“Отан неден басталады” «С чего начинается Родина»

В 1932 году в совхоз еще до раздела привезли из Америки 12 бычков породы Герифорд в возрасте от 15 до 20 месяцев. Бычки породы Герифорд при дележке остались все в п. Покровском № 493. Секретарь партийной организации был т. Розов, а после учредили политотделы. Начальниками были т. Сорокин и Руденко, секретарь партийной организации Багаудинов. В 1938 году Руденко и Сорокин уехали, а начальником политотдела стал Чистов, секретарь Бенда. В 1937 году директора Шелиховского сменил директор Федоров, начальником политотдела стал Хлыстов. После Федорова директором стал Чумак Константин Иванович. Центральная усадьба – Досов №1.

В 1944 году Покровский совхоз № 493 разделили на два: Ворошиловский - центральная усадьба Карабатыр директор Полторадин, и Покровский - центральная усадьба Досов №1, директор Чумак.

После окончания войны Чумака заменил директор Пономарев. С 1951 года директор Томин, с 1954 года директором стал Шкарин Николай Петрович, после его ухода на заслуженный отдых в 1982 году директором назначен Столбунов Валерьян Константинович. В 1996 году Столбунова В.К. сменил Добудько И.Б. В 1998 году совхоз становится ТОО под руководством Катпаева Ж.Ж. Нынешним ТОО «Покровка» руководит Катпаев Р.Ж.

1. 
   Воспоминания Ковалевой Александры Ивановны, жительницы п.Покровки.
   
2. 
   Воспоминания Тарута Александры Ивановны, жительницы п.Покровки.
   
3. 
   Беседа с Сулейменовой Асылгуль, вдовой Сулейменова Айдархана.
   
4. 
   Земля благодатная. Очерки истории Денисовского района в лицах его первых руководителей и знатных людей. Костанай, ТОО «Костанайский печатный двор», 2008, с. 162-163
   
5. 
   «Они вернулись с победой». Денисовский район. Костанай, 2009
   

№5 гимназия мектебі

Шілдехана, бесік той,

Тұсау кесер, сүндет той,

шіркін – ай.

Құда түсу, сырға салу,

беташарым – ай.

Салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар әлемдегі барлық халықтарда бар. Солар арқылы халықтың өмір салты, оның әдеттері, ұлттық ерекшеліктері білінеді.Салт-дәстүрлер – бұл тарихи қалыптасқан тұрақты және молынан тараған, ұрпақтан ұрпаққа беріліп отыратын, әлеуметтік пікірдің күшімен қорғалынатын адамдардың өзара қарым-қатынастарынан қалыптасқан ең мол тәжірибелерінің қалпы. Салт-дәстүрлер адамзаттың өзі сияқты өте көне, ескілікті. Олардың тарихи сипаты болады, өйткені олар адам еңбегінің және қоғами әрекеттерінің үрдісі барысында пайда болып қалыптасып, жеке адамның немесе адамдар тобының қалауы бойынша емес, объективті негізге байланысты туындаған. Салт-дәстүрлер қоғами дамудың заңды құбылысы бойынша пайда болған және рулар мен тайпалардың табиғат күшімен күресін ұйымдастыруда, адам тұлғасының ең жақсы мінез-қылықтарының қалыптасуында маңызды орын алған. Бұрынғы заманда салт-дәстүрлерді бұзуға болмайтын және бұзғаны үшін жазаланатын. (2, 6 )Ұлттық салт – дәстүрлер – тарихи көне процесс. Салт – дәстүрлер халықтардың тіршілік кәсібіне, өмірге деген көзқарасына байланысты туып, қалыптасып, ұрпақтан – ұрпаққа ауысып, өзгеріп, жаңарып отырады. Әдет-ғұрыптар – бұл эволюция үрдісінде қоғами өмірдің бір саласында адамдардың мінез-қылықтары мен істерін реттейтін тарихи қалыптасқан ережелер мен үлгілер. Қазақ халқы көне әдет-ғұрыптарын, салт – дәстүрлерін сақтап, аталарын ұмытпай, сыйлайтынын, халқының талай қыспақтардан өткенін атап өтіп, осы күнге дейін мақтан етеді. (1, 68) Біздің заманымызға дейін сақталған қазақ халқының керемет әдет-ғұрпына жалпы адамгершілік қалпына жататын және өркениетті қоғамның ерекшелігі саналатын үйлену тойы. Өкінішке орай, қазіргі заманның жастары, яғни менің құрбыларым, одан аса менің әке- шешем де көптеген ұлттық салт – дәстүрлерді білмейді де оны күнделікті өмірде пайдаланбайды. Сондықтан менің жұмысым оқыған қаумға осы салада білім алуға көп пайда келтіреді деп үміттенемін. Осы жұмыс барысында мен үйлену мен қыз ұзату тойына қатасты ұмытылған және күнделікті өмірде жиі кездесетін салт – дәстүрлерді зерттедім

Зерттеу бөлімі. Үйлену тойымен байланысты әдет – ғұрыптар

Қалың мал

«Қалың мал» (дәстүр). «Мен ат тон айыбымен қалың мал қайтартпақшы болдым ғой» (С.Көбеев). Құда түсу рәсімі келісілген соң дала заңы бойынша күеу жағы «қалың мал» төлеуге тиіс. Бұл қазақ, қазақ болғалы бұлжымаған ежелгі дәстүр. Оның мөлшері құдалардың дәрежесі мен дәулетіне байланысты екі жақ келісе отырып шешеді. «Бұрынғы кедейлер арасындағы қалың мал мөлшері бес- алты малмен тынса, ірі байлар арасында екі жүз, бес жүз, мың жылқыға дейін жеткен. Би мен байлар, хан мен төрелер арасында қалың мал үстіне «бес жақсы» деп аталатын бес түйеге қосып бір «жетім қыз (күң), «аяқ жақсы» деп беретін үш түйеге қоса бір «еркек жетім» (құл) бергендігі кейбір деректер арқылы белгілі. Қалың малдың «қырық жеті», «отыз жетінің бүтіні», «отыз жеті», «отыз жетінің жартысы», «жақсылы отыз жеті», « жиырма жеті», « он жеті», «домалақ қалың мал», «домалақ бата» сияқты түрлері болған. Мұның сыртында той мал, сүт ақы, күйеу апаратын ілу, өлі тірі апаратын, тағы басқа көптеген бағалы кәде, жоралар да болады. Бұған кеңес үкіметі кезінде «қызды малға сату» деп қара күйе жағылып келді. Ал шындығында қыздың жасауы «қалың мал» мөлшерінен кем болмаған. Демек, бұрынғы дала заңында бұл ескерілген сияқты. Әрине «қалың мал» құдалардың дәулетіне байланысты болған. Бұл істе әркім өз шама шарқына қарай белгілеген. Бұрынғы заманда «қалың мал» байлық пен мырзалықтың дәрежесін әйгілейтін көріністің айғағы болғаны шындық. (2, 158). «Қазіргі заманда бұл дәстүр солтүстік Қазақстанда мүлде кездеспейді», - деді әжем.

