-бәзәјини истәјирсә, биз она әмәлләринин әвәзини (сағламлыг, сәрвәт, өвлад, ҝөзәл јашајыш) елә дүнјада верәрик. Онларын дүнјадакы мүкафатлары әсла азалдылмаз. (Дүнјада јахшы ишләри ҝөрүб е’тигады олмајан шәхсә ахирәтдә дүнјәви әмәлләри һеч бир фајда вермәз. Чүнки Аллаһ она дүнјадакы јахшы әмәлләрин әвәзини елә дүнјанын өзүндә верәр.) Беләләринин ахирәтдә атәшдән (ҹәһәннәм одундан) башга һеч бир пајы јохдур. Онларын дүнјада ҝөрдүкләри ишләр пуч олар вә бүтүн әмәлләри боша чыхар!”1 Буна ҝөрә дә һагг јолун иддиачылары бу јолун чәтинликләринә һазыр олмалыдырлар. Баш верән һәр шејә разы галмалыдырлар. Чүнки бу һагг јолун тәләбләриндән ирәли ҝәлир. Әҝәр бир адамын бу чәтинликләри чәкмәјә ҝүҹү чатмырса, һагг јолдан башга бир јолун далынҹа ҝетсин. Инкишаф, мә’нәви тәкамүл, али инсанлыг мәгамы сыхынтылар гаршысында сәбр етмәкдән башга јолла әлә ҝәлмир. Һаггын аҹы, батилин ширин олмасынын сирри будур ки, камиллијә чатмаг истәјән шәхс азад сурәтдә һаггы сечмәлидир вә бу сечиминә ҝөрә дә имтаһан олунмалыдыр. Әҝәр белә олмасајды, кимсә имтаһан олунмазды. Шәксиз, бу сынаг инсанларын иманынын, е’тигадынын, һагга олан мејлинин өлчүсүнү мүәјјәнләшдирмәк үчүндүр. Һәмчинин бунун үчүндүр ки, ајдынлашсын һансы һәддә Аллаһын истәкләрини өз нәфси истәкләриндән үстүн тутурлар. Демәли, инсанын вәзифәләри чәтин вә ағыр олмалыдыр ки, тәгвасыны ҝүҹләндирмәклә, Аллаһын онун үчүн истәдикләринә разы галмагла, чәтинликләрә сәбр етмәклә тәкамүл јолуну баша вура билсин. Әҝәр инсанын өһдәсинә дүшән вәзифәләрин һамысы раһат вә асан олсајды, онда һамы мүсәлман оларды вә кимсәнин кимсәдән үстүнлүјү дә ајдын олмазды. Чәтинликләрә синә ҝәриб фәдакарлыг ҝөстәрәрәк Аллаһын истәјини вә разылығыны өнә чәкмәси иди ки, Салман кими бир шәхсијјәт өнә чыха билди вә инсанлыг камалынын ән уҹа зирвәсинә чатмагда башгаларыны архада гојуб инсанлығын ән јүксәк мәрһәләсинә гәдәм гојмаға наил ола билди. Јахшы оларды бурада бөјүк алим вә ариф Илаһи Гуминин дастанына ишарә едилсин. Бу инсан чох бөјүк шәхсијјәт вә тәгва саһиби иди. Бөјүк ихлас саһиби олан бу инсан Гур’аны тәрҹүмә едир вә бу бөјүк хидмәтин мүгабилиндә һеч нә алмыр. Һалбуки, бу ишинә ҝөрә зәһмәт һаггы алыб өзүнүн вә аиләсинин ҝүзараныны јахшылашдыра биләрди. Университет мүәллими олмасына бахмајараг университетә үчтәкәрли јүк багажы олан моторсиклетлә ҝедирди. Мүгәддәс Мәшһәд шәһәриндә олан сәфәрләринин бириндә елә ки, Һәзрәти Рзанын (ә) мүгәддәс һәрәминә дахил олур, үрәјиндән кечир Аллаһдан риза мәгамы диләсин. Бу олур ки, дејир: “Аға, Сиз Рзасыныз, мән дә евинизә ҝәлмишәм ки, Аллаһдан мәним үчүн “Риза мәгамы” истәјәсиниз.” Һәрәмдән