Казакбай Абдышев Ыр дүйнө

Бирге окуп, бирге ойноп, бир жүрдүк.

Анан эле билинбестен жылт коюп,

Арабыздан «качканыңды» бир билдик.

Сырттан окуп, кызматтарда жүргөнсүң.

Кара нанга жүргөн кезде биз жетпей,

Костюм-шымдын жаңыларын кийгенсиң.

Аттап өттүң тепкичтердин ар кырын.

Баарыбыздан боюң жапыз болсо да,

Бармак басым өйдө турат акылың.

Анткен менен бийик турат ойлору.

Ленин да, Сталин да, Гитлер да,

Тең болушкан сени менен бойлору.

Өтөсүнө чыгып өзүң бир иштин.

Ата-журтка эмгек өтөп, сен болдуң

Арабыздан «автошоссдор» министр.

Опол тоодой жардамыңды тийгиздиң.

Ара жолдо жүрчү элек жөө басып,

Алкындырып ак «Волганы» мингиздиң.

Абдан билги «саяпкерди» тандапсың.

А эгерде Жаңыл аяш болбосо,

Ат жарышта такыр артта калмаксың.

Алтымыш жашка келдиңиз.

Алдыда өткөн өмүрдө,

Аянбай кызмат бердиңиз.

Ачуу-таттуу турмушту,

Ажыратып көрдүңүз.

Алынып чоң кызматтан,

Ага деле көндүңүз.

Акыйкат деген бар экен,

Акыры аны жеңдиңиз.

Кыдырма агай, угуп тур,

Каалоо айтсак энди биз:

Аман болсун калкыбыз.

Алкышын алып жамааттын,

Артыла берсин баркыңыз.

«Эр ортону элүү» дейт,

Эч макул эмес, каршыбыз.

Эгерде сизге карасак,

Эр ортону–алтымыш.

Эгерим такыр жаңылба.

Касиеттүү Кыдырлар,

Катарлаш жүрсүн жаныңда.

Эч кайрылбайт жаштыгың,

Эскире бергин, жаңырба.

Кыйындык түшүп башыңа,

Кырсыктарга кабылба.

Ар дайым болуп олжолуу,

Алдыңдан чыксын табылга.

Чоң рахмат айтабыз,

Катарга кошкон өзүңдү,

Кадырлуу эже Жаңылга!
Ардактуу агай эсен жүр,

Аман болсун алганың.

Аман болсун балдарың.

Амандык болсо болгону,

Аласың таап калганын.
1998-жыл
(Бул ыр Кыдырма Орозалиев жетекчилик кылган мунайзат мекемесинин кызматкерлеринин суроосу менен жазылды).

ӨМҮРАЛИЕВА АРЗЫКАНГА
“Арзыкан” жүрдү ырдалып,

Алайдан чыккан сулуу деп.

Арзыкан балдыз жөнүндө,

Айтылат башка улуу кеп.

Байкалбайт анда каталык.

Айбулактай туптунук,

Андагы болгон тазалык.

Кыргызга эмгек арттырып.

Ар кимге жардам бермекке,

Ал турат өзүн шаштырып.

Арзыткан жыттуу жалбызым.

Токтолуп турбай тартынып,

Тоо суусундай шар кызым.

Арзыкандан табамын.

Уучуң толуп бакытка,

Узара берсин кадамың.

Дартынын баары арамдык.

Отурса да, турса да,

Ойлогону жамандык.

Бир тыйын чыкпай жанынан,

Бир билгени сараңдык.

Алсам-жутсам деп жүрүп,

Алардан кеткен адамдык.

Макем өзү башка адам.

Ак көңүл, жумшак мүнөздүү,

Айрымасы башкадан.

Жаныңды алам десең да,

Жамандыкка баспаган.

Эмгегин берип адилет,

Эл үчүн жанын таштаган.

Өкмөттүн берген кызматын.

Олтурабыз белгилеп,

Орто жаштын урматын.

