Оқу-әдістемелік жұмыстың инновациялық бағыттары. Астана: Л. Н

2 кестедегі жауаптар кафедраның «Менеджмент» жәнен «Мемлекттік және жергілікті басқару» мамандықтары студенттеріне дәріс, практикалық және СОӨЖ сабақтарын жүргізетін оқытушыларының жауаптары екендігін ескеретін болсақ, 1 кестеде келтірілген аталмыш мамандықтардың біліктілік сипаттамаларына қатысты қойылған талаптарға инновациялық технологияны қолданудың тиімділігі толықтай сәйкес келетіндігін, яғни ақырғы нәтижеге қол жеткізіліп отырғанымызды байқауымызға болады.

Дегенмен, уақыт өте қазіргі қолданылып жүрген технологиялардың көнеретіндігін, жаңа технологиялардың пайда болатындығын, еңбек нарығында мамандарға талаптардың да күшейетіндігін ескеру қажет. Мұнда, оқытудың инновациялық технологиясының дамуына мониторинг жүргізу ЖОО үшін маңызды міндет болуы тиіс, яғни оқытудың инновациялық технологиясын құру және пайдалану туралы ақпаратты жинау және өңдеу.

Мұндай мониторингтің негізгі ақпарат көздері ретінде келесілерді көрсетуге болады:

• 
  инновациялық оқыту облысындағы ұйымдар мен мамандардың Web парақтардағы ақпараттары;
  
• 
  инновациялық білім беру мәселелері бойынша пошталық компьютерлік конференцияларға қатысу;
  
• 
  инновациялық оқыту мәселелеріне арналған дәстүрлі және электронды журналдар.
  

Процессы глобализации, планируемое вступление Казахстана во Всемирную Торговую организацию, развитие экономики усиливают конкурентность трудовых ресурсов и соответственно возрастают требования к знаниям, умениям и навыкам специалистов, которые должны быстро ориентироваться в сложной обстановке, компетентно решать существующие проблемы, обладать творческим мышлением.

Главной целью современного образования в Республике Казахстан является формирование и развитие высокообразованной творческой личности, способной жить в динамично развивающейся среде, готовой к саморазвитию, самовыражению и максимальной самореализации, как в своих собственных интересах, так и в интересах общества.

Президент Республики Казахстан Н.А. Назарбаев говорил о необходимости повышения уровня образованности как фактора конкурентоспособности нации, в связи с чем существует проблема создания национальной системы образования, соответствующей современным требованиям и мировым стандартам. «Знания превращаются в основной источник стоимости в информационном обществе. В качестве источника прибыли все чаще выступают знания, инновации и способы их практического применения. Происходит переход от концепции функциональной подготовки к концепции развития личности. Новая концепция предусматривает индивидуализированный характер образования, который позволяет учитывать возможности каждого конкретного человека и способствовать его самореализации и развитию».

С целью решения поставленной задачи в вузах Республики Казахстан в последние годы внедряется кредитная система обучения. Кредитная система обучения — образовательная система, направленная на повышение уровня самообразования и творческого освоения знаний на основе индивидуализации, выборности образовательной траектории и учета объема знаний в виде кредитов.

Кредитная технология весьма существенным образом меняет работу преподавателей, ставит перед необходимостью постоянного самосовершенствования и самообучения, создания нового учебно-методического обеспечения учебного процесса. Обеспечивая, прежде всего, более высокую качественную значимость самостоятельной работы студентов, уделив серьезное внимание содержанию материала для аудиторной работы.

При внедрении кредитной технологии обучения коренным образом меняется методика преподавания учебных дисциплин, т.к. преподаватель теперь не только передает знания, а учит как надо самому студенту добывать знания, приобретать навыки и умения и применять их в практической деятельности. Усиливается роль самостоятельной работы, повышаются требования к качеству преподавания.

Одной из главных задач организации учебного процесса с использованием кредитной системы является усиление роли самостоятельный работы студента (СРС), поскольку радикальное сокращение объема аудиторных занятий и перенос акцента на самостоятельную работу способствует выработке у студентов способности к самообразованию и саморазвитию, навыкам свободного аналитического мышления.

