ОҚу -әдістемелік кешені оқУ-Әдістемелік материалдар семей

бырлатқышының жетілдірілген жаңа үлгісі болып саналады. Екі қанатты Ферма мен басқа да жабдығы күштірек ДТ-75М тракто-рына асылады, сондықтан жұмсалатын судың мөлшері әр секунд сайын 130 литрге дейін көбейтіледі. Трактордың арнаулы жалғау корабы машинаныц егісті суару кезіндегі жылжу жылдамдығын сағатына 0,2—1,1 шақырымға дейін өзгертуге мүмкіншілік туғы-зады. Ал бұл жағдай бір жаңбырлатып өткеннен кейін пайда бола-тын ылғалдын. қалындығын 18 мм-ден 4 мм дейін реттеп., оның

24-сурет. ДДА-Ю0М және ДДА-ЮОМА жаңбырлатқыш агрегаттарымен

суару үшін жасалатын суару жүйесінін, схемасы:

1_ _Су көзі; 2— насос отанцияоы; 3— ңысым трубопроводы; 4— оу ңабылда-ғыш; 5—учаскелік таратңыш; 6—кұлақ арық; 7—вдлақ-арық бойындағы жол; 8—агрегатпсн суару шекарасы; 9—суарылран жер; 10—уаңытша тілінетін ңашыртқы канал; 11— кұлаң-арыңңа су жіберетін ңұлаң; 12—ДДА-ЮОМ (метр

есебімен).

мардымдылығын минутына 0,33-ден 0,07 мм дейін өзгертеді. Сон-дай-ақ бұл агрегаттың суару сызығынан жұмсалған судың мөл-шерін секундына литр, және сағатына текшеметр есебімен елшей-тін жабдығы болады.

24 суретте ДДА-ЮОМ және ДДА-ЮОМА жаңбырлатқыш агре-гаттарымен суару үшін жасалатын суару жүйесінің схемасы көр-сетілген.

4.10. Суды орташа шашырататын жаңбырлатқыш машиналар мен қондырғылар

Өздігінен жүретін көптіректі жаңбырлатқыш «Фрегат» маши-насы. Соңғы жылдары суару үшін бір позициядан 71 гектар жер суаратын «Фрегат» деп аталатын айналмалы жаңбырлаткыштар қолданылып жүр. Бұл жаңбырлатқыштарды қолданғанда егістіц пішіні өзгеріп, әдеттегі төрт бұрышты егістіктердің орнына, тарам-данған егістіктер жасалады.

Машина су еткізіп тұратын трубопроводтан, айналмалы жаң-бырлатқыш агрегаттардан, терт бұрыштың бұрыштарын жаңбыр-лату үшін агрегаттың ішіне орналастырылған суды алысқа шаша-гын импульстік жаңбырлатқыштардан және су ағызғыш қақпақ-тан қүралады. «Фрегат» машинасы оның өздігінен жүретін әрбір тіректерінін. жылдамдығын реттейтін автоматтық және авария болған жағдайларда машинаны тез тоқтататын механикалық жә-не электрлік автоматтық жүйелермен қамтамасыз етілген.

Агрегат суды гидрант арқылы жабық суару жүйесінеи СНП-75/100 насос станциялары және скважинаға түсірілетін насостар арқылы көтереді. Гидрантқа «Фрегат» езінің айналу орталығы б,о-лып саналатын арнаулы топса арқылы жалғастырылады.

Су жібергіш трубопроводтар алғашқы жеті тіректің бойында 176 мм трубалардан, ал қалған тіректердін, бойында диаметрі 152 мм трубалардан құралады. Бұл трубаларды коррозиядан сақ-тау үшін және бүкіл аппараттардың қызмет жасау мерзімін артты-ру үшін екі жағынан қалайы қаптайды.

Әрбір агрегаттың жұмсайтын суы суарылатын алқаптың бір-келкі ылғалдануын қамтамасыз ететіндей етіп есептелінеді. Су жіберетін трубопроводтардың ез білігі арқылы айналуын қамта-масыз ету үшін «А» әрпі бейңелі жеті тірек әрбір 24,7 метр ара-лықта, ал қалғандары 29,6 метр аралықта орналастырылады. Сөй-тіп, өздігімен жүретін арбалар су өткізгіш трубопроводтар және оған қосымша сым тартқыштар аркылы жалғастырылады. Ал арбалар су жіберетін трубопроводтардың белдігінен алынатын су қысымының күшімен жүргізіледі. Ол үшін су 50—60 метрлік қы-сымдықпен гидроцилиндрге жіберіліп, рычаг механизмі арқылы деңгелектерді жүргізеді.

Жергілікті жердің топырағы және бедеріне байланысты. тірек дөңгелектері әр түрлі жылдамдықпен жылжиды, ола'р бір-бірінен қалып, не болмаса озып кетіп отырады... Машинаның жылжуын туралау үшін жаңбырлатқыш агрегат арнаулы автоматты реттегіш және синхрондық жүйесімен жабдықталған.