Көрүп турам дагы эле,

Макемден,

Керилген жигит турпатын.
Айтарым, Маке, көп жаша,

Күтүмдүү болсун алганың,

Күйүмдүү болсун балдарың.

Алтын баш аман турганда,

Табасың өзүң калганын.
Элүүгө элүү кошулсун,

Кылымга жашың созулсун.

Ал мезгил келет оо кийин.
Кылымдын тоюн тойлойлу,

Кана эмесе, оомийин!

Жетип келди элүү жашың билинбей.

Кабак-кашың, баскан-турган жүрүшүң,

Кадимки эле жаш селкинин түрүндөй.

Жибербестен «казыгын» бек кармадың.

Төп келишкен жылдыздары маңдайда,

Төрөлүштү татынакай балдарың.

Өсүп жатат Нурбек, Айзат, Айжаның.

Өлбөй бирге өзүң менен Шайдылда,

Өтөй бергин өмүрүңдүн калганын.

Шаасы кетпей күч-кубаты бар болсун.

Өмүр сүрүп, бир кылымга тетелеп,

Өзүңө окшош түбөлүктүү жар болсун.

Аң-сезимге жолобосун муңайым.

Бапыраган бейкут өмүр сүргүлө,

Балдарыңдын көп-көп көрүп убайын.

Адам деген өмүр сүрбөйт түбөлүк,

Акырындап ичер сууң түгөнүп.

Адамдардын жашоо шарты ушундай,

Алмашылат бири келип, бири өлүп.
Тирүүңдө бөлөнсөң да алтынга,

Жүрө албасаң бирок адам баркында,

«Күйпүл күчүк» өткөрдү деп өмүрүн,

Күбүр-шыбыр сөздөр калат артыңда.

Жашап келдиң өкмөт берген айлыкка.

Жагып келди досуңа да, касыңа,

Жайбаракат токтоолугуң айрыкча.

Айлаң кетип, көздөн жашың төкпөдүң.

Ашказандын үчтөн экиси алынып,

Ажал тооруп турса дагы чөкпөдүң.

Отурасың бир орунда козголбой.

Элүү жылда канча «томдор» жазылды,

Иш күнүңдүн бир мүнөтү бош болбой.

Жетимиш да кирип келди желкелеп.

Жашың узап кыйырына кылымдын,

Жашай бергин кемпириңе эркелеп.

Туура жүрүп, таттуу өмүр сүрөлүк.

Ринаттын берекелүү тоюнда,

Ичип-жейлик, ырдап-чордоп, күлөлүк.

Өрнөк болуп кийинкиге даңкталат.

Эң бир жакшы адамдардан эле деп,

Эл ичинде Садатбектей ат калат.

Жыргал турмуш барактарын ача бер.

Жеңекебиз Жамийланы ээрчитип,

Жетимишти, сексен жашты аша бер.

Узак өмүр берсин сендей уулга.

Жашап өткөн даңктуу жолуң, эмгегиң,

Үлгү болот келе турган муунга.

Арамдык жок, жамандык жок оюңда.

Майга малып отуралы мурутту,

Мааракеңде—бир кылымдык тоюңда.

Дарыгерде ден-соолуктун ачкычы.

Тандап алдың дарыгерлик кесипти,

Дарыгерлер-адам өмүр сакчысы.

Урматтайбыз биз силерди баарыбыз.

Эркин эжем экөөңөр бөлүнбөй,

Эсендикте бирге жүрүп карыңыз.

Эчен-эчен кыйындыкты жеңдиңиз.

Жеткендер бар, жетпеген бар бул жашка,

Жеңил басып, жетимишке келдиңиз.

Жаш жигиттей демдүү болсун алыңыз.

Сөзүңдөн да, акыл-эстен айныбай,

Сөөлөттүү да, дөөлөттүү да карыңыз.

Серпип ташта бир кылымдын барагын.

Ой да ичип, мас бололу ошондо,

Бир кылымдык тоюңуздун арагын!

Алтымышка келип калган экенсиз.

Оюңузга алып койду бекенсиз?

Мезгилге биз бералбайбыз туруштук.

