Су жинайтын бассейндердің конструкциясы

Бассейндерге су жіберу үіпін су әкелетін каналдың аяғына жә-не одан суды ағызып жіберетін каналдың бас жағынан қақпақ-тары бар үлгілі құлақтар орналастырылады. Бассейннен барлық суды- ағызып жіберу үшін оның түбі су ағызып жіберетін қүлаққа қарай еңістеліп жасалады.

^ Вассейннің биіктік жағдайы. Бассейндегі судың қалыпты дең-гейі су жеткізетін каналдағы судың қалыпты деңгейінен, қабыл-дайтын құлақтағы су қысымының кему шамасына төмен болып және суды ағызыгі жіберетін каналдағы судың деңгейінен жоғары-рақ болуы керек.

6.7. Тартпа-каналдар

Қолданылу жағдайлары. Тартпа-каналдар әдетте төмендеген жёрлерден суды өткізу үшін, сондай-ақ жартасты, суды өте күшті фильтрациялайтың және шөңгіш топырақты жерлерде, гидрогео-логиялық жағдайлары қолайсыз және мүжіліп құлау қаупі бар жерлерде, фильтрацияға қарсы қолданылатын төсемелерді жасау қымбатка түсетін жағдайларда қолданылады.

Тартпа-каналдарды еңісі 0,002...0,0005 жердегі учаскелерде қол-дануға болады, ал еңіс мелшері 0,003-ден көп болғанда, олардытек техникалық-экономикалық дәлелдеулер жүргізу негізінде ғана

пайдаланады.

Жіберілетін судын, мөлшеріне қарай тартпа-каналдарды тұ-рақты суару жүйесін жасау үшін қолдануға болады. Тартпа-ка-налдардын. жерге орналасуы суармалы жерлерді ұйымдастыруға еәйкес болуы керек. Өте ұзын тартпа-каналдардың көлденең қи-масын кеміту үшін және екі жағына да командалық қалде болуы үшін оларды еңісі ең үлкен жерлерге орналастыру керек.

Жүйені жерге орналастыру схемасын суару және коллектор-лы — дренаждық жүйе қүрылыстарын салу үшін жүмсалатын қаржыға, жер бетін тегістеу жұмыстарын жүргізу, суару техника-сын еатып алу үшін жұмсалатын қаржыға, жүйені пайдалану жә-не суару жұмыстарын жүргізудің жағдайына қарай бірнеше ва-рианттың ішінен таңдап алады.

Учаскелік тартпа-каналдар аралығы жергілікті жағдайда жә-не белгіленген суару техникасына қарай мүмкіншілігінше көбірек

болғаны жен.

Шеткі ақабалар учаскелік тартпа-каналдардан баска барлық тартпа-каналдарда ал жаңбырлатқыш машиналар қолданғанда барлық учаскелік тартпа-каналдарда жасалады.

Жоспарда тартпа-каналдардың бұрылыстары әдетте тік бұ-рышты болып жасалады, бұндағы үйлестірушілік 5°-тан көп бол-мауы керек, ал оларды кездестіру құдықтар аркылы жасайды. Шаруашылық аралық және шаруашылық тартпа-каналдарды қи-сық сызық бойымен де бүрып әкетуге болады.

Далалық және пайдалану жолдары тартпа-каналдардын, бойы-на жасалып, екі лоток қатар жасалғанда жолдар олардың аралы-ғында жүргізіледі.

Тартпа-каналдар еткелдерді пайдалану, далалық, шаруашы-лық ішіндегі және басқа да жолдардың қиысқан жерлерінде жа-салып, ал учаскелік таратқыштарда әрбір 1 —1,5 км жиі болмауы

керек.

Тартпа-каналдарға бөлініп берілетін жердің ені үлгілі схема-ларға сәйкес белгіленеді. Қар басып қалуы мүмкін болған аудан-дарда тартпа-каналдарды орман алқаптарына жақын орналасты-руға болмайды. Бұндай аудандарда олардың аралығына жолдар салады.

