Мектеп жасына дейінгі балалардың бос уақытын тиімді ұйымдастырудың педагогикалық ерекшеліктері
Психопрофилактикалық жұмыстың мазмұны
жүктеу/скачать 108 Kb.
|
Психопрофилактикалық жұмыстың мазмұны.Мектеп қашықтықтан білім беруші мұғалімі әр жастағы білім алушыларды дамытуға арналған бағдарламаларды өңдеп, жүзеге асырады. Бағдарламалар барлық жастағы балалармен оқыту және тәрбиелеу жұмыснды жүзеге асады. Ең бастысы – бүкіл білім алушыларға өздерін білім мен практиканың барлық саласында байқап көруге мүмкіндік жасау керек, себебі олар сол арқылы өздерінің қызығушылықтарын, бейімділіктерін қаблеттерін анықтап, дамыта алады.Тұлғаны қалыптастыратын жағдайлардың күрделі жиынтығында, әдетте екі негізгі фактор отбасы және мектеп болып көрсетіледі. Балалардың қызығушылығы әрине бастапқыда оның ата-анасымен және құрдастарымен қарым-қатынасы барысында туындайды. Ал мұғалім оның қызығушылығына оянуына өз үлесін кейін қосады. Дамыту бағдарламасы оқыту жүйесіне арналады: қашықтықтан білім беруші мұғалім білім алушыға отырып тапсырма береді, ал білім алушы осы тапсырмаларды орындай отырып дамиды. Дамыту бағдарламаларын немесе білім алушыларды дамыту бойынша атқарылатын жұмыстарды біз кең мағанады түсінеміз: қашықтықтан білім беруші мұғалім білім алушының психикалық және тұлғалық дамуына оқыту процесі, тәрбие жұмыстары, ересектермен және құрдастарымен өзара қарым-қатынасы, театрға бару және табиғатқа шығу, спорт секциялары сияқты оны қоршаған барлық құбылыстар мен заттардың ықпалын анықтай отырып оларға талдау жасайды. Мектеп қашықтықтан білім беруші мұғалімі келекшекте баланың интелектуалды және тұлғалық дамуындағы белгілі бір қиындықтар мен ауытқулардың пайда болуын ескертетін оның оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық ерекшеліктерін анықтайды. Үлгерімі нашар немесе мектепте бұзықтық жасап, өздерін жаман жағынан көрсететін білім алушылармен түзету жұмыстарын жұргізу қажет, ал педогогика тұрғысынан өздерін жақсы ұстайтын балалармен психопрофилактикалықжұмыстар жүргізу қажет. Мектеп қашықтықтан білім беруші мұғалімі білім алушылардың келесі жас кезеңіне өтуі кезеңінде пайда болуы мүмкін қиындықтардың алдын алады. Өтпелі кезең – адам дамуындағы өте жауапты кезең. Бұл кезде балада оны жас кезеңінің келесі сатысына дайындайтын алдыңғы кезеңнің барлық негізгі оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық жаңадан пайда болулары қалыптасып болуы қажет. Бұл кезеңдерде баламен жұмыс жасау қиындап кетеді. Оның себебін Выпотский былай түсіндіреді: «балаға қолданылатын педогогикалық жүйедегі өзгерістер оның тұлғасындағы жылдам өзгерістерге ілесе алмайды». Педогогтар мен ата-аналардың өтпелі кезеңдердің мазмұнды сипаттарын білуі барлық кезеңдерде оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру және баланың әр жастағы білім алушылармен қарым-қатынасы барысындағы оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық жас ерекшеліктерін дұрыс ескеруге мүмкіндік туғызады.Мептеп қашықтықтан білім беруші мұғалімі білім алушылардың алғаш мектепке баруын бақылауға алады. Себебі бұл кезде (балаға қолданылатын) іс-әрекеттің негізгі түрлері өзгереді. Сонымен қатар білім алушыларды бірінші сыныпқа қабылдау кезінде олардың оқуға дайындығын анықтауда белсенді қызмет атқарады. Баланың бірінші сыныпта жақсы нәтижелер көрсетуіне, мұғалімнің құрған бағдарламасынын бөлек оның мектепке дейінгі дайындығы да, өте қатты ықпалын тигізеді. Сондықтан, баланың мектепте оқуға оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық дайындығын дер кезінде анықтау – алдағы мүмкін болатын қиындықтардың алдын алудың негізгі шарттарының бірі. Бұл кезде қашықтықтан білім беруші мұғалім білім алушының мектепке формальды дайындығына (оқый білу, жаза білу, жатқа өлең айта білуі, сұрақтарға жауап беруі т. б.) емес, оның белгілі бір оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық ерекшелігіне (мектепке баруға қалай қарайтындығы, құрдастарымен араласып көрді ме, таныс емес адамдармен сөйлес кезінде өзіне қаншалықты сенімді, оның танымдық белсенділігі қалай дамыған, оқуға деген мотивациялық, эмоцияналды – еректік дайындығы қалай және т.