чыхыр, үз тутур евә тәрәф, елә бу анда ону машын вурур, ајағы сыныр. Ҹамаат топлашыр башына, сүрүҹүнү дә тутуб сахлајырлар. Амма о үзүнү ҹамаата тутуб дејир: Сүрүҹү илә ишиниз олмасын, бу Һәзрәти Рзанын (ә) мәнә олан һәдијјәси иди! Мән Ондан “Риза мәгамы” истәмишдим, истәјимә дә чатдым. Әҝәр бу һадисә баш вермәсәјди, мәнә һарадан мә’лум олаҹагды ки, “Риза мәгамы”на чатмышам. Мән исбат етмәлијәм ки, Аллаһ истәдији шејә разыјам вә һеч бир ниҝаранчылығым да јохдур!”
Әлбәттә, һамыја ајдындыр ки, инсанын шәрәфи вә уҹалығы одур ки, онун тәкамүлү ихтијари олсун. О, там ихтијари вә азад сурәтдә өз нәфси илә мүбаризәјә галхсын, өз ихтијары вә Аллаһа олан мәһәббәтинә ҝөрә, Онун ризасыны ҝазанмаг үчүн хејир иш ҝөрүб ҝүнаһа ҝөз јумсун. Дејилди ки, һагг аҹыдыр, батил ширин. Амма батилин ширинлији вә һаггын аҹылығы һамы үчүн олмајыб ади инсанлар үчүндүр. Ади инсанлар өз тәбии мејлләринин әсасында өз истәкләрини разы салмаға чалышырлар вә онлар үчүн мәһдудијјәт јарадан илаһи һөкмләр чәтин вә ағырдыр. Әксинә, батил онлар үчүн јүнҝүл вә раһатдыр, чүнки онун һәјата кечирилмәсиндә чәтинлик вә мәһдудијјәт мүшаһидә етмирләр. Инсан үчүн бошбоғазлыг едиб мә’насыз данышмаг асандыр, амма әҝәр дәјәрли бир сөз данышмаг истәсә данышығынын һәр бир кәлмәсинә диггәт јетирмәлидир ки, ағзындан артыг-әксик бир сөз чыхмасын. Горхур ки, јерсиз бир сөз дејәр, дедији сөз киминсә хәтринә дәјә биләр, бирдән төһмәтә, гејбәтә сәбәб олар. Неҹә дә олса, дедији һәр сөзүн нә кими нәтиҹә верә биләҹәјини ҝөтүр-гој едир. Амма чәрәнләмәк истәсә дилини бурахыр өз ихтијарына нә ҝәлди данышсын. “Дејәндә: - сират көрпүсү түкдән инҹә, гылынҹдан итидир” она ҝөрәдир ки, инсан һәр аддымыны атанда, һәр јола гәдәм гојанда әввәлҹәдән ҝөтүр-гој едиб бу јолун ону һара апарыб чыхараҹағына диггәт јетирмәлидир. Билмәлидир ки, бу ишдә Аллаһын разылығы вар, ја јох. Һәмишә һәр ишдә, һәр бир рәфтарында нијјәтинә диггәт етмәлидир. Буна ҝөрә дә өз дилини нәзарәтдә сахлајыр ки, һәр сөзү данышмасын, еләҹә дә бахышларыны нәзарәтә алыр ки, һәр јерә бахмасын. Ајдындыр ки, инсанын бүтүн тәрәфләри контролда сахламасы вә гајдалара риајәт етмәси олдугҹа чәтин бир ишдир. Илаһи вәзифәләрин јеринә јетирилмәси инсандан чох бөјүк зәһмәт тәләб едир. Бунун әксинә, инсан өз һәвәсинә ујуб, батил әсасында иш ҝөрмәк истәсә, она олдугҹа раһат ҝәләр вә һәјатда да хошлуг кечириб ширинлик дујар. Әлбәттә, һаггы истәјәнләр үчүн бүтүн чәтинликләр бу дүнјададыр вә онун Беһиштдә һеч бир ағры-аҹысы олмајаҹаг. “Елә бир Рәбб ки, өз лүтфү вә кәрәми илә бизи (әбәди галаҹағымыз) игамәтҝаһда јерләшдирди. Орада бизә