«Қыз қашар» (дәстүр). «Былайша қыз қашар дәстүрін өткізетін үйді «болыс үй» дейтін көрінеді». (Х.Арғынбаев). Күйеудің келуін «ұрын келу» десе, қыздың атастырылған күйеуін көруі «қыз қашар» дейді. Бұл «ұрын тойы» өтетін күні болады. «Ұрын той» жастар үшін көңілді, думанды тойлардың бірі. Бұған жас жеңгелер мен жастар қатынасады. Күйеуден алынатын «қол ұстатар», «шаш сипатар», «қыз құшақтар», «арқа жатар», «көрпе қимылдатар» тағы сол сияқты кәделер осы жолы беріледі. Екі жастың бірін бірі көріп, тілдесуі де осы тойда болады. Екеуі де бірін бірі ұнатып, қалыңдық жігітке қыз белгісі орамалын және оның іні қарындастарына да түрлі сыйлықтар береді.(3, 20) Бұл дәстүр ұмытылып кеткен. Өйткені қазіргі заманда екі жас өздері танысып, бір – бірін таңдап, үйлену шешімін өздері қабылдайды.

Той малы (дәстүр). «Жүз жылқы той малына кетіпті» (М.Ж.Көпеев). Келін алуға келген қадірлі құдалар ел дәстүр салты бойынша сән салтанатымен, жөн жосығымен келіп түседі. Бұл жолдың кәде жоралары да көп болады. Соның ішінде ең басты кәдесінің бірі осы топқа арнайы әкелген « той малы» деп аталатын жолды дәстүр. Бұған әр құда өз дәулеті мен шамасына қарай жылқы немесе бірнеше қой әкеледі. Күйеудің абырой, беделі осы кәдеге де байланысты болады. Бұған қымбат мата, бұйым, жеміс, қант, шәй да қосылады. Әкелген мал арқылы құдалар қыз әкесінен, атасынан немесе сол ауылдағы жолы үлкен ақсақалдан бата тілейді. Батадан кейін әлгі мал сойылып, тойға жиналғандар одан ауыз тиеді. Той малы толымсыз болса қыз жеңгелері құдалардың бетіне басады. Сондықтан да «той малының» мүшесі түгел әрі семіз болуы қатты қадағаланады.(2,164) Бұл дәстүр осы күнге дейін кездеседі. Әжем: «Кеңес дәуірінде той малы бір қой мен бір жәшік арақ еді», - деп айтты.

Қазіргі кезде де күйеу жігіт қалындығының тойына қойдың және бір жәшік арақтың құнын алып келеді.Осы дәстүрдің маңызы өте зор. Өйткені бұл кәде жора қыз ұзату тойына үлкен көмек болады.

Қыз танысу.

«Қыз танысу»(салт). «Халқымызда тұрмыс салт жырларының ең көп тарағандарының бірі сыңсу». Ұзатылған қыз өз босағасынан аттанар алдында ағайын туғандарын аралап, көрінеді. Мұны дәстүр бойынша «қыз танысу» дейді. Қыздың барған үйі оған құрмет көрсетіп, жақсы тілектер тілеп, бағалы киім, дүние – мүлік, жақсы тағымдар сыйлайды. Бұл халық арасында өте жарасты дәстүр болып қалыптасқан. Қыз үйге қайтар алдында барған үймен қоштасып, сыңсу айтып шығады.

«Сыңсу»(салт). Ұзатылған қыз өз туысқандарымен былайша айтқанда қоштасады (Бірақ бұл дәстүрлі қоштасу емес). Жеңгесін ертіп ағайындарын аралап жүрген қыз жәй жүрмейді. Ол өзінің балалық дәуренінің, оң жақта бұлғақтап өскен бақытты күндерінің өткендігін, аяулы ата анасының, туысқандарының өзін мәпелеп өсірудегі еңбегін өлеңмен айта жүріп өксиді. Ондай өлең жырды сыңсу дейді.

«Базардан келген құйысқан

Тарамай шашым ұйысқан.

Келіп кетіп жүріңдер,

Сағындырмай туысқан», - деп өзінің өтінішін де айта жүреді.

Қыздың сыңсуы жарасымды әрі тәрбиелік мәні бар салтанатты салт. Бұл адамгершілік, әдептілік жағынан алғанда да өте орынды дәстүр. Өйткені балалық күндерден ағайын ортасынан бөлініп кету оңай іс емес. Ал қазақтың қазіргі қыздары бұл дәстүрдің алтын арқауын үзді десе де болады. Өйткені ауыл, үй аралап сыңсу, жылау түгілі, оң жақтан аттанарда күліп, қуанып жүргендерін де көз көрді. Бұл ұлттық тәрбие мен ұлттық мәдениеттің ұмытылғандығынан деп танимыз.(3,25)

Қоштасу.

«Қоштасу» (салт). Ұзатылатын қыз өз үйінен аттанар алдында өзінің ата анасымен, аға інісімен, сіңлісі, жақын жуықтарымен қоштасу жырын айтады.

Әуеден ұшқан бұлдырық,

Құбыладан соққан ызғырық.

Жатқа кетіп барамын

Жаратқан соң қыз қылып,

Атасы жақсы құл болмас,

Анасы жақсы күң болмас.

Оң жақтан кетіп барамын.

Қыз еркелеп ұл болмас, - деп өзінің жат жұрттық болып жаратылғанын жырға қосады. Ең соңында:

«Жанымдағы қыным ау,

Сіңлілер мен інім ау.

Жыл айналып келгенше,

Қош аман бол күнім ау,

деп бауырларымен қоштасады».

Мұнда «жыл айналып келгенше» деген сөздің мағынасы бар. Өйткені дәстүр бойынша ұзатылған қыз жыл толмай өз үйіне бара алмайды. Қоштасу қазақ

халқының бауырмалдық, әншілік, айтқыштық қабілетін көрсететін тұрмыс салт жырларының ішінде көркем де көрнекті дәстүр. Қоштасу жыры соңынан қыздың жеңгелері мен серіктері:

«Жылама, бикем, жылама,

Көзіңнің жасын бұлама.

Ұл болып тусаң әуелден,

Сені мұндай қыла ма?»,-деп оған жұбату айтып, келешегіне жақсы тілек білдіреді.

Салт жырларының тәрбиелік маңызы зор. Мұнда ұлттық дәстүр, халықтық қағида, ағайын туыстық қимас сезім, алдағы арман бәрі де бар. Қоштасу, жұбату жыры сонысымен құнды. (слайд және видео көрініс)

«Үй көрсету» (дәстүр). Жаңа түскен келінді туыс туған, көрші көлем, ілік жекжаттар үй көрсетуге (шығыс жақ «отқа шақыру» дейді») яғни есік ашарға шақырады. Мұның мағынасы келін отбасымен танысып, үйге келіп жүрсін деген сөз. Бұл үйге келін құр қол бармайды, кәде жорасымен барады. Мұны

« ілу» дейді. Бұл мәселені шақырған үйдің дәрежесіне (үлкен, кіші деген мағынада) келіннің енесі шешуі керек. Мұнымен бірге келінді шақырған үйлер келіннің мінез құлқын, жүріс тұрысын яғни әдеп, тәртібін байқап сынап отыратыны да бар. Мұны болашақ келіндер ескере жүруі керек. Өйткені аталған дәстүр әлі жалғасып келе жатыр. (3, 51)