Бирге иштедик, өкмөт иши ушундай,

Бир табышсак, бирде кайра уруштук.

Жол салгандар чыгат экен бейишке.

Наркы дүйнө кучагына өткөндө,

Нан-туз менен тосуп алат периште.

Алтымыш жаш бөксөртпөсүн күчүңдү.

Кучак жайып, тосуп алсын алдыңдан,

Өмүрүңдүн чакырымы—жүзүнчү.

Жетимиш жаш жетип келди желкелеп.

Деген менен башка турмуш уланды,

«Дедушка» деп неберелер эркелеп.

Карылыкка багынгандай түрүң жок.

Көрүнүшүң жаш жигиттей зыңкыйып,

Көздөрүңдө али турат күйүп чок.

Абдан күчтүү эске тутуу жөндөмүң.

Өз баркыңды алып жүрдүң баа менен,

Өзгөлөрдүн көзүн карап көрбөдүң.

Сенин жүзүң карай албай тик багып.

Тапшырманы аткарбаган жалкоонун,

Таманына турчу элең мык кагып.

Иштемексиң сыгып майын чыгарып.

Неге сени көтөрбөдү, жоопту

Өз байкеңден—Турдакундан¹ угалык.

Жетимиш жаш бөксөртпөсүн күчүңдү.

Көңүл отуң баштагыдай жаш болсун,

Бырыш басса баса берсин жүзүңдү.

Кеп салам балам, кулак сал,

Кечээги өткөн атаңдын,

Кейиштүү бала чагынан.

Тигиши күндө ыдырап,

Тирилик көрбөй жарыган.

Үстүндө таар чапаны,

Үзүктөлүп сөгүлгөн.

Бакал батек чокойдон,

Баш бармагы көрүнгөн.

Ар кандай ишке жараган.

Жайында терсе тезекти,

Кышыксын алган караган.

Кыйыктанбай кайтарган.

Каалаганын аткарып,

Карылардан бата алган.

Кийинчерээк көчөгө,

Кирпич куюп там салган.

Тамак кайда, нан кайда?

Каадалуу оокат ичпесең,

Каруу кайда, ал кайда?

Бирде ачка өзөрүп.

Аягына чыккан ишинин,

Антсе да болбой көшөрүп.

Сабакка келчү жүгүрүп.

Кирпигин какпай жолдо да,

Китепке көзү үңүлүп.

Кайрымакка илээр эти жок.

Илмейген арык бала эле.

Каатчылык турса да,

Кабыргасы кайышпай,

Кабагы ачык жан эле.

Түгөнбөгөн поэма.

Томсортуп койбой бул элди,

Токтотоюн кой эми.

Атаңдын,

Кырктан ашкан кезеги.

Үч баланын атасы,

Илмейген бала кечээги.

Башыңа түштү мына эми,

Балам,

Балалыктын кезеги.

Баарыбыз көрүп турабыз.

Ал жөнүндө айтпайын,

Тост көтөрткөн ар кимден,

Толуктап дагы угаарбыз…
Эми,

Каалаганым мына бул,

Кана балам, угуп тур.

Сыласа көңүл ачылган,

Сыбызгы жүргөн желдей бол.

Баарын чыдап көтөргөн,

Балбан болсоң жердей бол.

Пейилиңдин кеңдиги,

Чалкып жаткан көлдөй бол.

Жан сергитип жыргаткан,

Жайкысын салкын төрдөй бол.

Өрдөн аккан жулунуп,

Өткүр болсоң селдей бол.

Жарабай эле калганда,

Жарпын жазган элинин,

«Жаман акын» мендей бол!

Элүү жашка келдиңиз.

Эли үчүн кыргыздын,

Эмгекти абдан бердиңиз.

Өйдө-ылдый турмуш көрдүңүз.

Баштан кечкен турмуштун,

Бардыгына көндүңүз.

Бараандуу база салдыңыз.

Автотранспорт ишинде,

Ардактуу наам алдыңыз.

Көрсөтүп сизге ишеним.

