КАЗАК, КЫРГЫЗ — ЭГИЗ БАЛА

Асманда кошоктошуп жанган жылдыз.

Түк дагы өңүбүздө айрыма жок,

Түбүндө бир атанын балдарыбыз.

Казактар мекендесе талаа жерин,

Кыргыздар тоодо жашап калганыбыз.

Канакей, казак боорум, кыргыз журтум,

Казакбайдын кебине көңүл бургун.

Белгисиз уламышты айтып берем,

Бери болуп, кулагың түрүп тургун.

Бир адам эптеп качып чыккан экен,

Жоо чаап, мекенинде болуп кыргын.
Ай талаада кыбырайт өгүз гана,

Артына учкаштырган эгиз бала.

Каякка баратканын өзү билбейт,

Качкындын көңүлүндө чексиз санаа.

Токтошту, бир жагында бийик тоолор,

Бир жагында көз жеткис тегиз талаа.

Өзөк жалгаш өзү да учур келген.

Өзөндө, жайык түздө, суу жыбылжыйт,

Өрүштөн атырылып агып келген.

Бут баспай, малдын тиши тийбеген жер,

Буралат бийик чөбү чыгып белден.

Суу жээгине балдары жата калды,

Суу ичип, суусундары өтө канды.

Белин чечип, карыя жеңилденип,

Бешимдеги намазга даарат алды.

Окуп болуп намазын, акырында

«О, Кудай, түбүн бер» деп колун жайды.

Эгиздер эбак эле уктап калган.

Карынын көзү ирмелбей ойго чөгөт,

Кападар, ичи толо муңдуу арман.

Мындан ары турмушу кандай болмок,

Мына ушуга көз жетпей, акылы айран.

Көшүлүп байыз алды чалдын жаны.

Убайымдан арылып убактылуу,

Унутулду дилдеги кордук заары.

Түшүндө бир периште аян берди,

Турмушу кандай болот мындан ары:

Артта калган азапка кайрылбагын.

Эгерде жер үстүндө тирүү турсаң,

Эгерим жакшы үмүттөн айрылбагын.

Жүдөсөң турмуш каарын көтөрө албай,

Жүрөгүңө бычакты сайдырганың.

Эзилишип бир жаткан жарды көрдүң.

Эң акыры элиңди тыйпыл кылган,

Элдешпес баскынчынын каарын көрдүң.

Эмки келер өмүрдө артыңдагы,

Эгиз туулган балдардын камын көргүн!

Ээлик кылсын талааны алыс жаткан.

А беркисин жибергин тоо тарапка,

Асман тиреп, чокусун ак кар баскан.

Батамды ак ниеттен мен берейин,

Балдарың бакыт табат ошол жактан».

Балдарынын бир аты Казак болгон.

Кийин түшүп ичинен энесинин,

Кичүүсү Кыргыз деген атка конгон.

Экөө жакында эле онго толгон.

Балбылдап чыккан күндү карап турду.

Алгачкы алтын нурлар кубат берип,

Акырын бойго сиңип тарап турду.

Балдар менен коштошуу эске түшүп,

Байкуштун эт-жүрөгү канап турду.

Кандай турмуш бар экен, чалып келчи.

Билейин жашоо-турмуш болорлугун,

Бир ууч топурагын алып келчи.

Адамдын кеселине даба болор,

Ар түркүн чөбүн кошо таңып келчи.

Кыдырып тоо арасын чалып келчи.

Тоодо да жашоо-тирлик болор бекен,

Топурагын тоонун да алып келчи.

Даба болгон адамдар өмүрүнө,

Дары-дармек чөбүнөн таңып келчи.

Казагы бетине алып талаа жерди.

Кыргызы да жол салды тоо тарапка,

Кылчактабай түз бойдон бара берди.

Уулдарын кетишкен эки жакка,

Узатып, өзү жалгыз кала берди…

Казак менен Кыргызын кырк жыл күттү,

Каскырдын сакалы өсүп бутка түштү.

Канчалык кайраттанып жашаса да,

Карылык алып койду болгон күчтү.

Карай берип, чел басып эки көзүн,

Карынын жарык көргөн күнү бүттү.
Башы жагын каратып кыбылага,

Чалкасынан кыймылсыз кары жатты.

Эки уулунун тагдырын биле албай,

Эки көздөн салаалап жашы акты.

