Мəдениеттану пəні дəрістер №1 Тақырыбы: МƏдениет ұҒымы жəне қҰрылымы жоспар
Мəдениеттің негізгі рəміздері. Мəдениеттің рəміздері мен архетиптері
жүктеу/скачать 2.27 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Архетип туралы ілімдер
| 2.Мəдениеттің негізгі рəміздері. Мəдениеттің рəміздері мен архетиптері.
Мəдени рəміздер халықтар тиесілі түрлі тілдер мен мəдениеттерге, қалыптастыра алады онда мағыналық кеңістік, онда болады ең болуы мүмкін актілер қарым- қатынас жəне өзара түсіністік. Символы ғана емес, шоғырландырады əлеуметтік-мəдени тəжірибесі, тіршілік əрекетінің белгілі бір ортақтығы, бірақ орындайды коммуникативтік- ақпараттық функцияны ықпал ете отырып, өзара алмасу, идеялар мен құндылықтар ретінде ішкі жəне мəдениетаралық қатынас. Мəдениетаралық қарым-қатынас негізделеді процесінде символдық өзара іс-қимыл субъектілері арасындағы интеракции, мəдени айырмашылықтар, олардың анықтауға болады барысында мағыналық мазмұнын ашу рəміздер. Осыдан қажеттілігі артады теориялық-əдіснамалық осмыслении символы ретінде түйінді мəдениет феноменін, дəуірлеу орны мен рөлін рəміздерді мəдениетаралық қарым-қатынас, зерттеуге рəміздер түрлі халықтар. Теориялық-əдіснамалық синтез мəдениеттану жəне əлеуметтік-философиялық көзқарастарды талдау рөлін рəміздерді мəдениетаралық қарым-қатынас болуы мүмкін елеулі үлес қазіргі гуманитарлық ғылым. Архетип жалпы адамзаттық рəмізділіктің негізіне, шығармашылық жасампаз қиялдың нəр алатын бастауына жатады. Архетип өнерде ерекше рөл атқарады. Мəдени архетиптер — бұл ілкі мəдени түпнұсқалар, адам жəне оның табиғат пен қоғамдағы орны жөніндегі түсінік-рəміздер, тарихтың терең қойнауларынан үзілмей «өсіп» шығып, қазіргі мəдениеттің нормалық-құндылық кеңістігінде өз маңызы мен мағынасын жоғалтпаған жəне бүгінгі адамдардың əрекеттеріне жалпы жоба беретін баптық-құндылық бағдарлар. Архетип туралы ілімдер К. Юнгтің «аналитикалық психологиясында», Выготскийдің «мəдени-тарихи теориясында», Дж. Кулидің «Рəміздік интеракционизмінде» жəне мəдениетті құндылық-рəміздік жүйе мен адамдар тіршілігінің рухани интенциясы деген түсініктерде жан-жақты дамытылды. К.Юнгтің аналитикалық психологияда архетип көмескі сананың тылсымдық құрылымдарында «ұжымдық бейсаналық» түпнұсқалар ретінде сақталды. Мəдени тұлғаның рухани-шығармашылық қазынасын қауымдық тылсымдағы архетиптер құрастырады. Оларға адамның рухани өмірін априорлы (тəжірибеге дейін) қалыптастыратын жəне оның іс-əрекетін, мінез-құлық жүйесін жалпылама анықтайтын құндылықтар қисыны жатады. Осының негізінде адамда «мендік» сезім, этноста ортақ уақыттық- кеңістік өрісі пайда болады. Əрбір халық өз мəдениетін еркін дамытуға мүмкіндік алған кезде архетиптеріне жиі оралады. Мысалы, Қазақстанда соңғы жылдары мəдениет пен өнердің əр саласындағы «ұлттық негіздерді жаңғырту» идеясы осымен тұстас. Мифтік санада тұлға туралы түсінік жоқ, ол табиғи жəне қауымдық күштердің тасасында қалған. Тылсым табиғаттың алғашқы еркін жіберілген тұлғасы — Батыр. Бұл шынында да батырлық еді. Табиғи немесе құдайылық қажеттікті жеңе білген батыр нағыз адамзаттық мəдениеттіліктің (азаттықтың) негізін қалады. Батыс мəдениетінде «варварлар» бастаған батырлық ғасырлар Рим империясы құлағаннан кейін басталса, Еуразия Ұлы даласында бұл процесс номадалық түрік империяларының шарықтауымен сəйкес еді. Ғалымдар қазақ эпостарының алғашқы нұсқалары түрік қағанаттары кезінде қалыптасқаны туралы көптеген дəлелдер келтіреді. Ең бастысы — батырлық уақытта қазіргі қазақ мəдениетінің архетиптері қалыптасқан. «Архетип» ұғымын ғылымға енгізген — К.Г. Юнг. Оның пікірі бойынша, мəдени тұлғаның рухани-шығармашыл қазынасын қауымдық тылсым құрастырады. Осы көмескі сананың, тылсымның құрылымдық бөліктерін архетиптер деп атайды. Оларға адамның рухани өмірін априорлы (тəжірибеге дейін) қалыптастыратын жəне оның іс- əрекетін, мінез-құлық жүйесін жалпылама анықтайтын құндылықтар қисыны жатады. Осының негізінде адамда «мендік» сезім, этноста ортақ уақыттық кеңістіктік өріс пайда болады. Архетип ұғымының ең басты белгілеріне уақыт пен кеңістік жатады. Өйткені оның тікелей хронотоптық сипаты бар жəне ол — уақыт пен кеңістіктегі мəдени əлемді адамның игеруінің негізгі шарттарының бірі. Əрбір халық өз мəдениетін еркін дамытуға мүмкіндік алған кезде архетиптеріне жиі оралады. Архетиптік таным мифологиялық дүниетаныммен біте қайнасқан, мифтің өзі архетип болады. Қазіргі таңда жазушылар мифтік, фольклорлық шығармалардың идеялық желісін, я болмаса мифологиялық кейіпкерлерді, архетиптік сарындарды көркемдік мүддеге сай кеңінен пайдаланып отырады. Архетип жаңа мазмұнда дамып, мəңгілік рухани бағдар ретінде «халықтың рухын» бейнелейтін, универсум туралы шынайы жəне тұтас түсінік қалыптастыратын образ түрі ретіндеқабылданады. жүктеу/скачать 2.27 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|