Кіріспе I негізгі бөлім. АҚша қаражаттарының жалпы сипаттамасы

Кассадағы операциялар есебі – «Кассадағы ұлттық валютадағы ақша қаражаттары» бөлімшесінің активті жинақтаушы шоттарында:

1010 – «Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша»

1020 – «Кассадағы шетел валютасындағы ақша қаражаттары» шоттарында жүргізіледі.

«Кассадағы ұлттық валютадағы ақша қаражаттарының» есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операцияларды жүргізу тәртібіне сәйкес жүргізіледі (24 БЕС).

«Ануар» ЖШС кассасында наурыздың бірі күні төмендегідей шаруашылық операциялар жүргізілді.

Сальдо (қалдық) 01.03.06. – 600 000тг.

600000+249900-245750=604150тг.

Сальдо (қалдық) 02.03.06. – 604150тг.

Кассаға ақша қабылдау кассаның кіріс ордерлері бойынша жүзеге асырылады, оған бас бухгалтер мен кассир қол қояды. Кассаға ақша салған жеке немесе заңды тұлғаларға бас бухгалтер мен кассир қол қойған ақшаны қабылдағаны туралы түбіртек (квитанция) (ордердің қиынды бөлігі) беріледі. Төлемдерге ақшаны қабылдаған кезде кассир «Төлем таңбаларын анықтау тәртібін» басшылыққа алуға міндетті. Кассаға қабылданған теңге сомасы жазумен жазылып, тиын сандармен (цифрмен) жазылады. Толтырылған кассалық кіріс ордері қосымшада келтіріліп отыр.

Кассадан ақша беру кассаның шығыс ордерлерімен немесе басшы мен бас бухгалтер қол қойған тиісінше рәсімделген төлем тізімдемелерімен ақша беруге жазылған өтінішпен, шоттармен және басқа да құжаттармен рәсімделеді. Жекелеген адамға кассаның шығыс ордері бойынша ақша берген кассир алушының төлқұжатын немесе жеке басының куәлігін көрсетуді талап етеді. Оның атауы мен нөмірін, оны кімнің және қашан бергенін ордерде көрсетеді. Алушы касса ордеріне қол қояды және алған сомасын: теңгені жазумен, тиынды сандармен көрсетеді. Толтырылған кассалық шығыс ордері қосымшада көрсетілген.

Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеледі, ол кіріс және шығыс касса құжаттарына жеке-жеке ашылады. Онда мыналар көрсетіледі: кіріс және шығыс ордерінің толтырылған күні мен нөмері, кассаға түскен және жұмсалған ақшалардың (жалақы, сыйлықтар, стипендиялар, іс-сапарға төленген және басқа да шығыстар) нысаналы мақсаты көрсетіледі, егер ақша қаражаттарын нысаналы мақсаты туралы директерді машинограмма түрінде алатын болса, кіріс және шығыс құжаттарын тіркеу журналында тек құжаттың толтырған күні, номері мен сомасы көрсетіледі.

Касса ордерлері бойынша ақшаны қабылдау мен беру тек олардың рәсімдеген күнінде ғана жүргізіледі. Ордерді алған кассир басшы мен бас бухгалтердің қолдарында; олардың дұрыс рәсімделуін; ордерлерде көрсетілген қосымшалардың болуын тексеруге міндетті. Операциялар жүргізіліп болғаннан кейін ордерге кассир қол қояды, ал оған тіркелген қосымша

құжаттарға штамп басылады немесе жазу мен: күнін, айы мен жылын көрсете отырып «Алынды» немесе «Төленді» деп белгі соғады.