Ілу

«Ілу»(салт) –Жаңа түскен келінді барған жерінде «үй көрсету» салтын жасау туыстардың, әр ағайынның міндеті. Мұндайда жас келін шақырған үйге дәстүр бойынша «ілу» салады. Мұның мағынасына көйлек, мата, тағымдар апару деген сөз. Келін үйге сәлем жасап кіргеннен кейін «ілуге» апарған затын босағаға іліп кетеді.(3,53) Бұл салт қазіргі заманда өкінішке орай ұмытылып кеткен

«Есік ашар» (дәстүр). Күйеу жігіт келіншегін алып, үйлену тойы өткен соң келісілген уақытта өзі қатарлас жас жігіттермен ата енесінің үйіне келеді. Мұны халық әдебиетінде күйеудің алғаш яғни есік аша келуі дейді. Демек бұл жауапкершілігі мол, бұрын ел жұрт көрмеген күйеуді сынайтын келіс. Күйеу бұл жолы да кәде жорасымен, әдет салтымен келеді. Әзілқой жеңгелердің сын мініне де шыдайды. Ретін тауып жауап та бере алады. Ойын тойсыз, әзіл қалжыңсыз отырмайтын қазақ ауылы үшін күйеудің есік аша келуі де көңілді мерекеден кем болмайды. Мұнда да үлкен кіші бір жасап қалады. Бұл дәстүр қазіргі заманда мүлде жоқ. Мен сұрастырған үлкен кісілер де ол туралы білмейді. Осы дәстүр туралы тек анықтама әдебиеттерінде оқуға болады.

«Сүт ақы» (дәстүр). Қыз ұзату тойы мерзімін қалыңдық ауылы құдаларымен келісе отырып белгілейді. Бұл тойға күйеу бас құда бастаған құдалар тобымен және өнерлі күйеу жолдастарымен келеді. Мұнда құдалық кәделері өте көп. Соның ішіндегі жолы бөлек, қымбат кәделердің үлкені «сүт ақы» деп аталады. Бұл қыздың анасына тартылатын сыйлық. Бұған анасы бата береді.Ежелгі уақытан келе жатқан дәстүр. Бірақ кеңес дәуірінде сүт ақы дәстүрі ұмытылған екен.(2, 168) Қазір қалындықтың анасына сүт ақыға алтын бұйымдар сыйға тартылады.

«Құрсақ той» (дәстүр). Жас келіннің жүкті болғаны белгісі болса, оның абысыны немесе енесі әйелдерді шақырып, құрсақ тойын (кей жерде «құрсақ шашу»дейді) жасап, оның аман – сау босануына тілек білдіріп, шашу шашады да дастарқан әзірлейді. Ғұрып бойынша мұнадай келіншекті «аяғы ауыр, «күмәнді» деп тұспалап айтады. Бұл сөздің мәнісі жас келін қысылып, ұялмасын, тіл – көзден сұғынан сақталсын деген ойдан шыққан.(2, 175) Бүгінгі таңда бұл әдет – ғұрып өкінішке орай ұсталмайды.

«Қызды төркіндету» (салт). Төркін – ұзатылған қыздың туыстары. Бұрыңғы заманда ұзатылған қыз бір жылға дейін өз әке- шешесінің үйіне келмеген. Бір жыл өткесін қызды әке – шешесі арнап қонаққа шақырады. Қыз төркіндеп қыдырады. Ағайын – туыстары ұзатылған қызды еркелетіп, келгеніне қуанып, сағынғанын айтып,ойын – сауықпен, әзілдесіп дастарқан жаяды. Қызға сый – құрмет көрсетіп, кәде жораларын тартады. .(2, 164)Бұл салт осы заманда мүлде ұмытылып кеткен. Біріншіден, ұзатылған қыз бір жыл шыдамайды. Сағынған уақытында өз әке – шешесінің үйіне, шақыруды күтпей – ақ, барады. Екіншіден, туыстары ертедегідей төркіндетпейді

Жасау(салт). «Көрсін деп жиылған жұрт тамашасын, жасауын таудай қылып үйгізді енді»! (Наурызбай Қаншайым). Ұзатылған қызға берілетін дүние мүлік «жасау» деп аталады. Халық қыздың жасауына аса зор көңіл бөліп, «жасауды алты жастан жинасаң асады, жеті жастан жинасаң жетеді!» деген. Небір жақсы бұйым, сәукеле, кілем, текемет, ыдыс аяқ, төсек орын, киім кешек, әсем әшекейлі тағымдар қыздарға берілетін болған. Ауқатты адамдар ақ отау тігіп ұзатқан. (3, 34)Жасауды қыздың еншісі десе де болады. Осы кезде де әр бір ана өзінің қызына жасау дайындайды. Ертедегі жасаумен қазіргі уақыттағы жасаудың айырмашылығы бар. Мысалы, қазір қызға ыдыс-аяқпен қатар жиһаз береді. Ертеде ол болмаған. Ертеде қызға сандық –сандық жаңа киім берсе, қазір көп жаңа киім бермейді, өйткені сәнді киімдердің үлгісі тез арада өзгереді. Бірақ жасауды дайындағанда ерте заманнан келе жатқаны - ол кеңінен қол өнерін пайдаланып қазақ халқының ұлттық өрнектерімен ойылып жасалған көрпе және жастықтар. Өкінішке орай бұл заманда қолдан тоқылған кілем мен қолдан жасалған текеметтер пайдаланбайды. Әжем айтқаны есімде: «Қыз қырқысынан шыққанша жасауға берілетін кілемі тоқылуы керек». Менімше, осы дәстүрдің маңызы өте зор. Қазақ халқында «қыз – қонақ» деген ұғым бар. Яғни, «қыз - өзге жақтың аманаты», сондықтан ата – анасының үйінде қызды еркелетіп, ренжітпеген, жасауын да дүниеге келісімен дайындаған. Мұражайда менің мұғалімімнің Гүлнар Зкрияқызының жасауға берілген қолдан тоқылған кілемі бар екен.

Өңір беру(салт). Ұзатылған қыздың жасауының ішіне өңір салады. Бұл болашақ қайынсіңлісіне арналған сыйлық.

Сәлем ету (дәстүр). Сыйлы та, ене, қайны ағаларына кездескенде келіні оларға иіліп сәлем қылады. Үлкен кісілерден табақ қайтқанда да келін сәлем ету керек. Үлкендер оған риза болып, батасын береді. Келіннің сәлем етуі әдептілік пен сыйлаудың белгісі ретінде қабылданады. (3,167)

«Неке қию» - қазақи ортадағы қазақ халқының ұлттық ерекшелігін айнадай етіп көрсететін қызық және маңызды салттардың бірі. Кеңес одағы кезеңінде мешітке барып неке қиюға тиым салынған. Ал бүгінгі уақытта жас жұбайлар мешітке барып неке қиюға өздері ниет білдіреді. Неке – қасиетті ұғым, беріктік шарты. Қазақ халқы мұны «ақ неке» деп ардақтайды. Бас қосқан ер мен әйелдің міндетті түрде некесі қиылады. Ол көпшілік алдында жасалады. Бұл салттың тәрбиелік мәні өте зор. Өйткені жас жұбайлар құдай алдында мәңгі бірге боламыз деп бір – біріне ант береді.(3, 28)

«Қуйеуаяқ» (дәстүр). Жігіт қалындығын алғаннан кейін әдеп бойынша енесін қошаметпен өз үйіне апарып салады. Ата – енесі күйеу баласына ірі мал атайды. Мұны «күйеуаяқ» дейді. Қазіргі заманда бұл қайта оралып келе жатқан дәстүр.

