Бірпартиялық, екіпартиялық, көппартиялық

а) бір партиялық жүйелер, бұл ретте басқа партиялардың

б) ресми коппартиядык (бәсекслестік, бәстестік) жүйслер,

в) пікір алуандығына бағдарланған коппартиялық жүйелер.

1.көппартиялық жүйенің жылдам және аз уақытта қалыптасуы .

2.өтпелі қоғамдағы саяси факторлардың жетекшілік рөлі реформаның жоғарыдан

жасалуына байланысты болуы.

3.қоғамдағы шиеленісушіліктің жоғарылығы саяси жүйедегі қайшылықтың

барлығымен байланысты.

Қазақстан Республикасында көппартиялық жүйе қалыптасуын мынадай кезеңдерге бөлуге болады. 1986 жылдың аяғы мен 1990 жылдың басы /ресми емес бірлестіктердің қалыптасуы/; 1990 жыл мен 1991 жыл тамыз /партиялардың, қозғалыстар мен ұйымдардың құрылуы/; 1991 жылдың тамызы мен 1993 жылдың қаңтары /КПСС таратылуы, КСРО-ның тарауы, тәуелсіз ҚР құрылу, саяси партиялардың тіркеуден өтуі, азаматтардың саяси белсенділігінің артуы/; 1993 жылдың қаңтары мен 1995 жылдың тамызы /бірінші қабылданған ҚР Конституциясынан жаңа Конституциясына дейін/;

1. 
   1995 жылдың тамызы 1996 жылдың шілдесі / жаңа қабылданған ҚР Конституциясынан ҚР саяси партиялар туралы Заңына дейінгі кезең/; 1996 жылдың шілдесінен 2002 жылдың қыркүйегіне дейінгі кезең; Жаңадан ҚР саяси партиялар туралы Заңының қабылдануы /2002 жыл 19 қыркүйек/.
   

Жаңа аартиялардың үйымдасуына кажеттілік қоғамда бірпартиялықдоуірде-ақпісіп жетілген, бірақжарыккд шьі-ғуына жол бермей, тұншықтырылып келген болатыи. Алғашкьі кезде кейбір саяси қозғалыстар үлттық және этно-үлттық мәдениетті қолдау сипатында болды. Мұның өзі бүкаранын, үлттықсанасынын өсе түсуіне эсер етті. Бүл қозга-лыстар мен тонтарга нағыз партиялық сана кейінірек кірді.

Кәзір Кдзақстандағы саяси партиялар үйымдық жағынан кдлыптасты, үгіт жүргізу, жактастарын тарту және саяси қызметке кірісу дәуіріне көшті. Партиялардың ішінен неғүрлым козге көрініп, бедел ала бастағандары центристік багыт фрталык^ үстаган Отан және Аграрлық, Азаматтық партиялары, оппозициялык партия — Қазақстан комму­нисте партиясы деп айтуға болады.

Елде саяси партиялардың омір сүруіне заңдық негіз кдлап берген Кдзақстан Республикасының 1993 жылғы Конституциясы еді, ол партияларды саяси өмірдің субъекті-лері ретінде таныды. Ал 1995 жылгы Конституцияда саяси плюрализм саяси емірдің негізі деп жарияланды. Еліміздің Ата заңы бойынша мемлекеттік органдардың қоғамдық бірлестіктердің ісіне, мүның керісінше қоғамдық бірлестік-тердің мемлекеттік органдарының ісіне заңсыз араласуына, қоғамдық бірлестіктерді мемлекеттің каржі>іландыруъіна жол берілмейді. Бүл жагдай мемлекет псн қогамның кдрым-катынасында жаңа сипаттың пайда болуына, азаматтық қогамның кдлыптасуына негіз калады.

Конституция еліміздегі Конституциялық қүрылысты күшпен озгерту, Республиканыц біртүтастығын бүзу, мемлекеттің қауіпсіздігін бүлдіру, елеуметтік, нәсілдік, үлттық, діни, сословиялық және рулық жанжал туғызу мақсаттарын үстанатын қоғамдык бірлестіктер қүруга жене олардыц қызметіне, занда көрсетілмеген ескери қүрамалар күруға тиым салады. Елімізде баска мемлекетгердің саяси иартиялары мен кәсіподактарын, діни негіздегі партияларын күруға, сондай-ақ еліміздегі саяси партиялар мен кәсіподақ-тарды шет мемлскеттер мен халыкаралық үйымдардыц қаржыландыруына жол берілмейді.

