Лайпанов б. А

АДАМ БОЛУР ЮЧЮН

Адам улуну эм уллу душманы –

Ол кесиди.

Харамдан, гюнахдан тыймайла аны

Мингджыллыкъ ангысы, эси да.
Илму ёседи,

Адамлыкъ а – огъай.

Джууукъдан джууукъ, узакъдан узакъ

Джулдуз бла Ай.

Туралла къараб.

Адам тюрленмейди, нюрленмейди,

Таныгъанлыкъгъа къара.

«Алим болгъандан, Адам болгъан къыйын».

Тас эте барады адам

Намысын, адетин, бетин, сыйын.

Ала уа – джаныуарны Адам,

Сюрюуню Халкъ этген затла.

Аласыз – джыйын джанлыгъа,

Хайуан сюрюуге бурулады халкъ.

Аллахдан тюл, адамдан.

Хайуан, джаныуар болуб тебрейди

Хакъ бла болмаса адам.

Адамны Хакъ бла арасы къалай эсе,

Анга кёреди адамлыгъы.

Халкъны Хакъ бла арасы къалай эсе,

Анга кёреди халкълыгъы аны.

Хакъны неден, кимден да баш кёрмеген халкъ,

Аны ючюн кюрешмеген, сермешмеген халкъ –

Дуниядан болады талкъ.

Тас этеди ол динин, тилин, джуртун да.

Тейрини – Кертини, Тюзлюкню, Эркинликни – атыды Хакъ.

Сюрюуге бурулады аны бла болмаса халкъ.

Болсала аз,

Хайуанлыгъы, джаныуарлыгъы хорлай,

Халкъ болады тас.

Джууаблыбыз кесибиз ючюн, Халкъыбыз ючюн да.

Биз Адам болсакъ, халкъ да боллукъду Халкъ

(Адамладан къурала шойду да Халкъ).

Инсан, халкъ хакълары ючюн.

Хайуанлагъа, джаныуарлагъа кесибизни хорлатсакъ,

Тюнгюлюб, адам ючюн, халкъ ючюн кюрешни тохтатсакъ,

Сора, бармыды бизни

Ийманыбыз, эркишилигибиз, адамлыгъыбыз?

АКЪ КЪАЯДА ДЖАШИЛ ТЕРЕК

Къайда болсам да кёзюме кёрюнеди

Акъ Къаяда Джашил Терек.

Къара къайгъы да къаралталмайды аны –

Кёкге джууукъду Джангыз Терек.
Сууукъ ийиреди, Кюн да кюйдюреди,

Джел, боран да талайла аны.

Ол а, къыш, джай да бирча кёгереди –

Бир бек джерде – къаяда – болур джаны.

Душманла джеталмаз мийикде.

Адам тюл, табигъат кеси

Орнатханды аны алайгъа.

Джаны Кёкге кетиб бара,

Ахыр кере бу Терекге къонуб,

Солугъан болур, солуу алгъан болур,

Тёнгеги къалгъан джерге да къарай.
Ким биледи, мийик къаяда Джашил Терек

Хасаукачы Умарны джаны эсе да,

Акъ Къаяны былай къызартхан

Ол тулпар таулуну къаны эсе да.

Хасаукачы Умарны джаны огъуна болур.

Тёнгегинден айырылгъанында да, Джуртдан айырылмай,

Ол Нарт къаягъа илиниб къалгъан болур.

Къайда болсам да кёзюме кёрюнеди.

Джурт ючюн сермешге чакъыра,

Чайкъалады ол мийикде, Кёкде.

Хасаука урушну тауушу келеди андан.

Эшитеме ауазларын Татаркъанны, Джаттайны.

Кёреме байракъны башында джулдузу бла Айны.

Джашил байракълы Акъ Къаябыз сау болуб,

Кёлюбюз бизни турлукъду тау болуб.
Джашил байракъ чайкъалады тауда, мийикде, Кёкде.