Целью преподавания каждой дисциплины является развитие интеллекта студентов, их способностей к логическому мышлению, то есть формирование студентов как личностей. Большую роль в достижении этого играет самостоятельная работа студентов (СРС). Самостоятельную работу мы рассматриваем как непрерывную аудиторную и внеаудиторную работу по выполнению текущих заданий, решению задач, подготовке презентаций, рефератов. Результаты анализа показывают неритмичность работы студентов в течение недели, семестра и в экзаменационной сессии. В конце семестра наблюдается увеличение внеаудиторной нагрузки по нескольким дисциплинам одновременно, так как надо наверстать упущенное, приближается сессия. Одной из основных причин неритмичности работы студентов является отсутствие согласования между кафедрами при планировании самостоятельной работы студентов.

В составе рабочих программ разработан график СРС и СРСП по дисциплине, который выдается обучающемуся в начале семестра в течении первых 2-3 дней.

График содержит:

1) перечень заданий (реферат, доклад, эссе, презентация, расчетно-графическая работа, контрольная работа, курсовой проект, коллоквиум, обзор по теме, анализ конкретной производственной ситуации);

2)темы заданий с указанием литературы;
3) сроки выполнения;

В графике отражено, какие задания должны быть выполнены к 1 и 2 рейтинговому контролю.

Основой планирования обязательной самостоятельной работы являются графики самостоятельной работы, составляемые на семестр. График самостоятельной работы студентов - это своеобразный стимул, заставляющий студента планировать свое время и рационально его использовать. Успех СРС обеспечивает хорошо организованная домашняя работа. Она включает в себя: изучение лекционного материала; решение задач; чтение и конспектирование по учебнику заданного материала с целью подготовки обзора, эссе; самостоятельное изучение отдельных не пройденных тем; подготовка к практическому занятию, коллоквиуму, контрольным работам; написание реферата, доклада. Приучить студента самостоятельно работать дома можно, только систематически помогая ему, контролируя его ежедневную работу и обеспечивая необходимой литературой, раздаточным материалом.

Эффективность СРС зависит от методической обеспеченности, то есть наличия учебников, пособий, раздаточного материала. Большую роль играет доступность персональных компьютеров, Интернета, наличие множительной техники, электронная книга. Анализируя проведенную работу по внедрению кредитной технологии, можно сделать следующие выводы:

Сильные стороны - достижение международной «прозрачности» функционирующих национальных образовательных систем; гибкость - студент может выбирать большое количество предметов для самостоятельного изучения;

Слабые стороны - малое количество аудиторных часов требует хорошую материально-техническую базу; низкий контроль над ходом обучения студентов.

Основные усилия преподавателей и администрации колледжа в настоящее время направлены на выполнение требовании общеобязательного стандарта и эффективную организацию самостоятельной работы студентов (СРС), заключающуюся:

• в формировании высокой степени самообразования обучающихся, основанной на мотивации студентов к выполнению СРС и СРСП;

• в эффективном планировании и организации самостоятельной работы студентов;

• в усилении и активизации стимулирующей и консультационно-методической работы преподавателей;

• в информационной и методической поддержке студентов, использовании компьютерных технологий и интерактивных методов обучения;

• в построении доверительных и партнерских отношений между студентами и преподавателями.

Инновационное развитие Республики Казахстан нуждается в интеллектуально развитых, широко образованных, социально зрелых выпускниках учебных заведений. Инновационная образовательная технология призвана стать мостом, соединяющим социальную практику с развитием личности, нацеливающим каждое отдельное педагогическое усилие на формирование личности, востребованной временем и жизнью.

Исходя из потребностей инновационного развития казахстанского общества, тенденции общечеловеческого развития, учитывая новые ценности образования, можно сформулировать следующие основные принципы конструирования современных образовательных технологий.

К сожалению, существующая система обучения учит больше соглашаться, чем думать самому. Одновременное привитие и знаний, и умения мыслить и делать в настоящее время является проблемой, плохо разработанной методически. А на рынке труда, как раз, мал спрос на знания, зато есть огромный спрос на умение мыслить и делать. Для приобретения соответствующих навыков ясно и четко мыслить, критически подходить к существующему, искать новое можно привлекать студентов к творчеству. Интеллектуальный потенциал учащихся в полной мере развивается, если они приобретают знания в ходе самостоятельной деятельности, то есть учатся обрабатывать информацию, добывать знания. Приобретение навыков в самостоятельной творческой работе — высшая ступень обучения. Студент, не усвоивший элементов самостоятельной творческой работы, став специалистом, как правило, не сможет быть творцом на производстве.

Сам процесс обучения, роль преподавателя начинают существенно меняться. Акцент в преподавании всё больше переносится на самостоятельную работу студента. Преподаватель должен научить студентов превращать информацию в знания.

