Оқыту процесінің қозғаушы күштері

Мысалы ынтымақтастық педагогикасы дәстүрлі педагогиканың кемшіліктерімен күресіп, ондағы көптеген қарама–қайшылықтарды шешуге ат салысты.

1. Педагогикалық процесс функцияры.

2.Педагогикалық процестің негізгі компоненттері жүйе ретінде: «мұғалім оқушы» педагогикалық процестің объектісімен субъектісі ретінде; Педагогикалық процестің мазмұны; өндіріс және өндірістік еңбектің аймағындағы дағды мен іскерлік.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. 
   Маленкова Л.И. Воспитание в современной школе: Книга для учителя- воспитателя. М, 1999.
   
2. 
   Мудрик А.В. Социальная педагогика. М, 1999.
   
3. 
   Муканова Б.И.Педагогическое руководство формированием социальной активности подростков. Алма- Ата, 1990.
   
4. 
   Немов Р.С. Психология. Учеб. Пособие для студентов Высш. Пед. Учеб. Заведений. В. – Кн. Общие основы психологии.2- е изд. – М, 1995.
   

Жас ұрпақты ғылымының жетістіктерін меңгеруді, білімдерін дамытуды міндеттейді. 3. Оқыту формалары мен тәсілдері. Оқыту мазмұнын қандай амал–тәсілдермен, нақтылы практикалық жолдармен меңгеруді баяндайды. 4. Оқыту нәтижесін талдау және бағалау. Мұғалімнің және оқушының оқу әрекетінің құрылымын бірлесе отыра сараптама жұмыстарын жүргізуі, оқушылардың оқу әрекетінің сапасына көзқарасын білдіріп, бағалап және білім деңгейін тексеріп отыруы. Оқушылардың өзін–өзі қадағалап, тексеріп отыруы.

Мектеп тарихының бастапқы кезеңінен оқыту, білімдер жүйесін оқушылардың меңгеруі белгілі бір дидактикалық буындардан немесе кезеңдерден тұрады:

1. Оқушыға берілетін білім мақсаты мен қажетін түсіндіру және оларды әрекетке бағыттайтын мотивтерді туғызу. Осыған орай оқу міндеттерін (тапсырмаларды) анықтау.

2. Оқушыға жаңа берілетін білімді баяндау және оны қабылдауға жағдай туғызуы.

3. Оқушының білімді қабылдауы және оның санасында жаңа білімнің қорытылып, ғылыми ұғымдар мен тұжырымдардың қалыптасуына мүмкіндік беру.

4. Берілген білімді бекітуге басшылық ету.

5. Білімді практикада қолдануға қарекет ету.

6. Оқушының білімі мен дағдысының сапасы және деңгейін есепке алу, тексеру және бағалау.

2. Оќытудыњ психологиялыќ негіздері. Оќыту мен дамудыњ µзара ќарым-ќатынасы барлыќ уаќытта педагогиканыњ µзекті мєселесі болып отырѓан Я.А. Коменскийдіњ ењбегінен бастап оќытудыњ ѓылыми негізін іздестіру басталѓан, соныњ негізінде єрбір оќушыныњ жеке м‰мкіндіктері мен олардыњ ѓылыми негізін іздестіру басталѓан. Б±л мєселеге орыс педагогикасыныњ негізін салушы К.Д. Ушинский де назар аударѓан. Ол µзініњ “Адам- тєрбие пєні” атты ењбегінде, баланыњ т‰рлі жас ерекшелігі кезењіндегі негізгі психологиялыќ даму ерекшеліктерін айта отырып, баланы оќытудыњ ењ к‰шті факторы оќыту мен тєрбиелеу деп жазды.

Оќыту мен тєрбиелеудіњ араќатынасы жµніндегі мєселе одан бергі уаќытта да µз µзектілігін жойѓан жоќ. Оны психология ѓылымыныњ кµрнекті µкілдерініњ бірі Л.С.Выготский де зерттей отырып, оќыту мен дамудыњ араќатынасы мєселесін шешудіњ µзіндік тєсілдерін ±сынады:

• 
  оќыту мен даму бір-біріне тєуелсіз екі т‰рлі процесс;
  
• 
  оќыту кемелденуге негізделеді, оќыту мен даму процесінде пайда болатын м‰мкіндіктерді пайдаланады;
  
• 
  оќыту мен даму екі т‰рлі салыстырмалы процесс;
  
• 
  оќыту дамудан кейін ж‰ріп отыруы м‰мкін, сонымен ќатар дамуды алѓа жылжыта отырып, оныњ алдында болуы да м‰мкін.
  

• 
  Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдов оќытудыњ мазм±ныныњ µзгерісін іздестіру керек деп есептеді;
  
• 
  Н.А. Менчинская, Д.И. Богоявленская, Е.А.Кабанова, Миллер білімді, іскерлікті жєне даѓдыны мењгеру тиімділігі аќыл-ой іс-єрекеттерініњ тєсілдерін жетілдірудіњ кµмегімен арттыруѓа болады деп дєлелдеді;
  
• 
  Б.Г. Ананьев, А.А.Любинская оќытудыњ т‰рлі єдістерініњ арту жаѓдайын зерттеуге мєн береді;
  
• 
  Л.В.Занков оќытудыњ дамытушылыќ єдістеріне, ењ бірінші, оќыту процесініњ µзін жетілдіру арќылы ќол жеткізуге болады деп т±жырымдайды,
  
• 
  П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина баланыњ ой-µрісініњ дамуына аќыл-ой єрекеттерін кезењді ќалыптастырудыњ єсерін зерттейді;
  
• 
  Т.В.Кудрявцев, А.М.Мотюшкин оќытудыњ дамытушылыќ єсері педагогикалыќ єрекеттер мазм±нында проблемалы оќытудыњ ролін арттырѓанда ѓана артатынын дєлелдейді.
  

• 
  даму-б±л организмніњ ж‰йке ж‰йесініњ психологиясыныњ, т±лѓалыќ сандыќ жєне сапалыќ µзгерісініњ кµрінісі;
  
• 
  оќыту-ќоѓамдыќ-тарихи тєжірибені маќсатты жеткізу, білімді, іскерлікті жєне даѓдыны мењгеруді ±йымдастыру процесі.
  

Тєрбиеленетін де оќытылатын да адам абстрактілі емес. Ол барлыќ уаќытта, єдетте, ±лттыќ сана мен µзіндік санасыныњ, ±лттыќ танымыныњ, сезімініњ жєне еркініњ ерекшелігін адамдардыњ басќа бір адамдармен µзара ќатынастары мен ќарым-ќатынастарындаѓы ±лттыќ келбетініњ идеялыќ ерекшеліктері тєн болатын ќандай да бір ±лттыњ µкілі.

Оқу материалын меңгертудің әрбір кезеңінде мұғалім өзінің алдына 4 түрлі дидактикалық мақсат қояды. Олар:

• 
  оқушыны оқу материалымен таныстыру және оны бірінші рет бекіту;
  
• 
  оқығанды еске түсірту, іс жүзінде репродуктивтік және продуктивтік деңгейде қолдандыру;
  
• 
  білім және іскерлікті қолдану арқылы жүйелеу;
  
• 
  білім, іскерлікті бақылау және есепке алу.
  

Оқыту процесінің педагогикалық құрылымы: мақсат – принциптер –мазмұн –әдістер –құралдар– түрлер.

Мақсат –ұстаз бен шәкірт арасындағы педагогикалық қатынастардың нәтижесі. Принциптер мақсатқа жету жолдарын анықтайды. Мазмұн – мақсатқа жету жолында оқушыларға берілетін тұлғалар тәжірибесінің бөлігі. Әдістер–мұғалім мен оқушының мазмұнды жетілдіру –қабылдауға арналған іс–әрекеттері. Құралдар – мазмұнмен жұмыс жасайтын материалдық тәсілдер мен әдістер.

Оқыту процесінің әдістемелік жүйесін жасау үшін мақсат бірнеше міндеттерге бөлінеді. Әрбір міндет ұстаз бен шәкірт іс –әрекеттерінің кезеңдерін анықтайды. Мысалы, сабақтың әдістемелік құрылымы: сабаққа дайындалу, сабақты өткізу, сабақты талдау; экскурсияның әдістемелік құрылымы: дайындық, керекті жерге бару, бақылау, көргенді бекіту, нәтижелі талдау.

Оқыту процесінің психологиялық құрылымы: танымдық процестер (қабылдау, ойлау, есте сақтау, ақпарат сіңіру), оқуға қызығушылық (оқуға қызығуды, қабілетті, ынтаны айқындау), қуат (көтеріңкі не түсіңкі дене мен жан күш–қуаты, белсенділік, еңбекқорлық не шаршау динамикасы).


14- лекция.

Тақырыбы: Педагогикалық процесс бір қалыпсыздығы және қиыншылық себептері.

Жоспары:

1. Қарама- қайшылық тұтас педагогикалық процесті дамыту және жетілдірудің қозғаушы күші ретінде.

1. 
   Гамезо М. В. Домашенко И.А. Атлас по психологии: Учеб. Пособие для студентов пед. Ин- тов. М, 1986.
   
2. 
   Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию: Курс лекций. – М, 1996.
   
3. 
   Деятельность: теории, методология, проблемы.- М, 1990.
   
4. 
   Дидактика средней школы / ред. М.
   

Оқушының білімді меңгеруі жаңа оқу материалын қабылдаудан басталады. Қабылдау – адамға тікелей әсер ететін заттардың немесе құбылыстардың адам санасында бейнелеу процесі. Сабақ үстінде оқушылардың жаңа материалымен танысуы түйсіктен және қабылдаудан басталады. Ал түйсік сананың сыртқы әлемімен байланысты. Сезім мүшелерімізге әсер етіп, оның миымызға бейнелеуін түйсік деп атайды.