нә бир јорғунлуг үз верәҹәк, нә дә бир мәшәггәт, әзијјәт тохунаҹагдыр!”1 Беһиштдә нәинки дүнја чәтинликләринә охшар дәрдләр, аҹылар јохдур, әксинә, һәтта Беһишт әһли аҹлығы белә дәрк етмәзләр, онларын јемәјә мејлләри олар вә ону јемәкдән дә ләззәт аларлар. Бунун әксинә олараг, дүнја һәјатынын тәбиәти ағыр вә мәшәггәтлә јоғрулмушдур. Истәр мө’мин олсун, истәрсә кафир дүнјада чәтинлик вә проблемләрлә үзләшмәк зорундадырлар: “Биз инсаны мәшәггәтдә јаратдыг! (Инсан доғулдуғу ҝүндән гәбр евинә ҝедәнә гәдәр әзаб-әзијјәт ичиндә чалышыб-чабалајыр, һәјат боју мүхтәлиф чәтинликләрлә үзләшир. Бу илаһи бир һикмәтдир, һәјатын ганунудур!”2 Бәлли олан будур ки, бу дүнја һәјаты кафир вә мө’мин үчүн фәрглидир: батил әһлинин, нисби дә олса, раһатлығы олур вә һәјатдан ширинлик ҝөрүрләр. Бунун әксинә олараг һагг әһли һәјатын аҹыларыны дадыр. Дүнјанын аҹылары мө’минләр үчүн нисбидир. Аллаһ өвлијаларынын да өзүнәмәхсус ләззәтләри олур. Онлар да јемәкдән, јатмагдан ләззәт алырлар, амма онларын чәтинликләри, дүнјәви проблемләри батил әһлиндә оландан артыг олур. Инсан тәбиәтин гојнунда бој атыб јетишдији үчүн тәбии олараг биринҹи тәбиәтин ширинликләрини һисс едир. Дадбилмә һисси онда дүнјәви, мадди ләззәтләри дәрк етмәк үчүн һазыр вә јеткиндир, мә’нәви ләззәтләри дада билмәси исә узун вахт тәләб олунур. Һагг јолда азад сурәтдә ҝетмәси, хејир ишләр ҝөрмәјә, һәјатын чәтинликләринә адәт етмәси, мадди ләззәтләрә ҝөз јуммасы илә мө’мин ҝет-ҝедә һаггын ширинликләрини дадмаға башлајыр вә ондан ләззәт алыр. Бу Гур’анын да ишарә етдији бир һәгигәтдир: “(Мүсибәт вахтында) сәбр етмәк вә намаз гылмагла (Аллаһдан) көмәк диләјин! Бу, ағыр иш олса да, Аллаһа итаәт едәнләр үчүн ағыр дејилдир.”1 Намаз үчүн јухудан дура билмирләр, амма идман етмәк үчүн тез ојана билирләр, бәлкә дә бир саата јахын идман едир – гачыр, ағырлыг галдырыр, дәнизә үзмәјә ҝедирләр! Чүнки һәлә намазын дадыны ала билмирләр. Идманын фајдасыны, ләззәтини һисс едирләр, чүнки дејилиб ки, идман сағламлыға хејирлидир, руһу шад едир, буна ҝөрә дә ондан ләззәт алырлар. Бунун әксинә олараг, онун иманы о гәдәр ҝүҹлү дејил ки, Аллаһын, Пејғәмбәрин (с) вә Мә’сум Имамларын (ә) дедикләринә иман ҝәтириб е’тимад етсин. Ихлас әһли вә Аллаһы таныјыб Она иман ҝәтирмиш кәсләр үчүн намаз нәинки ағыр јүкдүр, әксинә асан олуб, ондан ләззәт алырлар. Чүнки мә’нәви јеткинлијә чатмышлар. Онлар намазда Аллаһла үнс тутур, намазын ширинлији камларына елә отурур ки, ондан ајрылмаг белә истәмирләр. Онлар үчүн намаздан, Аллаһа мүнаҹат етмәкдән үстүн бир ләззәт јохдур. Буна ҝөрә дә бә’зи алимләр бујурурлар: “Әҝәр дүнја султанларынын