Әзірше Казақстандағы саяси партиялардыц көпшілігі әлсіз, олардыц күшті жергілікті, төменгі үйымдары жоқ. Кабылданатып шешімдерге партиялардың ықпалы болым-сыз. Партиялардың бірде-бірі де оздерініц алдына сайлау арқылы билікті жеціп алып, үкіметтік органдарга бақылау жасау міндетін алдарына қоііып отырғап жок, Кез-келген демократиялықелдегі сайлаудың мак,саты — үкіметті колға-алу болса, бүл бізлің ресиубликамызднғы ннртиялардың да болашакта ездерініц алдарыпа қоятыи макса і м болатынына сенуге болатын шыіар.

Партиялардың одсіздігіиіц неіілі ССбсбі — олардың халықпен, қоғаммеи байланысы нашпр. Олар өздсрін белгілІ топтардыцмүддесіи жоктаймы 3 деп жариилапіичгп олі ката­ры аз, халық оларды білмейді, кыл.ікиаПды. Мүныц бір себебі — біздің халықтыц өлсумвТТІК жіктелу процесі аяқталкан жоқ, әлі олар оздерініц тоігтық мүдделерін айқындаи алган жоқ. Сопдықтап ппріияларлі.ің да топтық мүдделерді корғаутуралы айк.ми саяі аи.і л ок., кобінше олар өздерінің бағдарламаларыи идсолоіиялык. күндылыктар негізіне қүрады.

Кдзақстанда саяси қозгалыстар мси С8ЯСИ партиялардың жігі енді ғана айкцішдлып КСЛСДІ, Сачси к<> іПілыс омір сүріп отырған жагдайды өзгерту жоне ОНЫ уммсіке ыкпал жасау немесе билік үшін күрес аркулы ныпійтупі тырысатын қозғалыс. Ал саяси партия — бүл жопіры дорожслі үйымы бар жене өзінің алдына қойгим мпкгпгпірьтм билік үшін күрес немесе оны жүзеге асыру иркылы іске асыруға тырысатын саяси қозғалыс. Кдііікеіаіідаіы иартиялар мен қозгалыстардың. максаттары кобінше бір сиякты, олардыц пйырмвшылмгы тактикалық әрекеттер мен күнделікті үраидар жвНІндс іапа. 1 Іартиялар мен қозгалыстардыи копшіліг) езімдік цдеологиялыҚ платформаларын калымтастыру КИЫНШЫЛЫГЫН басынаН кешіруде.

Рсспубликамыздыи саяси оміріидсі і бір жаііДЛЫКОздерін ОППОЗИЦИЯЛЫК.ДСП жариялаған иартііилар мои коиалыстар пайда болды. "Оппозиция" дсісн термин еаяси процесте азшылықтың коппіілікті сыиауы, оііі.іц озініН балама ііозиңиясып коргауы жопе когамныңжене еайлаушылардың қолдауы арқылы бақылау жасау күқі.іп білдіреді. Оппозицияның бірнеше түрлері (іолады, олар: Бейтарап оппозиция, мүпыц мақспты жүмыс істсп түрган парламенттіц ішіпдс озісріс жасау.

Тубегешіі оппозиция, мүнмц мақсаты Саяси СЫбайлас-тықғы (консенсусты) мойындамаііды, кдлмптаскап саяси жүйспі ауыстыру нсмесс каііта k.ypv үіпіп күрсссді.

Парламенттік оппозиции. І»үл үкімсттік бірлестікке кірмеген нартиялардап түрады, ол үкіметке кдрсЫ күрсссді. Парламенттен тыс оппозиция. Бүл оппозиция әлі өлжуаз саяси қозғалыстардан түрады, олар парламентах окілдіктері болуына тырыспайды.

