Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 7.14 Mb. Pdf көрінісі
|
| Үнді мұхиты – мұхиттар арасында ауданы жөнінен үшінші
орын алатын (ауданы 76 млн 175 мың км 2 ), өзінің пішіні жағынан Тынық жəне Атлант мұхиттарынан айырмашылық жасайтын мұхит. Солтүстігінде (шамамен, 20°с.е.) мұхит орасан үлкен құрлықтармен шектесіп жатыр. Көптеген бүғаздар мен Аустралия- Азиялық теңіздер арқылы ол Тынық мұхитымен жалғасады. Соның нəтижесінде төменгі ендіктерде бұл мұхиттардың тіршілік дүниелері бір-біріне ұқсас болып келеді. Еуразиямен шектесетін тропиктік жəне субтропиктік ендіктерде муссондық циркуляция күшті байқалады, бұл құрлық пен мұхит арасындағы температура мен атмосфералық қысымның, əсіресе, жаз кезінде үлкен айырма жасауымен байланысты. Мұхит табанындағы материк жағалаулары, аралдар жəне су- асты жоталары арасында 24 қазаншұңқыр орналасқан. Мұхит табанындағы қайраңдық жерлер жалпы алғанда жіңішке келеді, тек Парсы шығанағы, Пəкістан мен Батыс Үндістан жағалауларын- да, Бенгаль шығанағында, Андаман теңізі мен Аустралия маңында оның ені жүздеген километрге жетеді (130-сурет). 130-сурет. Үнді мұхитының түпкі жер бедері мен жағалауы 271 Көптеген қазаншұңқырлардан марганец, темір, алюминий; жағалаудағы құмды шөгінділерден алтын; қайраңдардан фосфо- рит, ең бастысы – Парсы шығанағынан, Қызыл теңіз бен Батыс Үндістан, Аустралия маңдарынан мұнай мен газ кен орындары; Қызыл теңіздің ойыстарынан металдарга өте бай тұзды тұнбалар табылған. Үнді мұхиты алабында Дүниежүзілік мұхиттағы ең жоғары беткі су температурасы тіркелген: Парсы шығанағында +34 0 С, Қызыл теңізде +31°С, мұхиттың шығыс бөлігінде +30 0 С-ге дейінгі температура байқалады. Үнді мұхиты мен оның теңіздерінің биологиялық қорлары 6000 жылдан бері пайдаланылып келеді. Балық аулау үшін жергілікті шеберлер жасаған кішігірім қайықтар – желкенді катамарандар осы кезге дейін қолданылуда. Дегенмен, мұхиттың биоқорлары əлі дұрыс зерттелмегендіктен, толығымен пайдаланылмай келеді, мұнда дүние жүзінде ауланатын балықтың 4-5%-ы ғана ауланады. Жалпы алғанда Үнді мұхиты аз зерттелген. Оның табиғи қорлары əлі толық игерілмеген. ХХ ғасырдың 60-жылдарынан бастап қана Үнді мұхитын зерттеуге көптеген елдердің ондаған зерттеу кемелері жұмылдырылып, ірі халықаралық ғылыми-зерттеу жұмыстары басталды. ЮНЕСКО шеңберінде жүргізілетін жұмыстар қатарына балық шаруашылығы саласындағы зерттеулер де жатады. жүктеу/скачать 7.14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|