Оқулық Алматы, 012 Əож 330 (075. 8) Кбж
Экономикалық циклдің фазалары
жүктеу/скачать 2.94 Mb. Pdf көрінісі
|
| Экономикалық циклдің фазалары:
а) құлдырау (төмендеу, рецессия) фазасы экономикалық даму параметрлерінің тез нашарлауымен сипатталады: өнді ріс көлемінің тез қысқаруы, табыстардың тез қысқаруы, жұ мыс- бастылықтың қысқаруы, инвестициялардың қысқаруы, баға- лардың құлауы, өндіргіш күштердің біртіндеп бұзылуы (өндіріс- тік қуаттардың істен шығуы, жұмыссыздықтың өсуі, жаппай банкроттық, негізгі капиталдың құнсыздануы); ə) тоқырау (түп, стагнация) фазасы құлдыраудың ең төменгі нүктесі ретінде сипатталады: жаппай жұмыссыздық, жалақының ең төменгі деңгейі, пайыз мөлшерлемесінің ең төменгі деңгейі, тауарлық қорлардың қысқаруы, өндірістің тұрып қалуы, бағалар төмендеуінің тоқтатылуы; б) жандану (тірілу), немесе қалпына келу фазасы негізгі капиталдың жаппай жаңартылуы, жұмыссыздықтың қысқаруы, жалақының өсуі, бағалардың өсуі, пайыз мөлшерлемелері нің өсуі, тұтыну заттарына деген сұраныстың артуы сияқты көр- сеткіштермен сипатталады; в) өрлеу (шың) фазасы экономикалық өсу қарқынының жо- ға рылауы, өндіріс көлемінің айтарлықтай ұлғаюы, инвести ция- лардың артуы, бағалы қағаздар бағамдарының өсуі, пайданың, жа лақының, бағалардың, пайыз мөлшерлемелерінің артуы сияқты көрсеткіштермен сипатталады. Қазіргі заманғы батыстық экономикалық теория экономи- 256 калық циклдің агрегатталған екі фазасын ғана қолданады: ре- цессия жəне көтерілу. Рецессия деп дағдарыс жəне құлдырау түсіндіріледі. Ал көтерілу – бұл тірілу жəне шың. Экономикалық цикл үрдісінде əртүрлі орын алатын эконо ми- калық көрсеткіштер мəндерінің ауытқып отыруына байланыс ты, осы экономикалық көрсеткіштер былай үшке бөлінеді: 1) проциклдік көрсеткіштер – бұл жандану фазаларында ұлғаятын жəне құлдырау фазаларында қысқаратын экономика лық параметрлер. Оларға жататындар: өндірістің жиынтық көлемі, өндірістік қуаттар, ақша агрегаттары, ақша айналымының жыл- дамдығы, қысқа мерзімдік пайыз мөлшерлемелері, бағаның жал- пы деңгейі, корпорацияның пайдасы жəне т.б.; 2) контрциклдік көрсеткіштер – бұл циклге қарсы жүріп отыратын, жандану фазаларында қысқаратын жəне құлдырау фа- заларында ұлғаятын экономикалық параметрлер. Оларға жата- тындар: жұмыссыздық деңгейі, банкроттықтар саны, дайын өнім қорларының мөлшері жəне т.б.; 3) ациклдік көрсеткіштер – бұл қарқыны экономикалық циклдің фазаларына байланысты болмайтын экономикалық пара- метрлер. Яғни, ондай параметрге бірқатар елдердің экспорт жəне импорт көлемі, ұлттық қорғаныс пен іргелі зерттеулер жүргізу сияқты мемлекеттік шығындардың бір бөлігі жатады. Алайда, қазіргі орыс экономистері Чепурин мен Киселева- ның пікірінше, экономикалық жағдаяттың осындай параметр- лері нің сəйкестілігі немесе дұрыстылығы бұзылуы мүмкін. Мы- салы, 1973-1975 жылдары болған энергетикалық дағдарысқа байланыс ты АҚШ-та жəне бірқатар еуропалық елдерде рецес- сия кезеңінде бағалар деңгейі төмендемей көтерілген болатын, бірақ біз баға деңгейі параметрінің проциклдік көрсеткішке жататындығын білеміз. Осы аталған экономикалық параметрлер АҚШ-ң экономи- калық зерттеулер Ұлттық бюросының класификациясы бойынша тағы да үш типке бөлінеді: а) озғыш немесе алдыңғы қатарлы параметрлер – бұлар жандану (құлдырау) фазасы орындалғанға дейін өзінің макси- 257 мум (минимум) нүктесіне алдын ала жетіп қоятын параметр- лер. Бұларға мыналар жатады: өнеркəсіптегі жұмыс аптасы- ның ұзақтылығы, үстеме жұмыс сағаттарының орташа саны, қайта құрылатын іскерлік кəсіпорындардың саны, қорлардағы өзгерістер, жаңа құрылыстық келісім-шарттарының саны, қор рыноктарының индекстері, корпорацияның пайдалары, ақша массасының өзгеруі; ə) кешігуші немесе қалып келуші параметрлер – жандану (құлдырау) фазасы орындалғаннан кейін өзінің максимум (мини- мум) нүктесіне келіп жететін параметрлер. Олар: мерзімі 15 ап- тадан асқан жұмыссыздар саны, жаңа кəсіпорындар салуға жəне құрал-жабдықтарға кететін шығындар, жалақыға кететін қомақты шығындар, коммерциялық банктердің пайыз мөлшелемелерінің орташа деңгейі; б) сəйкес келуші немесе дұрыс келуші параметрлер – бұлар экономикалық белсенділіктің өзгеруімен сəйкес жəне бір уақытта өзгеріп отыратын параметрлер. Бұларға: ЖІӨ (ЖҰӨ), жұмыссыздар саны, өнімдер, жеке табыстар, өндірушілер бағасы, орталық банктің пайыз мөлшерлемелері, жарнамаға кететін шығындар. жүктеу/скачать 2.94 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|