Касса операцияларының есебін кассир касса кітабында (ү.№КО-4) жүргізеді, ол нөмерленуге, тігілуге және оған сүргі салынуға тиіс; ондағы парақтар санын басшы мен бас бухгалтер қол қойып куәландырады. Касса кітабының әрбір парағы тең екі бөліктен тұрады. Олардың бірін (көлбеу сызық пен) кассир бірінші дана ретінде толтырады және ол кітапта қалады; екіншісі (көлбеу сызықсыз) көшіргі қағаз арқылы бергі және сыртқы бетін толтырады. Ол кассирдің есебі ретінде парақтың жыртпалы бөлігі болып табылады. Касса операцияларының жазбалары парақтың жыртпалы емес бөлігінің бет жағынан («Басталған күніне дейінгі қалдығы» деген жолдан кейін) басталады. Алдын ала парақтың жыртпалы бөлігі кітапта қалатын бөлігіне сай келетіндей етіп парақты қиылатын сызық бойымен қойған кейін жазу үшін жыртылатын парақтың бөлігін жыртылмайтын бөлігінің бет жағына салып, парақтың жыртылмайтын бөлігінің сыртқы жағының көлбеу сызығы бойымен көлбеу жазуды одан әру жалғастырылады.

Есеп бланкасы операциялар аяқталғанаға дейін бір күн бойы жыртылмайды. «Соның ішінде жалақыға» деген жолдың бойында касса бойынша шығысқа есептен шығарылмаған жалақыға арналған төлем тізімдемелері бойынша сомасы да көрсетіледі.

Касса операциялары шағын болса, онда касса есебі 3-5 күнде бір рет жасалуы мүмкін. Касса кітабында ақшаның кімнен алынғаны және кімге берілгені жөніндегі құжаттың нөмірі, корреспонденцияланған шоты, сомасы (кіріс, шығыс) көрсетіледі. Күн сайын жұмыс күнінің кассир берілген ақшаның жиынтығын шығарды және күн аяғында қалдықты есептейді. Өшіру мен ескертілген түзетулер енгізуге кітапта жол берілмейді. Түзетулерге кассир мен бас бухгалтердің қол қойылуы керек.

Кассирдің есебінде корреспонденцияланған шоттарға белгі жасайды, содан соң оның директоры 1010 – «Кассадағы ұлттық валютадағы ақша қаражаттары» шотының дебеті мен кредиті бойынша машинограммаға немесе есеп регистрлеріне көшіріледі.

Касса бойынша операциялардың, яғни 1010 шотының кредиті мен дебеті есебін кассир жүргізеді. Регистрлерге жазулар бухгалтерияға кассир есебінің түсуіне қарай жүргізіледі. Біріңғай бухгалтерлік есеп шоттарының сомасы біріктіріледі. Айдың аяғында есепті айдан кейінгі бірінші жұлдызына регистрлердегі қалдық шығарылады, ол кассирдің есебіне және бас кітаптағы 1010 шоттың қалдығына сәйкес келуге тиіс.

Кассаға ақша кірістелген кезде 1010 – «Кассадағы ұлттық валютадағы ақша қаражаттары» шоты дебеттеліп, мына төмендегі шоттары кредиттеледі:

1040 - «Ағымдағы банк шоттарындағы ұлттық валютасындағы ақша қаражаттары» шоты – кассаға есеп айырысу шотынан алынған сомаға;

1250 - «Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі» қызметкерлердің есебіндегі сомалар, жалақы, жетіспейтін сомалар, талан-таражға түскен сомалар және т.б. бойынша кассаға өткізілген қарыздар;

6010 - «Сатылған тауарлар мен көрсетілген қызмет үшін табыс»;

Кассадан ақша берілген кезде 1010 – шоты кредиттеледі және мына төмендегі шоттары дебеттеледі:

3350 - «Еңбекақы бойынша қысқа мерзімді қарыздар» шоты – кәсіпорын қызметкерлеріне берілген еңбек ақысының сомасына;

1250 - «Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық берешегі» шоты – кәсіпорын қызметкерлерінің есебіне берілген сомаға;

1040 - «Ағымдағы банк шоттарындағы ұлттық валютасындағы ақша қаражаттары» шоты – кәсіпорынның есеп айырысу шотына өткізілген, депозитке салынған жалақы және басқа да түсімнің сомасына.

