Бірақ ұзақ жолдан қалжырап келсек те, ұйқтай ал- мадық. Иван маған: «сен ұйқта» —дейді, оған менің айтарым да сол.
Иванның әке-шешесі соғыстың алдында өліп, төрт бала жетім қалып еді. Олардың ең үлкені осы Иван, онан кейінгілер: Мария, Галя, Миша. Бәрі де едел- жедел туған балалар. Иван Прокопьевич Гаман он жеті-он сегіздердегі талдырмаш қана, көмірдей қара шашты аққұба жігіт. Оны сөйлегенде болмаса украиндық жігіт деп ойлау қиын. Өзі кебінесе татар жігіттеріне ұқсас. Иван бас- қыншылыққа ұшырағаннан бастап, комсомол билетін төс қалтасынан тастамай, астыртын жұмысңа белсене араласты. Қайда жүрсе де жас бауырларына кезінің қырын салып, оларды есінен екі елі шығарған жоқ. Өзі бір селода астыртын ұйымның тапсырмасымен жұмыс істеп жүрсе, шиеттей бауырларын екінші бір селоға апарып паналатты. Сөйтіп, ол партизан отряды алғаш- қы құрылғанда екі қарындасымен отрядқа келген бо- латын. Орманға кірген соң серігім көңілсізденіп, толқып күрсіне берді. Бір кезде басын көтеріп алды да:
Эх, «Көк» орман... «Көк» орман!.. Талай адамга пана бола білгенде менің Мишама, қаршадай Мишама қорган бола алмаганың қалай?! Кішкентай ғана Ми- шамның адал жанына қалайша пана бола алмадың екен?! Жан ұшырып саған келгенде бір бұтаңа жасы- рынып, жендеттердің қанды қолынан құтылам деп ой- лады ғой ол!..— деп екі қолымен бетін басып, етпеті- нен жата қалып, өксіп-өксіп жылап жіберді.
Ваня, мұның не? Ер адам жылай ма екен?
ң0й! — дедім мен оған жаным ашып. Бірақ Иван егі- тііп ұзаң жылады. Мен оның басынан сипап, шамам келгенше жұбатуға тырыстым. Ваня, жылағанмен енді қайтып Миша келер ме? Соғыс болған соң, өлім-жітімсіз болмайды ғой. Кім бі- леді... Менің де ағаларым, інілерім бар еді. Мына қан соқта сұрапыл соғыста олар да қаза тапты ма?.. Ңазір ол туралы ойлап жасымайық! Әрине, өлім-жітім бола- ды. Бірақ, фашизмнің қандыбалақтары бәрімізді бір- дей қыра алмайды. Жаудан кек алып, ұлы жеңісті тез- детуге үлес қосуға тиіспіз біз. Отан бізге жау тылында да бел шешпей күресіп жүрген батыр ұлдарымыз бар деп сенеді. Сол сенімді біздің аңтауымыз керек! — де- генімде, Иван басын көтеріп алды. Сол кезде ашынған жігіттің ұшқынды қоңыр көзі жастан арылып, алдына бір рота неміс солдаттары келе қалса, соларға тұра ұмтылатындай боп көрінді.
Вася, өзімнің Мишам үшін ғана жыламаймын. Өз халқымның тағдыры үшін, менің Мишам сияқты апатқа ұшыраған сәби балалар мен бойынан қайрат кеткен қарттар үшін қайғырамын. Ңару ұстауға жа- райтын адамдар,— ер, әйел демей жаумен күресіп, кек алатынын білемін,— деді Иван бір кезде орнынан тұрып.
