Мың жылдықтар(от алу үйренген). Кейінгі палеолит б з. б. 40-12
XVII ғасырдағы қазақ қоғамы
жүктеу/скачать 315.5 Kb.
|
| XVII ғасырдағы қазақ қоғамы.
Жазба әдебиет діни және тарихи кітаптардан тұрады. Қадырғали Жалайридің “Жамиғат туарих” (Жылнамалар жинағы) XV-ХVIIғ. Қазақ тарихына арналды. XVІғ. өмір сүрген Мұхаммед Хайдар Дулати өзінің “Тарихи Рашиди” деген еңбегінде қазақ хандығының тарихы туралы баға жетпес мәліметтер жазып қалдырды. XIVғ. аяғы мен XVғ. бас кезінде Түркістан қаласында салынған Қожа Ахмет Яссауи кесенесі сәулет өнерінің үздік ескерткіші болып табылды. Оның ұзындығы 65,5м, ені 45,5м, биіктігі 35,7м. 1726ж. Кіші жүз ханы Әбілхайыр, Ағамандар Сүгір, Едікбай, Қажыбай, Құлынбай және басқалары Ресейден кіші жүз қазақтары үшін “қорғаушылық сұрауға” елші Қойбағарды жөнелтті. Бірақ оның бұл сапары нәтижесіз қалды. Әйтседе Әбілқайыр өзінің көздеген мақсатын аяқсыз тастамай 1730ж. қыркүйекте УФА арқылы Петербуркке орыс әйел императоры Анна Иоанновнаға өздерінің бодандыққа және қорғаушылыққа алуды сұраған өтінішін хатпен жолдап әрі ауызекіде айтуды тапсырып, қайтадан елшілік жіберді. 1731ж. 19 ақпанда имератор әйел Анна Иоанновна кіші жүзді Ресейдің бодандығына қабылдайтыны жөніндегі сенім грамотасына қол қойды. Тиісті ант қабылдау үшін қазақстанға Әбілқайыр ханға тапсырылатын грамотамен сыртқы істер комиссиясының тілмашы А.И.Тевкелев бастаған елшілер жіберілді. Елшілік 1731ж. 5 қазанында Әбілқайырдың ордасына келді. Кіші жүз билеушілерінің көпшілігі ант беруге қарсы екені белгілі болды. Тевкелев әртүрлі алдап-арбау, паралау арқылы қулығына асырып Әбілқайыр мен оның жақтастарынан ант қабылдады. Бұл оқиға қазақ жерін біртіндеп қосып алудың бастамасы болды. Ресей ең алғашқы сәттен-ақ бүкіл қазақ жерлерін біртіндеп қосып алуды мақсат етті. Осы ниетпен 1734ж. И.К.Кирилов басқарған арнайы Орынбор экспедициясы құрылды. 1735ж. Орынбор бекінісі салына бастады. Қазақ жерін айналдыра қоршай әскери шептер құрылды, олар: Горькая, Ертіс, Колыван, Есіл, Орек т.б. шептер. 1755ж. арнайы Орыньор қазақ әскерлері құрылды. Ол Жайық қалашығынан (қазіргі Орал қаласы) жоғарғы Жайық бекінісіне дейінгі жерлерді алып жатқан жоғарғы Жайық әскери шебіне орналасты. Ал, Жайық қалашығынан Каспий теңізіне дейінгі аралықта Жайық қазақ әскерлері(1591ж. құрылған) орналасқан болатын. Еділ мен Жайық аралығындағы Каспий теңізінің солтүстік жағалауын орыс помещиктері Безбородко мен Юсупов иеленді. 1775ж. жалпы қазақтарға Ертіс өзенінен өтуге тыйм салды. 1764ж. қазақтарға Ертіс өзеніне 10 шақырым жақындап көшуге тыйм салынды. Осылайша кіші жүз және орта жүз қазақтары өздерінің ең жақсы қысқы және жазғы жайылымдарынан айырылды. Бұл жағдай Жайық және Орынбор казактары мен қазақтардың қарым –қатынасын шиеленістері мен қоймады. Патша үкіметі қазақтарды жуасыту үшін дүркін-дүркін жазалай экспедицияларын ұйымдастырып, ауылдарды ойрандап, тұтқын алып, малдарын мыңдап айдап әкетіп отырды. Сыртқы істер коллегиясы 1755ж. 11 көкекте казактарды, қазақтарды қас дұшпан ретінде қарауға рұқсат берді. Қорыта айтқанда, ХVIIIғ Ресейдің отарлық әкімшілігі қазақ жеріне белсенді түрде тереңдеп ене бастады және қазақ қоғамының экономикалық негізін шайқалтатын шараларды іске асырды. Бұл қазақ халқының отаршылдыққа қарсы күресіне алып келді. Күрес сонымен бірге патша үкіметінің құйыршықтарына айналған кейбір қазақ билеушілеріне де қарсы бағытталды. жүктеу/скачать 315.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|