Білімді жан–жақты меңгеру және түсіну үшін оқу материалын қабылдау –бақылау жеткіліксіз. Одан әрі оқушылар қорытындылар жасауға тиіс. Бұл оқушылардың біліім мазмұнын жете түсініп, ұғынуы және белсенді де терең ойлау әрекетінің нәтижесінде ғана жүзеге асады.

Ұғыну – бұл саналы түрде ғылыми білімді, заңдылықтарды ұғу, фактілерді жинақтау процесі, қорытынды шығару. Ұғыну процесінде оқылатын материал терең ойластырылды, дәлелденіледі және бекітіледі.

Ұғым, қарапайым және ғылыми ұғым болып екіге бөлінеді. Қарапайым ұғым дегеніміз баланың оқудан емес, өмірден көріп – білгендерінен туатын әртүрлі құбылыстар жөніндегі түсінігі. Ғылыми ұғымдар тек оқыту процесінде жинақталатын мәліметтер, қағидалар мен құбылыстар туралы білім, түсінік.

Ұғымның қалыптасуы –өте күрделі процесс, ол – оқушылардан белгілі ойлау амалдарын қолдануды талап етеді. Ойлау – талдау /анализ/, синтез, дерексіздендіру /абстракция/, жалпылау сияқты операциялардан тұрады.

Оқушыларға ұғымды қалыптастыру үшін мұғалім оларды осындай ойлау операцияларын қолдауға үйретеді.

Абстракциялау деп заттардың негізгі қасиеттерін, оның екінші дәрежелі қасиеттерінен бөліп алып, жалпылап қарауды айтады.

Білімді бекіту.

Оқыту процесінде оқушылардың алған білімдерін бекітіп отырудың маңызы ерекше.

Бекіту – бұл оқушылардың білімді берік ұғынуының тиімді әдіс–тәсілі. Сабақта жаңа материалды қабылдаудан кейін, бекіту әр түрлі практикалық, лабораториялық жұмыстар негізінде жүзеге асады.

Бекітудің бұдан да басқа әдіс–тәсілдері бар. Өтілген оқу материалын бөліктерге бөліп қайталап отыру: күнделікті қайталау, тақырыптық қайталау, есте қалдырудың тәсілдерін үйрету т.с.с.

Білім мен дағдыны практикада қолдану

Білімді жан–жақты меңгеру, оны практикада қолдануды қажет етеді. Білім мен дағдының сапасы мен нәтижесінің көрсеткіші практика. Егер оқушы білімді практикада қолдана алмаса, бұл оның білімді үстірт қабылдағанынан, жете түсінбегенінен болады. Білімді практикада қолданудың оқу процесінде екі түрі жиі кездеседі. Бірінші –білімді жаңа материалды ұғыну үстінде қолдану, екіншісі – жаңа оқу міндеттерін шешу үстінде қолдану. Бұл кезде оқушы бұрын алған білімін жаңа мәселелерді шешуге байланыстырып, өздігінен әрекет жасай алады.

Білім мен дағды оқыту процесінде түрлі практикалық және лабораториялық жұмыстарда кеңінен қолданылады. Мұндай жағдайда оқушылар өздігінен бақылау, тәжірибе жасау, іздену әрекеттеріне негізделген жұмыстарды орындайды.

Оқушылардың білімі мен дағдысын тексеру, оны талдау және бағалау. Оқыту процесінде бұл жұмыс өз алдына дербес практикалық буын болып табылады және оқытудың әрбір кезеңінің құрамынан да орын алады.

Оқытудың білім алудағы жетістіктерін, табыстарын және мүмкіндіктерін талдап, айтып берудің және оны бағалаудың маңызы ерекше. Мұғалім мен оқушы үшін мұндай жұмыс, кибернетикалық тілмен айтқанда, кері байланыс болып табылады. Мұны мұғалім оқытудың әрбір кезеңінде: жаңа білімді қабылдау, оны ұғыну, бекіту, практикада қолдану кездерінде іске асырады. Сонымен қатар бұл жұмыс оқыту процесінің белгілі кезеңіндегі /тоқсан және жыл аяғында/ дербес буын ретінде де қолданылады.

Бағаны дұрыс қоюдың оқушылар үшін тәрбиелік маңызы ерекше: ол – оқуға деген стимул, мотив функцияларын атқаруы мүмкін.

Оқыту процесінің жоғарыда айтылған жеке буындарының маңызы мен орнын білумен қатар, олардың бір–бірімен өзара тығыз байланысты болатынын, біртұтас процесс екенін ұмытпау керек. Сондықтан оқушының білім мен дағдыны меңгеру жолын біртұтас процесс деп қараған жөн. Ол – қабылдау, түсіну, бекіту, қолдану сияқты өзара байланысты құрамнан тұрады.

15-лекция.

Тақырыбы: Педагогикалық процесте тәрбие беру.

Жоспары:

1. Тәрбие мақсатының әлеуметтік негіздері. Тәрбие мақсатының мәні.

2. Педагогика тарихындағы ой- тұжырымдардағы тәрбие мақсатының мәселесі.

3. Тәрбие және жеке тұлғаны әлеуметтендіру.

4. Қоғамдық мәдениеттің тәрбие кеңстігі ретінде қалыптасуы. Мектеп және сыныптағы тәрбие жүйесі.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. 
   Гамезо М. В. Домашенко И.А. Атлас по психологии: Учеб. Пособие для студентов пед. Ин- тов. М, 1986.
   
2. 
   Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию: Курс лекций. – М, 1996.
   
3. 
   Деятельность: теории, методология, проблемы.- М, 1990.
   
4. 
   Дидактика средней школы / ред. М.
   

Адамзат дамуының қай кезеңінде болмасын тәрбиенің тиімділігін жетілдіру ісі жүзеге асырылып келді. Бұл істі жүзеге асыру процесі әр бір қоғамдағы мемлекет қажеттігіне бағындырады. Өйткені мемлекет қажеттігінің орындалуы оның экономикалық күш – қуаты мен саясатына тәуелді екені белгілі. Олай болса тәрбие тиімділігінің ең басты шарты мемлекет мүмкіндігінен туындайтын қажеттікке сай тәрбиенің мақсатын нақты анықтау болып табылады.

Жалпы адамзаттық тұрғыдан қарағанда тәрбие мақсаты - әр бір тұлғаны әр жақты етіп тәрбиелеу. Адам – жер бетіндегі тірі организмнің жоғарғы сатысы, қоғамдық тарихи іс - әркеті мен мәдениет субъектісі, басқаша айтқанда іс - әрекеті мен қарым – қатынас иесі.

Егер тәрбие мақсатының қалай өзгеріп отырғанына көз жіберсек, тәрбие мақсатын белгілеудің қаншалықты маңызды екенін айқын байқауға болады. Тәрбие қоғамдық құбылыс, онсыз ешбір қоғамның өмірі ілгері дамуы мүмкін емес.

Педагогика ғылымы тәрбиенің мақсатын жеке адамды жан – жақты дамыту, әділетті қоғамды өз қолымен құратын және оны қорғай алатын етіп тәрбиелеу деп қарастырады. Тұлғаны жан – жақты жетілдіріп, дамыту деген ұғымды оқу мен жастардың практикалық еңбегінің тікелей байланысы, дененің және ақыл – ой дамуының бір тұтатығы деп түсіну керек.

Адам баласының жарқын болашағы толығымен жарқын болашағы толығымен жас ұрпақты тәрбиелеу ісіне тәуелді. Мектепте тәрбиенің басты міндеттері - теориялық білімді еңбекпен, өмірімен басланыстыра жүргізу, оқушыларды еңбек тәрбиесіне баулу, оларды политехникалық, экономикалық, экологиялық білімменқаруландыру, кәсіптік бағдар беруге тәрбиелеу. Олай болса, әрбір азамат тәрбиеге тікелей қатысы бар адамдар, ұйымдар мен мекемелер тәрбиенің мәніне, міндеттері мен мақсатын жете түсінуі қажет. Осыған орай, тәрбиенің негізгі мақсаттары: а) жастардың өмірге ғылыми – материалистік көзқарасын қалыптастыру; ә) тұлғаның рухани және дене қабілеттерін жан – жақты дамытып, эстетикалық талғамдары мен сезімдерін қоғамның талаптырына сай тәрбиелеу.

Дүниетаным дегеніміз адамның табиғат пен әлеуметтік ортаны түсінуін және онымен қарым – қатынасын, оның барлық іс - әрекеттерінің бағытын бейнелейтін көзқарастарының жүйесі. Ал дүниеге көзқарас дегеніміз дүниенің даму заңдылықтарын ғылым негізінде ашатын көзқарас.

Дүниеге ғылыми көзқарастағы адамдардың басты қасиеттері өзінің Отанына берілгендігінде жанқиярлықпен күресуге әзірлігінде. Мұндай көзқарас болмайынша, адам өз өмірінің мақсаттарын, халқымыздың жалпы күресіндегі өз орнын дұрыс түсіне алмайды.

Бастауыш мектепте білім және тәрбие алу барысында жас түлектердің ақыл – ойы дамиды, адамгершілік қасиеттері қалыптасады, ой еңбегіне төселеді, рухани өмір байлығын меңгереді, эстетикалық сезімі, талғамы артады. өмір жастарды осы заманғы ғылым мен халық шаруашылығының кеңінен өркендеу дәрежесіне қарай жан – жақты тәрбие міндеттерін талап етеді. Қоғмдық және мемлекеттік өмірдің түрлі салаларында белсенді етуге қабілетті, сана – сезімді және жоғары білімді адамдарды тәрбиелеп, даярлап шығаруды көздейді.