Процесс инноваций в области образовательных технологий необходимо поддержать научными исследованиями (психолого-педагогическими, социологическими), апробацией, социологической экспертизой с использованием ее современных средств диагностики.

Исходя из вышеуказанного, переход к кредитной технологии обучения должен быть основан на кропотливой методической, учебно-научной и организационной работе, направленной на обеспечение обучающихся всем спектром информационной и методической поддержки.

Мемлекетімізде бұл мәселе «Қазақстанның 2030 жылдарға дейінгі дамуының президенттік стратегиясында» және «Қазақстан Республикасының 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік білім беруді дамыту бағдарламасында» ерекше айтылып көрсетілген. Бұл бағдарламаның негізгі мақсаты – білім беру жүйесінің барлық деңгейінде қоғамның жаңа талаптарына сәйкес келетін білімді, кәсіби біліктілігі жоғары жастарды тәрбиелеуге қол жеткізетін сапалы, бәсекеге қабілетті білім ордаларын қалыптастыру. Осы мақсатқа қол жеткізудің бір жолы әлемнің алдыңғы елдерінде қалыптасқан білім берудің мол тәжірибесін зерттеу арқылы ұтымды жақтарын алу болды. Сол ұтымды жақтардың бірі - оқытудың кредиттік жүйеге көшуі.

Лиссабон конференциясының «Еуропа аймағында жоғары білім мамандықтарын мойындау туралы» шешімін Қазақстан Республикасының қабылдауы республика жоғары оқу орындарының студенттеріне басқа елдердің оқу орындарында оқуларын жалғастыруға немесе бітіріп шығуларына мүмкіндік жасап отыр. Сонымен қатар республика оқу орындарының кредиттік оқыту жүйесіне көшуі жастардың өзіндік білім деңгейлерін көтерулеріне және өз беттерімен білім алуларына, оқу орындарын таңдауларына және білім көлемдерін кредит түрінде есепке алуларына әсерін тигізуде. Осыған байланысты XXI ғасырдың өзекті талабы экономика саласында туризм бағыты бойынша бакалавр мамандығын еркін меңгеру. Туризм саласы бойынша оқу, үйрену бүкіл дүниежүзілік нарыққа шығу, бүкіл дүниежүзілік мәдениетке араласу мақсатында әрбір тұлға үшін маңызды және болашақта адамдар туризмдегі кәсіпкерлікті өздерінің кәсіби іс-әрекеттерінде батыл қолданатын болады.

Көп жылдар бойы кәсіпкерлік біліктілікті кәсіптік білімнің негізгі көрсеткіші деп бағалау теория мен тәжірибе жұмысы дайындығы арасындағы табиғи байланысқа мән берілмеуіне, мамандарды кәсіпке дайындауда білім қорының жеткілікті болмауына әкеліп, кейбір студенттердің оқуға, одан кейін болашақ кәсібіне деген біліктілігінің төмендеуіне әсерін тигізді. Жоғары мектептің білім беру барысындағы осы мәселені шешу жолының бірі - студенттердің кәсіби біліктілігін қалыптастыруды қайта бағдарлау арқылы оларды таңдаған кәсібі саласында өз білімдерін, іс-тәжірибелерін, мақсаттарын толықтай жүзеге асыруға тұлғалық құлшыныстарын ынталандыру. Кәсіби біліктілік - ол маманның таңдаған кәсібі алдындағы талаптарды, міндеттерді және оған сәйкес көзқарастарды, пікірлерді, нұсқауларды барынша қабылдау деген сөз.

Дәстүрлі оқыту жүйесінде кәсіпке бағыттау жұмысы халық шаруашылығының мамандарға деген қажеттіліктеріне байланысты шешілсе, ал қазіргі әлеуметтік–экономикалық саланың дамуы нарықтық қағидаларға негізделіп, жаңа өндірістік қатынастардың қалыптасуына әкелді. Жеке тұлғаларға кеңінен еркіндік беріліп, олардың әр түрлі кәсіп саласында кәсіпкерлікпен айналысуына жағдай жасалынды. Қоғамда және елдің сана – сезімінде болып жатқан түбегейлі өзгерістер жастарды жаңа кезеңнің талаптарына сай бағыттауды қажет етеді. Сонымен қазіргі республика білім жүйесінің әлемдік білім кеңістігімен бірігуі, атап айтқанда кредиттік оқыту жүйесіне көшуі де кәсіптік бағыттылық мәселесін қайтадан қарауға себеп болды. Дәстүрлі және инновациалық оқу әдістерін іріктеп, талдау жүйелі түрде 1 суретте көрсетілген.