Тартпа-каналдар арқылы жіберілетін судың есептелген мөлше-рін максималды гидромодуль арқылы анықтайды. Тартпа-канал-дарды пайдалану коэффициентін 0,97-ге тең деп белгілейді.

Беткейлеп суару әдісін жобалағанда, суарудың жаңбырлату әдісіне ауысып кету мүмкіншілігін ескеру керек.

Жаңбырлатып суару әдісін қолданғанда тартпа-каналдар ар-

қылы жіберілетін судың есептелген мөлшерін анықтағанда мына

жағдайларды ескеру керек:

• 
  әр суарғышта тек бір ғана жаңбырлатқыш машина жұмыс
  істейді;
  
• 
  бір алқапта бір мезгілде машиналардың тек есептелген са-
  ны және оларды ауыстырушы машиналар топтанып жұмыс істей^
  ді;
  
• 
  топтағы машиналардың минималды саны топырақтың суар-
  ғаннан кейін бапталатын көлемін бір тәулік ішінде суаруды қам-
  тамасыз ететіндей болып тағайындалады.
  

о,97

бұнда: (Зсев— ауыспалы егіс участогін сумен қамтамасыз ететін тартпа-каналдың басынан жіберілетін судын, мөлшері, л/с;

N— жаңбырлатқыш машиналардың есептелген саны;

(З_м— жаңбырлатқыш машинаның шашырататын суынын. мөл-шері, л/с;

т]— құлақ арықтардың және тартпа-арықтардың пайдалы әсер коэффициенті (К.П.Д.)-

Топтағы жаңбырлатқыш машиналар танаптарды мезгілінде суаруды қамтамасыз етулері керек.

Өткізетін суының шамасы 1 м³/с-ге дейінгі шаруашылық ішін-дегі, бірнеше ауыспалы егісті сумен қамтамасыз ететін тартпа-каналдардың өткізетін суының мөлшерін, осы учаскелерді суару үшін кёрек болатын судың мөлшерлерін қосу арқылы табады.

Өткізетін суының мөлшері 1 м³/с-тан көп болатын шаруашы-лық ішіндегі, шаруашылық аралық және бас тартпа-каналдар өг-кізетін суының мөлшері осыларға бағынатын каналдардың еткі-зетін су мөлшерін қосу арқылы анықталады және ол мына фор-мула арқылы анықталатын мелшерден артық болуы керек:

бұнда: ю—суарылатын жер көлемі, га; ^— гидромодульдің есепті ординаты, л/с; ц— кұлақ арықтың паійдалы әсер козффициенті; 1,2—запас коэффициент.

194

Та|тпа-каналдардың конструкциясы. Ирригациялық құрылыс тәжірібесінде темір-бетонды қимасы парабола, эллипс және жар-тылай циркуль тәрізді тартпа-каналда көбінен тараған, ал тікбұ-рышти және трапеция тәрізді тартпа-каналдар аз қолданылады. Бұндай тартпа-каналдардың қалыңдығы 5—8 см., блоктарының үзындығы 2—3 метрден 6—9 метрге дейін болып, оларды жасау үшін қуатталған және қуатталмаған арматура пайдаланылады. Тартпа-каналдардың тереңдігі 30, 40, 60, 70, 80, 90, 100, 120, 140, 160, 180 см болады. Тартпа-каналдар және оларды тірегіштердің конструкциясы үлгі жобаларға сәйкес болады. Олардың блоктары өздерінің ұштарымен бағаналы, немесе рамалы тіректерге бекі-тілген ерлерге сүйеніледі. Әдетте бағаналы тіректерді топырағы оларды жерге қағуға мүмкін болатын жерлерде қолданады. Рама-лы тіректердің табанының тереңдігі топырақтың қатып қалатын тереңдігінен кем болмауы керек.

