Жас ғалымдар, магистранттар, студенттер мен мектеп оқушыларының «хxi сәтбаев оқулары»
жүктеу/скачать 4.43 Mb. Pdf көрінісі
|
| «XXI Сәтбаев оқулары»
«СТУДЕНТТЕР» сериясы ҚАЗАҚ ФАНТАСТИКАЛЫҚ ШЫҒАРМАЛАРЫНЫң БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ РӨЛІ жАКСылыКовА н. х. студент, Павлодар педагогикалық университеті, Павлодар қ. АҒАлиевА н. б. ф.ғ.к., доцент, Павлодар педагогикалық университеті, Павлодар қ. Балалар әдебиеті негізінен балалардың әдеби шығармашылығын, ақыл-ой, адамгершілік және эстетикалық тәрбиесін, сондай-ақ мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы балалардың жалпы көкжиегі мен танымдық мүдделерін кеңейту мен өзін-өзі дамытуына зор ықпал етеді. Балалар шығармашылығы еліктеуге негізделген, бұл баланың дамуындағы маңызды фактор, атап айтқанда оның көркемдік және шығармашылық қабілеттері. Мектепке дейінгі жаста баланың көркемдік және шығармашылық іс-әрекетінің негіздері қаланады, олар дизайн мен оны жүзеге асыру қабілетінің дамуында, білімі мен идеяларын біріктіре білуінде, сезімдерін шынайы жеткізуінде көрінеді. Балаларды қазақ фольклорының шығармаларымен таныстыру кезінде ертегілер, мақал-мәтелдер, жұмбақтардың алатын орны ерекше. Сонымен, барлық фольклорлық жанрлардың ішінде ертегі-балалардың ең сүйікті жанры. Ертегі халықтың моральдық кодексінің бір түрі ретінде әрекет етеді, олардың қаһармандығы – адамның шынайы мінез-құлқының мысалдары [1]. Ертегілерде болудың қуанышты қабылдауы – адамның қадір-қасиеті үшін тұра алатын адал адамның тағдыры көрсетілген. Ертегі балаларды зұлымдыққа бағынбауға, проблемалар туындаған кезде бас тартпауға, бірақ қиыншылықтармен батыл күресуге және оларды жеңуге үйретеді. Балаларды халықтың мәдениетімен таныстыратын, оның ойларын, сезімдерін, мұраттарын жеткізетін, өмір туралы идеялардың шеңберін кеңейтетін және балалар қуанышының қайнар көзі болып табылатын да осы ертегі. Халық ертегілері арқылы оқушылардың көркемдік-шығармашылық қызметін дамыту-тәрбиеленушілердің шығармашылық әлеуетін өзектендірудің ең жақсы тәсілі, әлемді көркемдік-образдық игерудің негізі мен тәсілі. Балалардың көркем шығармашылығы айналадағы шындыққа қатты назар аударудан басталады және жарқын әсерлер, бейнелер, тәжірибелер, ассоциативті қиял негізінде өз туындыларын жасау қажеттілігін тудырады. Итальяндық жазушы Альберто Моравия өзінің бір сұхбатында: «ертегі шынымен ертегі болу үшін, тек фантастика емес, бір-бірін жоққа шығаратын екі элемент қажет: сюжеттің ерекше болуы және моральдың болуы. Ертегіге белгілі бір ысырапшылдық, тіпті абсурдтық қажет, сонымен бірге ол көркемдік логика заңдарына бағынуы керек» деп айтып кеткен. Осы кезде фантастика дегеніміз не, оның бала тәрбиесінде алатын орны мен маңызы қандай деген сұрақ туындайды. Фантастика (көне грекше: φανταστική – көзге елестету өнері) – әдебиеттің өмір шындығын қиял тұрғысында әсірелеп бейнелейтін жанры. Қазіргі заманғы фантастикаға ғылыми фантастика, қиял, қорқыныш, сиқырлы реализм және басқалар сияқты жанрлар кіреді [2]. Көркем әдебиет-қиял әлемі, керемет бейнелер, керемет кейіпкерлер, қызықты оқиғалар. Осындай кітапты оқығанда, өмірдегі қиындықтар мен қиындықтарды ұмытып кетесіз. Сіз бұл кітапты ұнатасыз. Мысалы, ерекше тіршілік иелері, галактикалық соғыстар туралы оқу өте қызықты! Сонымен, фантастика не үшін қажет? Меніңше, мұндай шығармалар ойға, қиялға орын беріп, күнделікті уайымнан алшақтатады. Біз басқа әлемге еніп, көп армандай аламыз. Өйткені, әр адам өзінің шытырман оқиғаларын, планеталарын, адамдардың сыртқы келбетін елестетеді. Фантастикалық шығармалар адамның шығармашылығын, қиялын дамытады. Фантастикалық әңгімелер мен әңгімелерді оқу жағымды ғана емес, сонымен қатар пайдалы! Жоғарыда айтылғандай, мұндай кітаптар шығармашылықты дамытады. Бірақ шығармашылық адамдар өмірде тек логикалық тұрғыдан ойлайтын және белсенді шығармашылық қызметке қабілетсіз адамдарға қарағанда үлкен жетістіктерге жете алады. Шығармашылық өмірдегі көптеген қиындықтардан аулақ болуға көмектеседі. Фантастикаға құмар адамдар фантастикалық әдебиеттің өте алуан түрлі екенін біледі. Кейбір шығармаларда фантастика – мазмұн, басқаларында – тек форма, әдеби әдіс. Қазақ әдебиетінің қиял-ғажайып шығармалар жинағын ұсынбас бұрын, алғашқы көркем шығармаларға көз жүгіртейік. Әдебиет саласындағы алғашқы фантастикалық жұмысты Ф. Беконның 1627 жылы жарық көрген «Жаңа Атлантида» кітабы. Яғни, бұл кітап барлық фантастикалық шығармалардың алдыңғы қатарында. Ал қазақ әдебиетіндегі алғашқы фантастикалық шығарма – А. Машанидің 1957 жылы жарық көрген «Жер асты саяхаты» кітабы [3]. Әрине, жерасты мен аспан адамдар үшін құпия. Жер қыртысының, беткі қабатының, жұқа қабығының және терең қабатының құрамы жаңа туған нәресте сияқты қызығушылық танытқан адамзатқа белгісіз. Ақжан Машанидің «Жер астындағы саяхат кітабы» оқырмандарды қызықтырып, қазақ әдебиетіндегі фантастикаға жол ашқан геология |