Ақшалай қаражат қозғалысын ішкі бақылау жүйесі – активтерді қорғау субъектінің қаржылық саясатына сай болуын қамтамасыз ету; бухгалтерлік шоттарда көрсетілген мәліметтердің шүбәсіз сенімділігін қамтамасыз ету үшін жасалған саясат пен амалдар.

Ақшалай қаражатты оңай жасыруға, тасуға болады, оларды тиістілік белгілері жоқ және олар айырбасталады. Ұрлық тәуекелі кейбір адамдардың есеп жүйесіне қолы жетіп, ақшалай қаражатты күзетуге рұқсат алу мүмкіндігіне тікелей байланысты. Ақшалай қаражаттың қозғалысын ішкі бақылау мынадай функцияларды орындауы тиіс:

• 
  ақшалай қаражатты жеке сақтау мен жеке есептеу;
  
• 
  қолма-қол есеп айырысу жасалған операциялардың барлығын есептеу;
  
• 
  кассада тек қажетті қалдықты сақтау;
  
• 
  кассадағы қалдықты мезгіл-мезгіл тексеріп есептеу;
  
• 
  ақшалай қаражатты физикалық бақылау.
  

-Ақшалай шығындарды бақылау.

-Есеп шоттардағы ақшалай қаражатты бақылау.

-Кассалық қалдықты салыстыру.

-Есептік (валюталық) шоттарды салыстыру.

-Кассадағы ақшалай қаражатты кассада деп, саналатын ақшалай қаражаттың бар-жоғын айқындау және қатаң есептегі бланктерді парақтап санап шығу жолымен түгендейді. Түгендеу қорытындыларын «ақшалай қаражаттың бар-жоғын түгендеу актісімен» жеке рәсімдейді.

Кассаны түгендеу кассалық операцияларды жүргізудің шаруашылық жүргізуші субъектінің басшысы бекіткен және жете дайындаған Ережелерге сәйкес өткізіледі. Қатаң есептегі құжаттар мен бланкілер (авиа және теміржол билеттері, бензинге талон және басқалары) кассаларын түгендеу, әдетте кенеттен, кассир мен бас бухгалтердің қатысуымен, кассада сақталатын басқа құндылықтарды тексеріп және қолма-қол ақшаны түгел парақтап санау арқылы жүргізіледі. Түгендеу басталғанға дейін (бірнеше касса болған жағдайда) олар мөрленіп жабылады. Кассир түгендеу сәтінде кассалық есеп жасап, ақшалай қаражаттың қалдығын кассалық кітап бойынша шығарады. Кассирден барлық кірістік және кассада кіріске алынбаған және есептен шықпаған сома жоқ деген қолхат алынады. Ақша саналғаннан соң кассадағы ақшалай қаражатты түгендеу актісі жасалады. Алынған түгендеу

қорытындысы бухгалтерлік есептің мәліметтерімен кассалық кітап бойынша салыстырылады. Актіде кассирдің табылған бұрмалаулар туралы түсініктемесі мен түгендеу қорытындысы бойынша бұдан былайғы шешімі туралы субъект басшысының қарары (резолюция) жазылады.

«Кассадағы шетел валютасындағы ақша қаражаттары» есебі.

Шетел валютасымен есеп айырысуды жүргізген кезде субъектілер 1020 – «Кассадағы шетел валютасындағы ақша қаражаттары» шотын ашады. Валюта кассасындағы есеп субъект кассасындағы операцияларға ұқсас жүргізіледі, тек оның айырмашылығы мынадай: кіріс және шығыс касса ордерлерінде, касса кітабында қаражаттар сомалары шетел валюталарымен және теңгеге айналдырған түрінде көрсетіледі.

Валюта кассасы үшін жеке касса кітабы ашылады. Валюта операциялары үлкен көлемде жүргізілген кезде жеке машинограммалардың және басқа да есеп регистрлерінің жүргізілуі мүмкін.