Мектеп реформасын жүзеге асырудың барысында оқу мен тәрбие жұмысының көптеген мәселелеріне түбегейлі өзгерістер енгізіп, қайта құру қажеттігі туды. Солардың бастыларының бірі, мұғалім мен оқушы, мектепбасшылары мен педагог арасындағы қарым – қатынас сипатының өзін бүтіндей өзгерту қажет.

Тәрбиенің жалпы мақсатын жүзеге асыру ең алдымен тәрбие бөліктерін байланыстырып шешуді талап етеді. Тәрбиенің құрамды бөліктері: ақыл – ой тәрбиесі, құлақ тәрбиесі, еңбек тәрбиесі, экономикалық және экологиялық тәрбие, эстетикалық ьжәне дене тәрбиесі т.б.

Тәрбиенің құрамды бөліктерінің бірлігі мен өзара байланысының нәтижелі болуы ең алдымен мұғалімнің шеберлігіне, жалпы дайындығына байланысты. Сондықтан ол өзін - өзі дамытып, барлық іскерлігі мен білімін баланың бойына қоғамда өмір сүру үшін және оның істерін басқару үшін қажетті адамгершілік қасиеттерді тәрбиелеуге және қалыптастыруға әр қашанда дайын болу қажет.

Адамның қоғамдық мәні дамудың қай жағдайда жүруіне байланысты қалыптасады. Адамның қоғамдық мәнінің қалыптасуында іс - әрекеттің сипаты маңызды рөл ойнайды. Тәрбие процесінде адамның қоғамдық мәнін қалыптастырудың қозғаушы күші деп саналатын бірқатар қарама – қайшылықтар тән. Олар: сыртқы және ішкі қарама – қайшылықтар.

Сыртқы қарама - қайшылықтар қоғамда объективті белгіленген ережелер мен баланы қоршаған адамдардың тәртібі арасындағы үйлеспеуден көрінеді. Сыртқы қарама – қайшылыққа оқушының өзіне қойылатын талап пен нақты тәртібінің арақатынасы жатады.

Тәрбие процесі адамның қоғамдық мәнінің әлеуметтік маңызды сапаларын қалыптастыруға, оның қоғамға, адамдарға, өзді - өзінің қатынастарын жасауға және олардың шеңберін кеңейтуге бағытталады. Тәрбиенің мәні - адамның қоғамдық мазмұнын әлеуметтендіріп, оның ұжыммен және қоғаммен пракикалық қатынастарының жүйесін құру. Өзінің табиғаты жағынан тәрбие ісі мынандай педагогикалық міндеттерді шешуді қамтиды:

1. Педагогикалық жағдайлардың, тәрбиелік әсерлердің нәтижесін талдау, жоспарлау, жұмысын реттеу.

2. Тәрбие процесінің жобасын құру және жүзеге асыру.

3. Тәрбиелік ықпалдарды реттеу және оларға түзетулер енгізу.

4. Қорытынды есепке алу және бақылау. Мұның мазмұны әдепкі берілгендермен салыстырып, қол жеткен нәтижені талдау, анықтау.

Тәрбие – бұл педагогикалық құбылыс. Педагогикалық құбылыстар мен процестер арасындағы байланыс заңдылық деп аталады.

Тәрбиенің заңдылықтары:

1. Тәрбие қоғам мұқтаждығына және жағдайына байланысты заңдылығы. Неғұрлым қоғамның әлеуметтік – экономикалық мүмкіншілігі өскелең өмір талабына сәйкес дамып отырса, соғұрлым жастардың келешегіне, адамгершілік қасиеттерінің қалып дамуына игі әсер етеді.

2. Тәрбие мен өзін - өзі тәрбиелеудің бірлігі заңдылығы. Оқушы тұлғасының дамуы мен қалыптасуында белсенділіктің рөлі зор. Белсенділіктің бірнеше түрлері бар. Олар: қарым – қатынас белсенділігі, таным белсенділігі және өзін - өзі тәрбиелеу белсенділігі.

3. Тәрбие іс - әрекетінің және қарым – қатынастың шешуші рөлі заңдылығы. Тәрбие, оқыту және білім беру іс - әрекетіне байланысты. Іс - әрекеттің мынандай түрлері бар. Олар: ойын, оқу, еңбек, спорт, көркемдік, қоғамдық – саяси іс - әрекеттері т.б. жатады.

4. Тәрбие процесінде оқушылардың жас және дербес ерекшеліктерін есепке алу заңдылығы. Жас ерекшеліктері мынандай жағдайда еске алынады:

а) оқу жоспарларын, оқу бағдарламаларын, оқулықтарды, оқу құралдарын

т.б. жасаған;

ә) ағзаның дене және психикалық дамуына байланысты;

б) оқу, тәрбие процесінде.

Жеке адамның дербес ерекшеліктері;

а) темперамент, оның типтері (сангвиник, флегматик, холерик, меланхолик) ;

ә) қабілет, оның түрлері: жалпы және арнайы қабілеттер.

Қабілет – адамның түрлі іс - әрекеттеріндегі мүмкіншілігі.

5. Педагогикалық процесте ұжым мен жеке адамның өзара байланысы заңдылығы. Оқушы тұлғасын қалыптастырудың негізгі көзі ұжым болады. Көрнекті педагогтар Н. К. Крупская, А.С. Макаренко, В.А Сухомлинский ұжымдық қатынастарды қалыптастырудың теориялық негіздерін жасады.

16лекция.

Тақырыбы: Оқу- тәрбие процесте тәрбиенің формалары мен әдістер жүйесі.

Жоспары:

1. Адамзаттық мәдениетті меңгеру тұлғаның жан- жақты дамуындағы жол ретінде.

2. Ойлау мәдениеті, еңбеке дайындық, тұлғаның политехникалық мәдениеті, өнегелік тәрбие, экологиялық, эстетикалық және физикалық мәдениет әлемдік мәдениетпен шығармашылық өзара әсер мүмкіндігін сипаттау, тұлғаның интегралды қасиеті ретінде.

3. Патриоттық құықтық тәрбие және саяси сананың, саяси ойлаудың қалыптасуы азаматтық тәрбие құрушылар ретінде.

1. 
   Ананьев Б.Г. О проблемах современного человекознания. – М, 1996.
   
2. 
   Асмолов А.Г. Психоолгия личности.- М, 1990.
   
3. 
   Бабанский Ю.К. Проблемы повышения эффективности педагогических исследований. М, 1982.
   
4. 
   Басов М. Я. Методика психологических наблюдений над детьми/ Избранные психологические произведения/ Под ред. В.Н. Мясищева и В.С. Мерлина. – М. 1975.
   
5. 
   Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возросте. М, 1971.
   

Еліміздің әлеуметтік – экономикалық дамуының жаңа құрылысын жүргізіп отырған шақта адамдардың құлықтық саналығын тәрбиелеу қоғам дамуының ең бір басты айқындаушы міндеті болып табылады. Осы міндетті жүзеге асыру жолдарын жаңаша қарастыру үшін ең алдымен адамның негізі немен аяқталатынын зерттеу керек.

Ғылыми, философиялық, психологиялық әдебиеттердегі құлықтық тәрбие жалпы тәрбиенің аса маңызды құрамды бөлігі екендігі айқындалған.

Шәкірттердің саналы тәртібі, пайымды мінезі туралы түсінігін қалыптастыру, оған сәйкес сезімін және сенімін тәрбиелеу тәрбиешінің мақсатқа бағыталған іс-әректіне құлық тәрбиесіне байланысты.

Тарихқа көз жіберсек, қоғамдық өмірдің дамуында адамзат бойында мінез – құлық негізгі құндылық болып келеді.

Құлық-қоғамдық дамудың жемісі ол қоғам өміріндегі өзгерістерге байланысты дамиды. Бірде-бір адамзат қоғамы құлық тәрбиесінің тәжірибесін пайдаланбай өмір сүрген емес.

Құлықтық тәрбие туралы ой-пікірлер VI ғасырдағы Орхон-Енисей жазуларынан басталып, Орта ғасыр ғұламалары мен (Әл-Фараби, Ж.Баласағұн , М.Қашғари, А.Иугенки т.б.) алтын орда дәуірі оқымыстылары (С.Сари, Қ.Жалаири, т.б.). XIV-XV ғасырда өмір сүрген ақын - жазушылар (Асанқайғы, Шалкиіз, Бұхар, Махамбет, Әсет т.б.) еңбектерінен көрініс табады. ¹ (8, 87-105 бет)

XIX ғасырдың II жартысында (Шоқан , Ыбырай, Абай) одан бертін келе ортамызға қайта оралған қазақтың ұлы зиялылары А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, М.Дулатов, С.Сейфулин т.б. бүгінгі күнге дейін жалғасып келеді.

Әбу-Насыр Әл-Фарабидің (850-950) “ Математикалық трактаттары” “Философиялық трактаттары”, “Логикалық трактаттары”, “Этикалық трактаттары” және т.б. шығармаларында адамзаттық игілікке, бақытқа, шаттық өмірге жету жолындағы ең негізгі компоненттер деп экономиканы, саясатты, мемлекеттік құрылысты, жанұяны және тәрбиені атаған .

Бұдан бірнеше ғасыр бұрын айтылған бір пікірдің біздің дәуірімізге де өз маңызын жоймай жеткені.

Жалпы, Фарабидің гуманистік идеялары әлемге кең тараған. Ол ақыл-ой мен білімнің биік мәнін , жоғары маңызын , халықтар арасындағы туысқандық пен достықты жырлайды. Оның “Бақытқа жету жолында барлық халық бір-біріне көмектесетін болса, жер беті түгелімен берекеге толады” деген қағидасы да тап бүгін өте өзекті мәселе.

