және жануарлар дүниесін зерттейтін зооллогия (zoon — жануар). Зоология озі кезегінде бip
жүктеу/скачать 3.9 Mb.
|
| Ащы ішек (тощая кишка)— ]е.|ипит — үзын шажырқайға ілінген көптеген ішек ілмектерінен— апзае іпіезііпаііз — түрады. Өз ке- зегіңде ол он екі елі ішектен басталып, мықын ішекке ауысады.
Ерекшеліктері Жьиіқыда ащы ішектің үзындығы 19—30 м, диа- метрі —6—7 см-дей болады, бүйеннің алдыңғы жагында үзын ша- жырқайға ілініп түрады. Ол қүрсақ қуысының сол жақ жартысының үстіңгі және ортаңғы белігін алып жатады. Ірі қара малда ащы ішектің үзындығы 40 м, диаметрі 5—6 см, ал үсақ малдарда —30 м, диаметрі —2 см болады. Бүл жануарларда ащы ішек басақалармен салыстырғанда қысқа шажырқайға ілінген кепте- ген ілмектер түзеді. Ол түгелімен қүрсақ қуысының оң белігінде ор- наласады. Шошқада ащы ішектің үзындығы 15—20 м болады, ішек ілмектері үзын шажырқайға ілінген. Иттің ащы ішегінің үзындығы 2—7 м. Ішектің ішкі бетінде қорганыс қызметін атқаратын лимфа түйіндері кептеп кездеседі. Мықын ішек (подвздошная кишка)— ііеит — ащы ішектің ең қысқа белігі. Оның тоқ ішекке ашылар тесігінің— озііит ііеаііз — қабырғасында мықын ішек буртігінің— раріііа ііеаііз — негізін қүрай- тын қысқыш ет— т. зрһіпсіег ііеі — болады. Оның ішкі бетінде жугеншік— ітепиіит раріііае ііеаііз — орналасады. Ерекшеліктері. Жылқыда мықын ішектің үзындыгы 30 см, қүрсақ қуысының оң бүйірлік аумагында жатады. Ол бүйенге тікелей кіші иін жагынан ашылады. Куйіс қайтаратын жануарларда мықын ішек бүйен мен тоқ ішектің соңғы иілімі арасында жатады. Ол 4-ші бел омыртқа түсында ток ішектің артқы оң жағына, бүйен мен тоқ ішек шекарасына келіп ашылады. Шошқада мықын ішек тоқ ішектің алдыңғы оң жағының үстіңгі бетіне шөлмек тәрізденіп ашылады. Осы түс бүйен мен тоқ ішек ше- карасы болып табылады. Итте де мықын ішек бүйен мен тоқ ішек шекарасындагы ішек бүртігіне, 1—2-ші бел омыртқалар түсында ашылады. 150 к лбырғадан тыс орналасқан азық қорыту бездері Ііаумр (печень)—һераг — азық > 11111 и і у бездерінің ішіндегі көлемі «іін.пі.ін ец үлкені (42-сурет). Жануар- /ііір іүрі мен бауырдың қанға толу мшшіеріне байланысты оның түсі м.і імл-қоңырдан ақшыл-қоңырға дейін імігрім отырады. Қүрылысы жағынан қомақты ағза. Бау- ыр организмде тіршілікке қажет көпте- и м қызметтер атқарады, сондықтан ОМІ.І "организмнің биологиялық лабора- іорпясы" деп атайды. Ол ас қорыту Гіг м ретінде он екі елі ішек қуысына өт (ччіеді. Өт үйқы безі мен ішек иі ілеріңдегі азық қсірыту фермент- ігрінің белсенділігін арттырады, майды гым үсақ тамшыларға ыдыратып, көбіктендіріп, оның қорытылуын ■м-делдетеді. Сондықтан, жануартекті майлы азықпен қоректенетін і інуарларда өт кеп мөлшерде белінеді. Олардың бауырының көлемі дг үлкен келеді. Бауырда ішек-қарыннан қорытылған қоректік заттармен қатар к.шға сорылған улы заттар да залалсызданады, қандагы микроорга- мизмдер жойылады, бауыр клеткаларында көмірсулар (углеводтар) іликоген ретінде қор болып жиналады, амин қышқылдарынан болінген аммиактан органикалық зат — мочевина мен несеп қмшқылдары түзіледі. Осы аталған қызметтер бауыр клеткаларының гікелей қатысуымен жүреді. Бауыр мөлшерінің денемен салы- і гырғандағы көрсеткіші іштегі төлдерде (үрықтарда) ересек жануар- ларға қарағанда әлде қайда үлкен. Оларда бауыр қосымша қан түзу қызметін атқарады. Қарыннан, ішектерден, көкбауырдан ағып шығатын вена қаны аталған ағзалар веналарымен қақпалық венага— ѵ. рогіае — қүйылып, бауырға оның висцеральды бетіндегі қақпасы арқылы енеді. Бауыр тканін оттекпен бауыр артериясы қамтамасыз етеді. Бауырда қақпалық вена бөлікаралық веналарға, бүлар өз ке- зегінде бөлікшелерге еніп, бауыр клеткалары аралығындағы капил- лярлар торына тармақталады. Бауырдың қызметіне байланысты қүрамы өзгерген вена қаны бауыр веналары— ѵѵ. һераіісае — арқылы артқьі қуысты венага— ѵ. саѵа саисіаііз — шығарылады. Бауыр қан тамырларында организм қанының 20% қор ретінде сақталады. Бір қызыгы бауырдың веналық қан капиллярлары екі вена қан тамырла- ры — қақпалық және бауыр веналары аралығында жатады. Бүндай капиллярлар торын — веналық ғажап тор— геіе тігаЬіІе — деп атай- ды.