Материалды жеткізу			Практика
Оқытушы Мақсаты: айтып жеткізу Материал Студент Мақсаты: есте сақтау	Мысалы: Дәріс Оқу Шеберлік сыныптары		Студент Мастер Мақсаты: үйрену Практикалық қызмет	Мысалы: Тәжірибе жинау
Дәстүрлі оқыту әдістері Инновациалық оқыту әдістері
Ситуацияны іріктеу және талдау			Жобалық негіз
Модератор Мақсаты: талдауды ұйымдастыру Студент Мақсаты: талдау, Практикалық түсіну қызмет	Мысалы: Диспут Кейс студия		Куратор Мақсаты: жобалық жұмысқа жетекшілік жасау Студент Мақсаты: нақты және имитациалық жобаны топпен өңдеу	Мысалы: Консалтингтік жоба Зерттеулік жоба Шеберхана

Имитация			Ойын
Тренер Мақсаты:модельге кіруді ұйымдастыру Модель Практикалық Студент қызмет Мақсаты: жұмыс нормасын қалыптастыру	Мысалы: Стөлдік ойын Имитациалық ойын Іскерлік ойын Тренажер		Ойын технигі Мақсаты: коммуникацианы ұйымдастыру «Практикалық қызмет» Студент Мақсаты: Тәртіп нормасын қалыптастыру	Мысалы: Рөлдік ойын Ұйымдастыру ойыны Макет

1-сурет. Оқыту әдістері

Қазіргі таңдағы жоғары оқу орнында кредиттік оқыту жұмысын ұйымдастырудағы басты міндеттердің біріне студенттердің өзіндік жұмыстарының ролі мен тиімділігін арттыру және оның кәсіби бағыттылықты дамытуға көзделуі жатады.

Кредиттік оқыту жүйесіндегі жоғары білім беру орны Қазақстан Республикасының Мемлекеттік білім беру стандарты талаптарына сәйкес студенттердің оқу дәрежесін алуына барынша қолайлы жағдайлар жасайды. Ең алдымен жоғары оқу орны оқу жұмысын әдістеме жағынан қамтамасыз етуге жауапты. Осы мақсатта: әрбір студентті қамтамасыз ету үшін анықтамалар, әрбір пәннен студенттер мен оқытушылар үшін оқу-әдістемелік кешендер, әрбір пәннен дәрісхана жұмыстарына материалдар: лекция көшірмелері, тәжірибе және зертхана сабақ жоспарлары, оқу құрал жабдықтары, студенттердің өзіндік жұмыстарына арналған материалдар: үй тапсырмалары мәтіндері, әр пәннен бақылау, тексеру сұрақтары, тақырыптық баяндамалар және курстық жұмыстар, электрондық оқу құралдары, білімді бақылауға материалдар: жазбаша бақылау жұмыстары, тестілер, емтихандық билеттер және т.б., тәжірибе жұмысы материалдары: тәжірибе жұмысын жүргізу әдістеме нұсқаулары және жоспарлары, есеп беру құжат түрлері әзірленеді.

Университет қабырғасында студенттерді кәсіпке бағыттау маман тұлғаны қалыптастыру ғана емес, сонымен қатар қазіргі заманғы қоғамның экономикалық даму жағдайларына тез бейімделіп, еңбек нарығында өз орындарын тауып, өз іс-әрекеттерінен тұрмыстық және рухани қанағат алатын, өз қабілеттерін орынды пайдаланып және шығармашылық күштерін дамытуға белсене ат салысатын озық ойлы, елжанды мамандарды дайындау қажетті деп есептелінеді.