Білім – ғылымының барлық салаларының негізін қамтитын орасан мол мұра қалдырды. Аристотельден кейінгі “Екінші ұстаз” атанды. Әлемнің негізгі тұрақтысы –адам. Адамның ақыл – ой парасаты ойдағыдай дамып жетілсе, дұрыс өсіп-өркендей алады. Қажетті дағдылар мен жақсы мінез-құлық адамды бақытқа кенелтеді. Жаман мінез – құлық бұл рухани дерт, жақсы мінез-құлық пен ақыл-ой басты қадір-қасиеттері қалыпты іс-әрекет үстінде ғана қалыптасады.

Қандай болсын әдіс, тәсіл (мақтау, бетіне басып ұялту, көзін жеткізу, көндіру )тәрбиешіден асқан имандылық, ізетті талап етеді, осылай ғана ол шәкірттерден шындықты, адамгершілікті, сыпайылықты, әділдікті талап ете алады. Сондықтан мұндай қасиеттерге ұстаздың өзі де ие болуға тиіс.

Жақсы мінез –құлық пен ақыл күші болып, екеуі біріккенде-бұлар адамгершілік қасиеттер болып табылады. Біз қасиеттер дегенде әрбір нәрсенің игілікті жағын айтамыз. Адам бойындағы мінез-құлық сапаларының абзалы да, оңбағаны да жүре-тұра пайда болады.

Адам басшылыққа алатын моральдық межелер мен принциптер жиыны тұлғаның құндылық бағдарында көрініп, оның моральдық санасын сипаттайды. Құлықтық сананың өзіндік мінез – құлық шеңберіне қатысты, қылықтарды таңдап алу мүмкіндігі болғандықтан адамдар қылығын бағытауға ғана қабілетті болады.

Құлықтық сезімдерге намыс, ар, ұят, абырой, мақтаныш, махаббат, өшпенділік, жек көру, қызғаныш, менмендік, өзімшілдік, атақ құмарлық т.б. жатады. Құлықтық сезім адамның түрлі жағдайларға өзіндік тұрғыда жауап беруі.

Өзінің әлеутеттік мазмұны жағынан олар қоғамдық болмысқа, өмірдің түрлі жағына субъективтік қатынас болып табылады. Мысалы, басқа адамға, өзінің - өзіне, жеке қоғамдық өмір құбылыстарына, толық алғанда қоғамға тағы с.с. қатынасы. Құлықтық сезімнің әлеуметтік сипаты болады, олардың көбі адамның моральдық бейнесін сипаттайтын, оның сапаларына сәйкес келетін құлықтық санаман бағаланады. Моральдық сезімдер түйсіктер, қабылдау, елестетулер, ойлар сияқты танымдық іс - әрекеттерден туындайды және адамның түрлі іс-әрекетімен тығыз байланысты.

Құлықтық сезімдер адамның бүкіл өмірінің іс- әрекеттерінің барлық түрлеріне ықпал жасайды, оның әлеуметтік, тынымдық және басқа белсенділіктерін қуаттандырады, тұлға оянуын күшейтеді.

Құлықтық қатынастар шеңберінде адамдар қылығының моральдық маңызы болатын себептері олар қоғамдық өмірге, қоғамдық құлықтың негізіне оң не теріс әсер етеді. Моральдық санада құлықтық құндылықтар адам башылыққа ала отырып лайықты әрекет жасайтын моральдық мұраттар, принциптер, межелер ретінде көрініс береді. Қайрымдылық пен зұлымдылық жөніндегі құлықтық талаптар мен түсініктерге сәйкес келетіндігі ретінде бұл әрекеттерге қоғам баға бареді. Бұл жағдайда адам қоғам алдында өзінің моральдық қалауы үшін жауап береді.

Құлықтық құндылықтар мұғалімінің, оқушылардың көз қарастары арқылы өтіп, құлықтың санасында қатысу мен мінез құлықтың жеке қабылданған межелерінде бекіп, олардың бүкіл іс-әрекеттерінің өн бойын алып жатады.

Құлықтық сезім, сана, сенім ұғымдары мен оны іс жүзіне асырудың арасында ұзақ жол жатыр. Мектеп тәжірибесінде кейбір оқушылар күнделікті талапты жақсы білгенімен, оны ісінде істей алмайтынын байқаймыз.

Халық өмірлік практикада ешбір тиым салусыз – ақ өз қалауынан адамгершілік мақсат – мүддеге сәйкес әдептілкті, әдеп сақтау жүйесін қалыптастырған. Әдеп сақтаудың әлеуметтік (қоғамдық) мәні зор.

Әдептілікті бұзған адамға кез – келген қоғам мүшесі (жасына, нәсіліне қарамай) өз пікірін айтуға, тиым салуға ерікті, өйткені әдеп сақтау - әлеуметтік дәстүр.

Әдеп сақтау – этикет, яғни мінез – құлық пен қарым – қатынастың қалыптасқан, халықтық ережесі. Ол ереже бұзылса, халықтық дәстүр де бұзылады, ұлттық намысқа нұқсан келеді. Әдеп сақтау ұлттық рәсімге, тәртіпке, ережеге амалсыз бағыну емес, сол заңдылықтарды құрметтеу, қастерлеу, атап айтқанда, адамгершілік борышты өтеу болып табылады. “Әдептілік - әдемілік” дейді халық. Әдептілік – имандылық, кішіпейілділік, көпшілік деген сөз.

Бастауыш мектепте әдеп сақтау дәстүрі оқушылар ережесімен, балалар ұйымдарының тәрбиелік жұмыстарымен байланыстырылады. Сынып жетекшісі “әдеп дегенді қалай түсінеміз”, “әдептілік деген не?”, “әдеп сақтау - адамгершілік”, т.б. тақырыптарда сынып сағатын өткізеді.

Әдеп сақтау жөнінде мектеп қабырғасында әсем безендірілген жарнамалар бала тәрбиесіне ерекше әсер етеді.

Әдептілік жөнінде мектепте арнайы апталық ұйымдастырып, оның соңын жалпы мектептік кешпен ұштастыру қызықты өтеді. Әдеп сақтау кешіне ата – аналар, ұстаздар, өнер адамдары, ақын – жазушылар қатыстырылады.

Адамгершілік – қоғамдық өмірдің тарихи - әлеуметтік заңдылықтарына сәйкес, адамдар арасындағы адамдық қарым – қатынастар жүйесін реттеп отыруға негіз болып табылатын, қауымдық, әулеттік, халықтық игі іс - әрекеттер, мінез – құлықтағы имандылық пен инабаттылықты, әдептілік қалыптарын көрсететін терең мәнді ұғым.

Үлкенді сыйлау – адамгершіліктің бір негізі. Қазақ халқының әлеуметтік өмірінде үлкенді сыйлау ұлттық дәстүрге айналған. Қазақ халқының ұлттық әдеп - салтында адамгершілік жоғары бағаланады. Адамдық қалыпты, әдепті сақтай алмаған адам “адагершіліктен” шыққан болып есептелінеді. Ертеде адамгершілік қалыпты сақтай алмаған адамдарды қадірлі адамдар, билер жөнге салып, жазасын тартқызып, тәрбиелеп отырған. Қазақтың ұлттық дәстүрі бойынша, үлкенді сыйлау, құрметтеу, оның кісілігін үйрену әрбір жастың парызы болып табылады.

Ғылыми педагогикалық – психологиялық әдебиеттерде құлықтық сенім негізінен, дүниеге, өмірге көзқарас тұрғысынан анықталады. Егер оқушыға осы пікірмен қарағанда, сенімі күшті болса, онда оның ісіне сенім билейді.

1. Имандылық тәрбиесі. Эстетикалық тәрбиелеудің мәні мен мазмұны.

2. Дене тәрбиесі жеке адамның жан- жақты дамуының құрамдас бөлігі.

3. Экологиялық тәрбие және оқушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастырудағы ролі.

1. 
   Маленкова Л.И. Воспитание в современной школе: Книга для учителя- воспитателя. М, 1999.
   
2. 
   Мудрик А.В. Социальная педагогика. М, 1999.
   
3. 
   Муканова Б.И.Педагогическое руководство формированием социальной активности подростков. Алма- Ата, 1990.
   
4. 
   Немов Р.С. Психология. Учеб. Пособие для студентов Высш. Пед. Учеб. Заведений. В. – Кн. Общие основы психологии.2- е изд. – М, 1995.
   

Эстетикалық тәрбие тұлғада әсемдік сезімін дамытады. Адам әсемдікті сезінуден, өз өмірін сұлулық заңымен құруға ұмтылады. Эстетикалық тәрбие адамгершілік, ақыл – ой, еңбек және дене тәрбиесімен тығыз байланысты.

“Эстетика” термині гректіњ “эстезис” – сезімталдыќ деген сµзінен шыќќан. Б±л сµзді алѓаш рет неміс µнертану ѓалымы Баумгартен ѓылыми атау ретінде енгізді.

Эстетика категориясыныњ ењ негізгісі – єдемілік, єсемдік категориясы. Єсемдік – б±л µмірдіњ µзі, б±л табиѓат жєне адам ќарым – ќатынасы мен оныњ ењбегініњ жемісі.

ТІ дене шыныќтыру баѓытындаѓы маќсаты дене саулыѓы жєне тєс с±лулыѓы тєрбиесі міндеттерінен туындайды. Олар:

1) Дене шыныќтыру, оќушыларды салауаттылыќќа даѓдыландыру, д±рыс µсуіне кµмектесу;

2) Спорт – дене тєрбиесі білімдерін мењгерту;

3) Ќозѓалыс даѓдылары мен біліктерін дамыту.