Валюта түскен кезде 1020 шоты дебеттеледі де және мына төмендегі шоттар кредиттеледі:

1050 - валюта шотынан валюта түскен кезде;

2110 - шоты кассаға алынған валюта түсімінің сомасына;

6250 - шоты тиісті шетел валюталарына қатысты теңге бағамының құлдырауы жағдайындағы бағам айырмашылықтарының сомасына;

1250 - шоты есеп беретін адамдардың кассаға өткізілген валюта түріндегі сомаларына.

Валюта кассасынан валюта берген кезде 1020 шот кредиттеледі және мына төмендегі шоттар дебеттеледі:

1250 - шоты есебіне берген шетел валютасының сомасына;

1050 - шоты валюта шотына өткізілген валюта сомасына;

7430 - шоты тиісті валюталарға қатысты теңге бағамының көтерілуі нәтижесінде болған бағам айырмашылықтары сомасына.

«Ануар» ЖШС-нің наурыз айындағы шаруашылық қозғалысы.

1. 
   1 наурыз күні жарғылық капитал ретінде есепшотқа 200 000тг. түсті.
   

1040 5020 200 000

2. 
   2 наурыз күні бюджетке есепшоттан корпоративтік табыс салығы аударылды. Сомасы 1 121 000тг.
   

3110 1040 1 121 000

3. 
   7 наурыз күні есепшоттан зейнетақы қорына 111 600тг аударылды.
   

3220 1040 111 600

4. 
   Есепшотқа 7 наурыз күні айыппұл түсті. Сомасы 90 000тг.
   

1040 7210 90 000

5. 
   5 наурыз күні есепшотқа банк несиесі түсті. Сомасы 13 000 000тг
   

1040 4010 13 000 000

3150 1040 60 000

7. 6 наурыз күні есепшоттан ҚҚС аударылды. Сомасы 801 000тг.

3130 1040 801 000

8. 15 наурыз күні есепшотқа сатып алушылардан өткізілген өнімнің түсімі түсті. Сомасы 2 050 000тг

1040 1210 2 050 000

9. 25 наурыз күні есепшоттан жеткізушілердің шоты төленді. Сомасы 637 000тг.

3310 1040 637 000

10. 25 наурыз күні кәсіпорын кассасына есепшоттан 120 000тг алынды.

1010 1040 120 000

11. 26 наурыз күні жеткізуші мен мердігерлерге 8 117 000тг есепшоттан төленді.

3310 1040 8 117 000

12. 29 наурыз күні есепшоттан банк несиесі жартылай қайтарылды. Сомасы 4 000 000тг.

4010 1040 4 000 000

Банк пен Қазақстан Республикасының резиденті – заңды тұлға мен оның жекеленген құрылымдық бөлімшесі (филиал мен өкілдігі) арасында келісім жасау үшін: қойылған қол үлгілері және мөр таңбасы (оттискісі) бар құжаты

клиенттің салық есебіне қойылғанын растайтын, салық қызметі органдары берген, аудандық еңбек және халықты әлеуметтік қолдау бөлімі берген шаруашылық жүргізуші субъектінің Қазақстан Республикасының Зеинеткерлік қорына жарналар төлеуші ретінде тіркелгендігі жөніндегі фактісін растайтын белгіленген үлгідегі құжаты; мемлекеттік тіркеуден (қайта тіркеуден) өткендігін растайтын, өкілетті органдар берген белгіленген үлгідегі құжаттың көшірмесі немесе оған теңестірілген құжаттың көшірмесі; Қазақстан Республикасы заң тәртібі мен бекітіліп, куәландырылған құрылтайшылық құжаттың (құжаттардың) көшірмесі (көшірмелері) тапсырылады.

Банкте жинақ шоттарын ашқан кезде, банктер салымдарды салушылардан қабылдауға келісім – шартта көрсетілген тәртіпте, оларға марапаттау төлеуге және әрекет етіп тұрған заң актілері мен келісім – шартта қарастырылған тәртіпте және келісілген жағдайында салымдарды қайтаруға өз міндетіне алады.

Егер де банкте шот иесінің пайдасына жаңылыс аударылып кеткен ақша қаражатының фактысы анықталса, онда ол сол қаражаттарды шот иесіне хабарламай-ақ қатесін жөндеуге құқылы. Бірақ бұл жағдай келісім – шартта қарастырылғаны жөн.