Трубопроводқа жіберілетін судың мөлшерін молайту, не бол-маса кеміту арқылы, цилиндрдің жұмыс жүрісі өзгертіліп тірек дөңгелектердің жүру жылдамдығы автоматтық түрде реттеледі. Айта кететін бір жағдай «Фрегат» жаңбырлатқыш машинасының трубопроводтардың майысу шамасы конструкцияның беріктігінің қауіпті мөлшеріне жақындағанда, оны автоматтық түрде тоқтату жүйесімен жабдықталған. Сондай-ақ жаңбырлатқыш «Фрегат» машинасы автоматтық тоқтатылудың электрленген жүйесімен де жабдықталған. Тірегіш дөңгелектердің гидрантты айнала қоз-ғалуының жылдамдығын гектарына 250-ден 1000 текшеметр су жаңбырлататындай етіп езгертуге болады.

Жалпы су жібергіш трубопровод топырақ бетінен 2,2 метр биіктікке орналастырылады.

119

1—су көзі; 2—насос станциясы; 3—тарату трубо-проводы; 4—суару трубопроводы; 5—гидрант; 6— ауыспалы егіс танаптарының шекаралары; 7— бірін-

ші позиция; 8—екінші позиция;-^- танаптың номе-рі және көлемі.

лігі «Фрегат» машинасын қолданғанда смета бойынша 1,5—2,0 гектардан 12—15 гектарға дейін көбейеді. Жалпы суару жүйесін жасау және осындай машиналарды қолдану үшің жұмсалатын күрделі қаржының мөлшері әр гектарына 600-ден 800 сомға дейіп барады. Жайылымды суару үшін жүмсалған қаржынын, орны 3,5— 5 жылда қайта толады. 25 және 26 суреттерде Фрегат машинасы және онымен суару схемасы көрсетілген.

Канал бойындағы жолдың ені —6 метр. Жаңбырлатқыштың жыл-жу бағытын қадағалайтын автоматты қүрылғысы болады. Суару нормасының мөлшері 600 м³/га болғанда жаңбырларқыштың өнім-ділігі сағатына 1,02 гектарға тең болады.

Бұл қондырғылардың құрамына магистралдық трубопровод, суды таратып тұратын екі трубопровод, әр қайсысы суды орташа шашырататын төрт аппаратпен жабдықталған, терт жаңбырлат-қыш қанаттар кіреді.

Әдетте ұзындығы 900 метрлік магистралдық трубопровод егіс-тің бетіне орналастырылып, жыл бойы солай жатады. Магист-ралдық трубопроводтың 618 метрінің диаметрі 150 мм, ал қалған 288 метрінің диаметрі 125 мм болады. Оларға су таратып тұратын трубопроводтарды қосу үшін аралығы 280 метрде үш гидрант ор-наластырылады.

Су таратып тұратын трубопроводтар ұзындығы 270 метр, диа-метрі 125 мм болады және олардың бойына 8 гидрант орналасты-рылады. Ал әрбір жаңбырлатқыш қанаттардың ұзындығы 126 м, олар диаметрі 105 мм трубалардан құралады. Жаңбырлатқыш ап-параттардың аралығы —36 метрге тең болады. Сүйтіп, бір жаң-бырлатқыш қанат әр позициядан 36+144 = 5184 м²-ға тең тік бұ-рышты жерді суарады.

Бұл қондырғымен егісті суару үшін магистралдық және суды таратып тұратын трубопроводтардағы жұмысшы гидранттарды ашқаннан кейін, насос станциясын жұмысқа қосады.

Егісті әр позициядан суару үшін кететін уақыт мөлшері суару нормасына байланысты, жалпы 100 м³/га суару нормасымен суа-ру үшін, небәрі 44 мин уақыт кетеді.

«Волжанка». «Волжанка» деп аталатын жаңбырлатқыш маши-на бір-біріне байланысы жоқ екі жаңбырлатқыш трубопровод қа-наттардан тұрады. Осы қанаттарға орнатылған суды орташа ша-шырататын 32 айналын тұратын аппараттар арқылы егіс беті жаң-бырлатылады.

Дөңгелекті жаңбырлатқыш трубопровод солқылдақ шланг ар-қылы жабық суару жүйесінің гидраттарына қосылады.

«Волжанка» деп аталатын дөңгелекті жаңбырлатқыш трубо-проводтармен суару үшін, егіс шетіне бұл трубопроводтарды гид-рантқа қарсы жинап болғаннан кейін, оны жаңағы солқылдақ шланг арқылы ен. шеткі гидрантқа қосып, оның ысырмасын ашу керек. Жаңбырлатқыш деңгелекті трубопроводқа кірген судьщ қысымының күшімен күйылыс қақпақтары жабылып, жанбырлат-кыш аппараттар жұмысқа қосылады.

Бірінші жаңбьірлатқыш трубопроводпен суарып болғаннан кей-ін гидранттың ысырмасын жабу керек. Трубопровод ішіндегі су төгіліп біткеннен кейін, солқылдақ гидранттан ажыратып, трубо-проводты екінші позицияға көшіріп, қайтадан жұмыс калпына келтіріліп, жаңбырлату басталады.

Екінші дөңгелекті жаңбырлатқыш трубопроводты бірінші гид-рантқа жалғау және оның ысырмасын ашу арқылы екінші қанат-пен бірінші позицияны жаңбырлату жұмыстары жүргізіледі. Екін-ші позицйядағы ж-аңбырлатқыш қанат арқылы мөлшердегі суару нормасын беріп болғаннан кейін, оны келесі позицияға кешіреді.

«Волжанка» дөңгелекті жаңбырлатқыш трубопровод өзінің кон-струкциясы жағынан өте қарапайым және егісті жақсы суарады, оны жасау үшін металл кеп кетпейді.