Классикалық неміс философиясы
Абсолюттік идея дамуының екінші сатысы, деп Гегель, табиғатты айтады. Табиғат – абсолюттік идеяның туындысы, оның басқаша, өзгеше өмір сүруі
жүктеу/скачать 71.4 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Табиғат Гегельді өзіндігімен емес, абсолюттік идеяның даму сатысы ретінде ғана қызықтырады.
- Адам – табиғаттың бөлшегі, ал адам рухы – табиғаттың емес, абсолютті рухтың жемісі. Рухтың өздігінен дамуы үш түрлі бағытта жүреді. Біріншісі
- Екіншісі
- Табиғаттың төл перзенті адам – оның
- Материя болмаса, біздің парасатымыз ешқандай сезімдікке, әсерге ие бола алмайды
- Қайыршылық, аштық, жалаңаштық жайлаған жерде діннің дүниеге келуіне мүмкіндік туады, адамның сезімі шегіне
- Антропологиялық принцип адамды табиғаттың жемісі деп қарайды және
- Екіншіден, объективтік идеализм тұрғысынан
| Абсолюттік идея дамуының екінші сатысы, деп Гегель, табиғатты айтады. Табиғат – абсолюттік идеяның туындысы, оның басқаша, өзгеше өмір сүруі. Рух туындысы болатын табиғат одан тәуелсіз өмір сүре алмайды. Табиғат Гегельді өзіндігімен емес, абсолюттік идеяның даму сатысы ретінде ғана қызықтырады. Оның табиғаттағы көріністері деп механиканы, физиканы, органиканы атады. Жансыз табиғаттан жанды табиғатқа өтумен табиғи үдеріс аяқталады, қандай да бір төменгі түрдегі материалдықтың сыртқы қабығын жыртқан Рух табиғаттан шығады.
Гегель табиғаттың механикалық, физикалық, химиялық және органикалық түрлеріндегі даму жолдарын ашты. Жаратылыстану салаларының алдыңғы қатарлы жаңалықтарына сүйенген ол материя қозғалысының түрлерін түсіндірмейді. Дегенмен, уақыт пен кеңістіктің өзара диалектикалық байланысы туралы ойлары XIX ғасырда механика, физика ғылымдарында орын алған метафизикалық дүниетанымға сын болды. Өйткені, Гегель өз философиясында табиғатты тек кеңістік жағынан өзгереді, қозғалады деп есептеп, оның уақыттағы сапалық дамуын терістеуге тырысып, тар өрісті пікірлер айтты. Гегель философиясының үшінші сатысы – алдыңғы екеуінің синтезі есебіндегі рух философиясы. Мұнда абсолюттік идея оянып, сергігендей болып, табиғат бұғауынан босанады, өз көрінісін абсолюттік рухтан табады. Адам – табиғаттың бөлшегі, ал адам рухы – табиғаттың емес, абсолютті рухтың жемісі. Рухтың өздігінен дамуы үш түрлі бағытта жүреді. Біріншісі – «Субъективтік рух» – адамның өзіндік санасы, ол өз жағынан үшке: антропологияға, феноменологияға, психологияға бөлінеді. Екіншісі – «Объективтік рух» – адамзат қоғамы мен оның басты үш түрі: Құқық, өнегелілік (құқықтылық), мемлекет. Үшіншісі – «Абсолюттік рух», өнер, дін, философиядан тұрады. «Рух философиясы» – негізінен өзіндік және қоғамдық санаға, сонымен қатар тарихи дамудың диалектикасына арналған еңбек. Рух дегеніміз – төменгі сатыдан жоғарыға өтетін үздіксіз даму үдерісінде болатын дара, бүтін белгісіздік. Гегель рухтың қозғаушы күші – ой мен дененің, объекті мен субъектінің диалектикалық қайшылығы деп есептеді. Абсолюттік рухтың ең жоғарғы шыңы болатын философия барлық ғылымның негізі ретінде қарастырылады. Өзінің мазмұнын ашып, жоғарғы дәрежеге жетуі үшін ғылым теориялық оймен қарулануы керек, ал теориялық дәрежеге жетпеген ғылым өзінің эмпирикалық сатысында қалып, дүниені толық тануға шамасы келмейді деп тұжырымдайды. Гегель философиясы өз уақытында адамзатты толғандырған көптеген мәселені көтерді десек те, олардың негіздік мәнін толық ашып бере алмады. Дегенмен, оның диалектикасы, диалектикалық әдісі, таным теориясы, логикасы философия тарихынан маңызды орын алды. Людвиг Андреас Фейербах (1804-1872 жж.) ағылшын және француз материализмін терең талдай отырып, 1841 жылы жарыққа шыққан «Христиан дінінің мәні» еңбегінде тарихи дәуірдің өзіндік ерекшелігін көрсетіп, материалистік жүйе жасайды. Фейербахтың материализмі Гегель философиясына қарама-қарсы бағыт алды, ол табиғатты зерттеуге, сырын ашуға ұмтылды. Табиғаттың төл