Жусупова г. Е., Литвиненко ю. А., Жусупова а. И
жүктеу/скачать 2.25 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2.2.2.5 Көмірсулар
Көмірсулар ақуыздармен және липидтермен қатар тірі организмдердің құрамына кіретін табиғи заттардың үш негізгі кластарының бірінің өкілдері болып табылады. Көмірсулар жасыл өсімдіктердің метаболизмінде және СО 2 мен Н 2 О көмірсулар синтезі үшін күн энергиясын кәдеге жарататын басқа да фотосинтездеуші организмдерде орталық орын алады. Фотосинтез нәтижесінде пайда болатын крахмал мен басқа да көмірсулардың үлкен мөлшері: фотосинтезге қабілетсіз жануарлар, өсімдіктер мен микроорганизмдер жасушалары үшін энергия мен көміртектің басты көзі болып табылады. Көмірсулар (рибоза, дезоксирибоз) нуклеин қышқылдарын синтездеу үшін пайдаланылады, олар тірі ағзалардың метаболизмінде ерекше маңызды рөл атқаратын нуклеотидті коферменттердің құрамдас бөліктері болып табылады. Соңғы уақытта құрамында көмірсулар бар аралас биополимерлер көпшіліктің назарын аударады: гликопептидтер мен гликопротеиндер, гликолипидтер мен липополисахаридтер, гликолипопротеиндер мен т.б. Жоғарыда аталған биполимерлер жасуша мембранасының құрылымдық элементтері қалыпты жасушалардың трансформация процестерінде едәуір өзгерістерге ұшырайды және жасушалардың өсуі мен көбеюі кезінде жасушааралық тану мен байланыстың тежелу процестерінде маңызды рөл атқарады. Адам мен жануарларда көмірсулар бірқатар маңызды функцияларды орындайды: 1. Көмірсулардың энергетикалық функциясы (жасушалық отынның басты түрі және мидың негізгі энергетикалық субстраты). Ағзада негізгі энергетикалық көз ретінде еркін глюкоза немесе гликоген қолданылады. Организмде бөлінетін энергия: көмірсулар ыдыраған кезде АТФ молекулаларында шоғырланады немесе жылу түрінде ыдырайды. Көмірсулар ағзаның тәуліктік энергия тұтынуының 50-60% – ға жуығын, ал бұлшық ет қызметі кезінде төзімділікке-70% - ға дейін қамтамасыз етеді. 1 г көмірсудың тотығуы кезінде 17 кДж энергия (4,1 ккал) бөлінеді. 2. Көмірсулардың құрылымдық немесе қаңқа функциясы (жасушаішілік құрылымдардың көпшілігінің міндетті компоненті). 3. Көмірсулардың қорғаныш функциясы көмірсулар компоненттері иммуноглобулиндердің иммунитетті ұстауда қатысуы; мүшелерді бактериялар мен вирустардың енуінен, сондай-ақ механикалық зақымданудан қорғау болып табылады. 4. Көмірсулардың пластикалық функциясы. Көмірсулар (рибоза, дезоксирибоз) АТФ, АДФ, коферменттер, нуклеозидтер, нуклеотидтер, сондай-ақ нуклеин қышқылдарын құру үшін пайдаланылады. Олар кейбір ферменттердің құрамына кіреді. Жекелеген көмірсулар жасушалық мембраналардың құрылымдық компоненттері болып табылады. Глюкозаның түзілу өнімдері (глюкурон қышқылы, глюкозамин және т.б.) шеміршек пен басқа ұлпалардың күрделі ақуыздары және полисахаридтердің құрамына кіреді. 5. Көмірсулардың ерекше функциясы. Кейбір көмірсулар қан топтарының ерекшелігін қамтамасыз етуге қатысады, ісікке қарсы әсер көрсете отырып, гормондар немесе фармакологиялық заттар тізбегінің рецепторлары бола отырып, антикоагулянттардың (ұю тудыратын) рөлін атқарады. 6. Көмірсулардың реттеуіш функциясы. Тамақ талшықтары ішекте ыдырау процесіне берілмейді, алайда ішек жолының жүктеу/скачать 2.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|