П. М. Кольцов т д., профессор, љалма› мемлекеттік д и. н., профессор, Калмыцкий



бет8/19
Дата25.02.2016
өлшемі3.73 Mb.
#24317
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   19

Решающую роль в разработанной нами методике играет система кратковременных практических заданий, фронтальных лабораторных работ, а также задания повышенной сложности и творческие задания, работа над которыми в основном осуществляется в процессе углубленного изучения физики на факультативных занятиях [3, с. 334].

Наблюдения за работой учащихся на уроках показали, что они слабо применяют знания в решении практических вопросов, не умеют применять их на новых производственных объектах. Тестирование школьников подтвердило эти выводы. Чтобы получить еще более объективную картину, была проведена тестовая работа для 240 учащихся, в которой поставлено 84 вопроса, касающихся применения и учета физических явлений на произ-водстве. Оказалось, что с работой справились лишь 38% школьников. Таким образом, получен окончательный вывод, что привлечение политехнического материала часто осуществляется неудовлетворительно. Для улучшения создавшегося положения нами использован принцип политехнического обучения. Это позволило определить методику привлечения политех-нического материала на уроках физики.

Формы политехнических знаний по своей природе не отличаются от знаний тех или иных наук, но они отличны от последних по своей функции, направленной на уяснение основ техники и на управление ею. Поэтому политехнические знания, изучаемые в общеобразовательной школе, являются важным средством подготовки учащихся к труду в различных сферах человеческой деятельности [4, с. 44].

Основными критериями оценки политехнических знаний и умений, на наш взгляд, должны быть следующие: умение определять социальную значимость объектов техники; полнота выделения существенных признаков в изучаемых объектах, умение отличать существенное от несущественного; умение проводить анализ устройства и принцип действия технических объектов; раскрытие конкретных проявлений общественного знания, умение обобщать; практическое применение знаний ЁC умение эксплуатировать объект, производить расчеты, сборку и разборку, находить неисправности, перенос знаний в практической деятельности (с одного объекта на другой объект). Исходя из указанных критериев, нами составлены контрольные задания.

При усвоении политехнических знаний и умений у учащихся фор-мируется широкий общетехнический кругозор и мышление, умение видеть и использовать в своей практической деятельности те закономерности естествознания, которые составляют научную основу техники и технологии. Поэтому учащиеся при усвоении политехнических знаний и умений должны постоянно опираться на знание основ наук.

Итак, действия учащихся при усвоении политехнических знаний и умений будут выглядеть примерно так:

Воспроизведение опорных знаний и умений, необходимых для изучения нового материала.

Выполнение по заданию учителя самостоятельной работы с целью актуализации ранее изученных понятий.

Восприятие и оценивание информации об изучаемом объекте.

Наблюдение за работой объекта при проведении учителем демонстрационного эксперимента.

Усвоение политехнических понятий на основе содержательного обобщения: выделение закона, лежащего в основе работы технического объекта.

Применение новых знаний и умений:

7. Умение обобщать и конкретизировать, находить сходное и различное; отработка политехнических умений; пользование приборами и инструментом, управление техническими объектами, вычерчивание схем, производство расчетов и вычислений.

При формировании политехнических знаний и умений ведущими будут приемы, связанные с обобщением. В педагогической энциклопедии дано следующее определение этому понятию: «Обобщение ЁC это один из процессов познания, состоящий в мысленном выделении и объединении общих существенных черт предметов и явлений действительности. Под обобщением понимается также результат этого процесса».

Следует заметить, что в процессе обобщения постоянно осуществ-ляется перенос знаний, переход одних понятий в другие. А это очень важно для качественного усвоения изучаемого материала. Обобщение и систе-матизация политехнического материала были проведены на обобщающих уроках и уроках-лекциях, учебных конференциях и семинарах.

Учащиеся должны четко представлять роль и место изучаемых технических объектов в производстве, свои функции при их эксплуатации и обслуживании. Они должны уметь выделять существенные связи объекта (основной закон), анализировать их, находить проявление закона в других технических объектах, уметь объяснять взаимодействие узлов и частей объектов, уметь управлять объектом, уметь анализировать новые ситуации, новые задачи и соотносить их с имеющимися знаниями и способами действия, то есть находить общее между старой и новой ситуациями или, другими словами, уметь производить перенос. "Под переносом ЁC применительно к мышлению понимается использование известного способа действия, полученного в одной ситуации, для решения познавательных задач в других ситуациях" [5].

