Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі жоғары оқу орындарының студенттеріне ұсынады
жүктеу/скачать 2.39 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2. Педагогика классиктері-
нің тәрбие мақсаты туралы ой- пікір лері. Тәрбие қоғамның негізгі қызметтерінің бірі, жеке адамды мақ- сатты, жүйелі қалыптастыру проце- сі, аға ұрпақтың тәжірибесін кейінгі буынға меңгертіп, олардың сана-сезі- мін, жағымды мінез-құлқын дамыту- шы үрдіс болып табылады. Ересек буын қоғамдағы тарихи өмірде жи- нақталған тәжірибені, білімді жас буынға тәрбие процесі арқылы бере- ді. Тәрбие материалдық игіліктерді өндіруге қабілетті, іскер адамдарды дайындауға бағытталуы қажет. Басты өндіруші күш жеке тұлға болып та- былады. Адам жүйелі түрде күрделі қатынастарға араласып, қоғамдағы қалыптасқан идеяны, саяси және мо- ральдық көзқарастарды, сенімдерді қоғамдағы адамдардың өмір сүру тәртібін меңгереді. Педагогика ба- ланы оқыту, тәрбиелеу тәжірибелерін қорытып, тәрбие және даму үшін қа- жетті жағдайларды анықтайды. Олай болса, тәрбие – қоғамның тарихи, әлеуметтік-экономикалық жағдайла- рынан туатын объективті процесс. Әлемнің екінші ұстазы Әбу Насыр әл-Фараби: «Адамға ең алдымен бі- лім емес, тәрбие берілуі керек. Тәр- биесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы», – деген болатын. Демек, қазіргі қоғамда бірінші адамға тәрбие берілуі керек. Тәрбие бар жерде тәр- тіп пен мәдениет қалыптасады. Тәрбие процесінде бала өзінің да- муына қажетті жағдайларды пайда- лануға тиіс. Табиғи және әлеуметтік орта оның көзқарасын дамытады. Мақсат дегеніміз – бір нәрсеге ұм- тылу, іске асыру. Бұл тұрғыдан алғанда, тәрбие мақсаты – жастарды өмірге әзірлеу мақсатымен жүргізі- летін тәрбие жұмыстарының нәти- жесі. Тәрбиенің мақсаты мен жүйесі мемлекеттің саясаты мен экономи- касына тәуелді. Тәрбие мен қоғам бір мезгілде пайда болды. Тәрбие – қоғамдық құбылыс, онсыз қоғам іл- гері дамымайды. Алғашқы қауым- дық құрылыста ересектер балаларды еңбекке дағдыландыру үшін қауым- ның әдет-ғұрпын, салтын үйретті. Таптық қоғамда тәрбие мақсатын анықтау қоғамның ең негізгі мақ- сатына айналды. Құлиеленушілік қоғамдық құрылыста құлдар, өндіріс құралдары (жер, еңбек құралдары) құл иеленушілерінің жеке меншігі болды. Тәрбиенің мақсаты құл иеле- нушінің мүддесіне бағындырылып, балаларды соғыс өнеріне тәрбиеле- ді. Әрбір мемлекетте балаларға білім беру мен тәрбиені ұйымдастырудың нақтылы мәселелері мен әдістері қа- растырылады. Осыған сәйкес, мұға- лім қандай тұлғаны қалыптастыра- тынын дәл білуі керек. Орыс педа- гогі К.Д. Ушинский өз қызметінің айқын мақсатын көрмейтін тәрбие- шіні құрылыс материалдарын бір 12 1-тарау. Тәрбиенің қалыптасу генезисі және оның қоғамдық мәні жерге үйіп тастап, одан не алғысы келетінін білмейтін архитектормен салыстырады. Тәрбиеші жас ұрпаққа берілетін білім, іскерлік, дағдыны, тәрбиелейтін сезімді біліп, жоспар- лы, мақсатты тәрбие жұмысын жүр- гізеді. Чех педагогі Я.А. Коменский: «Тәрбие мақсаты және міндетте- рі, маңызы, жүзеге асыру жолдары адамның қоғамда алатын орнымен анықталу керек», – десе, енді бір пікі- рінде: «Келесі ғасырдың қандай бола- тындығы сол ғасыр үшін тәрбиелен- ген азаматтарға байланысты. Дүние даналардың көптігімен бақытты», – деген идеясын айтты. Осы ойларын «Аналар мектебінің» кіріспесінде өрбітеді. Ғалымның ойынша «Тәрбие – адамды қалыптастыратын және же- тілдіретін үйлесімді процесс». Я.