«Аттигиниң бекерге жибердим» деп,

Абышканы түгөнбөс кайгы басты.

Сезими улам өчүп күңүрттөнөт.

Бир күнү талаа жактан, тоо тараптан,

Жер үстүн солкулдаткан дүбүрт келет.

Байкуш чал акылына кайра келип,

«Балдарым болсо экен» деп үмүттөнөт.

Акырында балдары аман келди.

«Эсен-аман барсыңбы, атаке» деп,

Эгиздер эки жактан салам берди.

Алардын тааныш үнүн уккан менен,

Аттиң ай, жүзүн көрбөйт, жаман жери!

Тең салмак табагындай таразанын.

–Апкелген топурактан салгыла,– деп,

Абышка жая берди алаканын.

Колундагы топурак жытын искеп,

Күчүнө күч кошулду абышканын.

Ачылыптыр кайрадан эки көзү.

–Айланайын балдарым, Казак, Кыргыз,

Айта турган атаңдын эмки сөзү–

Талаа, тоодон экөөң мекен таап,

Тагдырга ыраазымын эми өзүм.

Чөбүңөрдү үстүнө таштагыла.

Топурак дөбө болуп, андан чыккан,

Чөбүнөн дары-дармек камдагыла.

Мен болоюн түбөлүк күзөтчүңөр,

Мен үчүн мүрзө камдап казбагыла.

Казак, кыргыз деген эл болупсуңар.

Бак конуп Улуу Талаа, Улуу Тоодон,

Балдарым, куттуу болсун конушуңар.

Көөнөрбөс салт-адатка айланткыла,

Жыл сайын ушул жерде жолугушар…

Колдорун жайып коюп эки жакка.

Кош эмчектей Кош-Дөбө пайда болуп,

Боорунда дары чөптөр өсүп жатса,

Кош-Дөбөдөн Кош-Булак агып чыгып,

Тегереги айланды бейиш бакка.

Жыл сайын Кош-Дөбөгө келип турган.

Атасы Асылташтан чыккан нурлар,

Айбат-күч урпагына берип турган.

Кор кылбай эли-журтун башкаларга,

Кол салган жоону сайып жеңип турган.

Оорулар айыгышкан кеселинен.

Кош–Булактын суусуна жуунгандар,

Кутулушкан жугуштуу чечегинен.

Башканы кой, булактын суусун ичип,

Балбан чыккан басалбас бечелинен.

Келин алмай, кыз бермей тоюн курган.

Эңиш, күрөш, ат чабыш, улак тартыш…

Эки эл мелдеш кылып оюн курган.

Алдырганы мөөрөйдү, чычалабай,

Акыйкат, адилдикке моюн сунган…

Асмандагы булуттар көчө берди,

Агылып көп замандар өтө берди.

Казак менен кыргыздын арасында,

Канчалаган майда уруу өсө берди.

Башчысы жок башкарган баягындай,

Баштагы ынтымактар өчө берди.
Кош-Дөбө, Кош-Булактар унутулуп,

Касиеттүү Асылташ эстен чыкты.

Өздөрүн эч теңебей башкаларга,

Өзүнчө хан, өзүнчө бектер чыкты.

Каратамын бүт элин дүйнөнүн деп,

Карабасып кай бири чектен чыкты.

Кыргыз менен кыргыздар чабылышты.

Казак, кыргыз жоолошуп, найза сайып,

Канчасы көр топурак жамынышты.

Катындар кара жоолук салынышты,

Канча балдар атасын сагынышты.

Канча жыл калмактарга жем болушту.

Кызы күң, жигиттери кулга айланып,

Кылымдар ар нерседен кем болушту.

Кана айтчы, өткөн турмуш арасында,

Качан эле бирөөгү тең болушту?

Бала эмизбей канча аял муңдап өттү.

Антсе да мезгил деген бир токтобой,

Арадан сапырылган жылдар өттү.

Акындар Абай менен Токтогулдар,

Азабын эки элдин ырдап өттү.

Акыр минтип азыркы заман келди,

Аз санда казак, кыргыз аман келди.

Талаа менен тоолордун көчмөн калкы,

Таанылып, дүйнө эли салам берди.

