«Мәдени МұрА» МеМлекеттік бАғдАрламасының кітАп сериялАры
жүктеу/скачать 1.63 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ДҮКЕНҰЛЫ ЫҚЫЛАС /1843-1916/ 268. «Айрауық»
| 267. «Жалды қара»
Тұржанның айтуы бойынша, «Жалды қара» күйінің тууы былай болыпты: Домбырашы Есбайдың тұсында Таз руында Көпен деген халыққа беделі бар, ауқатты адам болыпты. Көпеннің отыз жылқысы, бес түйесі, 40-50 қойы болса керек. Бір жылы қыс қатты болып, мал түгел боранға ұшыраған. Сонда Көпеннің де малы өліп, жалғыз қара айғыры ғана тірі қалады. Жалы тізесіне төгілген қара айғыр, жазғытұрым үйірін іздеп, қолды-аяққа тұрмай, бекітсе—бекітуге, байласа—байлауға көн бей, кісінеп, ауылды айнала шауып жүреді. Мұны көрген Есбай: —Шіркін, жануарым-ай, жалғыз қалып зарыққан екен,— деп күй шығарады. Содан халық арасына Есбайдың «Жалды қара» күйі болып таралып кетіпті. ДҮКЕНҰЛЫ ЫҚЫЛАС /1843-1916/ 268. «Айрауық» ықыластың бұл күйіне де өткен заман оқиғасы арқау болған. Ертеректе Ақшахан деген хан болған екен. Айналада ан та- лаған жауы көп, ат үстінде күн кешер жортуылы мол заман бол- са керек. Күндердің бір күнінде ел тағдыры сынға түскен, ердің басы бәйгіге тігілген ұлы сүргін, жаугершілік болыпты. Сонда жауды жеңіп, жалауы желбіреп қайтқан Ақшахан көзге түскен батырлардың басын қосып, той жасап, сый-сияпат көрсетеді. осы бас қосуды Айрауыққа айрықша ықылас көрсеткен хан: «Айрауық сен—ел еркесісің, қашан көзім жұмылғанша бетің- нен қақпаймын»,—деп, жұрт алдында жария етіп еді дейді. Сол кезде Ақшаханның бой жетіп, толықсып отырған жал ғыз қызы болады екен. Айрауықтың осы қызға көңілі кетеді. «Жұрт мақтаған жігітті қыз жақтаған» деген емес пе, Айрауықты қыз да ұнатса керек. Сөйтіп, Айрауық пен хан қызы бір-бірі мен көңіл жарастырған соң Ақшаханға сөз салады. Ақшахан болса: «Жалғыз қызымның ұнатқан адамы Айрауықтай батыр болса, Айрауықтың қалағаны менің қызым болса, екі жастың қалауы болсын!»—деп, ұлан-асыр той жасай- ды. Сонан соң, хан қызына лайық жасауын келістіріп, қырық нарға жүк артып, Ақшахан жалғыз қызын ұзатады. 248 249 күй және күйшілер туралы аңыздар Содан, Айрауық батыр хан қызын алып, нөкерлерін ертіп, көшкен елдей болып, көңілдері тасып еліне қайтып келе жа- тады. Сол кезде, есесі кеткен жаудың ел шетін торып жүрген жасағы бар екен, бір күні аңдып жүріп Айрауықтың көшіне тұтқиылдан шабады. Айла тауып, ақыл тоғыстыруға мұрша болмайды, арсы-күрсі айқас басталып кетеді. Қапыда соққан жау қоя ма, аз сәтте Айрауықтың жанына ерген жігіттерін баудай түсіреді. Айрауық жалғыз өзі қаша ұрыс салып, жауға теңдік бермейді. Сөйтіп жүргенде садағының адырнасы үзіліп, бойында басқа қаруы қалмаған Айрауықтың амалы болмай бір төбенің басында тұрып қалады. Ақшаханның ару қызын мол жасауымен қолға түсірген жау мәз болып, көшті бұра тартпақ болады. осы кезде Ақшахан ның қызы сауға сұрайды: «Некелеп қосылған қосағым еді, бұйрық осы шығар, енді тым болмаса бір ауыз тілдесіп, қоштасып айырылысуға ұлықсат етіңдер»,—дейді. Мерейі үстем болып тұрған жау ару қыздың тілегін қабыл алып, Айрауыққа қарай алып жүреді. Сонда, Айрауыққа жа- қындап келген Ақшаханның қызы: «Ей, Айрауық, мұнша неге есің шықты, тарыққанда талғасын деп, қанжығаңа мейіз түйіп едім ғой»,—депті. Сөйтсе, алдын болжайтын ақылды қыз «заман қандай бо- лады» деп, түйе сіңірінен ширатып жасаған садақтың тара- мыс адырнасын ерінің қанжығасына байлаған ғой. Жаңағы «тарыққанда талғажау етсін деп, мейіз түйіп едім» деп тұрғаны сол адырнаны меңзегені еді дейді. Бұл емеурінді Айрауық түсініп, садағына адырнасын тағып алып, жауға «жекпе-жек, жекпе-жек!» деп қайта шабады. Қаруы келіскен Айрауық дес бермейді, қапысыз атып, қынадай қырып шыдатпай, ақыры жауды түре қуады. Сөйтіп, сүйген жа- рына қайта қосылып, аман-есен еліне келіп, мұратына жетіпті дейді. жүктеу/скачать 1.63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|