Эми бутка салдыңыз,

МЧСтин «кишенин».

Аман болсун үйүңүз.

Кабакты ачып кез-кезде,

Анча-мынча күлүңүз.

Жумакем, Аман жана мен.

Биринен бирин кем көрбөйм,

Экөө бирдей–мага тең.

Тең бөлүшүп жеп жүрдүк.

Жойпулануу ойдо жок,

Жолдоштукка бек жүрдүк.

Өзүм ачка калсам да,

Ушул тойсун деп жүрдүк.

Жашырганда эмине,

Кез-кезинде олтуруп,

Келин-кыздан кеп кылдык.
Атың айтып тургандай,

Аман досум, аман бол.

Суук көзгө урунбай,

«Жаман болсоң жаман» бол.

Айтарым дагы кайталап,

Аман бол досум, аман бол.

Дилинде жок арамы.

Далилдеп айтып турбайбы,

Далдайган сырткы карааны.

Оозуна алып сүйлөбөйт,

Ойду, тоону, талааны.

Башыңды кесем десең да,

Башкага жаппайт жалааны.

Апылдатып турсам деп,

Ачылган эмес арааны.

Кадырлайт баарын бир тегиз,

Карыны, катын-баланы.

Көңүлүнө көп туйбайт,

Көр оокат баскан санааны.

Эки сөз менен айтканда,

Элдин сүйгөн адамы.

Аманга тилек кылалы,

Жүз жаш деген маараны.

Кошулсаңар ошого,

Колдогуну алалы.

Умай эне Уулжан.

Ыңаалап алгач колунан,

Ымыркайлар туулган.

Эң алгач кармап көргөн сен.

“Аман жүр, узак жаша” деп,

Алгачкы бата берген сен.

Көгүчкөн сындуу балдызым.

Эмгегиң менен ала бер,

Энелердин алкышын.

Умай эне колуңдан.

Кылымга жашың созулсун,

Кырсыктар чыкпай жолуңдан.

Жабык жүрбөй, ачык мүнөз шар элең.

Сезе билген жашоо-турмуш аң-дөңүн,

Сен Үсөке, бир кишиче бар элең.

Аялыңдын этегине жашынбай,

Ак эмгегиң элге берген жан элең.

Үсөке сен, алкыш алдың калкыңдан.

Антип-минтип көздү ачып-жумгуча,

Ажал кууп жетип келди артыңдан.

Башкалардан бат кеткениң болбосо,

Бала-чакаң өсүп жатат артыңдан.

Адам деген бир туулат бир өлүп.

Алла Таалам арнап берген өмүрдү,

Акыйкаттуу, адилеттүү сүрөлүк.

Үлгү болор ишин айтып жаштарга,

Үсөкемди эске сактап жүрөлүк.

Эми тийбейт эмчи-домчу, доктордун.

Кайгы салып калкың менен бүлөңө,

Кайран Үсөн, арабыздан жок болдуң.

Үстүңө үйүп топурагын мүрзөнүн,

Үсөн досум, түбөлүккө кош болгун!

Басып келди кассага.

–Бир белет бер, –деп сурады,

Сараңдык кылып акчага.

–Бул кызыңыз канчада?

–Бешке чыкты жаңыдан,

Беребиз аны бакчага.

Анда Айгүл чепилдеп,

Түзөдү апа «катасын»:

–Апа, мени Нургүлгө,

Алмаштырып жатасың.

Мен болсом чыктым жетиге.

–Апей кокуй, эмне дейт,

Жара чыккыр эсиме.

Көрүнгөн тура көзүмө…

Белет саткыч ишенди,

Апанын калп сөзүнө.

Тушооң кескен жатабыз.

Атаң менен апаңдын,

Арнаган сага батабыз:

Карының сенин ачпасын.

Көйгөйлүү заман туш келип,

Көзүңдөн жашың акпасын.

Балалыктын заманын.

Ушудан ары чалынбай,

Уланып кетсин кадамың.

Билимдин түшкүн артынан.

Жаңылба, биздин тукумдун,

Жакшы окуган салтынан.