1> 12 11 10 42-сурет. Ит бауыры: сол латсральды бөлік; І-сол медиальды бөлік; емізікшс өсінді; 3-өңеш батыңкысы; 4-өт өзегі: 4-жалпы бауыр езегі; 4-от кабынык өзсгі; 5-какпалык вена; 6-каудальды қуысты вена; 7-буйрек батынкысы; 8-куйрық өсіндісі; 9-оң латеральды бөлік; 9-он. медиальды белік; Ю-өт қабы; П-шаршы белік; І2-жүмыр байлам; І3-вентральды жиск. Бауыр диафрагманың артқы қүрсақ қуысына қараған бетінде ор- наласқан. Оның алдыңгы дөңес диафрагмалық— Іасіез сііарһга^шаііса, артқы ойыс іштік (висцеральды)— /асіех ѵісегаііз — беттері болады. Бауырдың дорсальды жиегі— таг§о сіогзаііз — догал, ал оң, сол және вентральды жиектері— таг£0 сіехіег, зіпізіег еі ѵепігаііз — жүқа қырлы келеді. Дорсальды доғал жиегінде өңештен өтетін батыңқы— ітргеззіо е$орһа£еа — көрінеді. Оның оң жагынан артқы қуысты вена өтеді. Ал, жүқа қырлы жиегіндегі бөлікаралық ойьщтар— іпсізига іпІегІоЬиІагія — бауырды бірнеше бөліктерге ажы- ратады. Бауырдың төменгі орта түсындагы ойық оны оң және сол бөліктерге— ІоЬик һераііз йехіег еі зіпізіег — бөледі. Осы ойықтың бойымен іштегі телдің кіндік венасынан пайда болган, жұмыр бай- лам— ИеатепШт Іегез — етеді. Бүл байламның бауырды диафрагма- мен байланыстырып түратын жалгасын орақша байлам— 1і§атеп1ит ГаІсіГогте һераііз — дейді. Бауырдың висцеральды бетінде жылқы, түйе және бүгыдан басқа жануарларда өт қабы— ѵезіса Геііае — мен одан шыгатын өт қабының өзегі— сіисіиз сузіісиз — орналасады. Өт қабы астындагы ойық пен жүмыр байлам өтетін ойық арасындагы ба- уыр аралығын оның шаршы бөлігі — ІоЬиз ^иасігаШз — деп атайды. Осы шаршы бөліктің үстіңгі шекарасындағы қақпалық вена енетін ба- уыр қақпасынан — рогіа һераііз — жоғары жатқан бауырдың орта түсындағы бөлікті қуйрықты бөлік — ІоЬиз саисіаШз — дейді. Әдетте, қүйрықты бөліктің қуйрық өсіндісі— ргосеззиз саисіаШз һераііз — бо- лады. Шошқадан басқа жануарларда қүйрық өсінділерінде бүйрек ба- тыңқысы — ітргеззіо гепаііз — жақсы байқалады. Кейбір жануар- ларда оң және сол бөліктердің өзі латеральды және медиальды бөліктерге — ІоЬиз ёехіег еі зіпізіег Іаіегаііз еі тесііаііз — бөлінеді. Бауырдың орта түсын диафрагмага көлденең тәждік байлам— ІіеатепШт согопагіит һераііз — бекітеді. Ол бауырдың екі жағына қарай ушбүрыиіты байламдарга— 1І£атШШт ігап^аіаге йехітт еі сііпізігит — айналады. Бауыр бүйрекпен бауыр-буйрек байламымен— ІіёатепШт һераіогепаіе, қарынмен бауыр-карындық байламмен — 1І£атепШт һераіоеазігісит, һераіо^азігісит, он екі елі ішекпен бау- ыр-он екі елі ішектік байламмен— 1і£атепШт һераіодиоёепаіе — байланысады. Бауыр бөліктері тым үсақ бауыр бөлікшелерінен— ІоЬиІі һераііз — түзілген. Қақпалық веналар бауыр бөлікшелерінің аралығында бөлікшелераралық веналарга— ѵѵ. іпІегіоЬиІагез — таралады. Бүлар әрбір бөлікшеге енгеннен кейін бөлікшеіші веналарына— ѵѵ. іпігаІоЬиІагез, ал бүлар өз кезегінде бөлікшелер ішінде клетка бағаналары аралық капиллярларға таралады. Бүл капиллярлар бір- бірімен қосылып, бөлікшелер ортасында орталық венаны— ѵѵ. сепігаіез — қүрайды. Бауыр клеткалары бағаналар ішіндегі клеткааралық саңылауға өт шығарады. Өт капиллярлары бауыр бөлікшелерінің шетіне қарай бағытталады. Бүлардан бөлікшеаралық өт өзекшелері шығып, бір- бірімен қосылып, оң және сол бауыр өзектерін— сіисШз һераіісиз дехіег еі зіпізіег — жасайды. Бүл өзектер бірігіп, жалпы бауыр өзегін— сіисШз һераіісиз соттипіз, ал ол өт қабы өзегімен бірігіп өт өзегін—сіисіиз сһоіесіоһиз — түзеді. > ' Ерекшеліктері. Жылқы бауырында ет қапшығы болмайды. Сол бөлігі латеральды және медиальды бөліктерге бөлінеді. Бауыр өзегі он екі елі ішекке пилорустан 10—12 см қашықтықта ашылады. Бау- ыр қүрсақ қуысының оң жағында 16-шы қабырғага, ал сол жағьінда 152 7 Iші кабырга түсына дейін созылады. Ол негізінен қүрсақ »\і.и і.мімц оц қабыргаастылық аумагында орналасқан. Бірақ оның сол рі іін сол қабыргаастылық аумагына аздап өтеді. жүктеу/скачать 3.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|