Оппозицияның қоғамдағы ролі оныц өзі нәр алып отырган саяси мәдениетке жоне саяси жүйедс орын алып отырған шектеулерге байлапысты. Тоталитарлық жүйеден демократиялық қоғамға отіп жатқан біздіц қогамда жаңаньщ да, ескінің де элемеитгері орып алуда. Сондыктан Кдзақ-стандық парламенттік жоне парламенттен тыс оппозиция әзірше үкімет бағдарламасын сынау, балама үсьшыстарын түжырымдап жасау, оларды қоғамдық қолдаумен қамтама-сыз ету үстінде, әлі бүлардыц ешкайсысыныц да атқарушы билікке ықпалы корініп жатқан жоқ. Біздің қоғамның демократия бағытымсп даму барысында, мемлскеттік билік те өздерінің оппозицияға деген күдік-шілдік көзкдрасынан айыгады, сол сиякты оппозицияның озі де қайта түлеп, жетіліп саяси күштердің кдтарынан озіне лайықты ориьи-і алар деп үміттену кажет.

Казақстанда көппартиялықжүйе өлі калыптасу үстіңде, саяси күштер түрақты партиялық жүйеге калыптаскэн жоқ ортүрлі партиялардыц арасында саяси ыклалға бәсекелестік жүріп жатыр. Ал елдегі билік бір ғана саяси күштің -_ атқарушы үкіметтің қолында. Демек Қазақстан саяси партияларының алдыпда түрған міндеттер күрделі де қиыщ үйымдық нығаю, өз күштерін топтастыру, саяси жоне қоғамдык күресте тәжірбие жинақгау жөне т.б

Еліміздіц Конституциясында жарияланған идеологиялық жоне саяси плюрализм нартиялардыц топтаса беруінің партиялық жүйе қүруының, келешекте демократияльіқ елдердегі сиякты олардыц (бір партияныц немесе партиялар коалициясыныц) парламентах жолмен, яғни сайлаушы-іардың көпшілік дауысын алу аркылы саяси билік үщщ күресуіне берік негіз калады.

Ел Президентінің үсынысы бойынша 1998 жылдың аяғында Республика Конституциясына енгізілген өзгерістер елімізде партиялық жүйеніц кдлыптасуына да жаңа серпін береді. Саяси партиялар елімізді гүлдендірін, дамыта берудің түрлі баламалы жолдары мен бағыттарын үсынады, мсмлсксттік баскдруда үйымшылдық пен тәртіпті нығайта беруге көмектеседі. Бір созбен айтқанда коп партиялық жүйснің кдлыптасуы қоғамныңдсмократиялықжолмен алға баса беруініц, қүкыктық мемлекеттіц калыптасуының айқын корінісі деп білуіміз керек.

5.Қоғамдық ұйымдар мен қозғалыстар. Саяси қозгалыс леи окімет билігі үшін күрес аркылы казіргі жағдайды озгертуге немесе үкіметке ыкпал жасай отырып, оны нығайтуғатырыскан коғамдык күштерді айтады. Баска коғамдык ағымдармен салыстырғанда саяси козғалыстың айырмасы ол окімет үшін немесе үкіметті жүзеге асыру тәсіліне ыклал ету үшін күреседі, яғни ол бүл жолда саяси тәсілдерді пайдаланады.

Саяси козғалыстардың пайда болуына томендегідей саяси жағ-дайлар себеп болады: 1) жеке адам өз ойын, кезкарасын өкімет орындарына тікелей жеткізе алмайды. Сондыктан озі сияктылар-мен топтасады; 2) экономикалык және әлеуметтік кайшылык-тар, наразылыктар себеп болады. Мысалы, Жана Өзендегі (1989) әлеуметтік жағдайға наразылыктан онда "Бірлік" деген үйым күрылды, ал Шевченко (казіргі Актау) каласында сол уакытта "Парасат" деген үйым дүниеге келді; 3) үлттык мәселелердін шешілмеуі. Мысалы, Қазакстанда "Азат", "Желтоксан" партия­лары солай туған болатын.

Мәселен, Казакстанныңазаматтык"Азат" козғалысы коғам-дык-саяси ұйым ретінде 1990 жыллын I шілдесінде күрылды. Бас-ты максатын "Халыкаралык, Одактык шартпен біріккен ерікті де тәуелсіз жаңа когамдастык шенберінде Казакстакнын шынайы мемлекеттік егемендігіне кол жеткізу" деп біледі. Бүл козғалыс Кдзакстанды, казак халкын отаршылдык пен тоталитаризм зар-даптарынан арылту үшін кажетгі заңдардын кабылдануы, олар-дын дүрыс орындалуы жонінде халыкка үндеулер таратып, үкіметке осы жөнінде оз ұсыныстарын жасады, "Желтоксан", "Алаш" партияларымен бірге сепаратистік пиғылдағы үйымдарға (славяндык "Лад", "Русская община", казактар бірлестіктері) олардың осы түрғыдағы іс-әрекеттеріне бірнеше рет тойтарыс беруге белсене кірісті.

