Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»
жүктеу/скачать 6.11 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Шөгінді түрлер
| Магмалық жыныстар. Магмалық түрлерді алғашқы дейді, себебі
олар тереңнен Жер бетіне әртүрлі жылдамдық пен әртүрлі қысыммен келу процесінде магманың қатуы нәтижесінде пайда болды. Терең тау жыныстары бәсең суу мен магманың үлкен тереңдікте жоғарыда жатқан қабаттардың жоғары қысымымен қатуынан пайда болды. Олар үлкен кристаллармен толықкристаллдық құрылымға ие; жоғары тығыздық, беріктік, суғатөзімжілік, жоғары суыққа төзімділік пен жылуөткізгіштікке ие, жақсы жылтырайды және айнадай жылтырағанша тегістеледі. Көптеген терең түрлер өте сәндік. Мұндай жыныстарға граниттер, сиениттер, диодорит, габбро,лабрадориттер жатқызылады. 30 Егер магма жер бетіне ақса,онда ол толық кристаллданып үлгермей, тез суып, артық магмалық түрлер жасады. Құрылыс – әйнектүрлі, жасырынкристалл, порфирлі (аморфты әйнек немесе майдакристаллды массаға кристаллдар қосылған). Құрамы бойынша олар терең түрлерге ұқсас, бірақ желденуге көп ұшырайды. Лава ағынының сууында тығыз түрлер пайда болды (базальт, порфир, диабаз, жанартау әйнегі), тығыздық, кеуектілік пен су сіңіру бойынша терең түрлерге ұқсас. Жанартау атуында, егер магма газбен толған болса, қуысты жеңіл түрлер пайда болады: пемза мен жанартаулы туф. Олар орташа тығыздық, аз жылуөткізгіштік, жеткілікті беріктік, жоғары суыққа төзімділік (көптеген қуыстар бітеулі болғаннан кейін), сонымен қатар, жоғары ұзақмерзімділік, химиялық белсенділік, жақсы технологиялық қасиеттерге (оңай өңделеді, араланады, тегістеледі,бірақ жылтырамайды) ие. Шөгінді түрлер. Шөгінді (екінші) таулы түрлер механикалық және химиялық желдету әсері мен организмдер қалдықтары суларынан шығу салдарынан басқа түрлердің зақымдануы нәтижесінде пайда болды. Олар қабатты құрылысқа ие, ол олардың құрылыстық қасиетін төмендетеді. Тығыз магмалық түрлермен салыстырғанда олардың кеуектілігі жоғары, беріктігі аз; олардың кейбіреулері суда ериді, кейбіреулері суда майда бөліктерге бөлінеді. Табиғи факторлардың әсерінен (ағынды су, температураның өзгеруі, жел) массалық таулы түрлер борпылдақ механикалық қалдықтар жасап, бұзылады:қиыршық тас, құм, саз. Бұзылу өнімдері сумен үлкен қашықтықтарға жиі жіберіліп, бөлінеді. Олардың бөлігі нәтижесінде цементтелген түр жасап, әртүрлі табиғи цементтермен цементтеледі: құмдақ пен брекчия. Химиялық шөгінділер кепкен су қоймасында тұз қалдығынан пайда болды. Олар түйірлі кристаллдық құрылымға және топырақты борпылдақ құрылымға ие (мысалдар: гипс (CaSO 4 • 2H 2 O), ангидрит (CaSO 4 ), әктас (CaCO 3 ), әк туфы (травертин) (CaCO 3 ), магнезит (MgCO 3 ), доломит (CaCO 3 • MgCO 3 ), мергели). |