Иллюстрациялы материалдар

5. 
   Әдебиет:
   

2. 
   Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология.- М.: МИА, 2001.- 734 б.
   
3. 
   Внутрибольничные инфекции // Под ред. Р.П. Венцелла - М.:Медицина, 1990.- 656 б.
   
4. 
   Д. Саттон, А. Фотергилл, М. Ринальди. Определитель патогенных и условно-патогенных грибов. - Изд. Мир.-2001. 470 б.
   
5. 
   Маянский А.Н. Микробиология для врачей. – Нижний Новгород: Издательство Нижегородской государственной медицинской академии, 1999. — 400 б.
   
6. 
   Тец В.В. Справочник по клинической микробиологии – СП Стройлеспечать. –1994.–224 б.
   

1. Борисов Л.Б., Козьмин-Соколов Б.В., Фрейдлин И.С. Руководство к лабораторным занятиям по медицинской микробиологии, вирусологии, иммунологии. - М.: Медицина, 1993.

2. 
   Н. Красильников А II. Справочник по антисептике. - Минск. – Выс. шк.- 1995.-367 б.
   
3. 
   Галактионов В.Т. Иммунология. - М. - Изд. "РИЦ МДК". - 2000. -487
   
4. 
   Воробьев А.А. "Микробиология, иммунология" М.: МИА,2002
   
5. 
   Коротяев А.И, Бабичев С.Л. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология. - СПб.: Спец. лит, 2000.- 591 б.
   
6. 
   Медицинская микробиология / Гл. ред. В.И. Покровский, O.K. Поздеев. - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 1998, 2001, 2006. — 1200 б.
   
7. 
   Тец В.В. Руководство к практическим занятиям по медицинской микробиологии, вирусологии и иммунологии – М.:Медицина, 2002. - 352 б.
   
8. 
   Компьютерная программа "Диаморф" - "Медицинская микробиология" - атлас-руководство по бактериологии микологии, протозоологии и вирусологии под редакцией акад. проф. Воробьева А.А.
   
9. 
   Определитель бактерий Берджи / Под ред. Д. Хоулта, Н. Крига, П. Снитаи др.// М.: Мир, 1997. - В 2 томах.
   
10. 
    Методические указания, составленные сотрудниками кафедры. 2009 ж.
    

6. 
   Қорытынды сұрақтары (кері байланысы)
   

1. 
   Объекттер, материалдары және зерттеу әдістері?
   
2. 
   Ауаның микробтық залалдануын зерттеу?
   
3. 
   Сыртқы орта объекттерінің микробтық залалдануын?
   
4. 
   Бактериалогиялық бақылауға жататын объекттердің тізімі?
   

№ 6

Оппортунистік инфекцияның қоздырғыштары қатаң ағзаның анықталған тропизмі болмайды, соған орай бір түрдің әртүрлі нозологиялық формаларды шақыра алады (бронхит, менингит, пилонефрит және т.б.) өз кезегімен бір нозологиялық формадағы ауру (пневмония, остеомиелит, сепсис және т.б.). кез келген шартты патогенді микроорганизмдерді шақыра алады.

Оппортунистік инфекция микроорганизмдердің ассоциациясын жиі шақырады. Аралас немесе микст-инфекция, бір уақытта таралады, көбінесе жалғастырушы асқынулар адамда бірнеше қоздырғыш түрінде таралады. Оппортунистік инфекцияларда клиникалық көрініс аз қамтылған. Ол көп мөлшерде локолизациялық зақымдалуға тәуелді. Бұл инфекцияларға созылмалы ағым лайық. Сақтауы негізінде иммунды тапшылық жатады, тағы да нұсқалық немесе түрлік құрылымның ауру ағымының қоздырғышы. Бұл факторлар оппортунисттік инфекциялардың қалыптасуыны, септикопиемияның таралуын қадағалайды.

Оппортунистік инфекциялардың ерекшелігіне емнің күрделілігі жатады, антимикробты препарттарға тұрақты қоздырғыштардың қатысуымен жүруі, факторлардың белсенділігінің арнайы емес қорғаныштық жетіспеушілігі, оған қоса әлсіз иммундық ағзада аурудың антигенді қоздырғышқа жауабы. Оппортунистік инфекциялардың басты емдеу принциптеріне микробоциттік әсер және иммунды стимульдеуші терапияда препараттарды бірігуі арқылы қолданылады. Сонымен бірге, оппотунисттік инфекция аурудан , облигатты патогенді микроорганизмдерді шақыруын, мұндай эпидемиологиялық ерекшеліктермен ауруханалық стационарда кеңінен таралуымен, эндогенді инфекциялардың жиі кездесуімен ерекшеленеді.

