Кіріспе зерттеудің ӛзектілігі
жүктеу/скачать 0.67 Mb. Pdf көрінісі
|
| болды» [16,293 б.], «Сіздерге деп осы шыбын-шіркей болып жүреді» [16,301
б.], «Жақсылықтың ең терең тамыры сұлулықтаа, ӛйткені тіршілік тәннен басталады» [16,325 б.], «Тағы да оның жанарынан ескен жанға жайлы, ғажайып, жылы ағынды сезіп тұрмын» [16,330 б.], «Ең мерез іштен шыққан жасырын жау екенін ұқтым» [16,333 б.], «Жалғыз қыздан кейін үй-ішіне жаңалық енгізбей қойды» [16,345 б.], «Кӛз қарайған шақтарда екі кӛл мен ӛзеннің балығы таптырмайтын қорек болды»[16,26 б.], «Кешегі іс, кешегі ақыл бүгінге жарамай жатыр» [16,278 б.]. Тӛлен Әбдікұлы да басқа жазушылар сынды троп түрлерін ӛз шығармаларында қолданған. Троптардың ішінде метафорадан кейінгі метанимияны қолданғандығын шығармаларындағы қолданыстан байқаймыз. Кӛптеген адамдар метафора мен метонимияны айыра алмай жатады. Метанимияның метафорадан айырмашылығы – метафора ұқсас заттарды немесе құбылысты бір атаумен берсе, метанимия ойда бар сӛзді басқа бір сӛзге сыйдырып жібереді. Салыстырмалы түрде қарасақ метанимияның қолдану аясы метафораға қарағанда тар. Ӛйткені, метанимия кӛркем шығарма стилінде қолданылып, ал метафора барлық стилден ӛз орнын табады. Және де метанимияны троптың келесі түрі синекдохамен шатастырып алушылық жиі кездеседі. Метонимия синекдохадан сандық айырмашылығы жағынан ерекшеленеді. Синекдоха сандық айырмашылықты қажет етеді. Ал метонимия олай емес. 6-кестеге сәйкес метаномиялар берілген. 6-кесте. Т.Әбдіков шығармаларындағы метаномия Тілдік ізденіс Мысал метаномия Тірісінде құдай болғанның бірі сондай- ақ болар», «Сейсен, бой қалай?- деді, әкемнің қолын алып жатып», «Үкіметтің күші жетеді» Мысалы, «Тірісінде құдай болғанның бірі сондай-ақ болар» [16,13 б.], «Сейсен, бой қалай?- деді, әкемнің қолын алып жатып» [16,15 б.], «Үкіметтің 34 күші жетеді» [16,17 б.], «Несиеге ештеңе бермейді» [16,27б.], «Артельде күш қылатын адам соншалық кӛп емес» [16,29 б.], «Биғайша жүрегін алып кетті ғой» [16,35 б.], «Сапабектің жолдасымын ғой. - Не дейді, ойбай! Сапабек дейсің бе? - Иә. – Мына ӛзіміздің жаман жырық Жақанның ба? – Иә. – Кӛксау? – деді, әкем тағы бір ауруының шетін шығарып» [16,47 б.], «Ӛмір сүру рухани дәлел керек» [16,113 б.], «Бірақ кока жапырағын емес, жалған идеялар жапырағын шайнайды» [16,133], «Медицинада мыңдаған нүкте бар» [16,145 б.], «Ең соңғы араку ӛлді» [16,202 б.], «Институтты айрықша дипломмен бітірді» [16,204б.], «Мен біріншіге ӛзім кіріп шығайын» [16,279 б.], «Қарапайым әйелдің аузынан осы сӛзді естігенде Хамит творчество бақытының тұңғыш рет сезініп еді» [16,304 б.]. Гипербола мен литотаның мәтінге қосар үлесі айрықша. Гипербола және литотамен, кӛбінесе, батырлық жырларда ұшырасамыз. Мәселен, «Қобыланды батыр» жырында: «Астындағы бурылдың, Жоғарғы ерні кӛк тіреп, Тӛменгі ерні жер тіреп» деген ӛлең жолдарынан Қобыланды батырдың астындағы тұлпары Тайбурылды батырға тән етіп сипаттауда гиперболаның орны ерекше [29]. Оқиға желісінде болып жатқан шиеленісті гипербола мен литота әсерлі әрі ӛнімді жүзеге асырады. Бұл пікірдің ӛзінің оң жағы мен сол жағын барын да ескертеміз. Мәселен, «Мінезіндегі ең басты ерекшелік – ӛлердей балажандығы» [16,121 б.], «Есік сарт етіп ашылып, бӛлмеге тажалдай қорқынышты, қатыгез сестра әйел кіріп келді» [16,136 б.], «Батқан күннің қызыл шапағы ӛлеусіреп, сӛніп барады» [16,307 б.](7-кестеге сәйкес). 7-кесте. Т.Әбдіков шығармаларындағы гипербола мен литота Тілдік ізденістер Мысал Гипербола мен литота «Мінезіндегі ең басты ерекшелік – ӛлердей балажандығы», «Есік сарт етіп ашылып, бӛлмеге тажалдай қорқынышты, қатыгез сестра әйел кіріп келді», «Батқан күннің қызыл шапағы ӛлеусіреп, сӛніп барады» Алдыңғы сӛзден соңғы сӛзді, алдыңғы құбылыстан соңғы құбылысты ӛсіріп, дамытып отыратын градацияның, жалпының орнына жалқыны немесе керісінше болатын синекдоханың да мәтінде ӛзіндік орнын бар екендегін жоққа шығара алмаспыз. Қаламгер градация мәтіннен ерекше етіп кӛрсету керек оқиғаны жеткізу үшін қолданатыны анық. Ал синекдоханы жалпыхалықтық тілді кӛрсету үшін пайдаланады. Байқауымызша қарапайым халық күнделікті тұрмыста синекдоханы жиі қолданады. Бұл - сӛз үнемдеудің бір түрі. Мәселен, «Абайға қалай шығамын?», «Үй ішің қалай?», «Мал басы қалай?», «Қанша жүктеу/скачать 0.67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|