Одновременно должно быть уделено внимание изучению физических теорий и формированию на этой основе обобщенных политехнических знаний и умений. В соответствии с этим в последнее десятилетие наметилась тенденция перехода от ознакомления учащихся с применением изучаемых физических явлений и закономерностей в промышленном и сельскохозяйст-венном производстве к ознакомлению с основными направлениями научно-технического процесса и физическими основами этих направлений[6].

Таким образом, политехнические умения и навыки ЁC это обобщенные способы направленного применения знаний в типичных условиях практи-ческой деятельности. Они складываются на определенном уровне знаний и базируются на конкретных методах усвоения программного материала с одной стороны, а с другой ЁC на производственно-трудовых операциях, синтез которых приводит к пониманию обобщенных принципов применения методов науки на практике.

Литература

1. Атутов П.Р. Политехническое образование школьников: Сближение общеобразовательной и профессиональной школы. - М.: Педагогика, 1986. - 176 с.

2. Бугаев A.И. Методика преподавания физики в средней шко­ле. ЁC М.: Просвещение, 1981. ЁC 288 с.

3.   Каменецкий С.Е. и др. Лабораторный практикум по теории и методике обучения физике в школе: учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений ЁC М.: Академия, 2002. - с.334

4. Татарченкова С.С. Урок как педагогический феномен: учебно-методическое пособие ЁC СПб.: КАРО, 2005. ЁC с.448

5. Имашев Г.И. Политехническое образование учащихся в процессе обучения физике в средней общеобразовательной школе: монография. ЁC Атырау, 2006. - с.421

6. Имашев Г.И. Политехническая подготовка учащихся в средних школах Казахстана. // Сб. научных трудов: Современный научный вестник. - Днепропетровск: ДНУ, 2007.- Том 2. Выпуск 228.ЁC С. 150-159.

Г.И. Имашев

Физика курсында политехникалы› біліктіліктЕрДі арттыру
Жалпы білім беретін орта мектепте физиканы о›ытуды жетілдірудегі политехникалы› білімніЈ маЈызы мен орны ай›ындалды. љазіргі кезеЈдегі о›ушылардыЈ политехникалы› дайынды“ына ›ойылатын негізгі педагогикалы› талаптар аны›талды.

ТЇйін сйз: политехника, білім, педагогика, дЩріс, физика.

G. Imashev

DEVELOPMENT OF POLYTECHNICAL ABILITIES in physics course


Determined role and place of polytechnical education in the matter of perfection of teaching physics in a secondary school, defined main pedagogical requirements to current polytechnical training of learners.

Key words: polytechnical, knowledge, pedagogics, lecture, physics .


УДК 420.24

Ж.Ы. Сардарова ЁC п.“.д.,

педагогика жЩне психология кафедрасыныЈ меЈгерушісі,

М.итемісов атында“ы БљМУ,

E-mail: Sardar.zh@mail.ru

Ж.Ш. ТаЈатарова ЁC магистрант,

Х.Досм±хамедов атында“ы АМУ


БАСТАУЫШ СЫНЫП ОљУШЫЛАРЫНЫў

ЭКОЛОГИЯЛЫљ МШДЕНИЕТІН љАЛЫПТАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІГІ


Аннотация. Ма›алада экологиялы› мЩдениет ±“ымы на›тыланып, оны бастауыш сынып о›ушыларында ›алыптастыру ерекшелігі, б±л ж±мысты тиімді ±йымдастыру Їшін ›ажетті шарттар ашыл“ан.

ТЇйін сйздер: экология, мЩдениет, бастауыш, сынып, тЩрбие.

Елбасы Н.Ш.НазарбаевтыЈ: “МЩдени дЩстЇр ›ашанда Щлеуметтік ›айта тЇлеудіЈ кйзі болып келеді. изініЈ тарихи, мЩдени тамырларына ›айта оралу- б±л, Щрине, оЈ процесс... љаза›станда ±лтты› тілді, йнерді, мЩдениетті дамыту“а барынша ›олдау жасалып отыр”, - деген сйзі жас ±рпа›тыЈ эколо-гиялы› мЩдениетін ›алыптастыру“а негіз бола алатынды“ына кйз жеткізеді. Олай болса, халы›тыЈ тарихи даму жолында жина›та“ан экологиялы›-мЩдени тЩжірибесін жас ±рпа›тыЈ экологиялы› тЩрбиесініЈ тірегіне айнал-дыруымыз ›ажет. Хал›ымыздыЈ кйрнекті ±лы а“артушылары Ш.УЩлиханов, А.љ±нанбаев, Ы.Алтынсарин таби“ат ЁC сЇйіспеншілік пен адамгершілік кйз›арастарыныЈ негізі, - деп тЇсініп, жастар“а оны аялау“а, оныЈ тепе- теЈдігін са›тау“а а›ыл-кеЈес берген.

