Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| Кри ми нал ды суб мә де ниеттiң эм пи ри ка лық белгiлерi
Кри ми нал ды суб мә де ниеттiң құ рыл ға нын, оның бар екенiн анық тау үшiн ке лесi өл шем дер ге мән бе ру ке рек: а) топ тық ие рар хияны жә не то па ра лық қа ты нас тар дың бар болуын анық тайт ын белгiлер: – топ тар дың өза ра келiспеушiлiгi жә не қақ ты ғыс тың бо луы; – топ тар ды «жат» жә не «өз адам да ры» кас та лар ға бө лу; – «жа ңа дан абақ ты ға түс кен дер ді» топ қа қа был дау ри ту алы (рә сі мі) кең та ра луы; ә) әлсiздер ге де ген қа ты нас тың белгiле рі: – жат сын ған дар дың бо луы; – жат сын ған дар дың тиіс ті зат та ры мен киiмде рі нің бас қа дай ата луы; – мәр те бе сін тө мен де тетiн ар найы тәсiлдер қол дан уын ың кең та ра луы (iшкi киiмдер мен шұлық тар ды жу ды ру); 11. Пенитенциарлық психология 223 б) тәр бие жұ мыс та ры мен күн тәртiбiне қа тыс ты белгiлер: – күн тәртiбiн бүкiл топ бо лып бұ зу жә не ба ғын бау; – жа сөспiрiмдердiң топ мү ше ле рі мен қо сы лып қа шуы; – бе делдiлердiң жұ мыс iсте меуi; – ван да лизм актiлерiнiң көрiнiс бе руі; в) уа қыт ты өткiзудiң кри ми нал ды эле ме нт терi: кар та ойын да- ры, iшiмдiктердi қол да ну, қауiптi мiнез-құлық кө рі ніс те рі. Бос уа қыт та рын өткiзу ді си пат тайт ын белгiлер: – қы зық ты ра тын ойын дар дың кең та ра луы; – бос уа қыт ты өткiзу де гі түр мелiк әдiстер (түр мелiк ли ри ка- лық ән дер, түр лі шы ғар ма шы лық тар қо лө не рі); – ток синдiк жә не есірт кі лік зат тар ды қа был дау. Бай ла ныс пен қа рым-қа ты нас әдiстерiн си пат тайт ын белгiлер- дің қо ла ны луы: – жал ған есiм қою; – таң ба лық қа рым-қа ты нас құ ру; – қа рым-қа ты нас та ғы жар гон дар ды пай да ла ну. Қыл мыс тық өмір дің эти ка лық көз қа ра сы бір қа лып ты емес. Олар дан топ тың не ме се тұл ға ның тұр ғы ла ры на әсер ете тін қа ра- ма-қар сы тен ден циялар (бе та лыс тар) қа та ры кө рі не ді: – «ұры лар сал ты на» қайта ке лу (салт шыл дық бе та лыс тар – тен ден циялар); – қо ғам өз гер уіне бай ла ныс ты заң дар ды өз гер ту (мо дер низм бе та лыс та ры); – қыл мыс тық қо ғам дас тық мі нез де рі нің қайы рым сыз ды ғы (кри ми нал ды суб мә де ниет тің вуль га ри за ция бе та лыс та ры); – қо ғам өмі рі нің де мок ра тиялан ды ру мен бай ла ныс ты заң дар- ды кө ші ру (де мок ра тиялан ды ру бе та лыс та ры); Кри ми нал ды суб мә де ниет те, жа ңа дан об раз дар ды ор на ту да «миф» ерек ше орын ала ды, олар «сәт ті ұры», «ба тыл қа рақ шы» жә не та ғы осы сияқ ты. Бұ лар топ тың бі рігуіне, бел гі лі бір қыл- мыс тық салт тар дың пай да болуына се беп бо ла ды. Кри ми нал ды суб мә де ниет тің бар лық жүйе лік эле ме нт те рі бір- бі рі мен бай ла ныс ты жә не бір-бі рі не же ңіл ене ді. Бі рақ функ ция- лар ды орын да уына қа тыс ты ке ле сі топ тар ға бө лу ге бо ла ды: Заң психологиясы 224 – ст ра ти фи ка циялық (қыл мыс тық өмір де, топ та тұл ға ның дә- ре же сін анық тайт ын ере же лер мен нор ма лар, жал ған есім- дер, таң ба лар); – мі нез-құлық тық («заң дар», түр