Саяси козғалыстар көпшілік партияны күру жолында ал-ғашкы саты болуы мүмкін. Козғалыстың партияға тән үйымы, жүмысының бірынғай бағдарламасы, баскаруда айкын прин-циитері болмайды. Әдетте, онын әділеттілік, бостандык, кару-сыздану, бейбішіілік үшін күрес, үлттыңжанарыиөрлеуі, айна-ладағы ортаны корғау т.с.с. жалпыхалыктык, адамзаттыкталап-тарға негізделген басты максаты калыптасады. Бүл үрандар көпшіліктін конілінен шытып, бастарын косады, тіпті озара ай-тарлыктай айырмашылыктары бар коғамдык таптарды да біріктіруі мүмкін. Кобіне козгалыстар стихиялы түрде пайда бо­лады.

Коғамдык кұрылыска катынасына карай саяси козғалыстар консервативтік, реформистік, революциялык және контррево-люциялыкболып бөлінеді. Олардын үстанатын принциптері сая­си партиялардағы сиякты. (Олар жөнінде біз партиялардың жіктелуінде айткан болатынбыз, сондыктан казіртокталмаймыз).

Саяси козғалыс бір калыпта түрмайды. Ол дамып, өзіеріп оты-рады және мынадай сатылардан түрады: козгалыска кажеттілік және оның пайда болуы; үгіт-насихат, әрекет ету сатысы; дамы-ған жүмыс кезеці; саяси козгапыстыңөшу сатысы.

Қоғамдык үйымдар бірлесе амал, әрекет жасау үшін халык-аралык, жалпымемлекеттік, аймактык, ұлттык, жергілікті көлем-де ресми және бейресми сипатгағы одактарға, халыкаралык үйым-дарға бірігуі мүмкін.

Коғамдык үйымдар әр түрлі келеді. Оған: партиялар. кәсіп-одактар, жастар үйымдары, кооперативтік бірлсстіктер, шығар-машылык (творчестволык) одақтар, әр түрлі ерікті когамдар (ғылыми, ғылыми-техникалык, мәдени-ағарту, спортгык, қор-ғаныс және т.б.) жатады. Коғамдык үйымдар аркылы миллионда-ған адамдар өзін-өзі басқаруға белсенді катысып, өмір мектебінен өтеді.

Қоғамдык үйымдар мынадай түрлерге бөліиеді:

1. 
   К,оғамдык-саяси мүдделеріне сай күрылған ұйымдар. Бүған алдына саяси максатгар койған ұйымдар жатады.
   
2. 
   Экономикалык мүддесіне карай күрылған үйымдар.
   
3. 
   Таптык белгісіне сай үйымдар (кәсіподактар, шаруалар одағы).
   
4. 
   Кызметтүріне карай күрылған үйымдар (ғылыми-техника-лык. оку-ағарту, денсаулык сактау, ұлттык-мәдени, спорттык, корғаныс, діни, т.б.).
   

Сонымен катар үкіметке карсы күрес жүргізуші партиялар­мен сыбайласкан кәсіподактар да болады. Олар мемлекеттін өлеуметтік-экономикалыксаясатына тікелей эсер етпейді. (Мы-салы, Италияда). Мемлекеттарапынан олардын күрссіне комек жасалмайды. Сондыктан олар окіметке каймыкпай карсы түрып, оз жактастарын батыл шараларға шакыруы мүмкін. Мүндайлар-ды "жауапсыз" кәсіподактар дейді.

Біздің республикамызда кәсіподактар мемлекетгік және коғамдык істерді шешуге араласады. Еңбекшілердін енбек және гүрмыс жагдайларын жаксарту, олардын материалдык және мәде-ни дәрежесін арггыруға басгы көңіл болсді. Олар енбек және демалыс жағдайларын жүйеге келтіретін зандар мен каулылар-ды, үжымдык шарттарды жасауға тікелей катысады, әлеумеітік камсыздандыру ісін басқарады, еңбек сактау мен техника кауіпсіздігінінережелері сакталуын кадағалауды іскеасырады. Шаруашылык басшыларын тағайындау мен босату мәселелері кәсіподактармен келісіи шешіледі.

