Кіріспе Зерттеу жұмысының өзектілігі

Сөйлеуге үйретуде тұтас мәтін синтаксисін меңгертуді оның негізгі белгілерін танытудан бастаған жөн. Оқушыларға жүйелі басталған, белгілі бір жайды хабарлаған, сипаттаған, пікір білдірген, тиянақты аяқталған, тақырыптық бірлікте болатын, логикалық жүйеде құрылған, құрамына енетін қайырымдары мен сөйлемдері бір-бірімен тығыз байланысқан мәтіндерді түрлі жаттығулар арқылы жоғарыда аталған белгілерімен жүйелі түрде игертіледі.

Мәтіннің құрылысын меңгертуде талдау, жинақтау, бақылау және салыстыру әдістерін пайдалана отырып жүргізу тиімді. Сондай-ақ ойлаудың индуктивтік, дедуктивтік және аналогиялық түрлері бойынша жұмыс жүргізу мәтін арқылы оқушының тілін дамытуда нәтижелі болады.

Мұндай іскерлік пен дағдылар жаттығу, мәтін құру, ауызша мазмұндау және жазбаша мазмұндама, әдеби тіл стильдеріне байланысты мәтін ққұрау шығарма жаздыруға машықтандыру арқылы қалыптасады.

Жазбаша сөйлеуді дамыту мынадай дағдыларды қалыптастыру арқылы жүзеге асады: ұсынылған тақырыпты түсіну арқылы оған қатыссыз материалдарды бөліп, тиісті мағлұматтар арқылы нақтылай жауап беру; мазмұндама, шығарма жазу үшін қажетті материалдарды (кітап оқу, құжаттар жинау, табиғатты бақылау т.б.) жинақтау дағдыларына үйрету; белгілі бір тақырып бойынша жазбаша сөйлеу жұмыстарына жоспар құрып, сол бойынша жүйелі баяндау, ой-пікірін жүйелі әрі түсінікті жеткізе білу, тілдік материалдарды әдеби тіл нормаларына сәйкес пайдалану.

Мұндай іскерлік пен дағдылар жаттығу, мәтін құрау, жазбаша мазмұндама, әдеби тіл стильдеріне орай шығарма жаздыруға машықтандыру арқылы қалыптасады.

а) жаттығулар тіл білімінің салаларына байланысты аналитикалық, синтетикалық және аналитико-синтетикалық деп топтастыру арқылы жүргізіледі.

ә) оқушылардың жазбаша мазмұндату дағдысын қалыптастыру үш кезеңде жүргізіледі: 1) теориялық дайындық жүргізу; 2) сөйлеуге дайындау; 3) сөйлеу, мазмұндау. Жазбаша мазмұндауға үйретуде сұрақ-жауап үлгісін көрсету, мәтін талдау, бақылау, салыстыру, индукциялық, дедукциялық әдіс-тәсілдер нәтижелі екендігі анықталды.

б) жазбаша тілін дамыту негізінде өз ойынан белгілі тақырып, стилі бойынша мәтінді жазбаша құрастыра білуге дағдыландыру болып табылады. Ол үшін сол тақырыпқа материал жинастыра білуге үйретіп, оны жүйе, стилін сақтай отырып, жаза білуге үйретіп, оны жүйе, стилін сақтай отырып, жаза білуге жаттықтырылады. Сондықтан мәтіннің кіріспесін, негізгі бөлімін, қорытындысын қалай жазуға қажетті дағдысы беріліп, соңынан тұтас мәтін құрастырып жазу дағдысы қалыптастырылады.

Мәтінді әдеби тіл стильдеріне байланысты құрастыра білу дағдысы бақылау, салыстыру, стилистикалық эксперимент т.б. әдістер мен сөйлемдегі сөздерді тиісті синоним, варианттарымен алмастыру, қатесін түзеп, қайта жазу, мәтінді қайта жетілдіріп жазу т.б. жазба жұмыстар арқылы қалыптасады.

1. 
   Қазақстан Республикасы жалпы орта білім берудің мелекеттік жалпыға міндетті стандарттары. Жалпы орта білім.-Алматы.РОНД.2002. -360 бет
   

3. Бағдарламалар. Қазақ тілі. 5-7; 8-9-сыныптар үшін. Алматы, 2004.

1. 
   Қазақстан Республикасының орта білімді дамыту тұжырымдамасы.// Егеменді Қазақстан , 2003, наурыз.
   
2. 
   Байтұрсынов А. Тіл тағлымы, Алматы, 1998, -362 б.
   

6. 
   .Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер, Алматы: Ғылым, 1966, -360 б.
   

8. Балақаев М., Томанов М, Манасбаев Б. Жанпейісов Қазақ тілінің стилистикасы, -Алматы: Мектеп, 1974 –192 б.

9. 
   Құрманова Н. Сөз тіркесін оқыту барысында оқушылардың логикалық ойлау мәдениетін қалыптастыру әдістері мен тәсілдері. –Алматы: 1998
   

11. .Қордабаев Т. Қазақ тіл білімінің мәселелері, -Алматы: Рауан, 1991

12. Москальская О.И. Грамматика текста, -Москва: Высшая школа, 1981

13. Смағұлова Г.Н. Мәтін лингвистикасы. Оқу құралы, -Алматы: Қазақ университеті, 2002, -112 бет.