Биринчи Президенттерин эли шайлап,

Бийликтин бир канчасын аган берди.
Ала-Тоо салмагындай күчүбүз бар,

Алдыда кылар албан ишибиз бар.

Алтын саптуу, анан да алмаздай курч,

Атан төө, нар кескендей мизибиз бар.

Анткен менен эки элим, кечирип кой,

Али да майдалык бар, ичибиз тар.

Билбей туруп, келтире жамандайбыз.

Бирибизден бирибиз кыйынсынып,

Бир сөзгө көп убакта келе албайбыз.

Эгерде бир кишидей баш кошпосок,

Эгерим кыйындыкты жеңе албайбыз.

Алтындай жаркыратып көркүн ачсак.

Көз жетпеген Ааламдан кубат алып,

Казак-кыргыз элине нурун чачмак.

Көрө албастык, майдалык, ичи тардык,

Көрүнбөй адамдардан өзү качмак.

Кош-Булактын тазалап көзүн ачсак.

Жыл сайын казак-кыргыз жыйын куруп,

Жыргап ойноп, той берип, көңүл ачсак.

Карым-катнаш, ынтымак өсө берсе,

Кыз-жигиттер өзүнүн теңин тапмак!

Карабаш Кудайберген кабарынан.

Таанылып эл-журтуна болуш болгон,

Таластын Кушчу деген тарабынан.

Кызылбаш Кудайберген кабарынан.

Таанылып эл-журтуна болуш болгон,

Таластын Саруу деген тарабынан.

Кызылбаштын чачтары кызыл экен.

Айтып берсем экөөнүн таржымалын,

Алардын окуясы кызык экен.

Экөө тең олбур мүчө киши болгон.

Көздөрүнөн чачырап от жагылып,

Көөдөнүнүн болоттой мизи болгон.

Бул экөө эл-журтунун камын көргөн.

Жалаң эле бай-манап сөзүн укпай,

Жармачын, бечарасын–баарын көргөн.

Териштирип арамын, акыйкатын.

Эки болуш жашаптыр бейпилдикте,

Элине берип жакшы насыйкатын.

Кенен-кесир май аккан той өткөзүп.

Көзү өткөндө кадырман карыялар,

Кетишкен куран окуп, көз көрсөтүп.

Эңиш, күрөш, жамбы атуу, улак тартыш.

Ат чабуу, тыйын эңмей, кыз куумайы,

Анан да чүкө салып, ордо атыш…

«Эрегиштер» албетте болуп турган.

Биринен бири өтө мал өстүрүп,

Эгини оролордо толуп турган.

Эл барган жума күнкү намазына.

Ич дүйнөсүн тазартып жаштайынан,

Ислам динин үйрөткөн баласына.

Мекеге барып келген ажы саны.

Байгамбардай сыйынып ажыларга,

Тазарган калк ыйманы улам жаңы.

Бүтүн айыл күнөөгө батат экен.

Жалгыз эле адамдан ыйман кетсе,

Жалпы айылдын ыйманы качат экен.

Шариаттын кайсы бир сүрөөсүндө.

Кудайга бүтүн эли жооп берет,

Күнөө–айып болсо эле бирөөсүндө.

Эгерде чыкса айылдан бир ыймансыз,

Энеси эмчегинин сүтүн кечкен.

Айыл ичин жүз багып карай албай,

Андайлар жер которуп көчүп кеткен.

Элине көсөм болот, үлгү болот.

Эгерде ыйманы жок неме болсо,

Элине, наркы кетип, күлкү болот.

Болуштар Кызылбаштын, Карабаштын.

Шек кылсам дилдеринин актыгына,

Шерт уруп, анда мени карабассын.

Жумурткалап торгойлор кой үстүндө.

Туу кылып, кең пейилдүү ата салтын,

Турмуштары өтүптүр той үстүндө.

Чатакташып суу үчүн эки жаман,

Чабышып бирин бири кетмен менен.

Катуу тийген кетменден анын бири,

Кайрылбай кете берди неткен менен:
Кызылбаштын элинин бир жигити,

Кыдырып арык бойлоп өйдө барат.

«Бербейм суу» деп кетменин кезеп коюп,

Берки жигит теңсинбейт өйдө карап.

Бул экөөнүн ачуусу чекке жетип.

