«Мәдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериялары
жүктеу/скачать 2.89 Mb. Pdf көрінісі
|
| КТ.І.33: 21) «Kedimlig» (КТ.І.33) сөзін В.Томсен «En troisieme lieu monta Kedimlig»
(249. 109) – торы аттың есімі деп оқыса, В.В.Радлов, С.Е.Маловтар «оседланного гнедового коня» (97.40) (ерттеулі торы ат) деп оқыған. Бұл сөз қазіргі қазақ тілінде «кежім» деген мағынада сақталған. Байырғы түркі тілінің -d- фонемі қазақ тілінің -ж(j)- фонемімен тарихи алмасымға түскен. КТ.І:34: 22) «Jer-bajyrquu» (КТ.І.34: ІІ.4) – географиялық атау. Оңтүстік шығы сы Иньшань жотасынан батыс солтүстікте Аққу көліне (Гусиное озеро) дейінгі созыл- ған үлкен аймақты алып жатқан Байырқу конфедерациясының (КТ.І.35,36) жері. Шамамен алғанда 105°–111° бойлық, 42°–51° ендікте орналасқан. ҮІІІ ғасырдың басында Байырқу деп атай отырып, ішінен тоғыз-оғыз, сегіз-оғыз деп бөліп атаған. Иер-байырқу аймағындағы Байырқу конфедерациясы 17 ірі тайпадан құралған (Теркін. 10) Біріккен Түркі қағанаты орнаған соң, Тур-айын қаған 749–750 жылдары қағанаттың құрылымын жаңадан жасағанда, 17 Аз-байырқуларды екі бөліп екі қанатқа орналастырған. Тоғыз тайпадан тұратын тоғыз-оғыздарды төлес-қанатқа, сегіз тайпадан тұратын сегіз оғыздарды тардуш қанатқа енгізген. Кейін тоғыз-оғыздар «керейіт» атанып кетсе, сегіз-оғыздар «сегіздер» немесе «найман» атанып кетті. КТ.І.35: 23) “Toγa” (КТ.35) сөзін бұған дейінгі зерттеушілер тастап кеткен. “Toγa” – доға, доға жасап өту, айналып өту деген мағынаны білдіреді. Бұл – байырғы əскери əдіс. 24) “Uda” – сөзін В.В.Радловтан бастап С.Е.Маловқа дейінгі ғалымдар “ұйқыда жатқанда” деп аударған (97.41). Біздіңше, дұрыс емес. Мұндағы “uda” сөзі “ұтылай қуып” (өкшелей қуып) деген мағына білдіреді. КТ.І.36: 25) “Oplaju tegdi” (KT.I.36). Байырғы түркі лексикасындағы “Oplaju” сөзін ғалымдар дұрыс түсінбей, сөйлемнің жалпы мағынасымен аударып келген. Қараңыз: С.Е.Маловта “бросился в атаку” (97.41). Oplaji – опыра. “Oplaju tegdi – опыра-жапыра шабуылдады” деп аударылуға тиісті. жүктеу/скачать 2.89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|