4) Ќозѓалыс сапасын дамыту (к‰ш, ептілік т.б.);

5) Адамгершілік ќасиеттерді тєрбиелеу (ерлік, т±раќтылыќ, тєртіп, ±жымшылдыќ);

6) Эстетикалыќ ќасиеттерді ќалыптастыру (дене т‰зулігі, ж‰ріс – т±рыс мєдениеті);

7) Дене шыныќтыру мен спортпен ‰немі айналысуды єдетке айналдыру;

8) Гигиеналыќ даѓды мен ептілікті ќалыптастыру.

Ќазіргі кезењде экологиялыќ апат ќаупініњ алдын алатын, жедел табиѓатты ќорѓау ж±мыстарын ж‰ргізу кµкейкесті проблемалардыњ бірі болып т±р.

Экологиялыќ ТІ негізі - табиѓатты ќорѓау ниеттерін тєрбие ж‰зінде іске асыру. Б±л істіњ кµзі адам µмірініњ бастауы – жер, су, ауа, ањ, µсімдік.

Қазіргі экономикалық және қоғамдық даму кезеңі тұлғаға жоғары талаптар қояды:

1)Еңбекті маңызды қоғамдық борыш ретінде бағалай білу;

2) Барлық жұмыс түрлерінің маңыздылығын тану, еңбекті және оның нәтижесін құрметтей білу;

3) Еңбекте үнемі белсенділік, жаңалық, шығармашылық таныту;

4) Ой – сана және дене күші деңгейіне қарай еңбек ету қажеттілігін іштей түсіну;

5) Еңбекті ғылыми ұйымдастыру принциптеріне сүйене жүргізу;

6) Еңбекке адам өмірінің негізгі қажеттігі ретінде қарым – қатынас жасау.

Еңбекке психологиялық дайындық ТІ жүйесінде қалыптасады, ол келесі міндеттер негізінде шешіледі:

1. 
   еңбек мақсаты мен міндеттерін түзету;
   
2. 
   еңбек мотивтерін тәрбиелеу;
   
3. 
   еңбек дағдылары мен біліктерін қалыптастыру.
   

Еңбек ТІ – нің белсенді бағыты сынып жетекшісінің өз жұмыс тәжірибесіне байланысты мектеп тәжірибесіне көптеген жаңа жұмыс формалары енуде. Олар: еңбек вахтасы, еңбек мерекесі, жасалынған заттар көрмесі, тазалық сақтау, гуманитарлық көмек, мектепті көгалдандыру, қолөнершілер сайысы, жақсылық жасау аптасы, көңілді ұсталар қаласы, еріктілер жұмысы, қамқоршылық көмек, ниеттілер көмегі, еңбек десанты, мектеп жөндеу бригадасы және басқалар.

1.Балалар ұжымы және оның даму кезеңдері.

2. Ұжымды қалыптастыру барысындағы оның жеке сатыларының( А.С.Макаренко) .

3. Балалар ұжымымен жұмыстар жүргізудегі мұғалімнің кәсіби маңызды қасиеттері.

1. 
   Гамезо М. В. Домашенко И.А. Атлас по психологии: Учеб. Пособие для студентов пед. Ин- тов. М, 1986.
   
2. 
   Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию: Курс лекций. – М, 1996.
   
3. 
   Деятельность: теории, методология, проблемы.- М, 1990.
   
4. 
   Дидактика средней школы / ред. М.
   

Ұжым және жеке адам проблемасы қазіргі заманның ең өзекті әлеуметтік проблемаларының бірі болғандықтан педагогика ғылымының да басты мәселесі болып отыр.

Педагогика оқушылар ұжымын ұйымдастыруды және тәрбиелеуді жан - жақты тәрбиенің теориясы мен практикасының негізгі, жетекші проблемалары ретінде қарайды.

Тәрбие теориясының негізгі бір принципі - "ұжымда ұжым үшін, ұжым арқлы тәрбиелеу" деп анықталған.

Тәрбиенің ең негізгі құралы мектеп ұжым, ол - ортақ мақсатпен, іс - әрекетпен, гуманистік қарым - қатынаспен және жоғары жауапкершілікпен біріккен балалар мен ересектердің одағы.

Тұлғаны ұжымда тәрбиелеу идеялары қоғамның даму заңдарына жауап береді. Ол заңдылықтар адамның шынқарыштап дамуының бірден — бір көзі — адамдар арасындағы өзара қатынастарды ұжым негізінде құру болады деген дұрыс ұғымға негізделген.

Ұжым проблемасын бірнеше қоғамдық ғылымдар зерттейді. Әлеуміттік ғылымдар саласында "ұжым" ұғымы ең бір маңызды категория болып есептеледі. Әлеуметтік психология адамдардың бір - бірімен қарым - қатынасының барысын анықтайды. Сонымен қатар педагогиканың негізгі категориясы — тәрбиленуші ұжым, ол ұжымның ерекше типі - өскелең ұрпақты тәрбиелеу болып табылады. Сондықтан ұжым және оның проблемасы, әлеуметтік, күрделі әрі маңызды проблема болған және болып келеді.

Оқушылар ұжымы - тәрбиенің шешуші факторы және біздің қоғам жағдайында бала өмірін ұйымдастырудың негізгі формасы. Жеке тұлғаның дамуы үшін ұжымда қолайлы жағдайдың болуы қажет.

Оқушылар ұжымы баланың өмірін, оқуын, еңбегін, жасампаздығын, күш - қуат мәдениетін, ойын ұйымдастырудың ең тимді құралы.

Ұжым проблемасын педагогика ғылымының қайраткерлері және халық ағарту органдарының озат өкілдері А.В.Луначарский, Н.К.Крупская, А.С.Макаренко, П.П.Блонский, С.Т.Шацкий, В.А.Сухомлинский аса зор көңіл аударып зерттеді.

• 
  А.В.Луначарский жаңа адамды қалыптастырудың негізгі жағдайы ұжым болады деді. Оның айтуынша, адамды тәрбиелеу, демек, ол, адам біздің заманымызда ұжымшыл, қоғамдық мүддені жеке басының мүддесінен жоғары санайтын болуы тиіс. Тұлға ұжым негізінде ғана дамиды.
  
• 
  Н.К.Крупская тұлғаның дамуы мен қалыптасу ортасы ұжым деп атады. Мектептегі қоғамдық ұйымдарға, олардағы балалардың қарым - қатынастарына үлкен мән берді. Балаларды ұжымда өмір сүре және жұмыс істей алатындай етіп тәрбиелеудің қажет екенін ескертті. Ол балалар қозғалысына байланысты бірсыпыра мәселелерді атап көрсетті. Олар: балалардың ұжымдық іс - әрекетінің формалары мен әдістері, өзін - өзі басқару және оны ұйымдастырудың әдістері т.б.
  
• 
  А.С.Макаренко ұжымда жеке адамды тәрбиелеудің бірізді педагогикалық теориясын жасады. Оның идеялары осы уақытқа дейін құндылығын сақтауда және іс - әрекеті, қарым - қатынас, дәстүр сияқты тәрбие проблемалары ұжым өмірінде шығармашылық дамудың негізі болды.
  

Оқушылар ұжымы үш кезеңнен өтеді. Ұжымның даму кезендерін айқындаған А.С.Макаренко. Ол балалар ұжымы дамуының мақсатына, іс - әрекеттің мазмұнына, тәртібіне, балалардың ара -қатынасы тәуелділігіне байланысты ажыратты.

Бірінші кезенде оқушылар ұжымы жеткіліксіз ұйымдастырылған топ. Сондықтан мұғалім сынып өмірін ұйымдастыру үшін жұмысты талап қоюдан бастайды. Талап іс - әрекетінің барысында орындалуға тиісті нақты міндеттер. Талап қою балаларды мінез - құлық нормасын үйрету, әлеуметтік тәжірибеге тарту. Бұл кезеңде балалар ұжымы сирек кездесетін құбылыс. Мұндай жағдайларда бастауыш сыныптарда және әр мектептен біріктірілген оқушылардың жоғары сыныптарында болуы мүмкін.

Бірінші кезең аяқталуы үшін мына мәселелерді еске алған жөн:

• 
  ұжымды нығайтуға бағытталған мақсаттарды анықтау;
  
• 
  ұжым іс - әрекетінің дамуы;
  

• 
  жеке адам арасындағы қарым - қатынас іскерлік және
  гуманистік қатынастардың пайда болуы;
  
• 
  барлық ұжым мүшелері қолдайтын белсенділер тобының
  бөлінуі;
  

А.С.Макаренко ұжымды нығайту үшін тәрбие жұмысын барлық ұжымды тәрбиелеуден бастау қажет дейді.

Екінші кезенде ұжым өзін - өзі басқаруға, яғни сынып жетекшісінің ұйымдастырушылық қызметінен тұрақты ұжым органдарыно көшеді. Сондықтан бұл кезеңде белсенді топпен жұмыс істеудің маңызы зор. Мысалы, жұмысты бірігіп жоспарлау, әр түрлі оқу, қоғамдық еңбек тапсырмаларын орындау, әрбір ұжым мүшелеріне көмектесу, іс - әрекеттерін бақылау т.б.

Мұғалімнің қызметі — коммуникативті, яғни балалармен байланыс жасау, ұжымның өмірі үшін оқушылардың ынтасын қуаттау жалпы міндеттерді орындауда барлық оқушылардың күш қуатын нығайту.

Ұжымның бұл даму кезеңінде параллельді ықпал жасау принципі қолданылады, яғни тұлғаға талап қою ұжым арқылы жүзеге асырылады.

Үшінші кезең - бұдан былай белсенді топтың және ұжым іс -әрекетінің дамуымен сипатталады, онда қоғамдық өмірдегі деректерді, құбылыстарды бағалауда қоғамдық (ұжымдық) пікір пайдаланылады. Бұл саты ұжымның өрлеу кезеңі. Ұжым өмірінде, оқушылар арасында жалпы істі бірлесіп орындаудың арқасында ұжымдық, гуманистік қатынастар дамиды, демек, ұжымда тілектестік, бір — біріне ілтипатты болу сияқты болымды қасиеттер пайда болады.