А. Коменский тәрбие мақсатын төмендегідей негізгі элементтерге бөлді: • адамға барлық заттарды білгізу – «ғылыми білім»; • қоршаған ортаға ізгілік қатынас – «адамгершілік»; • құдайға құлшылық ету – «діни тәрбие»; • тән саулығы – «дене тәрбиесі». Әлемге танымал швейцар педагогі И.Г. Песталоцци тәрбиенің мақсаты балаға бастауыш білім, еңбек, ақыл- ой, дене тәрбиесін беріп, жан-жақты және үйлесімді дамыту қағидаcын ұсынады. Неміс педагогі А. Дистер- вег педагогикалық мәселелерді ше- шудегі сословиелік және шовинистік саясатқа қарсы күресіп, «Мектептің міндеті – адамзатты және өз халқын сүйетін саналы азаматтарды тәрбие- леу» деген құнды пікірлерімен педа- гогика тарихында оның есімі алтын әріптермен жазылған болатын. Яғни тәрбиенің мақсаты қоғамға пайдалы, адамгершілігі жоғары тұлғаны тәр- биелеу деген ойды жетілдіре түседі. Ол адамгершілік тәрбиесін ақыл-ой, еңбек тәрбиесімен тығыз байланыс- ты қарастырады. Белгілі педагог П.П. Блонский тәрбие мақсаты балаға жалпыадамзаттық және ұлттық мә- дениетті меңгеруге көмектесу, жеке тұлғаның жалпыадамзаттық идеал- дарын қалыптастыру деген болатын. 1941-1990 жылдардағы педаго- гикалық әдебиеттерде «жан-жақты дамыту» ұғымына ақыл-ой, поли- техникалық, оқу және өндірістік еңбек, адамгершілік тәрбиесі, дене және эстетикалық тәрбие салалары енгізілді. КСРО педагогі А.С. Ма- каренко тәрбиенің мемлекеттік мін- деті негізінде педагогикалық мін- дет қойып, педагогтардың жұмы- сын бақылауға алуға болатындығын атап көрсетті. Ол «Тәрбиенің негізгі мақсаты баланы жан-жақты дамы- ту» деген ұсынысты қолдады, ал В.А. Сухомлинский оны жүзеге асыр- ды. Тәрбие мақсаты туралы озық идеялар қазақ халқының ағарту- 13 1-тарау. Тәрбиенің қалыптасу генезисі және оның қоғамдық мәні шылары мен ойшылдарының еңбек- терінде негізгі орынға ие болды. Қазақ халқының ағартушы-педаго- гі Ыбырай Алтынсариннің «өмір- дің негізгі мәні – еңбек, ол адамның адамгершілік қасиетін жетілдіреді, өмірдің шын қадірін тек еңбексүйгіш адам ғана түсіне алады. Мәнсіз еңбек, мағынасыз бейнетқорлық адамның жігерін мұқалтады, өз еңбегінің қызығын көре білу – кісіліктің басты белгісі» деген кемел ойының өзіндік орны ерекше болып табылады. Ал Абай Құнанбайұлы «талап, еңбек, терең ой, қанағат, рақым» сынды жеке тұлғалық жақсы қасиеттер- ді қалыптастыру мақсатын қойып, «өсек, өтірік, мақтаншақ, еріншек, бекер мал шашпақ» деген секілді зи- янды әдеттерді жоюға шақырады. Қазақ халқының біртуар азаматы Мағжан Жұмабаев: «Көркем денелі, түзу ойлайтын, дәл пішетін, дәл таба- тын ақылды болса, сұлу сөз, сиқырлы үн, әдемі түрден жақсылық пен ізгі- лік алып, жаны толқынарлық болса, баланың дұрыс тәрбие алып, шын адам болғандығы», – деп келтіреді. Ғалым Мәтжан Тілеужанов өзі- нің «Қазақ тағылымы» атты моно- графиясында қазақ тағылымының негізгі бағыттарын атап көрсетті. Олар «ар-ождан тазалығын сақтау; ақыл-ойлы, парасатты болу; бар- лық әрекетінен – сөйлеген сөзінен, қарым-қатысынан, көзқарасынан ғиб- рат иісі аңқып тұру; ерте тұрып, кеш жату; аз сөйлеп, көп тыңдау; иман- ды, инабатты, қайырымды болу; жас ұрпаққа тәрбие беруден жалықпау; халық дәстүріне берік болу; оны жаңарту; әдет-ғұрыпта жоқ нәрсе- лерден алулақ болу; сегіз қырлы, бір сырлы болу; халқының рухына кір салмау; ел берекесін сақтап, оның баюына үлес қосу. Сонымен, дәстүр- лі педагогикада жас ұрпақты тәрбие- леудің негізгі мақсаты «жан-жақты үйлесімді дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру» деп көрсетілген. жүктеу/скачать 2.39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|