б.) көңіл бөлуі қажет… Қашықтықтан білім беруші мұғалім пен мұғалімнің бірлесіп жүргізген зерттеу жұмыстарының нәтижелері бойынша білім алушылардың әрқайсысына мектепке келуінің бірінші күнен бастап жеке көңіл бөлу бағдарламасы өңделеді. Жас кезінің басқа да өтпелі кезеңдерінде қиындықтар болады. Мысалы, білім алушының баастауыш сыныптан орта сыныптарға өтуі кезінде, яғни бұл кезде білім алушылар бір ғана мұғалімнен бірнешеуіне өтеді, олардың әрқайсысы оқу пәндерінің мазмұны және оқыту әдістері өзгерген кезде білім алушыларға ерекше қатал талаптар қояды. Дәл осы сәтте білім алушылырға өзбеттілік қажет, құрдастарымен қарым-қатынастың маңызы артады. Білім алушылыр тоғызыншы сыныпты аяқтап, оларға білім алу жолын таңдауда да қиындықтарға ұшырайды. Бітіруші түлектердің де тұлғалық кәсіби және өмірлік жолын таңдауда да өздеріне тән ерекше мәселелері болады. Барлық осы маңызды кезеңдерде қашықтықтан білім беруші мұғалім өзінің назарында ұстауы қажет, негізгі психопрофилактикалық жұмысын осы мәселелерге бағыттауы қажет. Мектеп қашықтықтан білім беруші мұғалімі білім алушылырдың ұжымда ұзақ уақыт болудан, өзінің біліміне сенбеушіліктен, тақта алдында жауап беруге қорқудан пайда болған оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық күш түседі алдын алу бойынша жұмыстар жүргізіледі. Көптеген білім алушылар оқу процесі барысында күш түсуді бастан кешіреді, олар ең алдымен келесідей оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық себептерге байланысты: интелектуалды және оқу біліктері мен дағдылары толық қалыптаспау, оқу мотивациясында болмауы, танымдық белсенділіктерінің дамуындағы, өз күштеріне сенбеушілік, т.б. Барлық осы жағымсыз құбылыстардың алдын алу тек оқу-тәрбие процестерін ұйымдастырудың оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық шарттары сақталған кезде ғана мүмкіндік болады. Мектеп қашықтықтан білім беруші мұғаліміның білім алушыларды мамандық таңдауға дайындау бойынша жұмыс келесілерден тұрады: а) білім алушылардың қызығушылықтары мен қабілеттерінің ерте диагностикасы (I-IV сынып), қызығушылықтары мен қабілеттерін дамыту бойынша бағдарламаларды өңдеу және жүзеге асыру; б) жасөспірімдердің қабілеттері мен бейімділіктерін диагностикалау, оларды ары қарай дамыту бойынша бағдарламаларды жүзеге асыру; в) VII-VIII сынып білім алушылырының мамандық таңдауға байланысты ойларын қалыптастырыу, және таңдап алынған мамандықтың талаптарына сәйкес олардың оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық ерекшеліктері мен тұлғалақ салаларын анықтау; г) ары қарай жоғарғы сынып білім алушыларын таңдалған мамандыққа сәйкес оқытудың бағдарламасын анықтау үшін олармен кеңес беру жұмыстарын жүргізу; д) жоғарғы сынып білім алушыларының өзін-өзі кәсіби және тұлғалық жағынан анықтаудың диагностикалық және түзету жұмыстарын жүргізу. Мектеп жүйесінде қашықтықтан білім беруші мұғалімнің профориентациялық жұмыстар жүргізуінің тиімділігі оның білім алушы тұлғасын бүкіл оқу жылында психикалық даму мен қалыптасуын зерттеу жұмысына кіретіндігімен анықталады. Білім алушы тұлғасын қалыптастыруға бағытталған мектеп қашықтықтан білім беруші мұғаліміның көпаспектілі жұмыс аяғында білім алушыға өзінің қабілеттері мен қызығушылығын және қоғам қажеттіліктерін ескере отырып, болашақ кәсіптік іс-әрекетінің аймағын саналы түрде таңдауына мүмкіндік береді. Мектеп қашықтықтан білім беруші мұғалімі мектепте