Тартпа-каналдардың су өткізбеушілігі және қанша қызмет ете-тіні негізінен су өткізбейтін жіктің беріктігіне байланысты бола-ды.

31. Парабола тәрізді тартпа-каналдар арқылы жіберілетін судық мөлшері

Тартпа-каналдың ңұрылыс-тық ге-реңдігі, см	Тартпа-каналдағы судың те-реңдігі, см	Тартпа-каналдың түбінің еңісі			Ол аркылы жіберіле-тін судың мөлшері, мэ/с
		■'тіп	тик	'крит		МИКІ ^крит
60 70 80 90 ЮО 120	50 60 /0 80 90 105	0,00065 0,00075 0,00075 0,0008 0,0008 0,0008	0,003 0,003 0,003 0,003 0,003 0,003	0,0045 0,0049 0,005 0,004 0,0041 0,0042	0,3 0,3 0,4 0,8	1,55 2,0 2,65	0,52 0,76 1,04 1,80 2,28 3,05

Тартпа-каналдардың жіктерінің саңылаусыздығын мына шара-лар қамтамасыз етеді:

• 
  бұрышты, тік бұрышты және дөңгелек қималы порозолдан
  жасалған аралықтар төсеу;
  
• 
  полимерлермен модификацияланған битумды мастикалар
  •және СМ-0,5 түрлі тиаколды мастикалар жасау;
  
• 
  Х-Р-2 түрлі жапсырылатын изолды мастикалар жасау;
  
• 
  МСВС—167 = 61-суық асфальтті мастика жасау;
  

томагтандырудың барлық мүмкіншілігін ескеру керек және ол ■үшін гидравликалық автоматтандыруды пайдаланған жөн.

7* 195

Учаскелік тартпа-каналдардағы су деңгейінің суарылатын жер-дің бетінен биіктігі суару техникасына, су жібергіш құлактардьщ түріне және уақытша тілінетін каналдар арқылы жіберілетін су-дың мөлшеріне байланысты болады, ал жылжымалы трубопро-водтарды пайдаланғанда — олардын, ұзындығына және трасса-ньщ еңісінің мөлшеріне байланысты болады.

Тартпа-каналдардың түбінің жер бетінен биіктігі 20 см кем болмауы керек.

Уакытша тілінетін арық-атыздарға .су жіберетін сифонды . құ-лақтардың жер бетінен биіктігі 0,5 метрден кем болмағаны жөн.

Уақъітша тілінетін арық-атыздарға су жіберетін құлактар ор-наластырылған тартпа-каналдарының түбі жер бетінен 1,5 метр-ден көп болмай, ал басқа жағдайларда 3,5—4,0 метрден көп бол-мағаны жөн.

31 таблицада парабола тәрізді тартпа-каналдар арқылы жер еңісінің мөлшері минималды, максималды және өте қиын болған жағдайда жіберілетін судың мөлшері келтірілген, бұнда бүдыр-мақтылық коэффициенті 0,14-ке тең деп алынған.

Еңістері өзгеретін жерлерде әр тереңдіктегі тартпа-каналдар мынадай болып үйлестіріледі: 1<1₂ болғанда 70x60, 80x60, 80X70, 90X80, 100x80, 100x90, 120x90, 120X110; ал 1>1₂ бол-ғанда тартпа-каналдарды үйлестіру керісінше болады.

Тартпа-каналдардын, түптерінің, немесе жоғарғы жақтарынын, деңгейлері бірдей болып үйлестіріледі.