Хал›ымыздыЈ зерттеушісі Ш. УЩлиханов таби“ат байлы›тарыныЈ кйзін ашып, оны ±рпа› тЩрбиесінде пайдалануды ерекше атап кйрсеткен. ’алым ›орша“ан таби“ат аясыныЈ адамныЈ жан-дЇниесіне тікелей Щсер ететінін тартымды сипаттайды, бЇкіл тіршілікті ›орша“ан орта ерекшелігіне байланыстыра отырып, салыстыра ›арайды. Таби“ат ›±былысы ар›ылы дЇние сырын, тіршілік пен т±рмыстыЈ мЩнін, адам баласыныЈ таби“ат аясында“ы орнын ай›ындай тЇседі. Таби“ат пен адамды т±тас алып ›арауында ›орша“ан ортаныЈ адам мен ›о“амныЈ дамуына тигізетін Щсерін ай›ын кйрсете білді.

љаза›тыЈ белгілі ойшыл а“артушысы Ы.АлтынсаринніЈ йз шы“армала-рында таби“ат кйріністерін жырлай отырып, экологиялы› тЩрбиеге баса назар аудар“ан. Шсіресе "Бай баласы мен жарлы баласы" деген ЩЈгімесінде Щрбір ›аза› баласы кішкентайынан бастап, таби“ат сырларын тЇсініп, дала таби“ат заЈдылы›тарын ±“ынып, зерделеп йсуі керектігі айтылады. Не“±рлым таби“ат сырларын тереЈ танып, таби“атпен етене жа›ын бол“ан бала ›андай ›иыншылы›тарда да мЇдірмей йтетіні белгілі. АбайдыЈ шы“армаларынан ›орша“ан орта, оны ›ор“ау туралы табу“а болады. Ол ›орша“ан ортаныЈ бір-бірімен йзара байланыста, Їнемі йзгеріс дамуда болады деп ›арастырды. Абай дЇниеніЈ болмысын оныЈ бол“ан жЩне бола беретіндігін, таби“аттыЈ ймір сЇру заЈдылы›тарын тЇсінген.

Таби“аттыЈ Щсем кйріністері ар›ылы жас ±рпа›тыЈ бойына адамгер-шілік ›асиеттерін, таби“атты ›ор“ау, аялау сезімдерін тЩрбиелеу туралы даналы› сйздері - осы кезге дейін ›±нын жоймай біз Їшін ба“а жетпес дЇние. ийткені бЇгінгі таЈда ±лы “±лама ойшылдардыЈ ›орша“ан орта“а, таби“ат болмысына деген ой-пікірлері мен кйз›арастарыныЈ кйкейтестілігі б±рын“ы-дан артпаса, кеміген жо›.

Адам мен таби“аттыЈ йзара ›арым-›атынасыныЈ адамгершілік аспек-тісін ашуда, а›ыл-ой мен сезімін тЩрбиелеуде, сананы ›алыптастыруда адамныЈ экологиялы› мЩдениеті жетекші орын алады.

"Экологиялы› мЩдениет" термині “ылыми Щдебиеттерде XX “асырдыЈ 70-ші жылдарында бой кйрсете бастады. Ол бір жа“ынан, орта мектептерде экологиялы› білімніЈ енгізілуімен байланысты болса, ал екінші жа“ынан, экологиялы› да“дарыстыЈ тереЈдеп, ›орша“ан ортада“ы ЇйлесімділіктіЈ б±зылуы Щсерін тигізді.

«Экологиялы› мЩдениет» ±“ымына мЩндік сипаттама беруде Б.Т.Лихачев, Н.С.Дежникова жЩне т.б. “алымдардыЈ экологиялы› пробле-маларды мЩдениеттану т±р“ысынан жЩне экологиялы› мЩдениетті аксиоло-гиялы› жЩне психологиялы›-педагогикалы› феномен ретінде ›арастыратын т±жырымдамасыныЈ маЈызы зор.

Экологиялы› мЩдениет ±“ымына берілген аны›тамаларды пайымдауда олардыЈ мазм±ны мен басты идеяларына ›арай бірнеше ба“ытта ›арасты-рылатынды“ын кйрсетті: экологиялы› мЩдениет ЁC жалпы мЩдениеттіЈ бір бйлігі; экологиялы› мЩдениет ЁC адамдардыЈ таби“атпен ›арым-›атынастары жйніндегі ›алыптас›ан дЇниетанымы, сенімі, тЇсініктері, білімі, іскерлігі, ›±ндылы› ба“дар жЇйесі (сурет 1)

Сурет 1. Экологиялы› мЩдениет ±“ымына берілген аны›тамалар
љорыта келгенде, экологиялы› тЩрбиеніЈ мазм±ны экологиялы› мЩде-ниеттіЈ ерекшелігімен ай›ындалады. Экологиялык мЩдениеттіЈ ›±рылымды› ›алыптасу процесі барысында жеке тул“аныЈ меЈгерген экологиялы› білімі, мінез-›±лы› ережелеріне айналып, таби“и ортада“ы оныЈ іс-ЩрекетініЈ сипатын аны›тайды.