жағымды оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық климат құру бойынша жұмыс жүргізеді: педогогикалық ұжымда қарым-қатынас формаларын дұрыстайды (ересек-ересек); педогогтардың білім алушылармен, ата-аналардың балалармен, білім алушылардың бір-бірімен қарым-қатынастарының жақсаруына септігін тигізеді (ересек - бала), (бала - бала). Мектептегі қарым-қатынастың мазмұны мен формалары педогогтардың тұлғалық даму деңгейіне байланысты болып келеді. Қарым-қатынастың тиімді формаларының дамуы білім алушылардың психикалық, тұлғалық дамуына мүмкіндік туғызады және олармен жұмыс жасау кезінде кездесетін қиындықтардың алдын алады. Соңғы кездері қарым-қатынас педогогикасына көп көңіл бөлінуі тегін емес. Мұғалімге осы педогогиканың оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық мәнін ашып беру психопрофилактикалық жұмыстың бір бөлігі. Оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық кеңес беру.Кеңес беру жұмысы – мектеп қашықтықтан білім беруші мұғалімі қызметінің өте маңызды бөлігі. Кеңес беру мұғалімдермен, білім алушылармен, ата-аналармен жүргізіледі; кеңес беруді жеке немесе топпен жүргізуге болады. Мектеп қашықтықтан білім беруші мұғаліміның жұмыс тәжірибесін жалпы қорыту нәтижесі, бізге мұғалімнің қашықтықтан білім беруші мұғалімтарға жиі келесі мәселелер бойынша кеңес алуға келетіндіктерін көрсетті: баланың жеке оқу пәндері бойынша материалдарды меңгеру барысында қиналу себептері, білім алушылардың оқуға ынталарының болмауы және оқи алмауы, білім алушылардың сыныппен қарым-қатынасының нашарлауы, мұғалімнің педогогикалық ықпалының нәтижесіз болуы, әр жастағы балалардың құрдастарымен қарым-қатынасы және балалар ұжымының қалыптаспауы, өзінің жеке кәсіби біліктілігін жоғарлату, білім алушылардың қабілеттері мен қызығушылықтарын анықтау және дамыт, білім алушылармен профориентациялық жұмыстар жүргізудің әдістері. Ата-аналардың мектеп қашықтықтан білім беруші мұғалімінан кеңес алуға негізінен келесі мәселелер бойынша келеді: баланы мектепке қалай дайындау керек, балада оқуға қызығушылығының болмауы, есте сақтау қабілетінің нашар болуы, ұйымдастыру қабілетінің өзбеттілігінің болмауы, жалқаулық, агрессивтік қорқақтық, әлсіздік немесе керісінше тым мазасыз болуы; профориентация, баланың отбасындағы ересектерге, өзінен кішкентайларға қарым-қатынасы. Мектеп қашықтықтан білім беруші мұғаліміна білім алушыларда кеңес алуға келеді. Негізінен келесі мәселелер бойынша: өздеріні есресектер мен құрдастарымен қарым-қатынасы, өзін-өзі тәрбиелеу, кәсіби немесе тұлғалық жағынан өзін-өзі анықтау, ақыл-ой еңбегі мен мінез-құлқының мәдениеті қиын жағдайдан шығуға көмек сұрау, т.б. Білім алушылармен тікелей байланыста қашықтықтан білім беруші мұғалім оларда туындаған мәселелерді шешеді. Бұл тікелей кеңес беру. Кейде ол білім алушылырдың кез-келген мәселелері бойынша мұғалімдер мен ата-анларға кеңес береді, яғни белгілі бір шарттарды ұсынуды талап ететін жанама кеңес беруге сүйенеді. Бүгінгі таңда көптеген қашықтықтан білім беруші мұғалімтар кеңес беруді мектеп қашықтықтан білім беруші мұғаліміның ең қажетті жұмыс түрі ретінде қарастыруда.Қашықтықтан білім беруші мұғалім кеңес беруде келесі көмектің түрлерін көрсетеді: а) алдымен мәселені анықтап алып, оны шешу жолдарын таб; ә) одан соң барып осындай мәселелерді болашақта болдырмауға тырысу. Кеңес берудің оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық мәні туындаған мәселені адамның өзінің шешуіне көмектесу. Тек осылайша ғана ол келешекте осындай мәселелерді шешу бойынша тәжірибе жинай алады. Өте жиі тәжірибесіз қашықтықтан білім беруші мұғалім кеңес алушыны өзінің кеңестерімен жаудырып тастауға тырысады, нәтижесінде екеуі де кеңестен қанағаттанбайды. Ал кеңес алуға келушілер көп жағдайда қашықтықтан білім