Алдында жүргүн катардын.

Эмгегиң туура бааланып,

«Эл кызы» болуп аталгын.

Такшала берсин жайлабай.

Толук болсун өмүрүң,

Толкундап аккан дайрадай.

Бүгүнкү берген ак бата.

Алдыда келер өмүр жол,

Ар дайым болсун таптаза.

Алты жашка чыгып калган.

Иним болсо төрөлүптүр,

Эки жылча кийин андан.

Мени көздөй алар шашат.

«Эмне апкелдиң бизге?» дешип,

Этек-жеңди тарткылашат.

Куурчак алдым бирине.

Ылайыктуу эмеспи деп,

«Машина» алдым иниме.

Карындашым мындай деди:

–Албайсыңбы мага деле,

Алдагындай машинени.

Бала кылып куурчак менен.

Айдагандай машинени,

Иниңе окшоп бала белең?

Чоң шаардан өзүм көргөм.

Бир эжеке лөгкөбайды,

Зуулдатып айдап жүргөн.

Отурган болчу барактап.

Кыйкырып калды бир кезде,

Көздөрү анын алактап:

Машина ала салыптыр.

Төрт дөңгөлөк көк карап,

Төңкөрүлүп калыптыр.

Кабагын салып отуру.

–Эмне болду экен?–дейт,–

Ичиндеги шопуру.

Басып бардым жанына.

Мурутумдан мен күлдүм,

Түшүнүп иштин жайына.

Тетири кармап алыптыр.

Дөңгөлөктөр көк карап,

«Төңкөрүлүп» калыптыр.

Санжар кетти алтыга.

Тилек айтуу улуунун,

Илгертен калган салты да.

Сага айткан жакшы кеп болсун.

Жашап өткөн өмүрүң—

Бир кылым деген чек болсун.

Турмушка бышып такшалып,

Болоттой болуп тапталып.

Билимдүү болуп жетилгин,

Биз жүргөнгө мактанып.

Ак сүтүн акта апаңдын.

Абдыштан калган тукум деп,

Алдында жүргүн катардын.

Жакшы тилек айтайын.

Жакалашып тытышып,

Жаныңда жүрсүн Жантайың.

Ынтымактуу жүрүшсүн,

Ырахат өмүр сүрүшсүн.

Кабактарын бүркөбөй,

Каткырып куунак күлүшсүн.
Чоң атаң менен чоң апаң,

Кол жайып берет батасын.

Кылым жашап узакка,

Кызыктарга батасың.

–Жуулган көйнөк кий,– десе,

Кежирленип болбоду:

–Кийбеймин мейли кирдесе.

Кирдеттиң деп бир күндө,

Келгенде үйгө, тилдесең.

Ойнобой калат экемин,

Эски эле көйнөк кийбесем.

Чоңдугун салып Айдарды.

Ыгы жок жерден чыгарат,

Ызы-чуу, уруш, жаңдалды.

Жулуп алат колунан.

Чырылдап ыйлап ал жөнөйт,

Тамтаңдап жетпей соңунан.

Коюп койот секиге.

Айдар жетпейт тырмышып,

Анткени араң экиде.

Ич тардык кылат анда да.

Нукуп койот көрсөтпөй,

Айдар жалгыз калганда.

Кайсы бир күнү Айдарды,

Кетишти алып айылга.

Күнүлөшпөй Нурландын,

Көңүлү азыр жайында…
Апасынын жанына,

Муңайым басып ал барды.

–Эртерээк эле келбейби,

Сагынып калдым Айдарды.

Кичинекей немени.

Андан көрө айылга,

Биротоло берели.

Ээрчитип аны ойнотом.

Ыйлап калса мен аны,

Оюнчук берип сооротом.

Болуптур кемпир карыган.

Бир небере бар анда,

Он бешке чыккан жаңыдан.

Балага мындай акылын:

–Жок экенин эсиңе ал,

Менден башка жакының.

Кор кылбасын бирөөлөр.