Сонымен, экологиялы› мЩдениет ЁC таби“и ортаныЈ тіршілікке ›ажетті ›±ндылы›тарын меЈгеру мен са›тауда“ы адамныЈ саналы шы“армашылы› іс-Щрекеті, ›о“амды› белсенділігі мен саналылы“ыныЈ маЈызды кйрсеткіші болып табылады.

Бастауыш сынып о›ушыларында баланыЈ мектепке келуі, оныЈ жаЈа о›ушылы› міндеті, оныЈ балалар ±жымына енуі, 챓алімдермен ›арым- ›атынас жасауы ЁC олар Їшін ерекше йзге Щлеуметтік жа“дай. Осы жаста“ы балалардыЈ жа“ымды адамгершілік, басынан йткізген мінез-›±лы› сезімдері тЩжірибесініЈ ерекшеліктерін атап йтуге болады.
Сонымен бірге жас жеткіншектер бойында неніЈ жаман, неніЈ жа›сы екендігі жйнінде йз тЇсініктері ›алыптаса бастайды. ЕресектердіЈ олар“а Щсер ету жа“дайы олар тарапынан бЩрін де йзім шешемін деген ›арсылы›тар“а кезігіп отырады. Дегенмен, б±л жаста“ы балалардыЈ Щлі де йзіндік адамгершілік кйз›арастары ›алыптаса ›оймайды. Осы жаста“ы балалар“а "кйз›арас" деген терминді ›олдану тек шартты тЇрде “ана. Бастауыш сынып о›ушыларыныЈ жалпы айры›ша ерекшеліктерініЈ бірі - жасйспірімдерге ›ара“анда олар йздерін жЩне йздерін ›орша“ан дЇние кеЈістігін т±тас ›алпында ›абылдайтынын ескерген жйн. ОлардыЈ Щр›айсысы Їшін "Мен" таби“атты, ал таби“ат "Менді" кйрсетеді. ЕЈ тамашасы олар йздерін таби-“аттыЈ бйлігі деп сезінеді. Егер бірінші сыныпта“ы балалар бойында жануарлар“а жЩне йсімдіктер Щлеміне жанашыр болуы, олар“а сЇйіспеншілігі, ›орша“ан орта Щсемдігінен эстетикалы› лЩззат алуы жай “ана ма›сатты кйздесе, жас кезеЈініЈ ая“ына ›арай ол сезімдер экологиялы› жа“ынан ма›сат›а ба“ыттал“ан ›ызмет тЇріне айналады. Б±л іс жануарлар“а, йсімдік-тер Щлеміне аяныш сезімін ›алыптастырумен ›атар жЇреді. Педагогикалы› жа“ынан осы жас кезеЈінде балалар бойында таби“атта“ы мінез-›±л›ын йздігінен реттеу, баланыЈ ›ажеттілік да“дысын таби“ат›а келтірер зиянымен салыстыра отырып дамыту йте ›ажет. БалалардыЈ есеюімен бірге "›орша“ан орта" тЇсінігі айтарлы›тай кеЈейеді.

Сййтіп, бастауыш сыныпта экологиялы› мЩдениеттіЈ ал“аш›ы негізі ›алыптасып, дами бастайды. Мектеп жасына дейінгі о›ушыда таби“ат ›±былыстары мен ›орша“ан орта туралы жекелеген ±“ымдар болса, бастауыш сыныпта о›ушыда б±л ±“ымдар кеЈ мазм±нда кйрініс тауып, тереЈдей тЇседі. Атап айт›анда:

- таби“аттыЈ на›ты нысандары мен ›±былыстары туралы;

- адам мен таби“аттыЈ, таби“ат ›±былыстары мен адам арасында“ы бірлік-Їндестік туралы;

- таби“ат байланыстарын ›ор“ау мен са›тау, пайдалану туралы.

Б±л ма“л±маттар д±рыс, жЇйелі берілу Їшін мектепте ᱓ан ›ажетті шарттар жасалу керек. Атап айтса›:

Негізгі экологиялы› ±“ымдарды тЇсіндіруде, саба›та жЩне саба›тан тыс жЇргізілетін экологиялы› ж±мыс тЇрлерін ±йымдастыруда о›ушылардыЈ йзіндік кйз›арасы мен ±сынысыныЈ, ›ызы“ушылы“ыныЈ психофизиология-лы› дамуы ескерілуі тиіс.