14. Шаханова Р.Ә. Техникалық жоғары оқу орындарының орыс бөлімдерінде қазақ тілін мамандыққа қатысты қатысты оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері. П.ғ.д.дисс. автореф. –Алматы:2002, -33 бет

15. Клычникова З.И. Психологические особенности обучения чтению на иностранных языках. –Москва, 1983, -159 стр.

16. Бағдарламалар. Қазақ тілі. 5-7; 8-9-сыныптар үшін. Алматы, 2004.

17. Қордабаев Т. Қазақ тіліндегі құрмалас сөйлем синтаксисі

18. Копыленко О.М. Текст как продукт рече-мыслительной деятельности.

19. Руденко Л.П. Смысловая компрессия как метод исследлвания внутренней миыслововй программы речевого целого. // Исследования речи-мыслительной деятельности. –Алматы: 1974, 56-57 стр.

20. Мұқанов М.М. Педагогикалық психология очерктері, Алматы: Қаз.-мем.оқу.пед. Баспасы, 1962, -171 бет

21. Сарыбаев Ш. Қазақ тілінің методикасының кейбір мәселелері. Алматы, 1956, -99 б.

22. Зинченко П.И. Непроизвольное запоминание, -М.1961

23. Шаханова Р.Ә. Техникалық жоғары оқу орындарының орыс бөлімдерінде қазақ тілін мамандыққа қатысты қатысты оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері. П.ғ.д.дисс. автореф. –Алматы:2002, -33 бет

25. Оралбаева Н., Жақсылықова Қ. Орыс тілі мектептерде қазақ тілін оқыту әдістемесі. –Алматы: Ана тілі, 1996, -114 бет

26. Құрманова Н.Ж. Сөз тіркесін оқыту барысында оқушылардың логикалық ойлау мәдениетін қалыптастыру әдістері мен тәсілдері. –Алматы, 1998, 41.

27. Шалабай Б., Ахметова М. Мәтін лингвистикасының негізгі мәселелері. // Тілтаным, Алматы, 2002, № 1 (5), 12-51-б.

28. Шаханова Р.Ә. Техникалық жоғары оқу орындарының орыс бөлімдерінде қазақ тілін мамандыққа қатысты қатысты оқытудың ғылыми-әдістемелік негіздері. П.ғ.д.дисс. автореф. –Алматы:2002, -33 бет

29. Мучник Б.С. Психологические основы развития русской письменной речи. Учащихся казахской школы. –Алматы: Мектеп, 1981.

30. Щерба Л.В.Языковая система и речевая деятельность. –М.: Наука, 1974,180.

31. .Бағдарламалар. Қазақ тілі. 5-7; 8-9-сыныптар үшін. Алматы, 2004.

32. Ладыженская Т.А. Система обучения сочинениям на уроках русского языка (4-7 классы), изд. 5-е, Москва: Просвещение, 1978, -367 стр.

33. Неталиева Х. Қазіргі қазақ тіліндегі –у тұлғалы қимыл есімдері мен модаль сөз тіркесінің мағыналық қызметі // Қаз ССР ҒА. Хабарлары, филология, -Алматы, 1961, №1

35. Ищанов К. Повелительное и желательное наклонение в современном казахском языке: АКД, -Алма-Ата: 1963, С.32

36. Матвеева Г.Б. Основы проблемного обучения, М., 1968, 170 стр.

37. Леонтьев А.А. Избранные психологические произведения. Т.ІІ, -Москва, 1983

38. Выготский Л.С. психология искусство. – Москва, 1986, - 38

39. Выготский Л.С. психология искусство. – Москва, 1986, - 3

40. Будагов Р.А. История слова в истории общества, -Москва: Просвещение, 1974

41. Мұқанов М.М. Педагогикалық психология очерктері, Алматы: Қаз.-мем.оқу.пед. Баспасы, 1962, -171 бет

42. Шанский Н.М. Язык и речь // Что занчить знать язык и владеть им. –Ленинград, 1989, -192 стр.

Кіріспе………………………………………………............…………….............. 1

2.1.Мәтін мазмұнын игерту жаттығулары..........................................................19

2.2.Жазбаша лексикалық жаттығулар ................................................................23

2.2.1. Жазбаша морфологиялық жаттығулар......................................................24

2.2.2. Жазбаша синтаксистік жаттығулар...........................................................25

2.2.3. Жазбаша сұрақ-жауап жұмыстарын жүргізу............................................29

2.2.4. Мазмұндама жаздыру..................................................................................33
Үшінші бөлім. Оқушылардың әдеби тіл стильдеріндегі мәтін бойынша жазбаша сөйлеу әрекетін дамыту әдістемесі..................................................38
3.1. Ресми стильдегі мәтін бойынша...................................................................41

3.2. Ғылыми стильдегі мәтінмен жұмыстың әдіс-тәсілдері..............................46

3.3. Публицистикалық мәтін бойынша.............................................................. 49

3.4. Көркем мәтін құрастыру арқылы.................................................................53