перзенті адам – оның философиясының негізгі субъектісі. Демек, объекті мен субъекті мәселесі табиғат пен адам арасындағы қарым-қатынас арқылы қарастырылады. Философияның негізгі сұрағын материалистік тұрғыдан шеше отырып, ол ғаламды танып-білуге болатынына сенеді. Фейербах – сенсуализмнің дәйекті жақтаушысы, агностицизмнің қарсыласы. Ол табиғатты барлық ғылымның, адамның шығу тегі деп есептеді. «Біз адам болмысын ойлау үдерісі арқылы анықтаймыз, демек, ойлау мен болмыстың өзара диалектикалық байланысы бар». Фейербах болмысқа осындай анықтама бере отырып, оның ойлаудан тыс өмір сүретіндігін көрсетеді, шындықтың субстраты материя екендігін анықтап, нақтылайды. «Материя болмаса, біздің парасатымыз ешқандай сезімдікке, әсерге ие бола алмайды, яғни ойда ешқандай мазмұн жоқ. Демек, материяны жоққа шығару парасатты да жоққа шығарумен бірдей. Материяның негізгі өмір сүру формалары – уақыт пен кеңістік», – деп Фейербах олардың объективтілігін көрсетті. Фейербах дін мәселелеріне көп көңіл бөліп, оның өмірге енуі мен танымдық, саяси-әлеуметтік мәнін ашуға ұмтылды. Дінге тек қорқыныш туындысының салдары деп қарамай, оны адамның ойлау қабілетімен байланыстырды. Оның ойынша, адам дүние, ғалам, табиғат, әлем туралы, олардың қайдан пайда болғанын шеше алмай, діни ұғым, тұжырымдарға келді. Демек, дін – дүниетанымдық көзқарас, ол адамдардың дүние туралы теріс пікірлерінің, оны тани алмай, ғылымнан тыс жолға түскендігінің айғағы. Фейербах діннің шығуын адамдардың сезімімен тығыз байланысты деп көрсетеді. Өзін қоршаған ортаның тылсым күштерін түсіне алмаған адам қорқынышқа душар болады. Өмірдің қиыншылықтары адам басына әр түрлі ауыртпалық әкеледі. Қайыршылық, аштық, жалаңаштық жайлаған жерде діннің дүниеге келуіне мүмкіндік туады, адамның сезімі шегіне жетіп, шарасыздық жайлаған кезде, оған дін «көмекке» келеді. Сөйтіп, сезім, әсіресе, сенім, үміт пен сүйіспеншілік діннің қалыптасуына мүмкіндік туғызады. Фейербах материализмінің тар өрістілігі оның антропологиялық сипатымен байланысты. Антропологиялық принцип адамды табиғаттың жемісі деп қарайды және адамның мәні тек антропология ғылымымен анықталуға тиіс. Ол философиясын «антропологиялық материализм» деп атай отырып, ғылымға сүйеніп, жаратылыстану арқылы адамның мәнін аштым деп есептеді. Расында, оның материализмі адамға тән қоғамдық қасиеттерді ашып бере алмады және ол таным теориясындағы диалектикалық логиканың мәнін түсінбеді, диалектикалық таным әдісін мойындамады. Гегельдің идеалистік жүйесін сынай отырып, диалектиканы, диалектикалық логиканы сақтап қала алмады, Энгельстің сөзімен айтқанда: «астаудағы суды төгемін деп, Фейербах ондағы баланы байқамайды...» Азғантай ғана тарихи уақыт аралығын қамтитын Кант, Фихте, Шеллинг, Гегель, Фейербах жасаған философиялық жүйелер «Неміс классикалық философиясының» мазмұнын байытты. Бір-бірінен өрби отырып, жалғасын тапқан бұл философияның өзіндік ортақ белгілері де бар. Бұған, біріншіден, диалектиканың дамуы, әмбебап таным тәсілі, логикалық категориялардың бүтіндей жүйесі жатады. Диалектика, логика, таным теориясының теңдік принципі өзінің толық көрінісін Гегель философиясынан тапты. Екіншіден, объективтік идеализм тұрғысынан қоғамдық дамудың заңдарын ашуға деген талпыныс жасалды, тарихи дамуға диалектикалық әдіс қолданылды. Үшіншіден, тарихи прогреске, ғылыми және философиялық танымның игілікті нәтижесіне сенім пайда болды. Төртіншіден, гуманизм, адамға деген терең құрметпен қатар, философияның әмбебап зерттеу объектісі ретінде қарастырылды. Неміс классикалық философиясы болашақ әлемдік философиялық ойдың дамуына үлкен әсерін тигізіп, маркстік философияның теориялық негізі және XX ғасырда пайда болған ықпалды философиялық жаңа кантшылдар, жаңа гегельшілдер тәрізді мектептердің қайнар көзі, бастау бұлағы болады. жүктеу/скачать 71.4 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|