Туризм мамандығы студенттерінің кәсіби бағыттылығын дамыту процесінің табыстылығына әсер ететін шарттарға: туризмдегі кәсіпкерлік кәсіптің маңыздылығын, оның әлеуметтік беделдігін, оның жеке тұлғаларға қоятын талаптарын жете түсіну; кәсіби нарық инфрақұрылымының өзгеруіне, дайындаудың мазмұны мен нысанына бейімделу; студенттің жоғары оқу орнында өзіндік оқу траекториясын жүзеге асыру; студенттің кәсіби өз тағдырын өзі шешу процесіндегі белсенділігі жатады. Нарық экономикасы жағдайында бәсекелестік қабілеті бар, жоғары шығармашылық потенциялы кәсіби жаңа түрдегі маманды дамытудың негізгі жолы – оқытудың белсенді әдістері негізінде жоғары оқу орны білімін қайта құру, ол әдістердің бірі ситуациялық талдау. Айта кететін бір жай, бұл шарттардың орындалуына кредиттік оқыту жүйесі көптеген мүмкіндіктер жасайды. Оқытудың белсенді әдістерінің бірі болып ситуациялық талдау тәсілі есептеледі.

Ситуациялық талдау тәсілі оқытудың белсенді әдісіне жатады және әлемнің барлық оқу орындарында пәндерді жүргізуде кең қолданылады, соңғы жылдарда Қазақстанда да кең тарала бастады. Ол тікелей нақты ситуациялармен байланысты және студентке шешім қабылдауына мүмкіндік береді. Осы жағдай маркетинг пен бизнесті, кәсіпкерлік негіздерін оқыту барысында да маңызды. Ситуациялық талдау әдісі 20 жылдарда Гарворд заң мектебінде өңделген. Бүгінгі таңда ситуациялық талдау әдісімен оқытатын екі классикалық мектеп бар, олар: Гарвордтық және Манчестерлік, американдық және батысеуропалық. Олардың бір-бірінен ерекшелігі - жеткізілетін ақпараттың көлемі мен шешімдердің көпнұсқалы болуы.

Ситуациялық талдау тәсілін қолдана отырып, туризм мамандығы студенттеріне барлық керекті кәсіпкерлік біліктіікті алуға болады:

- талдауды үйрену, ақпарат ағымында барлық қажетті мәліметтерді таңдап алу, ақпараттың кіші көлемін қолдану, шешім қабылдау, нақты жағдайда алған теориялық білімін қолдану; ойларды өңдеуде ситуациялық проблемаларды шешуде шығармашылықпен қарау;

- жазбаша және ауызша қарам-қатынаста тәжірибесін дамыту, ойын нақты және қысқаша жеткізе білуді үйрену, сандық мәліметтермен жұмыс істеу, оларды өңдеп және әртүрлі есеп айырысу тәсілдерінде қолдану.

Ситуациялық талдауды әртүрлі түрде қолдануға болады: бақылау-тест түрінде, практикалық сабақта ситуацияларды қарастырғанда, бақылау және курстық жұмыстарды орындағанда, т.с.с. Әрбір нақты жағдайда студенттер мынадай сұрақтарға жауап берулері тиіс: «Қандай іс ойлағаныңдай істелінбей жатыр және осы ситуацияны түзету үшін не істеу керек?». Бұл, берілген ситуацияда жалғыз шешім бар деп айтуға болмайды. Көп жағдайда нәтиже белгісіз және ұтымсыз.

Ситуациялық талдаудың жалпы сызбасы 2 суретте көрсетілген.

2-сурет. Ситуациялық талдаудың жалпы сызбасы

Қиындық деңгейі бойынша ситуацияны үш топқа бөлуге болады: қысқа (2 бетке дейін), сұраққа жауап беру үшін барлық керекті ақпараттардан тұрады; керекті ақпараттың мәтін ішінде шашыраңқы орналасуы (10-15 бет), газеттік ақпаратты қолдануы мүмкін; толық шешілмейтін мәселелерден тұратын ситуация (30-40 бет), (біліктілігін жоғарлататын мамандарды оқыту барысында немесе жоғарғы топ студенттері қолданады).

Ситуация - кәсіпорын туралы шынайы ақпарат негізінде өңделуі мүмкін. Шынайы мәліметтерден құрылған ситуациялар ішкі мәселелерді анық көрсетеді, олар техникалық құралдарды қолдана отырып өңделуі мүмкін, ол зерттеуге мүмкіндік береді. Ойдан алынған ситуациялар оңай құрастырылады, олар пәннің зерттелетін тақырыбына бағытталуға мүмкіндік береді, дайындауда арзан.

Кәсіпорын нақты мәліметтерін баспаға шығаруға қарсылық білдірсе, ситуацияны мәлімдеу кезінде «маскировка» тәсілін қолданады: атауын өзгерту, орналасқан жері мен аттарын, бір ұйымды басқа қосымша мәліметтермен талдауға қажетті әртүрлі ақпаратпен араластыру, өзгерту коэффициентінің көмегімен қаржылық мәліметтерді өзгерту, т.с.с.