Жиенқұрық(салт). Қыздан туған бала «жиен» деп аталады. Халық дәстүрі бойынша жиен нағашыларынан қалаған затын яғни «жиенқұрық» алуға тиіс. Нағашы жиенінің бетін қайтармай үш рет беруге міндетті. Халық жиенді ренжітпеген.(3, 133)

Айдар (салт). Балалардың төбе шашын ұзартып өсіріп, өріп қояды. Мұны «айдар» дейді. Бұрын ел бұл ғұрыпты көп қолданған. Ұлдарға Айдар деп ат қойылған. Бұл ғұрып ер балаға жасалады. Айдардың мақсаты – баланы тіл – көзден сақтау.(3, 77)

Жеті ата (дәстүр). «Жеті атасын білмеген - жетесіз» (мақал). Өмір тәжірибесі мол халқымыз кейінгі ұрпаққа жеті атасын білуді міндеттеген. Мұның әлеуметтік зор мәні болған.(2, 181)Қазіргі заманда мектепте балаларға өз отбасының шежересін жазып алып келуін талап етеді. Осы жұмысты орындау барысында ата – аналар ізденіп, өз әулетінің үлкен кісілермен ақылдасып, жеті атасына дейін шежере жазып алады.

Шапан жабу (салт). Құрметті қонаққа, ақынға, батырға,тойларда бата берген кісіге шапан жабады. Бұл қазақ халқының аса лайықты, жарасымды салты. Күнделікте жиі кездесетін ырымдар.

Алыс сапараға аттанарда сол адам ауылындағы немесе әулетіндегі үлкен үйге кіріп дәм татып, жолға шыққан. Сонда ол «Осы қара шаңырақтың иесі қолдайды» деп сенген. Отбасы тамақтанып отырғанда дастарқан үстіне келген адам ондағы дәмнен ауыз тиюге тиіс. Әсіресе, таңғы астан ауыз тимеуге болмайды. Астан ауыз тию - үй иелерінің қонаққа, қонақтың дастарқандағы асқа деген ыстық ықыласының бір белгісі болып саналады.

Үлкеннің кішіге, яғни балаға беретін сыйы. Жас ұл-қыз, бойжеткен, бозбала жаңа киім кигенде, жаңа зат алғанда аға, апа, ата-әжесінен, туған-туыстарынан оған байғазы сұрайды. Олар байғазыға ақша, мал, мүлік, әйтеуір бір зат беріп, құтты болсын айтады.

Алыс сапарға шыққан, қыдырып қайтқан, сауда жасап келген адамдар туғантуысқандарына, көрші-көлемдеріне, дос-жарандарына ірілі-ұсақты сыйлықтар әкеліп береді. Мұны базарлық деп атайды. Ол жақсы көргеннің, сыйлағанның белгісі.

Нәрестелі болғанында, келін түсіргенінде «құтты болсын» айта келгендерден сәбиді, келінді көрсетпей тұрып «көрімдігін бермесеңдер көрсетпейміз» деп кәдесін сұрайды. Қыз ұзатыларда ұл жағынан келген құдаларға болашақ ке-ліндерінің жасауын көрсетіп те көрімдік сұрайтын әдет-ғұрып бар. Қазір жоғары оқу орнын бітіріп диплом алған жастар да туған-туыстарынан көрімдік сұрап жатады.

Өте қуанышты хабарды жеткізуші адам ол үйге «Сүйінші, сүйінші!», - деп кіреді. Бұл сөз тосынан естілсе де үй ішіндегілерді шошындырмай, қайта қуантады. Сол кезде үй иесі: «Қалағаныңызды алыңыз» дейді немесе ол риза болатындай бір жақсы сыйлық береді. Сүйінші алудың сөкеттігі жоқ. Сәлемдеме. Біреу арқылы беріп жіберілген затты сәлемдеме деп атайды. Сәлемдемеге жіберілетін заттар: сыбаға, ақша, көйлек-көншек, орамал (бір ұшына сақина, білезік байланған). Сәлемдеме жолаушының жүгін ауырлатпайтындай болуға тиіс. Алысағы адамдар бір-біріне таныстары арқылы ауызша сәлем, өтініштерін де жолдайды. Сірге мөлдіретер. Бие ағытар күні берілген қымызды - «Сірге мөлдіретер» деп атайды. Оған ауылдың ақсақалдары, әжелер, ел ағалары шақырылады.

«Батамен ел көгерер»(мақал) Ақ тілеудің белгісі - бата. Ол жиі пайдаланатын рухани ұғым. Ең жақсысын халық «ақ бата» деп қастерлейді. Батаның бітнеше түрлері болады: балаға бата, сүндет тойға бата, жас келінге бата, жас жұбайларға бата, мектепке баратын балаға бата, мүшел жасқа келген адамға бата, дастарқанға бата, алғыс батасы тағы да басқа баталар. (4,12)

Бұл – қазақтардың ертеден келе жатқан ырымы. Олар батырлар мен билерге, ақындарға, тағы да басқа атақты адамдарға баласының аузына түкіртіп алатын болған. Түкіргенде оның ырымы ғана жасалады. Бұл ырым баламыз сондай адамға ұқсап, өнегелі болсын дегеннен туған. Баласының аузына бір адамға түкіртсе, жеткілікті.(3, 82)

Оны С.Мұқанов өзінің «Халық мұрасы» деген кітабында кең насихаттап жазған. Дастарқан басында ет жеп отырғандар тоғая бастағанында, төрде отырған ақсақал қалған етті қолымен қонақтарға, жас балаларға асатады. Бұрындары ауыл балалары ет асаймыз деп қонақ келген үйдің қасында жүретінді.(3,79)

Ауылға басқа жақтан бір үй көшіп келсе, бауырларының бірі туған-

туыстарына жапсарлас келіп қонса, көрші-көлемі немесе жақындары жаңа үйге «ерулік» деп ас пісіреді, табақ тартып, қонақасы береді. Бұл салтты ерулік деп атайды. Осылайша қазақтар танысын, танымасын бір-бірін бөтен- сімей, өз ортасына тарта білген.(3, 130)

Жылу жинау.

Бір бақыт-сыздыққа ұшырағанында, үймүлкі, малынан айырылғанында ауыл тұрғындары, көрші-көлемі, туған-туыстары мал, дүние, ақшалай көмек көрсетеді. Мұны олардың ортасынан бір адам ұйымдастырады. Бұл жәрдем – жылу жинау деп аталады. (3, 137)Арам жолмен шығынға ұшырағандарға жылу жиналмайды. Олар: дүние-мүлкін қартаға салып ұтқызып жібергендер, зинақорлыққа салғандар, ішіп құртқандар, қоғамның, мемлекеттің дүние-мүлкін жеп қойғандар.