намазда олан ләззәтдән хәбәрләри олсајды, өз падшаһлыгларыны бурахыб намаза үз тутардылар.” Пејғәмбәрләр, Аллаһ өвлијалары вә онларын мәктәбиндә тәрбијә ҝөрмүш кәсләр үчүн һагг о гәдәр үрәјә јатымлы вә шириндир ки, ондан бир аз узаг дүшдүкдә елә һисс едирләр ки, санки әзиз бир јахынларыны итирмишләр. Онлар һагга, хејир ишләр ҝөрмәјә елә бағланмышлар ки, әҝәр хејирли бир иши тәрк етсәләр, елә дүшүнүрләр ки, итирдикләри бир шеј вар вә ондан да әл чәкмәк, гырылмаг әсла мүмкүн дејилдир. Ҝеҹә намазы гылмаға адәт етмиш адам бир ҝеҹә намаза дурмајанда нараһат олур. Һисси вә дүнјәви ләззәтләрә үмуми тәмајүлӘксәр ҹамаатын дүнјәви вә һисси ләззәтләрә мејлини биләндән сонра сөз будур ки, инсан нә етмәлидир ки, тәкамүл јолуна дүшүб өзүндә мадди вә һејвани һиссләрә гаршы мүбаризә ҝүҹү тапа билсин вә онлара ҝөз јуммагла һагг јола гәдәм гојмуш олсун? Ҹавабында демәлијик: ләззәт тәләби инсанын фитрәтиндә гојулмушдур. Инсаны һәр һансы бир иши ҝөрмәјә тәһрик едән һәмин шејдән алдығы ләззәтдир. Биз хошумуз ҝәлән иши ҝөрүр, аҹығымыз ҝәлән ишдән кәнар ҝәзирик. Батил вә ҝүнаһ ишләрдә дә өзүмүз үчүн бир ләззәт ҝөрүрүк. Бу ишләрә ҝөз јуммағын јолу будур ки, ҝүнаһын төрәтдији, өзүндән сонра гојдуғу нәтиҹәләр барәдә дүшүнәк, ја да хејир ишин инсана бәхш етдији ләззәтләри фикирләшәк. Дүздүр ки, һагг ишин чәтинликләринә дөзмәк ағырдыр, амма онун сонракы јаратдығы севинҹи нәзәрә алсаг бизим үчүн асан олаҹагдыр. Һәгигәтдә инсанларын дүнјанын чәтин ишләри, проблемләри һаггында мүгајисәләри беләдир: сүбһ обашдан фәһлә бириси пул газанмаг нијјәтилә ағыр ишә башлајыр вә ахшама гәдәр тәр төкәрәк чалышыр. Бүтүн бу чәтинликләрә гатлашан фәһлә ҝөрдүјү ишдән ләззәт алыр, чүнки иш ҝөрә-ҝөрә онун нәтиҹәси һаггында дүшүнүр. Чөрәк биширән бә’зән 50° истиликдә чөрәк јапмалы олур. О бүтүн бу әзијјәтләрә дөзүр, чүнки ҝөрдүјү ишин мүгабилиндә музд алыр вә онунла мадди еһтијаҹларыны тә’мин едир. О өз ишинин нәтиҹәси барәдә дүшүнәндә, ҝөтүр-гој едәндә ки, һәмин газанҹла јашајышынын бә’зи проблемләри һәлл олаҹаг, ишләмәкдән, јашамагдан ләззәт алмаға башлајыр, ишин ағырлығы ону јормур. Һәгигәтдә бу чәтинликләрә дөзмәк ағлын һөкмү иләдир. Ҹамаат да беләдир ки, чәтинликләри ләззәтлә мүгајисә едәндә даһа чох ләззәт һасил едән ишә әл атырлар. Ҝөрдүкләри ишин газанҹы нә гәдәр чох оларса, нәһајәтдә даһа чох ләззәтә чатарлар. Әлбәттә, ҝөрдүкләри ишин мүгабилиндә әлдә етдикләри газанҹын өзүндә бу ләззәт јохдур, јә’ни бу ләззәти бирбаша әлдә етмирләр. Газанҹ, пул ләззәт алмаг үчүн бир васитәдир. Әлдә едилән пулла евинин, аиләсинин еһтијаҹларыны тә’мин едир вә бундан да ләззәт