Практикалық сабақта техникалық құралдармен, интерактивтік тақтаны қолданып қосымша материалдарды қолдануға болады. Сабақ беру процесінде техникалық құралдарды, интерактивтік тақтаны қолдану көріктілікті қамтамасыз етеді, аудиторияның қызығушылығын тудырады, қиын жағдайларды сипаттауды жеңілдетеді.

Ситуация мәтіні студенттерге практикалық сабақтан бір күн бұрын беріледі. Берілген ситуация алдын-ала өтілген теориялық материалдарға негізделіп өңделуі тиіс. Ситуациялық талдауды жүргізуде келесі стадияларды бөліп көрсетуге болады: жеке дайындалу; топшаларда талқылау; топта дискуссия жүргізу.

3-сурет. Ситуациялық талдау тәсілін практикалықсабақта қолдану артықшылықтары

Студент жеке дайындалу процесінде алғашқыда ситуация туралы жалпы көрініс алу үшін ситуациямен және ұсынылған мәселемен тез танысып шығуы керек. Содан соң тапсырманы бірнеше рет оқып шығып, негізгі мәселелерді анықтауға; мән-жайды және оқиғаның барысын бағалауға; талқылау кезінде пайда болатын сұрақтар тізімін дайындауға, дәріспен немесе оқулықтармен тіркелген нақты, ситуацияның теория және түсініктердің арасындағы байланысты анықтауға; ситуацияда жазылған мәсені шешетін альтернативті нұсқаларды біріктіруге, маңыздылық дәрежесі бойынша оларды бөлуге, шешімдерді жүзеге асыру жолдарында ғы бөгеттерді анықтауға, негізгі мәселені шешудегі қолдануға болатын нұсқаны ұсынуға тырысу керек.

Сабақ кезінде топты 4-5 адамнан топшаларға бөледі. Топшаларда талқылау барысында әрбір студент өзінің ойын толық айтуы, басқа қатысушылардың айтқандарына сын баға бере алуы керек. Топшалардағы дискуссиядан кейін тапсырманы шешудің нұсқаларын ұсынған соң, топта талқылау жүргізіледі. Талқылауды ынталандыру үшін келесі сұрақтар қолданылады: «Берілген ситуациядағы өзекті мәселе қандай?» Сіз берілген ситуация жөнінде не ойлайсыз? «Альтернативті шешімдер бар ма?» «Талқыланған ситуацияны түзету үшін не істеу керек?» «Оны қалай жүзеге асыруға болады?». Топша атынан сөйлеген студент өз ойын дәлелдеп және басқа топшалардың ұсыныстарын талқылайды. Оқытушы талқылау барысын дәріс мақсаттарына сәйкестігін үйлестіріп отырады. Талқылау соңында әрбір топшаның және қатысушының жұмысы бағаланады. Оқытушы талқылау барысында жіберілген негізгі жәйттерді көрсетеді және теориялық материалдармен байланысын ашады.

Ситуациялық талдауды тәсілін қолдану, практикалық сабақ жүргізудегі басқа тәсілдердің алдында анықталған артықшылықтары бар. Ситуациялық талдау тәсілін практикалықсабақта қолдану артықшылықтары 3 суретте жүйеленіп көрсетілген.

Ситуациялық талдау тәсілін меңгеру оқытушылар мен студенттерге тиімді. Оқытушы өзінің әдістемелік шеберлік аясын кеңейтеді, күрделі тақырыптарды жеңіл, әрі түсінікті тәсілдермен түсіндіре алады. Бұл тәсілді қолдану практикалық сабақты тренинг түрінде өткізуге мүмкіндік береді, ал студенттердің оқып үйреніп жатқан материалына ынтасы мен қызығушылығын арттырады.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі

1. 
   Крылова Г.Д., Соколова М.И. Практикум по маркетингу. – М.: Банки и биржи, 1995г.
   
2. 
   Моррис Р. Маркетинг: ситуации и примеры: Пер. с англ. – М.: Банки и биржи, 1996г.
   
3. 
   Андреева О.Д. Технология бизнеса: маркетинг: учебное пособие. – М.: Инфра-М-Норма, 1997 г.
   
4. 
   Маслова Т.Д., Божук С.Г., Ковалик Л.Н. Маркетинг: задачи, логические схемы, тесты. – СПб: Питер, 2002 г.