Оппортунистік инфекциялар диагностикасында микробиологиялық зерттеу әдісі шешуші болып табылады. Олардың міндеттеріне аурудың иммунологиялық статусының анықтамасы, қоздырғыштың берілу факторы және шығу тарихы жатады.

Бактериемия және сепсистің диагностикасы. Қанның микробиологиялық зерттеулері ауру кезінде өндіріледі. Микробтардың қанға енуіне байланысты. Адам қаны қалыпты жағдайда стерильді. Қан ағымында микроб әртүрлі манипуляция, асқынулар, сепсис, бактериемия, бактериальды шок дамыған кездінде түседі. Қанды микробтардың құрылысына қарап зерттеуде, ауруға ұзақ уақыт анықталмаған қызба жүргізу керек, әсіресе иммунореактивтілігі төмен адамдарда.

Септицемия және бактериемия микробтардың барлық тәжірибелік түрлерін шақыруы мүмкін – патогендер және ШПМ.

Зерттеу үшін қанды антибактериальды терапия басталуынан бұрын немесе арнайы уақыт 18-10сағат бойы дәрілік препаратты ағзадан шығарғаннан кейін соңғы нәтижесін алу қажет. Егер қан егу антибактериальді терапия кезінде жүзеге асса, тамақтану ортасына зат қосу тағайындалады, дәрілік препараттардың нейтральды әсері. Пенициллиндітерапия кезінде

бұл мақсатпен пеницилазаны цефалосропинді қолдану кезінде – цефалоспориназаны, тетрациклиндерде магний ионнының онтогонисі тетрациклин болып табылады.

Сепсистің этиологиялық көрінісі біртекті немесе жақын. Сол үшін сепсистің диагностикасында ерекше белгілі бір тактикада химиотерапияда микробиологиялық зерттеу маңызды роль атқарады.

Бактериоскопиялық әдіс қолданылмайды. Тек арнайы жағдайларда қолданылады. Микроскопия қанның қан тамшыларында, мысалы менингококтық сепсисте қолданылады.

Бактериологиялық зерттеу диагностикада негізгі әдіс болып табылады. Бұл қан гемакультурасы арқылы бөліп алуымен, ал септикопиемия кезінде қосымша диагноз қою үшін біріншілік бөліп алу ,немесе екіншілік локальды инфекция ошағы арқылы жүзеге асады.

Серодиагностика. Қосымша әдіс ретінде қолдануға немесе аглютинация реакциясымен бірге жүзеге асады. Сепсистің арнайы этиологиялық формасы серологиялық реакция көмегімен циркуляциялаушы қанның түрлік антигендері арқылы табылады.

Жарақат инфекциясының диагностикасы. Барлық ШПМ жарақат инфекцмясының дамуына алып келуі мүмкін, әсіресе иммундыкомпромистік ағзада болуы мүмкін. Қазіргі уақытта жарақат инфекциясының этиологиясын маңызды ролі стафилококтарға, энтеробактериялар және ферменттелмейтін грамм теріс таяқшалар (псевдомонадалар және т.б.) жатады. Спора түзбейтін анаэробтық бактериялармен саңырауқұлақтардың мағынасы өсуде.

Оппортунисттік инфекциялар өте күрделі және комплексті түрде жүзеге асады. Комплексті емдеу өзіне адекватты хирургиялық шиеленісті тудырады.

4. Иллюстрациялы материалдар: таблицалар, плакаттар, схема, мультимедиялық проектор.

5. Әдебиет

Негізгі:

1. Воробьев А.А., Кривошейн Ю.С., Широбоков В.П. Медицинская и санитарная микробиология М.: Издательский центр "Академия" – 2003. – 464 с.

2.Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология.- М.: МИА, 2001.- 734 б.

3.Внутрибольничные инфекции // Под ред. Р.П. Венцелла - М.:Медицина, 1990.- 656 б.

4.Д. Саттон, А. Фотергилл, М. Ринальди. Определитель патогенных и условно-патогенных грибов. - Изд. Мир.-2001. 470 б.

5.Маянский А.Н. Микробиология для врачей. – Нижний Новгород: Издательство Нижегородской государственной медицинской академии, 1999. — 400 б.