алыр. Демәли, агил инсан ишин чәтинликләринә дөзүр ки, ахырда чәкдији зәһмәтдән даһа артыг олан ләззәти газана билсин. Агил инсан наркотик маддәјә вә онун мүвәггәти ләззәтинә ујмур, чүнки онун ҝәләҹәкдә төрәтдији фәсадлар һаггында фикирләшир. О билир ки, бир нечә анлыға ләззәт чәкәҹәк вә нә’шәләнәҹәк, амма бир өмүр бәдбәхт олаҹагдыр. Әҝәр биз ҝүнаһын, һәр нә гәдәр ширин вә ләззәтли олса да, сонда һансы бәдбәхтликләрә апарыб чыхараҹағына инана билсәк (дүнјада да әҝәр онун пис нәтиҹәси илә үзләшмәсәк, ахирәтдә һөкмән бәласы башымызын үстүнү алаҹагдыр), наркотик маддәнин ләззәтләринә һансы сәбәбләрлә ҝөз јумурдугса, о сәбәблә дә ҝүнаһын ләззәтиндән ваз кечәҹәјик. Бунунла да биз, әбәди әзаба мүбтәла олмагдан ниҹат тапаҹағыг. Бунунла бағлы Һәзрәт Пејғәмбәр (с) бујурур: “Шәһвәтин ләззәти бир саатлыгдыр, амма узун кәдәрә сәбәб олур.” Бир анлыг ләззәтин доғурдуғу узун кәдәри вә проблемләри биз өз заманымызда да ҝөрә биләрик. Гәдимдә инсанын бир нечә анлыға кефләнә билмәси үчүн анҹаг шәраб вар иди вә бу кефлиликдән сонра да хошаҝәлмәз һадисәләр төрәнирди. Амма бу ҝүнләр ҹүрбәҹүр наркотик маддәләр дә она әлавә едилмишдир. Пис јолдаш инсаны јолдан чыхарыр, һероин кими маддәнин вердији нә’шәни, ләззәти бәһ-бәһлә тә’рифләјәрәк ону да бу маддәдән истифадә етмәјә вадар едир. Ола билсин биринҹи дәфәдә инсан ләззәт һисс едир, белә-белә һәмин ләззәтә ујараг ахырда наркоман олур вә өмрүнүн ахырына гәдәр дә бәдбәхтлик чәкир. Башга ҝүнаһлар да беләдир. Амма әҝәр мүртәкиб олаҹағымыз ҝүнаһын бизә сонда нәләр гојуб ҝејдијини дүшүнә билсәк, ондан узаглашмаға чалышаҹағыг. Ҝүнаһларын әксәријјәти ахирәтдән әлавә, елә бу дүнјада да инсаны ҝирифтар едир. Һәрдән инсанын намәһрәмә бир бахышы, онун бир өмүр бәдбәхт едир вә она ҝөрә аилә дағылыр. Бу ҝүнаһын бу дүнјадакы нәтиҹәси, онун ахирәтдәки ҝирифтарчылығы да өз јериндә: “Аллаһ рүсвајчылығы онлара дүнјада даддырды. Ахирәт әзабы исә даһа шиддәтлидир. Каш биләјдиләр!”1 Башга бир јердә Аллаһ бујурур: “Онлар дүнјада әзаба дүчар олаҹаглар. Ахирәт әзабы исә даһа мәшәггәтлидир. Онлары Аллаһын әзабындан гуртаран олмаз!”2 Демәли, ҝүнаһын ләззәтини онун нәтиҹәси илә мүгајисә едәрәк сә’ј едиб өзүмүзү ҝүнаһдан горумалыјыг. Хүсусилә дә ҝүнаһын ҹазибәси бизә өз тә’сирини ҝөстәрмәмиш, ҝүнаһын сәрһәдләринә јахынлашмамыш, ондан узаглашмаг асан олур. Чүнки, ҝүнаһын ҹазибәси бизи өз даирәсинә салмыш олса вә биз сон сәрһәд хәттинә чатмыш олсаг, артыг о ишдән әл ҝөтүрмәк бизә чох чәтин олаҹагдыр. Бөјүк шәхсијјәтләрдән бири дејирди: “Еј ҹаванлар! Аллаһдан истәјин ки, шәһвәт газаныныз ҹошуб-дашмасын. Чүнки бу андан сонра ону