беруші мұғалімтан мәселенің тез шешім табуын, жауабын айтуын, кеңес беруін күтеді. Әсіресе айтылғанда мұғалімдерге қатысты. Мұғалімдер жиі кез-келген баланың тәрбиелену және қарым-қатынас ерекшеліктеріне қатысты өздерінің әлсіздіктерін сезінеді. Мұндай қиындықтардың себептерін өздерінің тұлғалық салалары мен кәсіби біліктеріне еш күмән келтірместен білім алушының отбасындағы тәрбиесінің нашарлығынан іздеуге тырысады. Сондықтан, кеңес беру кезінде олар кез-келген мәселені нәтижелі шешу процесіне белсенді қатысудан бас тартады да, барлық ауртпашылықты басқа адамға, яғни қашықтықтан білім беруші мұғалімқа жүктегісі келеді. Мектеп қашықтықтан білім беруші мұғалімі мұндай жағдайда мұғалімнің айтқанына көнбеуі қажет. Көптеген зерттеулер мен практикалар кеңес алушыны кеңес беру процесіне тарту нәтижелі кеңес берудің шешілуші сәті болып табылады дейді. Қашықтықтан білім беруші мұғалім кеңес алушыны маңызды адам ретінде қабылдап, сыйлауы қажет және оған оның жеке потенциалды мүмкіндіктерін көруіне жағдай туғызуы қажет. Кеңес алушы бағынушы емес, тең құқықты адам ретінде қабылдануы қажет. Кеңес беру жұмысын жүзеге асыру кезінде қашықтықтан білім беруші мұғалім келесідей нақты міндеттерді шешеді: 1. Мектеп әкімшілігіне, мұғалімдерге, ата-аналарға кеңес береді. Кеңес беру жеке несеме топпен жүргізуге болады. Көп жағдайда мұғалімдер баланың негізгі оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық ерекшелігін білмейді де, сондықтан онымен дұрыс қарым-қатынас жасай алмайды. Мұғалімге осыны түсіндіру қашықтықтан білім беруші мұғалімнің міндеті. 2. Білім алушылармен оқу даму мәселелері бойынша, өмірдегі өз орнын табу мәселесі, ересектер және құрдастарымен, өзара қарым-қатынас мәселесі, өзін-өзі тәрбиелеу мәселесі бойынша жеке кеңес беруді жүргізеді. 3. Тәрбие мәселесі, профориентациялық мәселелер ақыл-ой еңбегінің мәдениеті бойынша білім алушының тобына және мектеп сыныптарына кеңес береді. 4. Педогогтар мен ата-аналарға жеке және топтық кеңес беруді жүргізу, педкеңестерге қатысу арқылы олардың оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық мәдениетін жоғарлатуға септігін тигізеді. Мектептегі оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық кеңес берудің, ерекшелігі оның кәсіби мәселелерді шешуге бағытталатындығында. Кеңес беру процесінде мектеп қашықтықтан білім беруші мұғалімі қызметінің негізгі міндеті - әр білім алушының психикалық және тұлғалық дамуына ықпал етуді шешуге қатысты мәселелерді ғана қарастыру. Мектеп әкімшілігі, мұғалімдер, ата-аналар және басқа да адамдар балаға қатысы бар болғандықтан ғана кеңес ала алмайды. Олардың мәселелері білім алушылардың мәселелерімен байланыста ғана қарастырылады. Оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық ағарту. Психопрофилактика және оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық кеңес берумен балаларды, мұғалімді, ата-аналды оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық ағарту сияқты жұмыстың бұл тұрі жанасып жатады. Көптеген мұғалімдердің оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық білімдері мен дағдылары жетіспейді. Балалармен көптеген жылдар бойы жұмыс жасап келген сынып жетекшілерінің де өз білім алушылырының оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық ерекшеліктері жайлы мәліметтері біркелкі және өте аз. Мұны өз балаларын жақсы көре тұра білмейтін ата-аналарға қатысты да айтуға болады. Оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық ағартудың негізгі мәні мында: 1.Мұғалімдер мен ата-аналарды балалар қашықтықтан білім беруші мұғалімиясының, педогогикалық және әлеуметтік қашықтықтан білім беруші мұғалімнің негіздерімен, білім алушыларды өзін-өзі тәрбиелеу негіздерімен таныстыру; 2.