Банктегі шоттардың көшірмесін беру келісім – шартқа сәйкес банктер арқылы жүзеге асырылады. Банк шот иесіне олардың есеп шоттарының көшірмелерін беру (жеткізу) қызметін электрондық тәсілмен, егер бұл келісімде қарастырылған болса, арнайы адам жұмсау арқылы атқаруға құқылы. Банктердегі есеп шоттары бойынша операцияларды тоқтату (кірістерден басқа) Қазақстан Республикасының заңына сәйкес, шот иесінің ақша қаражаттарының жұмсалынбауына (тосқауыл қою) немесе алуға тыйым салу құқығы бар өкілетті органдардың тиісті шешімдерінің негізінде жүзеге асады. Банктегі есеп шоттары бойынша операциялардың жаңартылуы осы шешімдерді (қаулыларды) қабылдаған тиісті органдардың жазбаша хабарландыруының немесе қаулыларының негізінде жүзеге асырылады.

Жаңадан ашылатын заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының заңына сәйкес жарлық капиталын төлегенін қуаттайтын құжаттарды ұсынуы тиіс, ол үшін банк келісім – шарттың негізінде оларға уақытша жинақ шоттарын ашады. Ал мемлекеттік тіркеуден өткен соң заңды тұлғаға ағымдағы шоттар ашады.

Қолма-қол жарнасына берілетін хабарлама. Шот иесінің банктегі шотына қосып есептеу үшін түсім қаражаттарын және қолма-қол ақшамен салынатын басқа да сомаларды банкке қабылдау жөніндегі бұйрығы. Хабарлама сиямен бір дана етіп жазылады; қабылданған ақшаға банк түбіртек береді және ол кассаның шығыс ордеріне қоса тіркеледі (хабарлама төменде келтіріліп отыр).

Бухгалтерлік есеп шоттары бойынша операциялардың есебі 1040 «Ағымдағы банк шоттарындағы ұлттық валютасындағы ақша қаражаттары» шотында жүргізіледі. Субъектілер шоттары бойынша банк екі дана етіп бет есебін ашады. Бірінші дана бет есептің көшірмесі болып табылады және ол бастапқы құжаттармен бірге шаруашылық жүргізуші субъектіге беріледі, екіншісі – бет есебі болып қалады. Көшірме атқарушының қойған қолыме және банктің «көшірме үшін» мөрінің таңбасымен (оттискісімен) расталынады. Көшірмелердегі әрбір түзету атқарушы мен бас бухгалтердің немесе оның орынбасарының қойған қолдарымен куәландырылуы және банк мөрінің таңбасымен бекітілуі тиіс. Көшірмелерге қоса тіркелінген құжаттарда көшірмеге қол қойған операцияны жүргізуші қызыметкердің қолымен бірге штамп және осы құжаттардың бет есебі бойынша келтірілген жазбалардың күні (датасы) көрсетілген календарлық штемпелі қойылуы тиіс.

Клиент өкілінің көшірмені алғаны бет есепте немесе жеке карточкада қойған қолы болуы керек. Банк көшірмесі төменде келтіріліп отыр.

Банк көшірмелері оған қоса тіркелген құжаттармен тексеріледі. Банкінің қате аударған сомаларының мән-жайын анықтағанға дейін 1040 - «Ағымдағы банк шоттарындағы ұлттық валютасындағы ақша қаражаттары» шоты кредитінен 1280-«Басқа да қысқа мерзімді дебиторлық берешектер» шотының

дебетіне есептен шығарылады, ал есепке алынған сомалар 1040 шоттың дебеті және 3540 - «Басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер» шотының кредиті бойынша көрініс табады.

«Ануар» ЖШС-не қызмет көрсететін АТФ банкінен кәсіпорынның бухгалтерлік есеп шоты бойынша бір айдағы ақша қаражатының қозғалысы туралы тізімдеме (выписка) келіп түсті. Ол төменде келтірілген.