Кызылбаш жигитинин кетмен мизи,

Беркинин баш сөөгүн кеткен тешип…

Карабаш Кудайберген болушунан.–

Кегибизди алабыз, кечирбейбиз,

Кетмендеп көчүрөбүз конушунан».

Эки эл бирин бири каралады.

Эми минтип чабышат экенбиз деп,

Эл ичин суук кабар аралады.

Олтурат ал жарыктык ойго батып.

Олтургандар сөз күтөт, бирок болуш,

Ойдогусун чыгарбайт бойго катып.

Элин карап Кызылбаш бир оокумда,

«Элчиликке жеке өзүм барам– деди,–

Жан жөкөрдүн көбүнүн кереги жок,

Жаныма жалгыз жигит алам,– деди.

Каарын анын барып тыям,–деди.

Эгерде кун керек дей турган болсо,

Элим үчүн өз башым кыям» деди.

Болушпай анын жалгыз барганына.

«Андан көрө аттанып согушабыз,

Ата-баба сыйынып арбагына».

Баарынан бата алып, минди атка.

Жардам тилеп кудайдан, ишти оңдо деп,

Жол тартты, жогорку эл—Кушчу жакка.

Калкынын билерманын бүт чогултуп,

Карабаш кепке тартты акыл салып.

Айтышты беркилери: «Өч алабыз!..»

Ал болсо ойго батат башын салып.
Карабаш сөзүн айтты акырында:

–Макал бар: «Асыл таштан, акыл баштан»

Эсибизге келели көп чамынбай,

Эл гана мөөрөй утат акылдашкан.

Кереги не жөнү жок ызылдаштын.

Андан көрө бергиле батаңарды,

Алдынан бир өтөйүн Кызылбаштын».

Жигити тарта берген ак боз атка.

Жанына жалгыз жигит алды дагы,

Жол тартты төмөнкү эл—Саруу жакка.

Тоо жактан атырылып агып түшкөн,

Суу бар болчу эки эл чектелишкен.

Болушунча суу кирген маал эле,

Болуштар кезигишти кечмеликтен.
Экөө тең эки жакта туруп калды,

Эмне кылсак дегенсип буйдалышып.

Алыстан болсо дагы учурашты,

Ал экөө бир бирине кол булгашып.

Ат эмес агызчудай төөнү дагы.

Ал эми суу тартылган маалында,

Агыза алмак эмес жөөнү дагы.

Кечмеликтен өтөйүн эң биринчи.

Камчымды мойнума илип, башымды ийип,

Кечиримди сурайын мен биринчи».

Тизгин кагып, теминип сууга кирди.

Ал экөө ээрчиткен жигиттери,

Артта калбай, жанаша жандап жүрдү.

Аккан суу үзөнгүнү жаба берди.

А бирок жарыктыктар келме айтып,

Алга карай тизгинин кага берди.

Төрт атчан үзөнгүлөш туруп турду.

Өжөрлөнө тоо суусу күр-шар эте,

Өктөмсүп ат соорусун уруп турду.

Карабаш кичүүлүктүн жолун кылды.

«Алейкума ассалам, Кудаке» деп,

Кызылбаш да шашылып колун сунду.

«Болушум, кайда көздөй сапар тарттың?

Сени издеп айылыңа баратты элем,

Кудай буйруп, моминтип жолдон таптым».

«Болушум, мен да сизге бараткамын.

Жолугуп калбадымбы өзүң менен,

Моминтип буйрук кылып жаратканым».

Акыры бир жээкке чыкмай болду.

Жай алып, көк чөп өскөн жер үстүнө,

Жайма-жай бирин бири укмай болду.

Ат бурулбай кетишти эки жакка.

Ортосунан суу бөлүп бул экөөн,

Калышты кайра эле эки жакта.

Карабаш тебетейин алга булгап,

«Кайра барам» дегенсип белги берди.

«Жок, мен барам» дегенсип Кызылбаш да,

Тетири булгалады тебетейди.

Турушту эки болуш эки жакта.

Акыры суудан өтүп кайра келүү

Милдети тийген экен Карабашка.

Аман-эсен Карабаш өтүп келет.

Аттан түшүп, жөө турган Кызылбашка,

Айтып салам, кайрадан колун берет.

«Болушум, сен турасың биздин жерде.

Узатканым болбостур улагадан,

Учурашып кайтарсыз биздин элге».

Көк чөпкө эки жигит тасмал жайды.