Ұжымды ұйымдастыруды неден бастау керек? Ұжым әлеуметтік жанды тұлға. Сондықтан А.С.Макаренко: "Дұрыс тәрбиелеудің бірден - бір жолы жеке адамды тәрбиелеу деп санамаймын, бүтін ұжымды тәрбиелеу деп санаймын. Өзім де 17 жасымнан мұғалім болдым, өзімде көпке дейін ең жақсысы — жеке оқушыны ұйымдастыру, соны төрбиелеу, екіншісін, үшіншісін, оныншысын тәрбиелеу, бәрі де тәрбиелі болған кезде олар жақсы ұжым болады деп ойладым. Ал кейін мен жеке оқушымен сөйлеспей-ақ бәріне айту керек, әрқайсысы амалсыз көпшілікпен ортақ әрекетте болатындай форма жасау керек деген қорытындыға келдім. Міне сонымен біз ұжымды тәрбиелейміз, оны шыңдаймыз, оны мықты етеміз, сонан кейін оның өзі үлкен тәрбиеші күш болып алады." — деп ұжымды ұйымдастыруды неден бастау қажеттігін түсіндірген.

Қандай болмасын ұжымды ұйымдастыру негізі оның мүшелерінің қоғамдық ортақ мақсатқа бағытталған ісі болады.

Ұжым құруды мақсат ете отырып балалар ісін ұйымдастыруда ең алдымен педагогикалық міндеттерді шешу керек: іс - әрекетті тывдау және сол істің мақсаты мен мазмұнына балаларды қызықтыру.

Оқушылар ұжымы іс - әрекеттің әртүрлі саласында қалыптасады.(еңбекте, ойында, оқуда т.б).

Талап қою ережелерінің педагогикалық негізі — талаптың бір — бірімен байланыстылығы, талап қоюға дайындық, алдын — ала ұжым ережелерін зерттеп білу, бірінші күннің зор шешуші рөлін түсіну, талап түсінікті, нанымды балалар орындай алатын, нақтылы, жігерлі түрде айтылуы, біртіндеп қиындатылуы, әр талаптың орындалу жолдары жәнесенімді, дәйекті болуы өзделінеді.

А.С.Макаренко талап қоюдыең алғашқы кездесуді жалпы оқушылар жиналысын бастаудың пайдалы,нәтижелі екенін көрсетті.

А.С.Макаренко: "Өз тәжірибесінде мен өзімнің тәрбиеленушілеріме толық кең түрде, ешқандай жеңілдіксіз талап қойып та отырдым және мүлтіксіз, айқын, тікелей, үзілді — кесілді талап қою педагогиканың дұрыс заңы болуға тиісті деп санаймын" деген.

Белсенділер тобын іріктеп алып жұмыс жүргізу мұғалім, мектеп талабын іске асырудың негізгі мақсаты, іс - әрекетті ұжымның өміріне пайдаланудың басты жолы болып есептеледі. А.С.Макаренко ұжымды тәрбиелеуде сол ұжымнан шыққан ең алдыңғы топ — мықты активтің рөліне үлкен мән берген, активті ол педагогтардың ең жақьш тірегі ретінде қараған.

Белсенділер дегеніміз балалар мекемесіндегі пайдалы және қажетті резерв, бұл ұжымдағы ұрпақтардың орнын басады, коллективтің стилін, бейнесі мен дәстүрін сақтайды. Өсіп келе жатқан актив қоғамдық жұмыста оқу бітіріп кеткен тәрбиелеушілердің орнын басады, сөйтіп мекеменің біртұтастығы қамтамасыз етіледі.

Қазіргі жағдайда педагогикалық ұжымның негізгі міндеттері қоғамның мектеп алдына қойып отырған әлеуметтік талаптарына байланысты күрделеніп отыр.

Педагогикалық ұжымның ең негізгі тәрбиелік міндеттеріне мыналар жатады:

• 
  оқушыларды қайта құру ісіне белсенді қатысуға, негізгі әлеуметтік
  қызметтерді жауапкершілікпен орындау үшін мақсаттылыққа
  тәрбиелеу; оқушылардың рухани қажеттілігін және творчестволық
  қабілеттерін, интеллектуальдық потенциалын айқындау және
  дамыту;
  
• 
  оқушыларды талаптылық пен инициативаға, іскерлік пен саналы
  тәртіптілікке тәрбиелеу;
  
• 
  ұжымды демократияландыру, гуманитарландыру, оқушылардың
  өзін - өзі басқару принциптерін жүзеге асыру.
  Педагогиклық ұжымның жоғарыдағы аталған міндеттері оқушылар
  

Оқушылардың өзін - өзі басқаруын дамыту, оқушылардың қоғамдық белсенділігін көтермелеу әрқашан мектептің өзекті міндеттерінің бірі болып келді.

Педагогика ғылымының теориясында оқушылардың өзін - өзі басқару проблемасы қоғамдық өзін - өзі басқарудың бір түрі ретінде қарастырылып, болашақ ұрпақты өмірге, еңбекке, қоғамдық жұмысқа дайындаудың маңызды жолы болып есептелінеді. Сонымен бірге өзін - өзі басқару проблемасы жайлы білім беретін мектеп жұмысының әртүрлі кезеңдерінде тұтас педагогикалық процесті жолға қоюдың неғұрлым сипатты ерекшеліктерін бейнелейтін өзіндік ерекшелікке ие болып отырды.
19-лекция.

Тақырыбы: Қазіргі мектептегі білім берудің мазмұны.

Жоспары:

1. Білім беру ұғымы. Білім беру мазмұнына түсінік беру.

2. Білім мазмұнының тарихи сипаты.

3. Білім мазмұнын қалыптастырудың негізгі теориясы.

1. 
   Гамезо М. В. Домашенко И.А. Атлас по психологии: Учеб. Пособие для студентов пед. Ин- тов. М, 1986.
   
2. 
   Гиппенрейтер Ю.Б. Введение в общую психологию: Курс лекций. – М, 1996.
   
3. 
   Деятельность: теории, методология, проблемы.- М, 1990.
   
4. 
   Дидактика средней школы / ред. М.
   

Ењбекті ѓылыми ±йымдастырудыњ жалпы идеясы педагогикалыќ ењбектіњ ерекшелігіне сєйкес µзгереді, жањартылады. Педагогикалыќ ењбек-б±л ењбек т‰рлерініњ бірі, м±ндай ењбекте м±ѓалім мен оќушылар бірлесіп єрекет жасайды. Сондыќтан материалдыќ µндіріс орындарында ќолданылатын ењбекті ѓылыми ±йымдастырудан (ЕЃ¦-НОТ) педагогикалыќ ењбекті ѓылыми ±йымдастырудыњ (ПЕЃ¦-НОПТ) айырмашылыѓы-б±л бірлесіп істейтін ж±мыстары нєтижелі болу ‰шін жаѓдай жасау керек. Біріншісі м±ѓалім, екіншісі-оќушы.

Педагогикалыќ ењбекті ѓылыми ±йымдастыру-б±л ынтымаќтастыќ педагогикасы негізінде м±ѓалім мен оќушылардыњ бірлесіп істейтін ж±мыстары нєтижелі болу ‰шін жаѓдай жасау. Ал ењбек-б±л наќты маќсатќа сєйкесті адамныњ іс-єрекеті. Іс-єрекетініњ бастысы дене, аќыл-ой ењбегі, материалдыќ жєне рухани ењбек, ойын, оќу т.б. Ењбек µндірілетін материалдыќ немесе рухани ќ±ндылыќпен байланысыты.

Педагогикалыќ ењбекті ѓылыми ±йымдастыру-б±л ќазіргі ѓылым мен озат практика жетістіктерініњ нєтижесінде негізделген ењбекті ±йымдастырудыњ жетілдіру процесі.

Н.К. Крупская м±ѓалім уаќытын ќалай саќтай білуі керек, ж±мыс іскерлігін ќалай жетілдіруі керек деген с±раќтарѓа жауап бере келіп, µте ќ±нды пікірлер айтты:

1.Ж±мысты істей білу-б±л µзіне наќты маќсат ќойып, оны жете т‰сіну, ќойѓан маќсатты орындауда µте тиімді ќ±ралдарды тањдап ала білу.

2.¤з уаќытыњды бµле біл, яѓни ж±мысты µнімді етіп істеуге, µзіњніњ ж±мыс ќабілеттілігіњді кµтеруге ‰йрету.

3.Ж±мысты істей білу-б±л µз к‰шіњді жєне басќалардыњ к‰шін, барлыќ ж±мыс жаѓдайын есепке алу, істіњ нєтижесін ќорытындылау.

4.Оќытылатын материалды жєне сабаќты ±йымдастырудыњ ењ тиімді єдістерін тањдап алу.

Оќыту мен тєрбие процесін д±рыс ±йымдастыру жєне жетілдіру, ењбек іс-єрекетінде уаќытты, к‰штерді, єдістер мен ќ±ралдарды барлыќ ќатысушылардыњ толыќ жєне тиімді пайдалануы-педагогикалыќ ±жымныњ тікелей міндеті. Б±л мєселелерді ењбек процесінде іске асыру интенсификациялау, ізгілендіру мен гуманитарландырудыњ диалектикалыќ ±штасуы жаѓдайында ѓана м‰мкіншілік алады. Демек, педагогикалыќ ењбекті ѓылыми ±йымдастыру – б±л интенсификациялау, ізгілендіру мен гуманитарландыру бірлігі.