сөндүрмәк чох чәтин олур.” Нә гәдәр ки, инсан шәһвәтин вә ја гәзәбин тә’сири алтына дүшмәјиб арам олур, фикирләшә, мүһасибә апара билир. Бу ҝөтүр-гојдан сонра шәһвәти тәһрикә ҝәлмиш олса, өзүнү ондан горумаға ҝүҹ тапыр. Амма әввәлдән гәрара ҝәлмәсә, дүшүнмәсә, шәһвәт һәрәкәтә кечдији заман артыг фикирләшмәјә маҹал галмыр, чүнки шәһвәт һәрәкәтә ҝәләндә ағыл ҝүҹдән дүшүр. Шәһвәт вә гәзәбдән башга шејтанын инсаны јолдан чыхармасы үчүн башга гүввәси вә васитәләри дә вардыр. О ҹүмләдән иҹтимаи амилләрин көмәји илә шејтан инсана тор гура биләр. Ҹәмијјәтдә тәбии олараг һәр кәс башгалары илә һәмрәнҝ олмаға чалышыр. Бу һәлә ушаглыг чағларында инсанда јаранан психоложи вә руһи бир амилдир. Бу амилин дә диҝәр амилләр кими мәнфи вә мүсбәт јөнләри олур. Мүһүм олан бизим хејир вә шәррин сәрһәдләрини танымағымыздыр. Бу амилләрдән дүзҝүн, мүмкүн гәдәр дүзҝүн истифадә едилмәлидир ки, инсан кор-коранә тәглидә үз тутмасын. Башгалары илә һәмрәнҝ олмаг әксәр һалларда инсанын ниҹатына сәбәб олур. О гәдәр ҹаван олуб ки, јахшы рәфигләрлә һәмрәнҝ олмаг мејли илә ҝәлиб ахырда мәсҹид әһли олмушлар. Һәмин бу амилин ахынында бир сыра ҹаванлар ҹәбһәјә үз тутмушлар. Әввәлдә ҹәбһәјә ҝетмәјә о гәдәр дә мејлләри олмајан бә’зи ҝәнҹләр ҝөрәндә ки, достлары, мәһәлләнин ушаглары ҹәбһәјә јолланырлар, онлар да бу дәстәјә гошулмаға башладылар. Бу һәмин амилин јахшы ҹәһәтләриндәндир. Бунун әксинә, әҝәр бир мүһитдә фәсад баш алыб ҝедирсә, һәмин амил фәсадын артмасына, ҹаванларын она мејл салмасына сәбәб олур. Хүсусилә дә јенијетмәләрә чох тез тә’сир едир, чүнки јенијетмәләр әтраф мүһитин рәнҝини чох тез мәнимсәјирләр вә мүһитә һаким фәсадын гаршысында чох да мүгавимәт ҝөстәрмирләр. Амма јухары јашлыларда бу амилин тә’сиринә гапанма чох зәиф олур вә чох аз башгаларындан рәнҝ ҝөтүрүрләр. Ҹаванлар идеал шәхсијјәт нүмунәси сечәркән буну ја ҹәмијјәтин әксәр һиссәсинин гәбул етдији формадан ҝөтүрүрләр, ја да танынмыш шәхсијјәтләрин, инкишаф етмиш милләтләрин типини мәнимсәмәјә чалышырлар. Ҹамаатын әксәријјәтиндә үмуми формаја тәмајүл олдуғунда, өз шәхсијјәт типини формалашдырмаг истәјән инсан өзлүјүндә белә дүшүнүр: “Ҹамаатын әксәријјәти белә ҝејиниб, белә һәрәкәт едирсә, демәли ағыллы иш дә будур. Бир белә ҹамаатын башы хараб олмајыб ки, бу ҹүр һәрәкәт едир. Демәли, белә дә олмалыдыр.” Бундан сонра дедијимиз амилин тә’сиринә дүшәрәк үмуми тәмајүлә үз тутур. Бу ҹәһәтинә ҝөрә баханда да ҝөрүрүк ки, бә’зи адамлар бу амилин тә’сири алтында фәсада јөнәлирләр. Хүсусилә дә ҹәмијјәтин әксәријјәти фасид оларса.
жүктеу/скачать 2.35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|