Кыргыз Республикасынын билим берүү жана илим министирлиги Жалал-Абад мамлекеттик университети
жүктеу/скачать 3.49 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- - 137 - дөрүнүн маңыздарын тери аркылуу сыртка бөлүп чыгарып ту- рат. Теринин бул кызматы секрет кызматы
- Угуу органы.
| 4. Теринин түзүлүшү. Адамдын териси денени сыртынан
каптайт да, организмди сырткы ар түрдүү кубулуштардан коргоп турат. Адамдын терисинин аянты орточо эсеп менен 1, 5–1, 6 м ге жетет. Тери жалпысынан төмөнкү кызматтарды аткарат: 1. Тери денени каптап, астында жайланышкан ткандарды ар түрдүү механикалык жана химиялык таасирлерден коргоп турат. 2. Теринин астында жайланышкан тер жана май бездери өз- - 137 - дөрүнүн маңыздарын тери аркылуу сыртка бөлүп чыгарып ту- рат. Теринин бул кызматы секрет кызматы деп аталат. Маселен, тери аркылуу мочевина, сүт кислотасы, минералдык туздар, суу жана теринин майы бөлүнүп чыгат. Теринин майы башта чачтар- ды майлап турат. 3. Тери аркылуу газдар алмашып турат, аны теринин дем алyy кызматы дейбиз. 4. Тери жылуулукту башкаруу кызматын да аткарып, кан та- мырларга бай келет. Адамдын денесиндеги кан тамырлар ысы- ганда кеңейет да, жылуулукту сырткы айлана – чөйрөгө көп чы- гарат, ал эми тескерисинче, үшүгөндө кан тамырлар жыйрылат да, жылуулукту бөлүп чыгаруу азаят. Тери өзүнүн түзүлүшү боюнча сезүүчү органдарга кирет. Се- Угуу органы. А-схема: Б-угуу сөөкчөлөрү: В-ортоңку кулак. 1-кулак калкан ичи; 2-сырткы угуу түтүктөрү; 3-кулактын тарсылдагы; 4-ортоңку кулак; 5-каналдын жарык тегерек сөөктөрү; 6-үлүл; 7-угуу түтүкчөсү; 8-кулактын тарсылдагын тартып туруучу булчуң; 9-балкача; 10-дөшүчө; 11-үзөнгүчө. - 138 - беби териде ар түрдүү сезимдерди кабыл алуучу нервдердин рецепторлору жайланышкан. Ошондуктан териде жылуулукту, сууктукту, басымды жана башка сезимдерди кабыл алуучу нерв тамырларынын рецепторлору башталып, сезгич нервдер аркы- луу борбордук нерв системаларга сездирип турат. Тери төмөнкү катмарлардан турат: 1. Теринин сырткы катма- ры – көп катмарлуу жалпак эпителиялардан туруп, күнгө күй- гөндө түлөп түшөт. 2. Теринин астыңкы катмары өсүүчү катмар деп аталат. Ант- кени тери айрылганда, кесилгенде же доо кеткенде өсүп, мурун- ку доо кеткен жерлер бүтөлөт. 3. Накта теринин өзү үрп сыяктанган торчосунан келген катмардан туруп, теринин тагын түшүрөт. Бул тактар көп сан- даган майда кырчалардан жана жылгалардан турат. Теринин торчо катмарында жумшак булчуңдар жайланышкан. Булчуң- дар жыйрылганда тер жана май бездеринин маңыздары тери- нин сыртына бөлүнүп чыгып турат. Териден анын туундулары болгон тырмактар, чачтар жана эмчек өсүп чыгат. Териде ме- ланин деген пигмент бар. Ошол пигментке жараша теринин өңү ар түрдүү болот. |