Ќазіргі кезењде ќоѓам µмірініњ б‰кіл саласы ќайта ќ±ру жаѓдайында педагогикалыќ ењбекті ѓылыми ±йымдастыру мєселесіне ерекше назар аударылуда. Солардыњ ішінде басты мєселелердіњ бірі-м±ѓалім шыѓармашылыѓын дамыту дєрежесі.

Педагогикалыќ шыѓармашылыќ-б±л ѓылыми ізденудіњ нєтижесінде озат тєжірибені жасау, т±тас педагогикалыќ процесс проблемаларын шеберлікпен шешу, оларды педагогикалыќ ж±ртшылыќтыњ игілігіне айналдыру. Ал педагогикалыќ шеберлік дегеніміз оќыту мен тєрбие процесін шыѓармашылыќпен іске асыру.

Кµптеген мектептерде шыѓармашылыќ топтар ±йымдастырылып, олардыњ ж±мысы кењ µріс алуда. Педагогикалыќ ењбектіњ сапасын жєне µнімділігін арттыру маќсатымен шыѓармашылыќ топтар кейбір кµкейтесті проблемаларды іздестіріп, зерттейді. Мысалы: а) оќу уаќытын д±рыс пайдалануды зерттеу жєне талдау; є) м±ѓалім уаќытыныњ бюджеті; б) педагогикалыќ шеберлікті жетілдірудіњ жолдары мен тєсілдері; в) м±ѓалімдер мен оќушылар арасындаѓы жылы ќамќорлыќ, ќарым-ќатынас, ынтымаќтастыќ, шыѓармашылыќ, ізденушілік т.б.

Халыќќа білім беру ж‰йесінде озат оќу-тєрбие мекемелерініњ іс-тєжірибесі ењбекті ѓылыми ±йымдастырудыњ мынадай негізгі баѓыттарын аныќтап ж‰зеге асыруды:

1.Мектептіњ жєне басќа да оќу орындарыныњ жоспарлау жєне есепке алу ж±мыстарын жетілдіру.

2.Мектеп басшыларыныњ міндеттерін д±рыс бµлу. Мысалы, мектеп директорыныњ міндетіне педагогикалыќ ±жымѓа басшылыќ ету, кадрларды іріктеп алу, д±рыс орналастыру жєне тєрбиелеу, сыныптан жєне мектептен тыс ж±мыстарды баќылауды іске асыру, озат педагогикалыќ тєжірибе, кєсіптік баѓдар беру ж±мысы, оќушылардыњ µзін-µзі басќаруды, ата-аналармен, ж±рытшылыќпен ж±мыс істеу техникасын ќорѓау мєселелерін де ќамтамасыз етеді. Б±л ж±мыстарды демократиялыќ жєне жариялылыќ принципі негізінде басќарады.

Мектептіњ оќу ісін мењгерушілері мамандыќтарына сєйкес бастауыш жєне жоѓары сыныптар бойынша µзара міндеттерін бµліседі. Б±лардыњ міндеттерінде оќу ж±мысы, єр т‰рлі пєндер бойынша єдістемелік бірлестіктерініњ, проблемалыќ топтардыњ, пєндік ‰йірме ж±мыстары жатады. Оќу ісін мењгерушілер тєрбие ж±мыстарына да ќатысады.

Тєрбие ісін ±йымдастырушы мектепішілік жєне сыныптан, мектептен тыс тєрбие ж±мыстарыныњ барлыѓына басшылыќ жасайды. Єсіресе сынып жетекшілерімен бірлесіп ата-аналары мµлтек аудандарда т±ратын оќушылармен єр т‰рлі тєрбие ж±мыстарын ±йымдастыруѓа басшылыќ етеді, нєтижесін есепке алып отырады.

3.Жиналыстардыњ, мєслихаттардыњ, басќа да кµпшілік шаралардыњ санын жєне ±заќтыѓын ќатањ белгілеу. Мектепте тєрбие ж±мысыныњ т‰рлері ±жым м‰шелеріне белгілі наќты кестемен µткізілуі ќажет.

4.Педагог кадрлардыњ ѓылыми-теориялыќ білімін кµтеру.

5.Озат педагогикалыќ тєжірибені зерттеу, жинаќтау тарату жєне ќазіргі ѓылым мен практиканыњ жетістіктерін оќу-тєрбие процесіне енгізу.

6.Педагог кадрлардыњ демалыс жєне ењбек жаѓдайын барынша жаќсарту.

Мектептерде оќытудыњ кабинеттік ж‰йесін, техникалыќ жєне аудивизуальды ќ±ралдарды кењінен пайдалану м‰мкіншіліктері педагогикалыќ ењбекті ѓылыми ±йымдастырудыњ басты шарттарыныњ бірі.

Сонымен, халыќќа білім беру ж‰йесіне ењбекті ѓылыми ±йымдастыруды кењінен енгізудіњ барынша м‰мкіншілігі жєне ќажеттілігі арта бермек.

1.Оқыту процесі педагогикалық процестің бір саласы.

2. Қоғам талабына сай оқыту, білімді гуманизациялау. Оқыту жүйелілік білім алудың құралы ретінде.

3. Оқытудағы педагогикалық процесс қасиеттерінің мәнді сипаты.

1. 
   Маленкова Л.И. Воспитание в современной школе: Книга для учителя- воспитателя. М, 1999.
   
2. 
   Мудрик А.В. Социальная педагогика. М, 1999.
   
3. 
   Муканова Б.И.Педагогическое руководство формированием социальной активности подростков. Алма- Ата, 1990.
   
4. 
   Немов Р.С. Психология. Учеб. Пособие для студентов Высш. Пед. Учеб. Заведений. В. – Кн. Общие основы психологии.2- е изд. – М, 1995.
   

Қоғамның даму тарихында жас ұрпақты оқытудың ұйымдастыру тәсілдері де өзгеріп тұрады. Оқыту жұмысын ұйымдастырудың тарихында, оның негізінен үш түрлі формасы қалыптасқан: жеке –дара, топтық және сынып–сабақтық жүйе.

Жекелеп оқыту жүйесі көне орта ғасырларда пайдаланылды. Мұғалім жеке оқушының орындаған жаттығу жұмыстарын тексеріп, мәтінді оқытып тыңдайтын, қалай оқу керектігін көрсететін, үй тапсырмаларын орындау амалдарын түсіндіретін, музыкалық құралдармен пайдалануды үйрететін. Дене шынықтыру тәрбиесінен жарыс және бәсеке жұмыстарын ұйымдастыратын, жеке не бірнеше оқушымен әңгіме жүргізу әдістерін де қолданатын.

Бұрын қазақ еліндегі молдалардың балаларды оқытуы да осы орта ғасырлық оқу жүйесіне өте ұқсас еді. Әр жастағы балалар молданың алдында жүгініп отырып, әр кітаптан оқыған.

Жаңа дәуірде Англияда оқытудың “белл – ланкастер” жүйесі тарады.”Сатылы” немесе “өзара оқыту” түрінің ерекшелігі: бір оқу жылында жас шамалары, білім дәрежелері әр түрлі, құрамы тұрақты емес оқушыларды жылдың қай мезгілінде болмасын оқуға қабылдап отырған. 200–300 немесе 600–ден астам оқушыны мұғалім сатылап оқытуды ұйымдастырған, түске дейін ересектерді оқытса, түстен кейін олар өз кезегінде жасы кіші оқушыларға өздерінің мұғалімнен алған білімдерін үйретіп отырған.

Америка Құрама Штаттарында XX ғ. Басында “дальтон – жоспар” оқу формасы тұңғыш рет қолданылды. Бұл жүйенің ерекшелігі- оқу формасы тұңғыш рет қолданылды. Бұл жүйенің ерекшелігі-оқу жеке дара, әрбір оқушының өз күшімен, белгілі бір бағдарламаларды бөлшектеп оқытуды ұсынды. Мұндай оқытуды ұйымдастыруда мұғалімнің басшылық рөлі төмен болды.

Кеңес мектебінің алғашқы жылдарында оқу ісінде балалардың бірлесіп атқаратын жұмысы ретінде бригадалық зертханалық әдіс жүйесі ұсынылды. Бұл әдіс бойынша, оқу сыныптары 3–4 топқа бөлінеді. Әр топты басқаратын бригадирлер (жақсы оқитындары және ұйымдастыруға қабілетті балалар) белгіленді. Бригадирлер өз тобындағы оқушылардың орындаған тапсырмаларын жинақтап, мұғалімге бригада мұғалімге бригада атынан жауап берді. Бригадирдің жауабына қарай,бригадаға оқушылар білімінің бағасы қойылды. Мұндай жағдайда оқушының жеке басының ерекшелігімен санасушылық болмады. Мұғалім тек консультант есебінде ғана жұмыс атқарды.

Оқытудың кең таралған сынып–сабақ жүйесінің негізін қалаған Ян Амос Коменский болды. Ол өзінен бұрын өткен және ағымдағы педагогикалық тәжірибелерді зерттеп , оқу ісін жүйелі ұйымдыыыыастыруды ұсынды.

1. 
   Оқушыларды сыныпқа жас шамалары мен таным қабілеттері бойынша топтастыру.
   
2. 
   Сыныптағы оқушылар құрамының әр кезде тұрақты болуы.
   
3. 
   Жеке пәндерді тұрақты оқу кестелері арқылы алмакезек оқыту.
   
4. 
   Оқытуды оқу жоспарына, оқу бағдарлмалары және оқулықтарға негіздеу.
   
5. 
   Оқытуды жылдың тұраааақтыыыыыы бір мезгілінде бастап , аяқтау.
   
6. 
   Оқытуды ұйымдастыру тек мұғалімнің басшылығымен жүргізілуі.
   