Чайкъалады Джуртда, тилде, кёлде, джюрекде.

Кёб эсе да юсюбюзде, кёлюбюзде таб бла джара,

Байракъ сауду. Къара кюн да Акъ Къаягъа къара:

Джуртха кертиликни, бегимекликни,

сюймекликни белгиси, юлгюсю –

Акъ Къаяда, Къызыл Къаяда Джашил Терек, Джангыз Терек.
Джуртубуз, табигъатыбыз береди кюч, эс, дерс

Джангыз кеси кюрешгеннге, сермешгеннге да,

Джыйын болуб кюрешгеннге, сермешгеннге да.
Джаула бла, амантишле бла, итле бла

Сермешген джыйын джанлыгъа, къазакъ бёрюге да

Акъ Къаяда Джангыз Терек, Джашил Терек – байракъды.
«Таулучукъла, сиз да ёсюб джетерсиз!...»,

Акъ Таугъа, джашил байракъгъа къуллукъ этерсиз,

Неден да, кимден да баш кёре Хакъны,

Сакъларсыз Ата джуртну, Ана тилни – Халкъны.

Кёлюнг аман болгъан сагъатда да,

Акъ Къаяда Джашил Терекге,

Джангыз Терекге къараргъа кюреш.

Андан юлгю ал,

Джашаугъа, джуртунга анычы къадал.

Кёлсюз, умутсуз болуб, сыныб, къаралыб къалма.

Иги джора эте, ийман бла джаша.

Къысыр ташха да тамыр иялгъан,

Кюн аманда да джашиллей туралгъан,

Акъ къаяда Джангыз Терекге, Джашил Терекге уша.

Къыйынлыкъланы хорлай джашаргъа

Джуртунгу Ташындан, Терегинден юрен.

Тыйыншлы болгъандыла ата-бабала.

Джашай, кюреше, сермеше, ёле,

Джуртну да, тилни да бергендиле бизге ала.

Ата-бабалача сермешебизми биз?

Огъесе,

Ала бергенни тас эте, чача,

Миллет ангыбыз, тарих эсибиз таркъая,

Джуртсуз, тилсиз, къраллыкъсыз къала,

Башхалагъа къул-къарауаш бола,

Манкъурт боламы барабыз биз?

Къая тюбюнде кесиле тургъан чегетге къарайма.

Кимледиле аны кесген, кесдиртген?
Акъ Къаяда Джашил Терекни хахайын

Эшитемиди экен

Джуртсуз, тилсиз къала тургъан Къарачайым?
Бусагъатда уянмасанг, джыймасанг эс,

Артда боллукъду кеч.

Излемей эсенг ёлюрге,

Миллет ангынг, тарих эсинг бар эсе,

«Къраллыкъ, джурт, тил» деб, кюреш, сермеш.

Акъ Къаяда Джашил Терегинге уша. Джаша.

Алайсыз – ахырынг келеди джууукълаша.

РАЗЫМА КЪАДАРЫМА

Кёзге, кёлге да эки къатха азды къууанч:

Джылны къуру эки чагъы барды мында –

Джаз бла къач.

Джокъдула къыш бла джай.

Къар джаууб къууандырмаз къыш,

Джай да кюн тийиб, джылытмаз.

Джангуру тохтаса да, джели тохтамаз.

Джели тохтаса да, джаууму тохтамаз.

Кёбюсюне – экиси да бирге.

Джазны ызындан къач,

Къачны ызындан джаз.

Джай да джокъ, къыш да джокъ.

Джууунмазса кириб тенгизге.

Джокъду къышы –

Къар джаууб агъартмаз джерни.

Ата джуртха, Ана тилге болгъанма тансыкъ.

Джауады джангур, урады джел.

Алай болса да, аман тюлдю кёл.

Халкъымы джазыуун джазаргъа барды мадарым.

Андан уллу насыб къайда шайыргъа?

Аны ючюн разыма къадарыма, къадаргъа.