Қарағым, айналайын, кекілдім – ай,

Көгілдірі аққудың секілдім – ай.(Халық өлеңі)

Жас балардың шашын ұстарамен алып тастайды да маңдайына бір шөкім шаш қалдырып, оның жиегін тегістеп қиып қояды. Оны «кекіл» дейді. Кекіл балаларға жарасымды ажар береді.(3,78)

Халық дәстүрінде адамға құрмет көрсетудің жолдары көп. Соның бірі – ат тергеу. Ұлт дәстүрі бойынша әйелдер атасының, қайнаға, қайнінісің, қайынсіңілісің атын атамай, өзіне лайықты ат қойып, «мырза жігіт», «теңтегім», «еркем», «шашбауым» деп атайды. Мұның бәрі шын мәнінде сыйластық пен құрметтің ерекше белгісі болып табылады. Ат тергеу – біздің халқымыздың адам сыйлау жөніндегі ізеттілік, көргендік, кішіпейілдік қасиеттерінің биік көрінісі.(3, 96)

Қазақ халқының салт – дәстүрлерін туралы білімдерін тексеру барысында 10 «Г» сынып оқушыларымен сауалдама өткізілген.

Сауалдама мақсаты: Қазақ халқының салт – дәстүрлері туралы оқушылардың

білімдерін анықтау.

Саулдама сұрақтары:

1. Қазақ халқының қандай салт – дәстүрлерін білесің?

2. Салт – дәстүрлерді ұстау керек пе? Неге?

3. Қазақ халқының қандай салт- дәстүріне өзің қатыстың?

Сауалдаманы өндеу.

Сауалдаманы өткізуге 10 сыныптың 22 оқушысы қатысты. Олардың ішінде 9 оқушы қазақ ұлтты. Бірінші сүраққа барлық оқушылар 2-ден 5 дейін жауаптарын жазды. Барлығы білетіні: беташар мен тұсау кесу. Салт – дәстүрлерді ұстау туралы сұраққа 20 оқушы жағымды жауап берді. «Салт – дәстүр – ұлттық ұғым, сондықтан әр ұлт өз салттарын ұмытпай ұстағандары дұрыс»,- деп жауап жазды оқушылар. 2 оқушы:

«Салт – дәстүрлер – ерте заманның көрінісі, қазіргі уақытта оларды ұстау керегі жоқ»,- деп жауап қайтарды.

Үшінші сұраққа қазақ ұтты балалар көп салттарға қатысқанын жазды. Көбісі өз өмірімен қатысты. Мысалы: бесікке салу, тұсау кесу, дорба, той бастар, сүндет тойы, мүшел той, беташар, құдалық тағы басқалар. Ата- әжесімен тұратын бала: «Кішкентай кезімде менің айдарым болды және менің тұсауымды кесті де сүндет тойым жасалды», - деп жазды.

Оқушылар қазақ тілі, әдебиет, Қазақстан тарихы сабақтарында бірнеше салт – дәстүрлерімен танысады. Олардың салт – дәстүрлер туралы ұғымдары қалыптасқан. Бірақ, білімдерін кеңейту мақсатында осы жұмыстың материалдарын

сыныптан тыс іс – шараларда

сынып сағаттарында пайдалануға болады.

Өйткені өз ұлттық салт – дәстүрлерін қастерлеп, құрметтемеген ұлт өледі,- деп ойлаймын.
Пайдаланған әдебиет:

1. Қабылдинов З.Е., Қайыпбаева А.Т.Қазақстан тарихы.( Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық). Алматы: «Атамұра», 2008.

2.Қалиев С., Оразаев М., Смайлова М. Қазақ халқының салт – дәстүрлері. – Алматы: «Рауан», 1994.

3. Кенжеахметұлы С. Қазақ халқының салт – дәстүрлері.- Алматы: «Алматыкітап», 2006.

4. Құралұлы А.Ұлттық дүниетаным. – Алматы – «Өнер», 1997.

5. «Каспионет» телебағдарламасы.

7. Ғаламтор ресурсынан алынған ақпарат.
III. Война в нашей истории.
«Воевавшие дети

невоевавших отцов»

Автор: Шамиль Гильманов,

ученик 5 класса

Руководитель: Колова Л.В.

ГУ «Школа-гимназия № 10

города Рудного»

Введение.

Недалеко от нашей школы, по улице Франко, стоит памятник воинам-интернационалистам. На постаменте стоит боевая машина пехоты – 1, у подножия памятника 5 мемориальных табличек с именами героев, погибших в афганской войне. Мы заинтересовались и решили узнать об афганской войне и воинах-интернационалистах, героях, что живут в нашем городе.

Прошло 34 года, как отгремела Великая Отечественная война. Утихла боль утраты и горя. Выросло не одно поколение под мирным небом, которое знало о войне только по рассказам дедов. Но события 1979 года внесли коррективы в жизнь молодого поколения.

Тогда, в 79-м году 20 века, в разгаре холодное противостояние между СССР и западным миром, главный соперник и враг в котором США.

Афганистан расположен в самом центре азиатского континента. Афганца, в какой бы части страны он не жил, окружает первозданная природа с её величественными чеканными горами, живописными долинами. Архитектурные памятники старины, словно страницы каменной книги, повествуют об историческом прошлом страны, её свободолюбивого, гордого народа. [1]

Исторически с Афганистаном у Советского Союза складывались добрые отношения. Южный сосед первым в мире признал Советскую Россию. Советский Союз оказывал помощь афганцам: строил электростанции, оросительные комплексы, хлебозаводы, автомагистрали и другие объекты.

Когда произошла в Афганистане революция, правительство обратилось вновь за помощью к Советскому Союзу. 25 декабря 1979 года 40-я Армия Советского Союза вступила на землю Афганистана с целью поддержки власти и оказанию помощи афганскому народу.

Предполагалось, что войска станут вдоль границы с Ираном и Пакистаном, возьмут под охрану важные объекты. Главная миссия советского присутствия в этой войне носила миротворческий характер. Она заключалась в том, чтобы оказать помощь законной власти в стабилизации обстановки, подавлении мятежей непримиримой оппозиции и отражении агрессии извне, преодоление вековой отсталости народа. Предполагалось, что, как только ситуация в Афганистане нормализуется, войска вернутся на Родину. Но вышло иначе. [2]

Вооруженные, при активной помощи Пакистана и США, мятежные группировки, используя любые методы борьбы, стремились задушить апрельскую революцию афганского народа. Душманские банды устраивали засады и налеты на автоколонны, заставы правительственных войск, взрывали мосты, переправы, трубопроводы, линии электропередач. Наши солдаты вынуждены были от отражения атак террористов перейти к системной борьбе с отрядами вооруженных оппозиций, включая проведение масштабных военных операций. В этих сложных условиях войны советские воины проявляли высокие чувства интернационализма, героизм и отвагу.

Война длилась 9 лет, 1 месяц, 19 дней. [3]

За годы пребывания в Афганистане советские войска провели более 400 крупных и множество мелких операций. Все они строго планировались и, как правило, завершались полным успехом, были результативными.

В ходе военных операций нашими войсками применялись различные тактические методы борьбы с партизанскими формами террористов: нанесение ударов авиацией и артиллерией по точно разведанным целям; окружение банд и т.д.

Напряженная боевая жизнь не прерывалась ни на день. Порой воины не выходили из боев по 20 и более суток. Одновременно войска вели большую разъяснительную работу среди населения, снабжали их продовольствием и топливом. [4]

Десять лет наши юные солдаты с оружием в руках участвовали в сражениях, защищали южные рубежи великого СССР, выполняя интернациональный долг.