6.Тец В.В. Справочник по клинической микробиологии – СП Стройлеспечать. –1994.–224 б.

1. Борисов Л.Б., Козьмин-Соколов Б.В., Фрейдлин И.С. Руководство к лабораторным занятиям по медицинской микробиологии, вирусологии, иммунологии. - М.: Медицина, 1993.

2.Н. Красильников А II. Справочник по антисептике. - Минск. – Выс. шк.- 1995.-367 б.

3.Галактионов В.Т. Иммунология. - М. - Изд. "РИЦ МДК". - 2000. -487

4.Воробьев А.А. "Микробиология, иммунология" М.: МИА,2002

5.Коротяев А.И, Бабичев С.Л. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология. - СПб.: Спец. лит, 2000.- 591 б.

6.Медицинская микробиология / Гл. ред. В.И. Покровский, O.K. Поздеев. - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 1998, 2001, 2006. — 1200 б.

7.Тец В.В. Руководство к практическим занятиям по медицинской микробиологии, вирусологии и иммунологии – М.:Медицина, 2002. - 352 б.

8.Компьютерная программа "Диаморф" - "Медицинская микробиология" - атлас-руководство по бактериологии микологии, протозоологии и вирусологии под редакцией акад. проф. Воробьева А.А.

9.Определитель бактерий Берджи / Под ред. Д. Хоулта, Н. Крига, П. Снитаи др.// М.: Мир, 1997. - В 2 томах.

10.Методические указания, составленные сотрудниками кафедры. 2009 ж.

7. 
   Қорытынды сұрақтары (кері байланысы)
   

1. 
   Қандай инфекцияны оппортунистік деп атаймыз?
   
2. 
   Оппортунистік іріңді-қабыну процестеріне не жатады?
   
3. 
   Оппортунистік инфекцияның емімен алдын алу принциптері?
   

Бронх және өкпенің оппортунистік инфекциясы созыл

малы бронхит, пневмония, өкпенің абсцессы және гангренасы, плевраның эмпиемасы түрінде өтеді. Бұл аурулар тобының алдыңғы орнында созылмалы және өткір бронхит алады.

Оппортунистік инфекцияның қоздырушылары қоршаған ортадан ауа тамшылары арқылы немесе науқастың жоғарғы тыныс жолдары арқылы жүғады. Бірақта қоздырғыштар қан арқылы да (сепсис кезінде) ота жасау кезіндегі кедергілерде, эндоскопиялық ем қабылдауда, аэрозольді және сұйық контамирленген микробтарды иинтратрахеальды түрде енгізуде өтуі мүмкін.

Инфекцияның дамуына ШПМ-нің тыныс алу жолы арқылы енуі маңызды емес. Дені сау адамдардың бронхтары микробтардан және бөгде заттардан өздігінен тазаланып тұруына ие, олар мукоциллиарлық клиренс, альвеолярлы және бронхиалды макрофактормен, лизоциммен, секреторлық IgA-мен, комплементпен, кілегейлі қабықтың лимфоидтты аппараттармен және перибронхиальдық лимфоидтық түйіндер арқылы жүзеге асады . Сонымен қатар, тыныс алу жолдарының кілегейлі қабаты ШПМ-ге барьерлік қасиетке ие. Сонымен қатар инфекцияның түсуі үшін қоздырғыштардың жоғары инфицирлеуші дозасы немесе шырышты қабаттың зақымдалу барысында тыныс алған кезінде және тыныс алу жолдарының өздігінен тазалану қызметінің төмендеуінен пайда болады. Иммундыжетіспеушілік жағдайда инфекцияның жоғарғы рисктің дамуына қолайлы болады.

Төменгі тыныс жолдарының қабыну процесіне мына қоздырушылар бактериялар, микоплазмалар, вирустар, саңырауқұлақтар және қарапайымдылар жатады. Патогенділердің арасында жоғары деңгейлілерге – Mycobacterium tuberculosis, Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Staphylococcus aureus, Klebsiella pneu­moniae жатады. ал, орта деңгейлілерге – Candida albicans, Branchamella catarrhalis жатады.

Серологиялық әдіс көбінесе күрделі ауқымдағы және созылмалы түрдегі ауруларда қолданылады. Аурудың полиэтиологиялығына және қоздырғыштың мозайкалық айқындалуына байланысты диагностикум ретінде сандық доминирленетін аутодақылдарды қолданады.