Тартпа-каналдардың жақсы жақтары мен кемшіліктері. Бетон және темір-бетонмен қапталған каналдармен салыстырғанда тарт-па-каналдардың мынадай жақсы жақтары бар:

• 
  олар мықты, орнықты, су өткізбейді, кеп жыл бойы пайда-
  ланылады, оларды көру және жөндеу өте оңай;
  
• 
  топырақ үйінділерін керек етпейді, сондықтан резервтер
  салу қажет болмайды, суармалы жерді пайдалану коэффициенті
  жоғарылайды;
  
• 
  тартпа-каналдардыц құрылыстык, құны жіберілетін судың
  мөлшері 300 л/с-ден көп болғанда монолитпен қапталатын канал-
  дардың күнынан аз, ал жұмсалатын еңбек олардың барлық бел-
  шектері заводтарда жасалғандықтан 5—6 есе кем болады;
  
• 
  жерде тілінетін каналдарға қарағанда канал-лотоктарды
  пайдалану үшін жұмсалатын қаржы 2—3 есе кем болады.
  

Тартпа-каналдардың негізгі кемшіліктері мыналар: олардың жүйесі ауыл шаруашылық жұмыстарын механикаландыруға бөгет жасайды; судын, ақаба шығынын жоя алмайды.

196

6.8. Арық-атыз жүйесінің ашық түрлерінің құрылыстары

Реттегіш құрылыстар. Канал арқылы жіберілетін судың мөл-шерімен оның деңгейін реттеу үшін ашық, диафрагмалық және түтікті шлюз-реттегіштер, реттегіш-құлақтар, қалқалау қүрылыс-тары, авариялық және соңғы ақабалар, шаю үшін қолданылатын шлюз-реттегіштер, су өлшейтін жабдықтар және гидрометриялық күзет орындары жасалады.

Реттегіш күлақтар үлкен дәрежедегі каналдан су жіберуді рет-теу үшін барлық таратқыштардың және құлақ-арықтардың бас жағына жасалады. Қебінесе бүйірдегі реттегіштерді үлкен канал-дағы тірек құрылыстарымен біріктіреді. Бұл қүрылыстардын. жи-нақтары таратқыш тораптарын қүрады.

Реттегіш құлақтардың екі түрі болады: бір немесе көп проле-тті ашық шлюз-реттегіштер. Бүлар әдетте суды көп мөлшерде жі-беретін және гидравликалық қүламасы аз каналдарда жасала-ды; гидравликалық құламасы мол (0,5 м және одан да көп) суды аз мөлшерде жіберетін құлақты өткелмен қосқан жағдайда, сон-дай-ақ су деңгсйі көп өзгеріп түратын каналдарда жасалады. Ашық реттегіш-қүлақтарды жасау су деңгейінің құламасы шама-лы болған жағдайда ете арзанға түседі, оларды қарау және жөн-деу жұмыстарын жүргізу түтікті қүлақтармен салыстырғанда же-ңілдеу болады.

Үлкен дәрежедегі каналдан кіші дәрежедегі каналға жіберіле-тін судың мөлшерін әдетте жайпақ қалқандар түрінде жасалатын қақпақ-көтергіштер арқылы реттейді. Оларды кетеру және төмен түсіру бүрандалы көтергіштер арқылы, қолмен жасалады. Су жі-беретін қүлақтардың тесіктері кіші канал арқылы судын, тезде-тілген мөлшерін үлкен каналдағы су деңгейінің қалыпты болған-да өткізу үшін және үлкен каналдағы су деңгейінің минималды болғанда судың қалыпты мөлшерін өткізуге есептеледі.

Реттегіш-қүлақтаи ағатын судың жылдамдығы 0,8—1,3 м/с; су ағуының жылдамдығы осы шамада болғанда, суды реттегіш-терден өткізу үшін керек болатын минималды қысым мөлшері 5—15 см болады. Үлкен дәрежедегі каналдардағы тосаптардың барлығы кіілі каиал арқылы танаптарға жіберіліп, сонда шөгіп қалуы үшін су ағызғыш құлақтардың босағасы үлкен дәрежедегі каналдың түбінің деңгейімен бірдей, немесе одан төменірек болуы керек.