Неміс педагогы И.Ф.Гербарт сабақтың негізгі төрт кезеңін ұсынады. Мұғалімнің оқу материалын мазмұндау кезеңі, жаңа материалды өткен материалмен байланыстыру кезеңі, сабақты жаттығу әдісімен жүргізу кезеңі және қысқаша қорытынды жасау кезеңі.

Сынып – сабақ формасы оқыту жұмысын ұйымдастырудың негізгі формасы ретінде күні бүгінге дейін өзінің маңызын жойған жоқ. Себебі, ол ң алдымен мұғалімге оқытатын пәннің мазмұнын жүйелі түрде баяндауына мүмкіндік береді. Сондай–ақ, сабақ баланың оқу әрекетінің сыныптан тыс және үйдегі түрлеріне де бағыт–бағдар беріп, жетекшілік рөлін атқарады.

Сабақ – оқыту жұмысын ұйымдастырудың басты формасы болғандықтан, ендігі жерде оның атқаратын қызметі мен оқыту процесінде алатын орны ерекше болды. Сабақта, оқушыларға білім берумен қатар, олардың рухани – адамгершілік қасиеттері мен ақыл–ой қабілеттерін дамыту мақсаттары көзделеді.

Сабақ – күрделі психологиялық және дидактикалық процесс, онда оқушылармен педагогикалық қарым–қатынас жасау және тәрбиелеу міндеттері іске асырылады.

1. Сабақтың мақсаты айқын, мазмұны, жоспары және оның құрылымы алдын – ала белгілі болуы тиіс.

2. Сабақ оқыту принциптерінің ережелері мен талаптарына сәйкес болуы қажет.

3. Сабақтың ғылыми мазмұны оқушылардың жас және дара ерекшеліктеріне сай ұғынымды, түсінікті болуы керек. Сондай–ақ сабақта оқушылардың бойына біліктер мен дағдыларды қалыптастыру міндеті жүзеге асырылуы тиіс.

4. Сабақта мазмұны оқытатын пәннің бағдарламасына сәйкес болуы және әрбір сабақ басқа сабақтар жүйесінің буыны болуы міндетті нәрсе.

5. Сабақта оқушылардың білімге ынтасы мен қызығуын арттыру үшін сабақтың құрылымы мен әдістерін түрлендіріп, көрнекі және техникалық құралдарды, түрлі ойындарды тиімді қолдану керек. “Баланың ынтасын арттыру үшін оқытылатын нәрседе бір жаңалық болуы керек”–деп Ж.Аймауытов жайдан– жай айтпағанын ескеру керек.

6. Сабақта оқушылардың белсенділігін арттыру үшін проблемелық міндеттер мен тапсырмаларды орындауға басшылық ету қажет.

7. Сабақтың сапасын жақсарту үшін мұғалім оқушылармен қарым–қатынас жасау шеберлігін арттырып отыруы керек. Педагогикалық қарым–қатынас мұғалімге оқушылармен рухани байланыс жасауға мүмкіндік береді. Білім арқылы қарым–қатынас жасау және қарым –қатынас арқылы білім алу керек деген қағиданы іске асыру пайдалы.

8. Сабақта, оқушыларға білім берумен қатар, оларды өздігінен білім алудың әдіс–тәсілдеріне үйрету міндет.

9. Сабақта оқытудың білім беру, тәрбиелеу және дамыту қызметін біртұтастық принципке сай жүргізуі тиіс.

10. Сабақтың дидиактикалық құрылымы немесе кезеңдері бірізділікте, бір–бірімен өзара байланыста, бірін–бірі толықтырып тұрылуы қажет.

11. Сабаққа дайындалу және оны өткізу барысында мұғалімнің сыныптағы, мектептегі нақтылы жағдайды (оқу кабинетінің жабдықталуы, оқу – техникалық, көрнекілік құралдарының нақты қолда болуы, тұрғылықты жердегі табиғат, өндіріс ресурстарын пайдалану т.с.с) ескеріп отыруы шарт.

И.Н.Казанцев бойынша:

1. Алғашқы сабақ –әр пәннен оқу жылының басында өтетін сабақтар.

2. Кіріспе сабақ – бағдарламаның күрделі тараулары мен тақырыптарынан өтетін бірінші сабақ.

3. Жаңа білімді меңгеру сабағы–жаңа оқу материалы өтетін сабақ.

4. Пысықтау сабағы–өткен оқу материалын пысықтау сабағы.

5. Жаттығу сабағы–оқушылардың білімі мен дағдысын жаттықтыру сабағы.

6. Тәжірибелі сабақ–оқушылардың алған білімін өмірде қолдану жолдарын көрсететін сабақтар.

7. Қайталау –қорыту сабағы–өткен күрделі тараулар мен тақырыптарды қайталау –қорыту сабақтары.

8. Тексеру сабағы –оқушылардың білімін тексеретін сабақтар.

9. Білім сапасын бағалау сабағы–оқушылардың алған білімін бағалау сабақтары.

10. Қорытынды сабақ–оқу жылының ақырында әр пәннің жылдық курсын қорыту сабақтары.

С.В. Иванов бойынша:

1. 
   Кіріспе сабақтар.
   
2. 
   Оқу материалымен алғашқы рет танысу сабағы.
   
3. 
   Жаңа білімді меңгеру сабағы.
   
4. 
   Меңгерген білімді тәжірибеде қолдану сабағы.
   
5. 
   Дағдылану сабағы.
   
6. 
   Қайталау, пысықтау және қорыту сабақтары.
   
7. 
   Бақылау сабағы.
   

1. 
   Аралас сабақтар.
   
2. 
   Жаңа оқу материалымен танысу сабағы.
   
3. 
   Пысықтау сабағы.
   
4. 
   Қайталап жинақтау, қорыту сабағы.
   
5. 
   Оқушылардың білімі мен дағдысын жаттықтыру сабағы.
   

1. 
   Жаңа оқу материалын мазмұндау сабағы.
   
2. 
   Жаттығу сабағы.
   
3. 
   Қорыту сабағы.
   
4. 
   Қайталау, білім сынау сабағы.
   
5. 
   Аралас сабақ.
   

1. 
   Кіріспе сабағы.
   
2. 
   Жаңа білімді хабарлау сабағы.
   
3. 
   Білімді, білікті және дағдыны бекіту сабағы.
   
4. 
   Жаттығу және тәжірибе сабақтары.
   
5. 
   Зертханалық сабақ.
   
6. 
   Қайталау –қорыту сабағы.
   
7. 
   Оқушылардың білімдерін, біліктіліктері мен дағдыларын тексеру және бақылау сабағы.
   
8. 
   Аралас сабақ.
   
9. 
   Өздігінен білім алу сабағы.
   

Сол секілді мұғалім өткен оқу материалын оқушылардың есіне салу қайталау мақсатын көздесе, ол “Қайталау–қорыту сабағы” деп аталады.

Ал сабақтың “Аралас сабақ” түрі оның құрылымына байланысты болып келеді.

Мұғалім сабақтар жүйесінде дидактикалық бірнеше мақсаттарды жүзеге асырады. Демек, оқушыларға жаңа білім береді, оны өмірде, практикада пайдалану жолын үйретеді, өткен оқу материалын қайталап қорытады, сонымен бірге оқушылардың білім көлемі мен сапасын сынап, оны бағалайды. Мұндай жағдайда көпшілік сабақ оның бірнеше элементтері (кезеңдері) арқылы аралас өтеді. Міне, осындай сабақ түрі “Аралас сабақ” деп аталады.

3. Сонымен сабақ құрылымы деп сабақтың барысында (45 минут) оның құрамды бөліктерінің, кезеңдерінің бір бірімен ұштасып, белгілі тәртіппен жүзеге асырылуын айтады. Олар мынадай болып келеді:

1. 
   Сабақты ұйымдастыру бөлімі (сабақтың тақырыбын белгілеп, оның мақсат, міндеттерін тұжырымдау).
   
2. 
   Сабақта үй тапсырмасын тексеру.
   
3. 
   Жаңа білімді немесе оқу материалын баяндау, түсіндіру.
   
4. 
   Жаңа білімді пысықтау, бекіту (ауызша, жазбаша жаттығулар жасау, тәжірибелік және зертханалық жұмыстар жүргізу).
   
5. 
   Қорытындылу (оқушылар білімін бағалау), сабақтың аяқталуы.
   
6. 
   Үйге тапсырма беру, оны түсіндіру.
   

10. Сабақта оқушылардың жеке дара, топтық және ұжымдық танымдық іс–әрекеттері. Мұғалім сабақты пысықтау, бекіту және соған орай оқушылармен практикалық жұмыстарды орындау барысында олардың белсенділігін оятуы тиіс. Әсіресе, оқушылардың қабілетімен қатаң санасып отыруы керек. Сондықтан, олармен жеке дара немесе топтық және ұжымдық әрі фронталдық жұмыс түрлерін ұйымдастырады. Оқыту процесі – мұғалімнің бір мезгілде барлық оқушыларды бірыңғай оқытуы болғанымен де, негізінен ол оқушының жеке дара жұмысының түрі. Себебі, әрбір оқушы оны өзінің шама– шарқысы, дайындық жағдайына байланысты өзінше қабылдап, меңгереді. Соған орай жеке дара жұмыс әр оқушының өз бетімен жұмыс істеуге, білімді саналықпен ұғынуға дағдыландырады, оларды қоршаған ортадағы құбылыстардың заңдылықтарын оқып білуге ықыласын тудырады, ойлау белсенділігін арттырады.Оқушылардың жеке дара жұмыс түрлері: а) Оқулықпен жұмыс істеу. є)Практикалық жұмысы: ауызша, жазбаша жұмыстары (есеп шығару, шығарма жазу, диалог құру т.б.). б) Мұғалімнің тапсырмасы бойынша әр түрлі лабароториялық тәжірибелерді орындау.