Зерттеу материалына қақырық жатады, бронхскопиялық кезінде алынған бронх құрамы, плевра сұйықтығы, трахеядан алынған аспират пен пунктат, өкпенің пункциясы және биопсиясы кезінде алынған өкпе тіні. Өкпеден және трахеядан алынған пунктатты зерттеу неғұрлым ақпаратты болып келеді. Бұл әдіс рискті анықтау үшін, әсіресе ауыр өтетін ауруларда және қақырықтың болмауында не болмаса зерттеу барысындағы теріс нәтижелі болғанда қолданады. Қақырықты микробиологиялық зерттеу үшін антибактериялық терапияны қолданудан алдын не болмаса препаратты жібергеннен кейінгі шамалы уақыттан соң, ауру ағзасынан түгелдей шығарылғаннан кейін қолданады. Таңертеңгі қақырық порциясын зерттейді.

Лабораториялық диагностикада микроскопиялық, бактериологиялық және серологиялық әдістерді қолданады.

Микроскопиялық әдіс экспресс – диагностикада, бактериологиялық зерттеудің негізгі бағытын іріктеуде қолданады. Бұл әдістің сезімталдылығы мен арнайылығы РИФ пен ИФА-ны қолданғанда көтеріледі.

Қақырықтағы ірің түйірін зерттейміз, сонымен қатар изотоникалық ерітіндісі бар Петри табақшасында қақырықты жоғары тыныс жолдарының микрофлорасынан максимальды түрде босатамыз. Қақырықтың түйірін 2 заттық шынының арасымен езгілеп жұғындыны дайындайды. Грамм және Циль-Нильсен бояуымен бояйды (қақырықтағы микобактерияны табу үшін). Бактериоскопиялық зерттеу барысындағы қақырық құрамындағы микрофлораның мөлшерін шамалап сипаттама беруге болады. Сонымен қатар, жұғындыны микроскопиялау микробтардың қиын дақылдануында айқындауға мүмкіндік береді.

Серологиялық әдісті аурудың созылмалы түрінде қолданады. Серологиялық әдіс көбінесе созылмалы және хроникалық формада қолданылады.

Соңғысы қалыпты микрофлоры өкілі болып табылмайды, егер организмде күшке әсер ететін антиденеболса .

Диагностиканың бастапқы әдістерінің бірі – бактериологиялық . Оның ең басты ерекшелігі материалдағы микробтар санын дәл анықтайды.

Жоғарғы тыныс алу жолдарының инфекциясының диагностикасы .

Жоғарғы тыныс алу жолдарының микрофлораны аңқа мен мұрынның ауруын сонымен қоса ауру пневномия ,яғни қақырық бөлінбей және бактериятасышуға тексеру жүргізілгенде зерттейді.

Менингит диагностикасы. Жұлын сұйықтығына микробиологиялық тексеру жүргізу мына жағдайда жүргізіледі. Менингит болу қауіпінде номатоздың жағдайды және белгісіз генезаның жүйкелік симптомдарында. Іріңді менингит ми қабығының іріңді қабынуы. Бірінші менингитті менингококтар шақырады, екіншісін ШПМ – ды тудырушы заттар . Тудырушылар субарахноидальды тасымалға басқа органдардың қабынуы кезінде гематогенді , лимфогенді, байланыстырушы жолмен енеді, кейде жарақаттану кезінде де .

Жұлын сұйықтығы стерильді нормада болады. Сондықтан микробиологиялық тексеру нәтижесінің оң болуы – бұл әрқашан этиологиялық диагнозды қою өз уақытында аурудың өлімге душар өтуін болдырмайды .

Менингит этиологиясы әртүрлі. Шамамен сұйықтығының әр уақытта келесі микробтар бөлінеді.

- іріңді менингит кезінде - Neisseria meningitidis , Streptococcus pneumoniae , Staphylococcus aureus, Streptococcus топтары A ,B,D. Haemophilus influenzae , E. Coli ,Proteus, Pseudomonos, Achromobacter, Listeria monocytogenes.

- асептикалық менингит – Mycobacterium tuberculosis , Leptospira , Cryptococcus neoformans , Toxoplasma gondii, вирустар .

Жұлын сұйықтығынан материал алған кезде асептика қағидаларын қатаң сақтау керек.

4. 
   Иллюстрациялы материалдар: таблицалар, плакаттар, схема, мультимедиялық проектор.
   
5. 
   Әдебиет
   

8. 
   Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология.- М.: МИА, 2001.- 734 б.
   