Тірек құрылыстары өзініц конструкциясына қарай жайпақ қал-қандары бар шлюз-қүлақтар болып саналады. Осылар аркьілы су ағысын толығынан, немесе жарым-жарты жауып қоятын, яғни оларды тіреудің арқасында каналдағы судың деңгейін керекті ша-мада үстап тұрады. Тірек қүрылыстарын салатын жерді және су деңгейін қанша мөлшерге кетеру керек екендігін каналдағы су деңгейінің бойлау керінісінен аиықтайды. Тірек құрылысынан

197

бүйірдегі реттегішке дейінгі аралық мына формула арқылы анық-талады:

/_

с

бұнда: 2₀— су деңгейін көтеру мөлшері;

Дһ—(^н және (З_тіп болғандағы су деңгейлерінің айырмашылы-ғы;

і — каналдың еңісі;

Су" қашыртқы қүрылыстар каналдың бас жағынан жасалатын-дар, авариялық және оның соңынан жасалатындар болып үшке бөлінеді. Әдетте оларды канал арқылы жіберілетін судың мелше-рінің кебеюіне және оның деңгейінің жоғарылауы өте қауіпті жә-не бас каналдың баурайлардан, немесе топырағы нашар жерлер-ден өтетін бөлігінің аварияға үшырау қаупі бар жерлерге орна-ластырады; жолдардың және әте күрделі қүрылыстардың алдың-ғы жағына орналастырады; (акведуктар, сифондар); тарату то-раптарынан жоғарырақ, канал арқылы жер үстіндегі судың көп мөлшері ағызылатын учаскелерде орналастырылады. Су қашырту қүрылыстары каналдардың бүйіріне жасалатын суағар, немесе сифондар түрінде жасалады. Су қашыртқы қүрылыстары жотасы каналдағы мүмкін болған су деңгейіне тең, немесе одан төменірек (есептеу арқылы) суағар қабырға ретінде жасалады. Ал, суағар жотасынан биік өтетін су автоматтық түрде ақаба каналға ағып, одан әрі тальвегке және су қабылдағышқа ағып кетеді. Суағар-дың жотасының ені канал арқылы жіберілетін судың мүмкін бол-ған максималды мелшерімен, ол арқылы жіберілетін судың. қа-

198

лыпты мөлшерінің арасындағы айырмашылыққа тең су мөлшерін ағызып жібере алатындай болып есептеледі.

Су ағызып жіберетін қүрылыстар егісті суарған кезде жабы-лып, ал суарып болғаннан кейін ашылып қоятын қақпақты-шлюз-реттегіштер ретінде жасалады.

бұнда: Үд_ОП—шаймайтын, мүмкін болған жылдамдық, м/с.

Ал енді еңісі өте үлкен учаскелерде бұл жағдайды орындауға мүмкіншілік болмай қалады, сондықтан әр түрлі қүламалар, су-ды жылдамдатып ағызатын құрылыстар, немесе консольдар жа-сауға тура келеді.

Құлама ■— каналға судың жиналып құлауын қамтамасыз ету үшін жасалған сатылы-гидротехникалық қүрылыс. Қүлаған су энергиясын әлсірету үшін төменгі бьефте арнаулы құдықтар жа-салады. Баурайдың еңісіне және оның ұзындығына қарай құлама-лар бір сатылы және көп сатылы болады. Құлама өте биік және құлайтын су мелшері өте көбірек болған жағдайларда, онда кі-шірек ГЭС құрылысын салуды ойластырған жөн.

Әдетте құламалар бетоннан, темір-бетоннан, кірпішті және тасты қалаудың әр түрлі конструкциясын жасау арқылы салына-ды: сатылы, жартылай сатылы, жабық және консольді түрде жа-салады. Құламалар баурайы тік, немесе су ағуының жылдамдығы мүмкін болған жылдамдықтан көбірек болғандықтан, суды жыл-дамдатып ағызатын құрылыстарды қолдануға болмайтын жарлы жерлерде қолданылады.