Көзүмдүн тирүү кезинде,

Үйрөнүп кал бир өнөр.

Карыган энең өлөр чак.

Мен болсом эптеп жашаармын,

Бир жактан издеп өнөр тап.

Бул сөзүнө эненин.

–Эртең жолго чыгам да,

Өнөрдү таап келемин.

Байланып бутка чарыкты.

Белгисиз жакка жол тартты,

Калтырып үйгө карыпты.

Онунчу күнү кечинде,

Чарчаган бала олтурду,

Бир айылдын четинде.

Азыраак өзөк жалгады.

Түбүнө түштү баштыктын,

Каткан нандын калганы.

Үмүттүү кадам шилтеди.

Кезикти бир чал жолунан,

Жупуну анын кийгени.

–Алейкума ассалам.

Жолоочусуң байкасам,

Жүрөсүң кайдан, айт балам?

Баяндады карыга.

–Өнөрдү бирок таппадым,

Баратам издеп дагы да.

Үйрөнмөксүң кандайын?

Деп айтканда кары чал,

Түшүндүрдү ал-жайын.

Жакшыраак жашоо айласы.

Турмушта ошол өнөрдүн,

Тийсе болду пайдасы.

Чынында кымбат алтындан.

Көңүлүң болсо үйрөнөр,

Ээрчип жүргүн артымдан.

Бир боз үйгө келишти.

«Ачка болдуң сен» дешип,

Балага тамак беришти.

Сылап күмүш сакалын:

–Үйрөтөмүн мен сага,

Кыргыздын лакап-макалын.

«Ушунун эмне кереги.

Билгенде аны бирөөлөр,

Бир чымчым талкан береби?»

Кагылайын сен балам.

Атаңдан өнөр ала көр,

Айтканыма көн балам.

Макулдугун билдирди.

Ордуна келип жүрөгү,

Ошондо чалга тил кирди.

Топ жарган чечен болосуң.

Далайдын оозун ачтырып,

Даанышман атка коносуң…

Жаңысын айтчу күндө эле.

Андан башка сүйлөчү,

Кызыктуу жомок, аңгеме.

Ээрчитип барчу ар дайым.

–Көңүлүң бургун кыйынга,

Ошонун сөзүн аңдагын.

Калтырбай бирин жаттады.

Даанышман айткан кептерди,

Дилинде бекем сактады…

Кайтты бала үйүнө.

Жарым жолдон ал көрдү,

Жардашкан элди үйүлө.

–Эмне болгон жыйын?–деп.

–Хан чогултуп жатыптыр,

Айтканда эмне, кыйын кеп.

Хан, ханша сурайт дейт.

Туура жооп бербесең,

Ийинден баштар кулайт дейт.

Өлүгү чыкты кайрадан.

Эми даап кире албайт,

Топ жыйындан бир да адам.

–Мен киремин,–деп калды.

Санаасы бир аз сабыркап,

Сарайды көздөй бет алды.

Сол колунда жаш бала.

Оң колунда кылыч бар,

Өтчүдөй чапса ташка да.

Ханшасы бир жагында.

Өткүр кылыч жаркылдайт,

Оң колунда анын да.

Хан сүйлөдү:–Кана айтчы,–

Менин уулум жакшыбы?

Ханша анда чаңырды:

–Менин кызым жакшыбы?

Бир балаага каларын.

Бирин айтса жакшы деп,

Бири башты аларын.

Бир макал түштү эсине.

Ойлонуп көпкө турбастан,

Ошону айтты тезинен:

Ай көрүнөт көзүнө» –

Таң калышты тигилер,

Таап айткан сөзүнө.

Каары эми жумшарып.

Өзгөрө түштү мурдагы,

Өңдөрү турган кумсарып.

Өлүмгө аны кыйбады.

Акылдуу бала экен деп,

Алтын берип сыйлады.

Эчендер калды өлүмдөн.

Алтынын элге таратты,

Айлансын деп көңүлдөн…

Чоң акылман болуптур.

Далайдын оозун ачырып,

Даанышман атка конуптур.