Бирөөсү кол чаначтын оозун ачса,

Бирөөсү алып чыкты куйрук-майды…

Айтпаганда коңур жел, суунун шарын.

Жымжырттык—бул дүйнөдөн биротоло,

Жыйнатып кеткен сымак чуунун баарын.

Жаткансып бейкуттукту даңазалап.

Насвай ийлеп, күйкө куш бир орунда,

Жаткансыйт болуштарды тамашалап.

Тоюшунча ичип-жеп кымыз-этти.

Андан кийин минишип аттарына,

Айлына Карабаштын жүрүп кетти.

«Карабаш Кызылбашты байлап келген.

Айлына Саруулардын жалгыз барып,

Алдына салып алып айдап келген».

Тарыхты бурмалоонун кереги не?

Кызылбаш жана дагы жан жигитин,

Сыйлашкан ашын таппай берерине.

Калайык Кушчулардын эли менен.

Ар бир айыл даамын берип жатты,

Ачык кабак, ак жүрөк пейли менен.

Ак өргөөнүн төрүнөн орун берип.

Улуу, кичүү Кушчунун билерманы,

Учурашып жатышты колун берип.

Айылдардан чакырткан бүтүн келип,

Алды менен карашты тамак-ашка.

Бир маалда Карабаш Кудайберген,

Бериптир сөз тизгинин Кызылбашка.
Кыдырекей тизилип отурганга,

Кызылбаш Кудайберген жүзүн бурду:

«Кушчу элим, кулдугум бар, күнөлүүбүз,

Күтүлбөй тас төбөдөн кудай урду.

Эки эл бөөдө эле касташпайлы.

Эгерде кун десеңер кун берели,

Эки эстүү катындарча чачташпайлы.

Элим үчүн мынакей башым даяр.

Алааматка түшкүчө кан төгүлүп,

Акым жок элим үчүн башымды аяр.

Үй ичи бөлөнүптүр жымжырттыкка.

«Башым даяр» дегендин күчүн кара,

Бардыгы баш ийиптир бул кырсыкка.

Обдулду да Карабаш Кудайберген.

Төмөнкү элдин болушу Кызылбаштын,

Эми элеки айтканын улай берген.

Арийне, ыйлап-сыктоо кейиш болот.

Адам колдуу көз жумган пенделердин,

А дүйнөдө оруну бейиш болот.

Эчтеме эмес, чындыкты моюнга алсак,

Элибиз бир кишиге кемип калды.

Жан кейиткен бир жери ушул экен,

Жары жесир, балдары жетим калды.

Биздин дагы баланын күнөөсү бар.

Сарууларга бел бүгүп, биздин элдин

Кечирим сурай турган жүйөөсү бар.

Мына бул олтургандар арасында.

Кокустан кан төгүлө турган болсо,

Кетпес кек калат эки эл арасында.

Ит-мышыктай жашообуз кантип болсун.

Абалтан келе жаткан салтты бузбай,

Алыш-бериш жасаган тартип болсун.

«Жамандыкка жамандык кылбагын деп.

Кылычын кындан сууруп чыкса дагы,

Кылычыңды каршыңа сунбагын деп»…

Ортодо жаңжал, уруш, талашы жок.

«Сен кушчу, сен саруу» деп бөлүнүшпөй,

Жашоону улантышты санаасы ток.

Эли үчүн өз баштарын кыйып турган.

Өз ара бөөдө кырсык болбосун деп,

Өөрчүтпөй чатак чыкса тыйып турган.

Азыр болсо астыртан какшык таштап,

«Сен саруу, сен кушчусуң» деп турабыз.

Обулус даараткана шыпыргычын,

«Ошол жактан тура» деп кеп кылабыз.

Шамал жүрүп калса эгер жогор жактан,

Саруу айтат: «Кушчунун шамалы» деп.

Шамал жүрүп калганда төмөн жактан:

Кушчу айтат: «Саруунун шамалы» деп.
Өкмөттүк мансап үчүн далбас уруп,

Өнөр таптык эл ичин эки бөлгөн.

«Бузукулар» аталып, бул жорукту,

Ислам дини дагы чеки көргөн.

Таптакыр кечирилгис күнөө экен.

Териштирип олтурбай сен кимсиң деп,

Тезинен тозогуна түшөт экен…