лі топ тас ты рыл ған кас та лар- ға сай мі нез-құлық ере же ле рі, салт тар, ант тар, қар ғыс тар); – қыл мыс тық қо ғам ның «кадр лар мен» то луы жә не олар мен жұ мыс; – «Өз адам да рын» жә не «жат адам дар ды» та ну (таң ба лар, жал ған есім дер ді қою, қыл мыс тық жар гон); – қыл мыс тық өмір де тәр тіп ті сақ тау, жа зық ты лар ды жа за лау; – қа рым-қа ты нас (таң ба лар, жал ған есім дер ді қою, қол дың жар го ны); – сек суал ды-эро ти ка лық (эро ти ка жә не тұл ға лық мәр те бе сін тө мен де те тін ер адам мен сек суал ды қа ты нас); – ма те ри ал ды-қа ра жат тық (қыл мыс жа сау үшін құ рал дар ды да йын дау жә не сақ тау); – бос уа қыт ты өт кі зу (де ма лыс пен кө ңіл кө те ру мә де ниеті нің «бұр ма лан ған» тү рі); – өз ден сау лы ғы на қа тыс ты ерек ше функ ция лар – ана ша, мас- кү нем дік, ағ за мү ше сін зақым дау, кри ми нал ды әре кет ке қы- зы ғу шы лық тың бел сен ді лі гі нен туын дайт ын фи зи ка лық- спорт тық даяр лық. Қыл мыс тық суб мә де ниет тің ат ри бут та- ры шарт ты бол ға ны мен, оның си пат та ма ла ры кри ми нал ды суб мә де ниет тің эле ме нт те рін өң деуге мүм кін дік бе ре ді. Кри ми нал ды өмір дің абақ ты да ғы заң ды лық та ры Сот тал ған дар дың тұл ға лық мі нез де ме сі нің не гі зі не олар дың бел гі лі бір топ та ғы құн ды лық тық бағ дар ла нуы мен стан дарт тал- ған іс-әре кет те рі жа та ды. Кри ми нал ды суб мә де ниеттiң ерек ше лік эле ментi – ст ра ти фи ка ция, яғ ни кри ми нал ды ор та да ғы адам дар- ды шы найы билiкке қа тыс ты олар дың бе делдiлiгiне бай ла ныс ты шар ты ие рар хия лық топ тар ға бө лу. Кри ми нал ды қо ғам ның ст ра- ти фи ка циясын, қо ғам ды әлеу меттiк топ тар ға бө лу мен са лыс ты- ру ға бо ла ды. Жа бық ме ке ме лер де гі кри ми нал ды ор та ның ст ра ти- фи ка циясы: 11. Пенитенциарлық психология 225 Егер сот тал ған ның іс-әре ке ті құ қық тық жә не адам гер ші лік құн ды лық тар ды, іш кі тәр тіп ті сақ тау ға, өзі нің жа ғым ды мі нез- құл қын бай қа тып, қыл мыс кер лік сте реотип ті же ңіп, әкім ші лік ке кө мек көр се ту жа ғы нан кө рін се, бұл сот тал ған дар ды ко ло нияның «бел сен ді ле рі не» – бі рін ші топ қа жат қы за ды. Олар – өз-өзін ұжым да бас қа ра алып, тү зе лу жо лы на то лы ғы мен түс кен дер, ең- бек үдерісі не жә не қо ғам дық әре кет ке бел сен ді қа ты су шы лар. Мұн дай сот тал ған дар ұр лық қа қа тыс ты дәс түр лер ге қар сы лық біл ді ре ді. Ба қы лау ар қы лы ко ло ния қыз мет кер ле рі ке ле сі жағ дай лар ды бай қай ды: кей бір сот тал ған дар дың қыл мыс тық іс-әре кет те рі бас- та ры на ти мей, одан еш қан дай нә ти же шы ғар май, жал ған түр де гі жол ға түс кен дер бо лып ке ле ді. Олар дың ойла рын да тек қа на мер- зім де рін өтеу, сол мақ сат пен бар лық күн тәр ті бі нің та лап та рын орын дау ға да йын . Сон дық тан да пе ни тен циар лы ме ке ме қыз мет- кер ле рін де осын дай екі түр лі иман ды лық ты айыра ала тын кә сіп- тік пе да го ги ка лық-пси хо ло гия лық қа сиет бо луы тиіс. жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|