Для наших воинов-интернационалистов, прошедших через горнило афганской войны, 15 февраля - день выхода из Афганистана - остается священной датой. Афганец – это как бы, по-своему, своего рода воинское звание, тех, кто там был.

Воевавшие дети невоевавших отцов, так часто говорят об «афганцах».

Водоворот времени подхватил солдат и бросил их по течению, неподготовленных к смерти, и незнавших жизни.

Те, кто пересек афганскую границу в теперь уже далеком 1979 году, еще не знали к чему готовиться и что их ожидает. Они уходили в неизвестность. Какой это неизвестность предстала им, теперь мы более или менее представляем. Сначала все считали дни, затем недели. Но дни и недели постепенно складывались в годы…

Афганская война длилась в два раза дольше, чем Великая Отечественная. Никем никому необъявленная.

Находясь в Афганистане, Советские солдаты, прапорщики, офицеры, не щадя своей жизни, здоровья, молодости защищали интересы своего государства, выполняя добросовестно воинский и интернациональный долг. Многим из них было всего по 20 лет.

Война – это страшное слово. Когда его произносишь вслух, сразу видишь: ужас, разрушение, безумие, неизбежность, гибель всего живого.

Вдвое тяжело воевать в чужой стране, защищать чужой народ, не понимая, на чьей стороне правда.

В период с 1979 по 1989 гг. через горнило афганской войны прошли:

22 269 казахстанца;

924 из них погибли;

1015 стали инвалидами;

21 пропали без вести. [5]

В том числе:

из них 5 погибло. [6]

Мы провели анкетирование среди 105 четвероклассников нашей школы и выяснили:

Вопросы интервью:

- В каком году началась война? Когда она закончилась?

- Причины ввода войск в Афганистан? Какие войска ввели?

- Где можно найти информацию о воинах-интернационалистах нашего города?

Вывод: Узнали, что 25 декабря 1979 года 40-я Армия Советского Союза вступила на землю Афганистана с целью поддержки власти и оказанию помощи афганскому народу. Продлилась война до 1989 года. 15 февраля - день вывода войск из Афганистана. Информацию о воинах-интернационалистах нашего города мы можем получить в историко-краеведческом музее.

2.3. Посещение историко-краеведческого музея, знакомство с экспозицией о воинах - интернационалистах города Рудного

Цель: познакомиться с экспозицией «Воины - интернационалисты», изучить материалы о земляках принимавших участие в афганской войне.

Из рассказа экскурсовода мы узнали, имена погибших рудничан в Афганистане: Александр Мельников, Олег Горгуленко, Сергей Болотников, Анатолий Цепко, Сергей Подоскин.

Героев объединяет многое: мечты, характеры, но судьба – одна на всех. Они не вернулись.

Душа моя проникнута ветрами

Мне не страшны седые холода

Я знаю, место моё там, на БАМе

Мне суждено там строить города.

Это строки из поэтической тетради Сергея Болотникова. Новобранец, мысливший стихами, похоже, был одержим созидательной работой, поэты ведь разрушителями не бывают. Но позже у него появились другие стихи.

Ему было 20.

Родился 28 апреля 1960г. В Рудном учился в школах № 4, № 19, окончил ПТУ № 11. Работал на ДОФ-3. В 1979 г. был призван в ряды Советской Армии. Погиб в бою с душманами в Афганистане в сентябре 1980г в провинции Кунар, неподалеку от населенного пункта Осмар.

Рядовой Сергей Болотников был одним из первых, кто писал стихи на афганской земле - о себе, о своих боевых товарищах, о первых боях, о наших первых потерях, таких непривычных и неожиданных для ребят, из мирной жизни шагнувших в войну. Отдельные его стихи стали первыми афганскими песнями.

Когда он погиб, в нагрудном кармане нашли тетрадь со стихами (35 стихов), её сильно залило кровью. Стихи спасти не удалось. Он был славным рабочим парнем, скромным, искренним, честным. На таких, как говорится, земля держится. Но такие, как правило, чаще и погибают потому, что не прячутся за спины других, а идут впереди.

Мельников Александр Викторович

Родился 22 октября 1957г в г. Рудном. В пять лет Саша научился читать. Он рос в семье, где мать - педагог, отец умер, когда мальчику исполнилось три с половиной года. Учился в школе № 15, поступил в Свердловское Суворовское училище, затем Рязанское высшее воздушно-десантное училище имени Ленинского комсомола.

Александр был замечательным человеком, обладающим ценными чертами характера, неистощимый юморист, смелый, мужественный, беззаветно преданный нашей Родине и советскому народу. В юности Александр занимался спортом, любил музыку, посещал музыкальную школу. С детства он был целеустремленным, собранным. Эти качества проявились в самые ответственные минуты его жизни.

В 1979 г. Александр окончил Рязанское высшее воздушно-десантное командное дважды Краснознаменное училище имени Ленинского комсомола. Вместе с другими советскими воинами, в составе ограниченного контингента советских войск, выполнял интернациональный долг в Афганистане.

В январе 1980 г. Мельников возглавил разведвзвод. В апреле 1980г батальон освобождал знаменитое в Афганистане ущелье Пандшер. За населенным пунктом батальонный разведдозор вел разведку на пути движения батальона и принял решение вызвать на себя огонь душманов. Завязался тяжелый бой, начавшийся вечером и закончившийся утром. Лейтенант Мельников пал смертью героя, и как настоящий советский офицер, с честью выполнил интернациональный и патриотический долг. Он награжден орденом «За службу Родине в Вооруженных Силах» III степени.

Цепко Анатолий Васильевич

Родился 27 июля 1959 году в Рудном. Окончил школу № 14, ПТУ № 8. Получил специальность монтажника, работал в «Казмеханомонтаже». В 1979 г. был призван в ряды Советской Армии.

Анатолий был человеком, достойным подражания. Любил свою мать, свою Родину. Погиб при выполнении интернационального долга в Афганистане, посмертно награжден орденом «Красной Звезды».

Подоскин Сергей Васильевич

Сергей родился 8 января 1963 г. Учился в школах № 8, № 12. Учился хорошо, любил читать, имел грамоты. Занимался спортом. После окончания средней школы от военкомата его направили на курсы шоферов. Работал на торговой автобазе и в 1981 г был призван в ряды Советской Армии. Проходил курс молодого бойца в г.Сарани, затем выполнял интернациональный долг в Афганистане. Был водителем бронетранспортера. Сергей погиб при выполнении боевого задания в Афганистане в 1983 г., посмертно награжден орденом «Красной Звезды». Его имя навсегда будет жить в сердцах людей. [7]

Родился 2 марта 1963 года в г. Рудном. В 1979 году окончил 8 классов средней школы № 13 г. Рудного, в этом же году поступил в Индустриальный техникум, который закончил в 1983 году. 27 апреля 1984 года был призван Рудненским горвоенкоматом в Вооруженные Силы. Проходил службу в Афганистане в в/ч 2091. 25 апреля 1985 года погиб при выполнении интернационального долга. 6 мая 1985 года похоронен в Рудном. [7]

15 февраля в городском краеведческом музее прошло чествование ветеранов, на котором мы поприсутствовали и встретились с родными погибших ребят: Василием Ивановичем Подоскиным, Ниной Георгиевной Горгуленко, Любовь Фёдоровной Гугленко (Болотниковой) и Ниной Сергеевной Притчиной (Мельниковой). Мы выразили им соболезнование и благодарность за воспитание достойных патриотов нашей Родины.