Суды жылдамдатып ағызатын құрылыстардың конструкцияла-

199

ры өзінің көлденең қималарына, баурай көрінісіне, жерге орнала-су және бұдырмақтылығына қарай айырмашылықтары болады.

үшін қолданылады.

Дюкердің су кіретін және шығатын бөліктерінде тігінен, неме-се жантайтыла жасаған бетонды, немесе темірбетонды қүдықта-ры болады. Қіру жақтаулары торлармен жабдықталады.

Дюкерлер қалыпты су мөлшерін өткізу үшін есептеліп және олардан максималды және минималды су мөлшерін 1,5—4 м/с жылдамдықта өткізу үшін арнаулы жабдықтар орнатылады. (Су ағып шығатын жерде қосымша қарсыластық жағдай жасау, неме-се кіру жақтауының түбін төмендету).

Акведук — каналдағы суды жергілікті төмендеген (сай, жыра, алаптар) жерлерден өткізу үшін колданылатын тіректерге орна-тылған лотоктар. Оларды табиғи төмендеген жерлердің деңгейле-рі каналдардың түбінен 1—20 метр төмен жатқан жағдайларында қолданады. Әдетте акведук максималды су мөлшерін өткізу үшін

есептеледі.

Осы трубалар арқылы суару үшін пайдаланылатын суды да

жіберуге болады.

Кейбір тік таулардың жіңішке шығыңқы жерлерін туннелдер

арқылы етуге де болады.

Қүрылыстардың типтерін (дюкер, акведук, лоток) және олар-дың конструкцияларын су қысымының шығынының мүмкін болған мөлшеріне сәйкес, жергілікті топографиялық, климаттық және гидрогеологиялық жағдайларға, өтетін кедергілердің түріне, құры-лысты салу үшін қолданылатын материалдарға қарай техника-экономикалық салыстырулардын, негізінде таңдап алады.

200

Каналдрдағы барлық құрылыстарды салу үшін жергілікті ма-гериалдаріы және қүрама темір-бетонды толығынан қолдану ке-рек. Оларкеп жыл бойы жұмыс атқаратындай, жүмысты өте се-німді жәнс оларды көру және жөндеу жұмыстарын жүргізу жеңіл болуы керек. Қерек болған жағдайларда құрылыстардың жүмыс істеп тұрғ;н кезінде кейбір бөлшектерін ауыстыруға мүмкіншілігі болуы кер»к.

Бұл қүрылыстардың типтерін таңдап алғанда су деңгейін ав-томатты түрде реттейтін, еңістің мөлшеріне байланыссыз суды орташа авгоматтық жолмен белетіндеріне және есептейтіндеріне кеңіл бәлукерек.

Үйілген топырақтағы, немесе төсеме жабылған каналдардан күлақтар арқылы канал-лотоктарға жіберілген судың мөлшері ав-томатты түрде, немесе су елшегіштер арқылы есептелуі керек.

Еңістің оның өте қиын мөлшерінен кем болған жағдайында, жіберілген судың мөлшерін автоматты түрде есептейтін су бөл-гіштер қолданылады.

Шаруашылық ішіндегі және учаскелік канал-лотоктардың та-райтын жерлерінде қиыстыру қүдықтарын және олардан кейін қолмен жылжытылатын қақпақтар жасалғаны жөн.

Суарғыштарға суды канал-лотоктардың өздерінен тігінен жібе-реді.

Автоматика мен телемеханика арқылы диспетчерлік пункттен бас сағамен суару жүйесіндегі барлық су белгіштерді басқаруға, қашырылатын судың мөлшерін кемітіп, жүйенің техникалық дең-гейін жоғаірылатуға және пайдалану қызметіндегі жұмыстардың еңбек өнімін арттыруға болады. Гидротехникалық құрылыстар су-ды есепке алатын, жіберілетін судың мөлшерін және деңгейін рет-тейтін автсоматтармен, орталықтан бақылайтын және басқаратын күрамдарміен жабдықталумен бірге, су бөлу жүмыстарын диспет-черлік әдіспен басқару үшін есеп" машиналарын пайдаланады. Су жібергіш ксұлақтар автоматты қақпақтар мен қалқандар, электрлі көтергіште)рмен жабдықталады, бьефтерде су деңгейін тұрақтан-дыратын іқұралдар орналастырылып, каналда қосымша тірек құ-рылыстарьи жасалып, хабарласу және телебасқару сызықтары са-лынады, т. б.