9. 
   Внутрибольничные инфекции // Под ред. Р.П. Венцелла - М.:Медицина, 1990.- 656 б.
   
10. 
    Д. Саттон, А. Фотергилл, М. Ринальди. Определитель патогенных и условно-патогенных грибов. - Изд. Мир.-2001. 470 б.
    
11. 
    Маянский А.Н. Микробиология для врачей. – Нижний Новгород: Издательство Нижегородской государственной медицинской академии, 1999. — 400 б.
    
12. 
    Тец В.В. Справочник по клинической микробиологии – СП Стройлеспечать. –1994.–224 б.
    

1. Борисов Л.Б., Козьмин -Соколов Б.В., Фрейдлин И.С. Руководство к лабораторным занятиям по медицинской микробиологии, вирусологии, иммунологии. - М.: Медицина, 1993.

1.Н. Красильников А II. Справочник по антисептике. - Минск. – Выс. шк.- 1995.-367 б.

2.Галактионов В.Т. Иммунология. - М. - Изд. "РИЦ МДК". - 2000. -487

3.Воробьев А.А. "Микробиология, иммунология" М.: МИА,2002

4.Коротяев А.И, Бабичев С.Л. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология. - СПб.: Спец. лит, 2000.- 591 б.

5.Медицинская микробиология / Гл. ред. В.И. Покровский, O.K. Поздеев. - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 1998, 2001, 2006. — 1200 б.

6.Тец В.В. Руководство к практическим занятиям по медицинской микробиологии, вирусологии и иммунологии – М.:Медицина, 2002. - 352 б.

7.Компьютерная программа "Диаморф" - "Медицинская микробиология" - атлас-руководство по бактериологии микологии, протозоологии и вирусологии под редакцией акад. проф. Воробьева А.А.

8.Определитель бактерий Берджи / Под ред. Д. Хоулта, Н. Крига, П. Снитаи др.// М.: Мир, 1997. - В 2 томах.

9.Методические указания, составленные сотрудниками кафедры. 2009 ж.

Қосымша:

1. 
   Қорытынды сұрақтары (кері байланысы)
   

1. 
   Тыныс алу жолдарының қалыпты микрофлорасын атаңыз?
   
2. 
   Оппортунистік бронхөкпелік инфекциясының сесептері?
   

№ 8

Микробиологиялық зерттеулерде зәрдің, зәр шығару жолдарындағы қабыну ауруларын анықтайды

Оппортунистік инфекциялар зәр шығару жолдарында әртүрлі этиологиясы гломерулонефриттер, пиелонефриттер, пиелиттер, бүйрек айналасындағы абсцесстер, бүйректас ауруының күрделі инфекциясы, циститтер, простатиттер, уретиттер, ота жасағаннан кейінгі инфекциялар түрін де өтеді, сонымен қатар бүйрек ауыстырып салумен байланысты. Локальді инфекциялар ағымды болып есетеліп олар уретральды қызбамен, уросепсиспен және кейде бактериялық шокпен жиі күрделенбейді. Зәрдің созылмалы бөлінудің көп мөлшердегі бактериялары клиникалық пайда болуының қатысуымен симптомсыз бактериурия білдіреді. Зәрде Escherichia coli басқа грамтеріс таяқшалар энтерококктар Staphylococcus saprophyticus Pseudamonas aeruoinosa және басқа ферменттелмейтін грамтеріс бактериялар , сонымен қатар стафилококктар ; сирек Candida Ablicans көптеп кездеседі.

Микрофлора өзінің деңгейінде уретраның дистальді бөлімдерін колонизациялайды. Жоғары орналасқан учаскілерде гендік жолмен шартты патогендік микроорганизмдер зәр шығару жүйесінің трактісіне кіреді, зәр шығару жүйесі органдарының зақымдануы кезінде , уретраға кіру жолдарымен және инфицирленген ағзаның кіші таз байланысқан . Соңғы жасы маңызды болып саналады. Ол медициналық кедергілердің нәтижесі болуы мүмкін (катеризация , цитоскопия, шоңдайға функция жасау пункциясы және қуықтың жууы) немесе өзіндік өндірумен жүреді. Мысалы сопақша миды зақымдаған кезде. Шартты – патогенді микроорганизмдердің зәр шығару жүйесіне кіріккендердің тағдыры олардың инфекцирленген дозаға және иммунитеттің жағдайына байланысты.