Жаңа соңғы оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық зерттеулердің нәтижелерімен үнемі хабардар етіп және түсінік беріп отыру; 3.Оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық білімге қажеттіліктерін оларды баламен жұмыс жасауға немесе өзінің дамуына пайдалану ынталарын қалыптастыру. Мектеп қашықтықтан білім беруші мұғалімі жұмысының осы түрінің негізгі формалары: дәрістер, әңгімелесу, семинарлар, көрмелер, әдебиеттер таңдау. Барлық жұмысты тек мектеп қашықтықтан білім беруші мұғаліміның ғана жүргізуі міндетті емес, ол мамандарды шақыра алады. Бірақ аталған формалардың мазмұндарын қашықтықтан білім беруші мұғалімнің өзі өңдейді: лекциялар мен семинарлар тек абстрактілі – теориялық деңгейде өтілмеуі қажет, мектептің нақты мәселелері талқылануы, яғни оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық білімнің білім алушыны оқыту және тәрбиелеудегі нақты мәселелерді шешуге тікелей қатысы бар екендігін көрсетуі қажет. Қорыта келгенде, мектеп қашықтықтан білім беруші мұғалімі жұмысының негізгі түрлерін анықтап алдық: психопрофилактика, психодиагностика, психокоррекция білім алушыларды дамыту бойынша жұмыс, оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық кеңес беру және оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық ағарту. Барлық аталған жұмыстардың түрлеріпрактикада тек бірлікте, өзара әрекеттестікте ғана болуы қажет. Мектепте психодиагностиканың жалғаз өзі ғана мәнсіз: содан алынған мәліметтер келесілер үшін қажет: 1) қашықтықтан білім беруші мұғалімқа баламен әрі қарай жұмыс жасау бағдарламасын анықтау үшін; 2) психопрофилактикалық шаралардың нәрижелігін тексеру; 3) кеңес беру процесіне дұрыс бағыт беру; 4) мектеп үшін ең өзекті болып отырған оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық ағартудың тематикасын анықтау. Біздің психодиагностиканы жұмыстың жеке түріне бөлмей, қашықтықтан білім беруші мұғалімнің диагностикалық – түзету, диагностикалық дамыту қызметі қайлы айтуымыз сондықтан. Мектеп қашықтықтан білім беруші мұғалімі осы жұмыстардың барлық түрлерін меңгеруі тиіс, себебі ол алдында тұрған міндеттерді тек осылардың жиынтығы арқылы ғана шеше алады. Қашықтықтан білім беруші мұғалімнің ағарту – педогогтар, білім алушылар мен ата-аналар оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық білімге тарту.Оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық профилактика - өінің білімі мен тәжірибесінің негізінде қашықтықтан білім беруші мұғалім білім алушының психикалық және тұлғалық дамындағы мүмкін мүмкін болатын ауытқулардың алдын алу. Оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық кеңес беру – білім алушылар, мұғалімдер, ата-аналардың түрлі мәселелерін шешуге қашықтықтан білім беруші мұғалімнің беретін көмегі. Жиі олар проблемаларының бар екенін қашықтықтан білім беруші мұғалімнің ағарту немесе профилактикалық жұмысынан кейін сезе бастайды. Оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық диагностика – қашықтықтан білім беруші мұғалімнің білім алушылардың ішкі әлеміне тереңнен көз жүгіртуі. Психодиагностикалық зерттеудің нәтижелері білім алушымен әрі қарай жұмыс жасауға көметеседі, осы баламен жүргізген профилактикалық немесе кеңес беру жұмысыынң тиімділігін дәлелдейді. Оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық түзету – білім алушының оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық және тұлғалық дамуындағы ауытқуларды жою.Оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруда дидактикалық дамыту – баланың тұлғасын қалыптастыру бойынша жұмыс. Әрбір нақты жағдайда қашықтықтан білім беруші мұғалімнің шешетін мәселесіне және жұмыс істеп жатқан мекеменің ерекшелігіне байланысты жұмыстың кез-келген түрі бірінші орынға қойылуы мүмкін. жүктеу/скачать 108 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|