Кәсіподактар оз міндеттерін үш түрлі жолмен шешеді. Біріншісі — жүмысшылардын экономикалык, әлеуметтік тұрмыс жағдайын түзетуде окіметген жекелеген женілдіктерге жеіуі. Біракбүл жолдан үлкен өзгерістер күтуге болмайды.

Екіншісі — үздіксіз ереуілге шығып. окіметке күшнен кысым жасау. Біракбұдан экономикаға нүксан келеді.

Үшіншісі — косіподактардын өз козкарасын өкіметтін саяса-тымен сәйкестендіріп, мемлекет, кәсіпкерлердін өкілдерімен бірлесе отырып, озара тиімді шешім іздестіру.

Когамдык бірлестіктердің көпшілігі саяси өмірде белсенлілік танытканымен, тікелей саясатка араласа коймайды. Шетелдерде солардың ішінде белдісіне қысымшы тпптар (группы давления) жатады. Іс жүзінде олар парламент пен үкіметке кенес беру және оларды арнаулы мормативтік кызмет мәселелері бойынша тиісті акпараттармен камтамасыз ету үшін күрылады. Кысымшы топ-тар өз аттарынан сайлауға катынаспайды. Олар мемлекеттік органдарга идеологиялык ықпал жасаудан бастап, сатып алуга дейінгі кысым көрсетудіналуан түрлерін пайдаланады. АКШ-та буларды лоббистік ұйымдар, мүдделі топтар деп атайды. Үлы-британияда оларды парламент агенттері дейді. Олар көбінесе мүдделерінін ортактығы негізінде және бүл топ пен билік орган-дарынын арасында байланыс болғанда пайда болады.

Когамдык козгалыстардын ішінде кең тараганынын бірі — "Халық майдандары"'. Оларға жалпы коғамға катысы бар, әлеу-меттік таптардын барлығының немесе көпшілігінін мүддесін кам-титын мәселелерді шешугс бағытгалган бірлестіктер жатады. Олар жалпыдемократиялык принциптердіц негізінде кұралады және жұмыс істейді. Онда катал айкындалған ұйымның түрі мен мүшелігі болмайды. Оның күрамына калың бүкара халыктыц мүддесін көздейтін саяси партиялар, кәсіпорындар, жастар және т.б. ұйымдар да кіруі мүмкін. Халык майдандарының мынадай түрлері болады:

1. 
   Когамда терец батыл өзгерістер кезінде саяси күштер дүпие-ге келіп, калыптасады. Сол саяси күштерден пайда болған халык майдандары. Бұған мысал ретінде Африка, Азия елдерінде ұлттык азаттық алу барысында пайда болған халык майдандарын келтіру ге болады. Олардан кейін әлеуметтік топтардың бөлшектенуі және саяси партиялардың максатынын озгеру барысында баска козға-лыстар шығуы мүмкін.
   
2. 
   Өздерінін саяси ыкпалы жетіспегенде маңызды максатка жету, саяси билікті алу үшін саяси партиялардын немесе олар-дын косемдерінін бастауымен күрылган халык майдандары. Мы-салы, оған 80 жылдары КСРО-да пайда болған халык майданда­рын жаткызуга болады.
   
3. 
   Согыска, фашизмге карсы, демократияны корғау үшін ин-тсрнационалдык негізде калыптаскан халык майдандары. Олар осы ғасырдың 30 жылдарында капиталисте елдерде пайда болып, со­тые алдындағы жылдары фашизмге карсы күресті баскарады. Мысалы, Францияда халык майдандары 1936 жылдыц коктемінде парламент сайлауында және оған сүйенген үкімет бүл елде фашизмніндамуына жол бермеді. 1936—39 жылдары Испанияда халык майдандары бүкара халыкты топтастырып, оларды фашизм мен реакцияға карсы күреске жұмылдырды. Жалпы екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында фашизм мен реакцияға карсы күресте коптеген елдердін халык майдандары аскан зор рөл ат-карды. Халыкмайдандарыныцерлігі 1991 жылы тамыз айында Ресейде төңкеріс жасауға тырыскан бүлікшілерден демократия­ны корғауда да айкын көрінді.
   

