Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 7.14 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Марс Экспресс
- Фобос
- Иоганн Кеплер
| 21-сурет. Марс атмосферасының құрамы
Марстың беткі бөлігі жанартаулық жəне метеориттік кратерлермен өте күшті тілімденген. Диаметрі 250 км болатын жанартаулық кратер қойнауынан 2005 жылы «Марс Экспресс» ғарыш аппараты мұз боп қаткан су көздерін тапқан. Марс бетіндегі жер бедері құрылымдарының биіктігі 12-14 км жетеді, ал «Никс Олимпикс» жанартауының кальдері 27 400 км биктікке жеткен, оның табанындағы диаметрі 600 км, ал кратер өңешінің диаметрі 65 километрге тең. Бұл шамамен 1,5 млрд жыл бұрын лава атқылап, əрекетін біртіндеп тоқтатқан жанартау. Бұл Күн жүйесіндегі ең биік құрылым болып саналады. Тағы бір ерекшелік өте ауқымды тектоникалық жарықтардың көптеп кездесуі, Маринер каньонының ұзындығы 4000 км, көлденең қимасы 2000 км, тереңдігі 6 километрден асады. Мұндай құрылымдар Жерде тек дүниежүзілік мұхит табандарында ғана кездеседі. Сонымен қатар Марста құмды жалдар, жарықтар мен каньондар, тіпті, құрғақ өзен аңғарлары да көптеп кездеседі. Ғарыштан түсірілген суреттерде Марстың бетінде ақшыл түсті дақтар – «материктер» – граниттен тұратын, сарғыш түсті дақтар – «мұхиттар» – базальттан тұратын, аппақ алаңқайлар – полярлық мұз жамылғылары анық көрініс береді. Полярлық мұздық аймақтарды бақылау олардың аумағының өзгеріп отыратынын байқатты. Ғалымдардың жобалауынша бұл мұздықтар көміртек қос тотығының немесе судың қатуынан түзілуі мүмкін. Өйткені Марс бетінің қызғылт түсті болуының өзі темірдің тотығуының нəтижесі екендігі, бұл əрекеттердің су мен оттегінің қатысуымен жүретіндігі баршамызға түсінікті жағдай. Демек су мен оттегі жер бетінің күндізгі қызуы кезінде немесе мұздық құрамындағы газдардың бөлініп шығуынан түзілуі мүмкін. 71 Марс грунтын зерттеу нəтижесінде оның құрамы басым түрде кремнезем, темір тотықтары, кальций, алюминий, магний, күкірт, калий сияқты заттардан тұратыны анықталды. Құрамы жағынан Жердегі кейбір жанартаулық жыныстарға жақын, алайда, темір қосылыстарының үлесі жоғары, керісінше, кремнезем қосылыстарының үлесі төмен болып келеді. Марс грунтының 50 сантиметрден 1 километрге дейінгі аралығы көп жылдық тоң қабаттарына айналған. Алайда ғаламшардың терең қойнауында температура 800-1500 0 С-ге дейін көтеріледі. Демек аралық қабаттарда судың жинақталып, онда əлі күнге анықталмаған қарапайым тіршілік өкілдерінің болу мүмкіндігін де жоққа шығармайды. Марстың екі табиғи серігі бар: олар – Фобос (грек тілінде үрей) жəне Деймос (грек тілінде жаман, жексұрын, деген мағына береді) . Олардың болу мүмкіндігін ғаламшарлар қозғалысы заңдылығын ашқан неміс ғалымы Иоганн Кеплер 1610 жылы айтып кеткен болатын. Ал 1877 жылы америка астрономы Асаф Холл оларды нақты ашып, ғылымға жария етті. Олардың беткі бөлігі кратерлер- мен тілімденген. Оларды Марс өзінің тартылыс күші ықпалымен қосып алған астероидтар болуы мүмкін деген болжамдар бар. Марсты зерттеу ХVІІ ғасырдан басталып, əлі күнге жалғасуда. Оны зерттеуде америкалық ғалымдар мен олар ұшырған аппараттардың үлесі өте зор. Марс орбитасы бойымен ұшырылған бұл құрылғылар ғаламшар беткі бөлігін сипаттайтын фотосу- реттер топтамасын жасады. 1997 жылы америкалық корабль Марс бетіне алты дөңгелекті роботты қондырып, ол 4 шілде мен 27 қыркүйек аралығында ғаламшар бетінен теледидар көмегімен тікелей хабар да жүргізген. Марс та тіршілік бар ма, əлде жоқ па деген сұраққа əлі де жа- уап жоқ. жүктеу/скачать 7.14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|