«Мәдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасының кітап сериялары
жүктеу/скачать 2.89 Mb. Pdf көрінісі
|
| ЯҢДИ ПАТША (1)
Да-йеның 3 жылы (607) 9 мамырда Түрік Қымын қаған ұлы Тағ тегінді сарай зияратына жіберді. 18 мамырда Қымын қаған немере інісі Білге тегінді сарай зияратына жіберді. 23 мамырда Қымын қаған патша тобын Ұлы Қорғанға еніп қарсы алу жөнінде тілек айтып елші салды. Патша оның тілегін қабылдамады. ЯҢ СУ Яң Судың жанама аты – Чудау. Хұңнұң аймағының Хуайың ауданынан. Үлкен əкесі Яң Шуан Уей əулеті тұсында қолғанат сеңүн, ұсыныскер абыз болып міндет атқарды, əкесі Яң Фу (Солтүстік) Жоу əулеті кезінде Фынжоуға дуанбасы болып істеп, (Солтүстік) Чи патшалығында өлді. (Кəйхуаңның) 18 жылы (598) Түрік Тарду қаған шекара бекінісін шапты. Гаузу Яң Суды Линжоу бағытына жорық төбенайы етіп тағайындап, (түріктерді) жазалау жорығына аттануға жарлық шығарды əрі оған 2000 топ кездеме, 100 жың алтын сыйлады. Бұдан бұрынғы қолбасылар түріктермен соғысқанда хулар атпен таптайды деп соғыс арба, жаяу əскер жəне атты жасақ құрамасынан бұғы мүйізі зəліттес кедергіге қосып төрткіл сап құратын, сосын оның ішіне атты əскер орналастыратын. Мұны дəріптеушілерге Яң Су: «Бұл – жеңіске жету- дің емес, қорғаныстың ғана шарасы», – деді де, алайларға бұрынғы орналастыру тəсілін теріске шығарып, атты əскерді төрткіл сап бойын- ша қатарлаңдар деп бұйрық берді. Мұны естіген Тарду: «Тəңір біздің тілеуімізді берді!» – деп қуанды. Сонан аттан түсіп Тəңіріне мінəжат жасап, 100 мың сайлауыт сарбазымен лап қойды. Яң Су ерлікпен қарсы сайысып, оларды ойсырата жеңді. Ауыр жарақат алған Тарду қашып кетті. Қалғанының қырылғандарында қисап жоқ, аман қалғандарының өзі де күңірене зарлап, тұс-тұсына қашты. Гаузу Яң Суды барынша марапаттап, оған 20 мың топ торғын жəне түмен құйма шегелі кемер сыйлады, оның балалары Шюангəнды тайсеңүн етіп тағайындап, Шюанжяң, Шюансұң, Жишəндарды аға санаттас етіп көтерді. Яң Су жағдайдың өзгерісіне қарай тосын амал тауып, жаулармен орайлы мезгілді игере отырып соғыс жүргізді. Жағдайдың өзгерісіне икемділікпен мəміле жасады, əскери тəртіпті қатаң игерді. Бұйрыққа қайшылық жасағандарға ешқандай кешірім жасамай, олардың басын алып отырды. Ол ылғи қия басқанды аяусыз жазалап, көп болғанда 100 шақты, аз болғанда 10 шақты адамды өлтіріп айдын көрсететін. Жерден қан судай аққанда да жүзінен титтей қынжылыс байқалмайтын. Екі тарап алыса алмай тіресіп қалғанда, алдымен бірер жүз адамды жауға шабуылдауға жұмсайтын. Жаудың шебін ала алса алды, егер ала алмаса, қайтып келгендердің бірін қоймай қырып тастайтын. Сосын тағы да 2–3 жүз адамды алдыңғы жолдағыдай тағы жіберетін. Қолағалар мен əскерлер қол-аяғы дірілдеп мұнан өлердей қорқатын. Сондықтан жауға атойласақ та, шегінсек те əйтеуір бір өлім деген ниетпен аянбай шайқасып, жауды үнемі жеңіп отыратын. Яң Су да осылай күлік сардар болып атын шығарды. Яң Су сол кезде мейлінше 86 87 ардақталды, оның лебізін Гаузу əрқашан ескерусіз тастамайтын. Өзіне ерген жорықшылардың қай-қайсысы болымсыз ерлік жасаса, соны естелікке алдырып отыратын. Ал басқа сеңүндерге ілескендер үлкен еңбек сіңірсе де, екінің бірінде қаламгер ұлықтар тарапынан ығыстырылып, бір жақта қалатын. Сондықтан Яң Су қанша қатал болса да, əскерлер оған ілесуді қалайтын. Кəйхуаңның 20 жылы (600) Жин ханы Яң Гуаң Линшо бағытының жорық бас сардары, Яң Су зұрған болып тағайындалды. Жин ханы өз салауытын төмендетіп Яң Сумен сыбайлас болды да, кейін оның ақылымен мұрагер патшазадаға таңдалды. Рыншоудың алғашқы жылында (601) Яң Су Гау Жюңның орнына санаттың сол қол атарманы болып міндет атқарды. Гаузу оған 100 сəйгүлік, 200 бие, 100 құл мен күң сыйлады. Сол жылы Гаузу Яң Суды тағы да жорық бас сардары етіп тағайындалды. Ол Юнжоудан аттанып түріктерге шабуылдады да, жеңістен жеңіске жетті. Түріктер шегінді, Яң Су оларды ізімен қуып, түн қатып қуып жетті. Қарақшылардың қараңғыда қашып құтылып кету мүмкіндігін ескеріп, оларға бірден шабуыл жасамай, атты əскеріне білдіртпей ілесуге бұйрық берді. Сонан өзі екі атты əскерді жəне бағынған екі Түрікті бастап лулардың қатарына кіріп алды. Мұны олар байқамады. Сонан олар еру болатын жеріне келіп тоқтағанда жиналуға келтірмей, артта келе жатқан атты əскерлерге тұтқиыл шабуылдауға бұйрық беріп, жауды тас-талқан етті. Осыдан кейін түріктер үркіп бір қиянға кетті де, Құмды шөлдің оңтүстігіне қайталай аяқ баспады. Сол ерлігі үшін Гаузу оның баласы Шюангəнды баған, Шюансұңды Хуайнəнға арда сұлтан етіп көтерді. Оның өзін 20 мың топ кездемемен сыйлады. жүктеу/скачать 2.89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|