Олардың ішінде коғамдык-саяси, экологиялык, экономика-лык, әлеуметтік, діни, спорттыкт.б. мәселелермен айналысатын-дары да бар. Бірак кобі мәдени-шығармашылык және бос уакыт-тарын калай откізуге арналады. Оған әуеской ән шығарушылар, орындаушылар клубтары, онер, театр, кино, би және т.с.с. төцірегіндегі шыгармашылыкбірлестіктер, кейбір орындаушы­лар мен спорт клубыныц жанкүйерлерінін бірлестігі жатады.

Баска елдердегі сиякты Казакстанда да когамдык козғалыстар мен ұйымдарбаршылык. Алдына койған максатгарына карай олар­ды былайша топтастыруга болады:

1. 
   экологиялык багыттагы үйымдар. Оларға жататындар: "Не­вада — Семей" козгалысы, "Арал — Азия — Кдзакстан" халыкара-лык когамдык комитеті, "Табигат" комитеті жәнет.б.;
   
2. 
   ұлт мәселелерін шешуге тырыскан топтар. Оларға: Казак-станныц "Азат" азаматтык козгалысы, славяндарлын республи-калык когамдык "Лад" козгалысы, "Русская община", "Единство" когамдык бірлестігі, республикадағы казактар козгалысы, неміс, үйғыр, фек, кәріс жәнет.б. мәдениеторталыктары;
   
3. 
   тарихи-ағартушылык коғамдар: "Мемориал", "Әділет", "Акикат" жәнет.с.с;
   
4. 
   әлеуметтік талаптар койған ұйымдар: "Атамекен","Алтын бссік", "Жерүйык", "Шанырак" жәнет.б.
   

Сонымсн катар республикада ардагерлер, әйелдер, жастар одактары жоне т.б. көптеген коғамдык ұйымдар меи козғалыстар бар. Осылардың бәрі, сайып келгенде, әркайсысының өз ерекшеліктері болуына карамастан енбекиіілердіңбелсеиділігін арттырьіп, Қазакстанның гүлденіп өрксндеуіне, тұракты дамуы-на үлестерін косканда гана мақсаттарына жетпек.

2. Саяси режимдердің типтері.

3. Тоталитаризм.

4. Авторитаризм.

5. Демократизм.

6. Қазіргі кезеңдегі демократия проблемалары саяси ғылымдар мен практиканың

маңызды мәселелерінің бірі.
Лекцияның мақсаты:

Студенттерге саясирежим ұғымы,саяси режимдердіңтиптері,тоталитаризм,авторитаризм, демократизм, қазіргі кезеңдегі демократия проблемалары, саяси ғылымдар мен практиканың маңызды мәселелерінің бірі екендігі туралы түсінік беру.

Қазіргі саяси тәртіптерді демкратиялық және демократияға қарсы ( антидемократиялық ) деп үлкен екі топқа бөледі.

Сонымен қатар демократиялық тәртіп мынадай белгілермен сипатталады:

1. Адал, шынайы сайыс арқылы, жүйелі түрде өткізілетін сайлау. Ол амал – айласыз, қулық – сұмдықсыз жүргізілсе және оны шынайы өткізудің жолы табылғанда ғана адал болады. Егер мемлекеттік билік бір партияның қолында болса да сайлау адалдыққа жатпайды. Шынайы сайыс арқылы дегенде өзінің кандидатурасын еркін ұсынуға мүмкіндігі бар әр түрлі топтармен жеке тұлғалар болуын айтады. Егер бір топтар қатысып, екіншілері қатыса алмайтындай болса, ондай сайлау жарыс арқылы өтпегені. Жүйелі түрде деп сайлаудың белгілі бір мезгілде өткізілуін айтады.

2. Үкіметтің сайлау арқылы дүниеге келуі. Демократияны қамтамасыз ету үшін сайлаудың жүйелі түрде жүргізілуі жеткіліксіз. Мысалы, Латын Америкасында сайлау жиі болып тұрады, бірақ содан кейін көп ұзамай әскери төңкеріс жасалып, билік басына басқа біреу келіп отырып алады. Бұл дұрыс емес. Себебі өкімет басына сайлау арқылы келу керек.

3. Демократия жеке тұлғалар мен аз ғана адамдардың да құқығын қорғайды. Әдетте, демократияға азшылықтың көпшілікке бағынуын айтады. Бірақ ол аз. Көпшіліктің үкіметі жеке тұлғалар мен аз ғана адамдардың құқығын қорғағанда ғана демократиялы бола алады.