Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты Жаратылыстану-математика факультеті
жүктеу/скачать 1.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түр критерийлері. Түр критерийлері:
морфологиялық; биохимиялық; генетикалық; географиялық; физиологиялық; экологиялық деп бөлінеді. Морфологиялық критерий - бір түрдегі даралардың сыртқы және ішкі белгілерінің ұқсастығы. Дегенмен табиғатта морфологиялық жағынан ұқсас, бір түрге жатпайтын, хромосомалар жиынтығы әр түрлі болғандықтан, бір - бірімен шағылыса алмайтын түр «қосар- лары» кездеседі. Безгек масасы, егеуқұйрықтың бірнеше түр қосары бар. Әр жерде таралған егеуқұйрықтардың хромосома саны әр түрлі. Генетикалық критерий - әр түрдің өзіне тән хромосомаларының саны, пішіні, мөлшері түрліше болғандықтан, бір түр мен екінші түр даралары бір - бірімен шағылыспайды. Егер түраралық шағылысу бола қалған жағдайда, олардан тіршілік етуге қабілетсіз гаметалар, зиготалар, ұрықтар және ұрпақтар түзіледі. Түраралық шағылысудан туған ұрпақтар бедеу болады. Әрбір түрдің генотипі – эволюциялық жолмен дамитын және биологиялық бейімделушілікті көрсететін күрделі жүйе. Физиологиялық критерий-бір түрдің зат алмасу, көбею, тітіркену және т.б.ұқсастығын сипаттайды. Биохимиялық критерий - әр түрдің жеке топтарында жоғары молекулалық органикалық қосылыстар синтезделетінің анықтайды. Географиялық критерий - түрдің таралу аймағын анықтайды. Түрдің таралу аймағы болады.Бір таралу аймағында пайда болған түрлер эволюция процесінде кеңейеді және өзгереді. Мысалы, мамонт ағашы мен мәңгі жасыл секвоя - мезозой заманының бор кезеңінде дамыған көне замандық түр. Кайнозой заманының үштік кезеңінде Солтүстік жарты шарға кеңінен таралған. Солтүстік Америка, Калифорния жағалауларында осы кезде жергілікті түр болып сақта- 112 лып қалған. Түрдің белгілі таралу аймағын анықтау үшін география- лық критерий жеткіліксіз. Экологиялық критерий - әр түрдің нақты алып жатқан орнына нықтайды. Мысалы, орқоян (далалы аймақта мекендейді), аққоян (орманда), құмқоян (шөлді, шөлейтті жерлерді мекендейді). Түрлер- дің айырмашылығы қоректену мен тіршілік ету ортасына байланыс- ты. Бір түрге жатса да қасқырлардың тундрада және орманды дала аймағында мекендейтіндерінің тіршілік жағдайында айырмашылық- тар бар. Этологиялық критерий - организмдердің бір-бірінен мінез- қылығының айырмашылығымен айқындалады . Бұл критерий көбіне жануарларға байланысты айтылады. Әрбір жануар түрінің өзіне тән ерекшеліктері болады. жүктеу/скачать 1.59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|