201

Пайдалану қызметтері басқару жүйесінің автоматика және те-лемеханика күралдары жөнге келтіріліп, барлык, су бөлгіштерге су бөлудің программасын тапсырады және жүйені жұмыс істе> қалпында сақтайды, ал каналдағы автоматтандырылған тірек кұ-рылыстары және реттегііхьқұлақтар судың белгіленген мөлшерін өткізеді, бас саға судың керек болғаи мөлшерін адамды қатыс-тырмай-ақ жіберіп тұра алады.

Су:бөлуді автоматты реттеуді үш схема бойынша жүргізеді: жоғары бьефпен, төменгі бьефпен және құрастырылған схема бой-ьшша.

Қалқан құрылыстары каналды екі бьефке бөледі. Бьефтегі су деңгейінің өзгерісі белгілі шамада автоматтандырылған қалқан-дар арқылы сақталады.

Жоғарғы бьефпен реттеу әдісі — ең қарапайым, пайдалы, дәл, сенімді және оперативті.

Төменгі бьефпен реттеу. Бұнда канал басындағы құрылысқа әрбір су бөлгіштен жіберілетін су мөлшері туралы мәліметтер жүйелі түрде келіп тұрады. Осы су мелшерлерін қосу арқылы егіс-тікке жіберілетін судың нақтылы мелшері және оның қандай мөл-шерде каналда фильтрацияға шығын болатыны анықталады.

Су пайдалану үлкен дәрежедегі каналдың бойында қалқан қү-рылыстарын жасау арқылы автоматтандырылады. Бұндай қалқан кұрылыстар төменгі бьефтегі су деңгейінін, тұрақты шамасын ав-томаттандырылған жағдайда үстап тұрады. Бьефтер аралығында тура және кері гидравликалық қатынас болады.

Кейбір шаруашылықтарда су пайдалану мөлшері көбейген жағдайда жоғары орналасқан қалқандар автоматты түрде біртін-деп ашылады және олардың әрқайсысының төменгі бьефінде су деңгейінің белгіленген шамасы ұсталып түрады. Осы процесс бас саға торабына дейін таратылады және суару жүйесіне қосымша керекті су жіберіледі.

Пайдаланылатын судың мелшері кеміген жағдайда автомат-тандырылған қалқандар біртіндеп жабылып, суару жүйесіне жі-берілетін судың мөлшері азаяды.

Жоғарғы бьефте қалқан құрылыстары арқылы реттеу канал-дағы су деңгейін бір қалыпты «БАКУ-1» деп аталатын қүрал ар-қылы бір шамада үстап тұрады.

202

Каналдағы су деңгейі белгіленген мөлшерде болғанда, немесе келіспеушілік болмағанда, келіспеушілік блогі арқылы жүйеге :игналдар берілмейді. Ал су деңгейі төмендесе, немесе белгілі ша-мадан артық жоғарыласа, онда реттеу жабдығына сигналдар бе-)іліп, реверсивті электродвигательдің магниттік жүргізу жабдығы <үмыска қосылып, қалқан төменге немесе жоғарыға келіспеуші-лік блогі сигнал беруді тоқтатқанша көтеріледі (түсіріледі).

Реверсивтік электродвигатель сигнал бойынша калпақты су өлшегіш қасына қойылған ДРС-66 құралы арқылы қажетті су мөлшерін жіберу үшін төмен түсіреді, немесе жоғары көтереді.