Кто может знать, что испытывает мать или отец, когда их сын находится в пекле войны? Следы этих переживаний остаются в душе на всю жизнь.

Нина Горгуленко почти ничего не видит и плохо слышит. Она до сих пор переживает боль утраты. «Меня подкосила весть о гибели Олега. Душевная травма и переживания были настолько сильными, что думала – не переживу потерю. Хуже всего переносить одиночество. Кроме Олега у меня ещё трое детей. Конечно же, они и внуки помогают мне, но душа до сих пор болит о погибшем сыне».

Любовь Фёдоровна Гугленко (Болотникова) рассказала нам о своём сыне, какими качествами он обладал. «Сережа был доброжелательным, честным человеком. С детства стремился к самостоятельности. Любил музыку, песни, играл на гитаре. По характеру был покладистым, трудолюбивым. Не гнушался никакой работы, всегда и во всем помогал мне. К жизни он был подготовлен. Письма из Афганистана писал спокойные, о том, что все у него хорошо, только сильно скучает».

2.5. Интервью с председателем совета ветеранов Афганистана и локальных войн Петром Николаевичем Бурцевым

Мы побывали в совете ветеранов Афганистана и локальных войн и встретились с его председателем Петром Николаевичем Бурцевым. От него мы узнали, что в нашем городе есть объединение ветеранов афганской войны. В настоящее время в городе проживает 171 ветеран афганской войны.

Сегодня большинству ветеранов той войны от 30 до 50 лет, они живут и работают среди нас, они в самом расцвете сил, и им никогда не будет стыдно за то, что они «афганцы».

Пётр Николаевич родился 27 апреля 1959 года. Окончил школу № 9, ПТУ № 1 по специальности машинист электровоза.

В Афганистане с февраля 1980 г по ноябрь 1980 г. Старшина. Награжден многими медалями, знаками, грамотами. Председатель общества «Совета ветеранов Афганистана и локальных войн города Рудного».

Воспоминания о войне.

…Наша автомобильная бригада одной из первых, в составе других частей 40-й армии, была направлена в Афганистан. Мы расположились по всей трассе, которая проходила через города Герат, Кандагар, Кабул и другие. Автомобили, гружённые продовольствием, медикаментами, питьевой водой и даже спичками, двигались по трассе с большой скоростью. Останавливаться было нельзя, чтобы не попасть под обстрел. Душманы старались вывести из строя головную и замыкающую машины – тогда тяжёлый бой. У нас были большие потери. Молодые солдаты, прошедшие трёхмесячную подготовку в учебке, оказались в чужой стране, где днём тебе улыбаются, а ночью: нож в спину! Незнание языка, обстановки, жизненного уклада, жара в 70 градусов – всё это не лучшим образом отразилось на нас. Спать приходилось, закрывая локтями уши, с автоматом на животе, чтобы душманы не смогли проколоть барабанные перепонки, иначе - смерть.

Рудный и Казахстан в армии знали хорошо. Наши ребята не посрамили честь своего города, области, республики. Мы выполнили долг перед Отечеством, сделали всё, что от нас требовалось. [8]

Пётр Николаевич Бурцев предоставил нам списки наших земляков прошедших Афганистан, видеоматериалы, подборку газет, фотографии.

Мы изучили указанные материалы, с целью узнать подробнее о героях, живущих рядом с нами.

Боевое братство сближает людей иногда сильнее родственных уз. Афганцы не остаются равнодушными наблюдателями новых конфликтных ситуаций, встающих перед обществом. Они постоянно встречаются на форумах ветеранов-интернационалистов, праздниках и просто в будничные дни, оказывая помощь, поддерживая друг друга, заботятся о родителях погибших. Регулярно проводят встречи с молодёжью города.

В этом году прошла 22 годовщина со дня вывода войск из Афганистана. У нас в городе состоялось традиционное возложение венков к памятнику погибшим воинам-интернационалистам на проспекте Ивана Франко. Очень трогательно звучала речь Жаныбека Кудабаева, первого руководителя городского общества воинов-афганцев «Шурави». «Советский» - так называли местные афганцы наших солдат.

У нас появилась возможность лично встретится с ветеранами афганской войны, которые живут в нашем городе и из первых уст узнать о тех событиях.

Родился 21 апреля 1963 г., в зерносавхозе имени Баумана. В 1970 г. окончил школу. В ноябре 1980 года был призван в ряды Советской Армии. Проходил службу в Афганистане в районах Мазари-Шариф, Паншер, Гуль-Бахар. Спецназ ВДВ, разведка. Воинское звание – старший сержант. Награжден орденом «Красная Звезда». В настоящее время работает в АО ССГПО.

…В общей сложности в этой стране я провел 20 месяцев. Страх? Страха не было. Ведь никто не знал, что нас там ждет. Мы как-то не задумывались. А когда закрутилась череда военных будней, с ежедневными вылетами на «вертушках», разведка и сопровождение грузовых колонн, ощущение опасности отступило на второй план. Война выматывала, реального противника мы видели не слишком часто, в основном он наносил удары исподтишка – обстреливал колонны из засад, минировал дороги.

Родился 5 марта 1966 года в г. Рудном. Окончил школу № 13, ПТУ № 1, 3 курса рудненского индустриального института.

Призван из Рудного в апреле 1985 года. Два месяца проходил учебную подготовку в г. Термез, Убекистан. В Афганистане с июля 1985 г. по май 1987 г. Воинский долг нёс в провинции Парван в ущелье Пандшер в качестве старшего сержанта, командира САУ. Выполняли боевые задачи по сопровождению и охране колонн с грузами, обеспечению поддержки пехоты, десанта. Участвовал в боевых операциях по уничтожению банд формирования. Имеет награды «Воинская доблесть», «За боевые заслуги», «За отличие в воинской службе», «За отвагу». Был представлен к правительственной награде «Красная звезда».

В редких передышках писали письма домой, вели блокноты, в которых записывали свои впечатления, песни, стихи об Афгане, адреса однополчан, рисовали и вели отсчёт срока службы.

В настоящее время работает в АО ССГПО.

Киянов Александр Викторович

1962 года рождения. Закончил 15 школу, Кустанайский автомобильный техникум. Сразу после получения диплома призвали в армию. Повезли на юг и в Оше объявили новобранцам: на первый-второй рассчитайсь! Одна группа направилась в братскую Монголию, вторая в учебку, в Самарканд, а потом в Афганистан. С 1982 г по 1984 г служил в автобате, исколесил с военными грузами всю горную страну. Рейсы дальние из Термеза или Кандагара в Кабул и обратно, и каждый раз – бой.

Что такое смерть, Александр Викторович знает не понаслышке. Два с половиной года друзей хоронил, однополчан, в самого стреляли постоянно. Когда вернулся из Афгана, ещё два года ходил, постоянно оглядываясь: привык, что там, в горячей точке, в спину мог выстрелить каждый прохожий – при встрече афганцы излучали великое радушие, а при первом удобном случае нажимали на курок.