Несеп шығару жолдарының инфекцияларда рисктің пайда болу категориялары несеп шығару жүйесінің туа біткен ақауымен туылған науқастар, бүйректегі тас ауруы,сопақша ми бұзылыстары, кіші таз органдарында іріңді қабыну аурулары , несеп шығару жуйесінде хирургиялық араласу, сонымен қатар қондырылған зәр шығару жүйесінде аспаптық зерттеу кезінде, диабет және т.б. иммунды тапшылық немесе иммунодепрессивті терапиямен жүретін жалпы аурулар болып табылады.

Несеп шығару жолдарының инфекцияларының микробиологиялық диагнозы , сонымен қатар симптомсыз бактериурия қоздырғыштың бөлінуімен жүреді. Қоздырғеыш туралы мәлімет микроскоптық несепті тұндыру арқылы , түрлердің этиологиялық аутокультурасымен серадиагностиканың көмегімен қосымша мәлімет алынуы мүмкін. Микробиологиялық зерттеуін антибактериялық терапияға дейін жүргізу керек.

Қынап кіреберісі: тексерілетін бөліндіні стерильді мақта тампонымен алады. Қынап кіреберісінің қабынуын үлкен бездің функциясын орындайды немесе абцесс болғанда үлкен безден іріңді стерильді мақта тампонымен алынады.

Қынап Айна қорытындысы мен материал зерттемесінен соң тексеру үшін артқы бөліктен стерильді мақта тампонымен алады немесе шырышты қабықтың патологиялық өзгерген бөлігінен алынады. Материал мануальды тексеру жүргізілгенге дейін алынуы керек.

Жатыр мойны жатыр мойны тексерілгеннен кейін айнада оның қынаптың бөлігі ұқыпты мақта тампонымен тазаланады , ол араластырылған изотоникалық натрий хлориді немесе су. Осыдан кейін жіңішке мақта тампонын жатыр түтігіне алады (қынаптың қабырғасына жақындатпайды) ол жерден тексеруге материал алады.

Жатыр . Жатырдан таза материал алу тек арнайы құрал – жабдықтар түрлері шприц – аспираторды , яғни қапталған жабық қорапшасы бар қолданғанда ғана мүмкін болады. Жатырдың цервикальдық каналынан өткеннен кейін зонд сыртқы қабығын ашады да аспирациялық әдіспен сорып алады. Осыдан кейін сыртқы қабықты жауып, жатырдан зондты шығарады.

2.Борисов Л.Б. Медицинская микробиология, вирусология, иммунология.- М.: МИА, 2001.- 734 б.

3.Внутрибольничные инфекции // Под ред. Р.П. Венцелла - М.:Медицина, 1990.- 656 б.

4.Д. Саттон, А. Фотергилл, М. Ринальди. Определитель патогенных и условно-патогенных грибов. - Изд. Мир.-2001. 470 б.

7.Маянский А.Н. Микробиология для врачей. – Нижний Новгород: Издательство Нижегородской государственной медицинской академии, 1999. — 400 б.Тец В.В. 8.Справочник по клинической микробиологии – СП Стройлеспечать. –1994.–224 б.

Қосымша:

1. Борисов Л.Б., Козьмин-Соколов Б.В., Фрейдлин И.С. Руководство к лабораторным занятиям по медицинской микробиологии, вирусологии, иммунологии. - М.: Медицина, 1993.

2.Н. Красильников А II. Справочник по антисептике. - Минск. – Выс. шк.- 1995.-367 б.

3.Галактионов В.Т. Иммунология. - М. - Изд. "РИЦ МДК". - 2000. -487

4.Воробьев А.А. "Микробиология, иммунология" М.: МИА,2002

5.Коротяев А.И, Бабичев С.Л. Медицинская микробиология, иммунология и вирусология. - СПб.: Спец. лит, 2000.- 591 б.

6.Медицинская микробиология / Гл. ред. В.И. Покровский, O.K. Поздеев. - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 1998, 2001, 2006. — 1200 б.

7.Тец В.В. Руководство к практическим занятиям по медицинской микробиологии, вирусологии и иммунологии – М.:Медицина, 2002. - 352 б.

8.Компьютерная программа "Диаморф" - "Медицинская микробиология" - атлас-руководство по бактериологии микологии, протозоологии и вирусологии под редакцией акад. проф. Воробьева А.А.

9.Определитель бактерий Берджи / Под ред. Д. Хоулта, Н. Крига, П. Снитаи др.// М.: Мир, 1997. - В 2 томах.

10.Методические указания, составленные сотрудниками кафедры. 2009 ж.