Помимо ежедневной опасности трудностей было не мало. Спать приходилось большей частью в кабине, и кормили не лучшим образом. Главное блюдо в рационе – ставрида в томате, когда те консервы выдавали в масле, был праздник. А так сами добывали кто, что мог.

Послевоенная судьба сложилась удачно. Работал в ОДП Рудненского ГОВД старшим госавтоинспектором. От младшего сержанта дошёл до майора, закончил институт. Сейчас находится на заслуженном отдыхе.

Памятники воинам-интернационалистам

Был приказ, был долг. Необъявленная война… сколько горя и страдания принесла она в каждую семью, сколько молодых, невинных жизней унесла она. Тяжкой болью отзывается в сердце каждого воспоминание об этой войне. «Афганистан болит в моей душе» - так поется в одной из песен, так может сказать каждый, кто прошел через жестокую школу Афгана.

В нашем городе на улице Ивана Франко есть памятник погибшим героям в афганской войне, как ещё одно напоминание всем какой ценой даётся нам мирное небо над головой. Горожане приходят к нему почтить память героев.

В ходе исследования, нам стало интересно, есть ли в других городах Казахстана памятники воинам-интернационалистам. Воспользовавшись возможностями Интернет мы узнали, что почти в каждом городе нашей республики установлены мемориалы и памятники: Астане, Алмате, Павлодаре, Костанае, Степногорске, Тайыш, Толдыкургане и других городах.

Всем нашим солдатам был посвящен памятник в старинной крепости Балла Хиссар в Афганистане. «Граненый шпиль величественной стрелы взметнулся в голубую лазурь неба. Пятиконечная звезда и лавровая ветвь венчают его. Внизу на черном граните высечено на русском и дарге: «Воинам-интернационалистам». Этот памятник был сооружен в 1985 году на средства молодежи Афганистана в знак глубокой признательности советскому воину за самоотверженную помощь». Сейчас он разрушен вандалами. [9]

Пожалуй, единственный памятник нашим ребятам, который существует сегодня в Афгане это памятник на территории российского посольства.

15 февраля – знаменательная дата для всех воинов-интернационалистов. Это «День вывода советских войск из Афганистана». Ребята почти ничего не знают об этом событии. Мы обратились к студентам Рудненского государственного педагогического колледжа имени Ыбрая Алтынсарына с просьбой о том, чтобы они провели в нашем классе классный час, посвящённый этой дате.

Мы собрали свой материал, оформили выставку в школьной библиотеке ГУ «Школа – гимназия № 10 города Рудного» «Место службы - Афганистан», составили брошюру, презентацию, которыми могут воспользоваться учителя для часов общения, познания мира, истории.

Заключение.

Каждое время рождает своих героев. Но ратный подвиг во все времена стоял на высоком нравственном пьедестале, венчая собой лучшие качества человека – гражданина, патриота, интернационалиста. В наше сложное, насыщенное событиями время в нашем поколении не иссякли верность долгу и традициям старших поколений, отвага и мужество. Подтверждение тому – тысячи солдат, сержантов, прапорщиков и офицеров, награжденных высокими государственными наградами за самоотверженность и героизм, проявленные при оказании интернациональной помощи в Республике Афганистан.

Война в Афганистане навсегда останется в памяти не только ветеранов войны, но и всех последующих поколений.

Ветераны, занимая активную жизненную позицию, вносят немалый вклад в социально- экономическое развитие области, принимают участие в военно-патриотическом воспитании. Им удается передавать славные боевые традиции, показывая достойный образец выполнения воинского долга.

Наш святой долг – чтить память погибших воинов и не забывать о ветеранах войны, проявляя заботу о них.
Список литературы.

1. Алексашкина Л.Н. Новейшая история. Москва, Мнемозина, 2000, с 34.

2. Багрова Л.А. Я познаю мир. Народы и страны. Москва, АСТ, 1998, с 91.

3. Газета «Костанайские новости» № 22, 19.02.2010, с.11.

4. Газета «Магнетит», № 7, 13.02. 2009, с .6.

4. Газета «Магнетит», № 7, 13.02. 2011, с. 5.

5. Газета «Патриот» № 18, 18.02. 2011, с 7.

6. Хомякова В.И. Время выбрало их. Рудный, 2009, с. 3-4.

7. http://ru.wikipedia.org/wiki/Афганская_война_(1979—1989)

8. http://traditio.ru/wiki/Афганская_война_(1979—1989)

9. http://bratstvo.ucoz.com/publ/1-1-0-17

10. http://afgan-kustanai.ucoz.com/index/0-4

1. Багрова Л.А. Я познаю мир. Народы и страны. Москва, АСТ, 1998, с. 91.

2. Алексашкина Л.Н. Новейшая история. Москва, Мнемозина, 2000 , с. 34.

3. http://ru.wikipedia.org/wiki/Афганская_война_(1979—1989)

4. http://traditio.ru/wiki/Афганская_война_(1979—1989)

5. http://bratstvo.ucoz.com/publ/1-1-0-17

6. http://afgan-kustanai.ucoz.com/index/0-4

7. Хомякова В.И. Время выбрало их. Рудный, 2009 , с 3-4.

8. Газета «Магнетит» № 7, 13.02. 2009, с.

9. http://talykan.p0.ru/photo/19-0-759

"Народ, непомнящий своего

прошлого – не имеет будущего!"

В настоящее время воспитание патриотизма, любви к жизни, гуманное отношение ко всему окружающему стало одной из главных приоритетных целей в развитии полноценного гражданина каждой страны. В решении Ассамблеи народов Казахстана поставлена одна из задач: «формирование и распространение идей духовного единства, дружбы народов, межнационального согласия, культивирования чувства казахстанского патриотизма; распространение знаний об истории и культуре казахстанского народа, сохранение исторического наследия».¹

Каждое событие становится отдельной страницей истории, одним из которых является Великая Отечественная война. В нашем городе живут участники ВОВ. Пока живы очевидцы тех дней, у нас есть уникальная возможность с ними встретиться, поговорить, пообщаться, но с каждым днем их число убывает.

Как сохранить «живые» воспоминания представителей этого героического поколения: их эмоции, чувства, боль, страх, горечь утраты и ни с чем несравнимую радость от такого долгожданного слова — Победа, ни с чем несравнимую гордость за нашу страну.

Данная проблема - сохранение памяти о ВОВ носит общественно-значимый характер, ставшей основой совместной работы учащихся и коллектива школы - под названием: «Через годы с нами говорит война».

Перед собой мы ставили цель: создание видеоархива с воспоминаниями участников боевых действий в годы Великой Отечественной войны для дальнейшей творческой деятельности. Я предполагаю, что данный материал, лучший способ сохранения, изучения истории и творческого развития детей, способствующий воспитанию гражданского патриотизма.

Для достижения поставленных целей и задач в ходе работы поэтапно реализовывались следующие мероприятия:

• 
  формирование списка;
  
• 
  составление анкеты, вопросников, инструкции к проведению видеоинтервью, графика встреч;
  
• 
  интервьюирование ветеранов;
  
• 
  обработка видеоматериалов;
  
• 
  использование, полученных материалов в творческих работах.