О›ушылардыЈ таби“атпен ›арым-›атынас жасау“а деген рухани ›ажетсінуін дамыту, ›орша“ан орта“а зиян келтірмейтін, ластамайтын, залал тигізбейтін нормаларды са›тауда салт-дЩстЇр мен Щдет-“±рып да“дыларды кЇнделікті ймірлік да“ды ретінде ›олданылуын ›амтамасыз ету керек.


Шдебиеттер

1. Бейсенова Ш.С. Экология. ЁC Алматы: Атам±ра, 2001.- 300 б.

2. Оспанова Г.С. Экология. ЁC Алматы: Атам±ра, 2002.- 121 б.

3. Са“ымбаева А. Экология негіздері. ЁC Алматы, 1985. - 322б.

4. Виноградова Н.Ф. Экологическое воспитание младших школьников, //Начальная школа. 2003, №4 ЁC С. 20-24
5. Минаева В.М. Внеклассная работа по природоведению в начальных классах. - Минск: Нар. Асвета, 1980. - 240 с.

6. Мельчакова Л.Ф. Содержание и организация наблюдений за природой и трудом населения в начальной школе. - Свердловск: Новая школа, 1968. ЁC 180 с.

7. Жайлауова М.К., Сауытбаева Г.З. Болаша› бастауыш сынып 챓а-лімдерін экологиялы› білім саба›тасты“ын ›алыптастыру“а даярлау мЩсе-лелері. // ІІІ халы›аралы› “ылыми-практикалы› конференция материалдары. - Кызылорда. 2010. - 86 б.

8. Жалпы білім беретін мектептіЈ 1-4 сыныптарына арнал“ан дЇниетану ба“дарламалары. ЁC Алматы: Атам±ра, 2003. - 65 б.

Ж.И. Сардарова, Ж.А. Танатарова

ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ ЭКОЛОГИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЫ У УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНЫХ КЛАССОВ


В статье раскрываются особенности формирования экологической культуры у учащих-ся начальных классов.

Ключевые слова: экология, культура, начальный, класс, воспитание.

Z.I. Sardarova, Z.A. Tanatarova

PECULIARITIES OF FORMING THE ECOLOGICAL CULTURE

OF PRIMARY SCHOOL PUILS
The pecularities of forming the ecological culture of primary school pupils are revealed in the article.

Key words: ecology, culture, initial, class, education


УДК 373.45

Г.С. Шуелбаева - о›ытушы, магистр,

Х.Досм±хамедов атында“ы

Атырау мемлекеттік университеті,

Е-mail: guli0408@mail.ru


БАСТАУЫШ СЫНЫПТА МШТІНМЕН Ж°МЫС Ж®РГІЗУ ЕРЕКШЕЛІГІ
АЈдатпа. Ма›алада бастауыш сыныптыЈ ана тілі саба“ында мЩтінмен жЇргізілетін ж±мыстар, оларды ±йымдастыру ерекшелігі мен Щдістемесі ±сыныл“ан.

ТЇйін сйз: мЩтін, ана тілі, саба›, ж±мыс, жоспар.

О›у - мектеп жасында“ы балалардыЈ негізгі таным Щрекеті. БаланыЈ жалпы психикалы› дамуы мектептегі о›уымен ты“ыз байланыста жЇреді. љазіргі заман талабы Щр о›ушы саба› кезінде жаЈа білім ›осып ›ана ›оймай, соны кйбіне йзі игеріп, ізденіп, талдап, пікір таластыру деЈгейіне жетіп, Їнемі даму Їстінде болуын ›алайды. О›ушыныЈ о›ыту процесіндегі іс-Щрекеттері бір нЩтижеге жетуге ба“ыттал“ан. Осы іс-ЩрекеттіЈ маЈызды белгілері: йзін-йзі сынау жЩне йз бетімен ж±мыс істей білу, ›ызы“ушылы›, ›ажеттілік, танымды› белсенділік, йзініЈ алдында т±р“ан міндеттерді д±рыс тЇсіну, керекті іс-›имылдарды таЈдау. Ал м±ндай дЩрежеге, деЈгейге жету Їшін бастауыш мектеп о›ушыларыныЈ іс-Щрекетін ба“ыттау жЩне реттеу керек, я“ни іс- Щрекетке, о›у“а деген ›ызы“ушылы“ын ›алыптастыру ›ажет.

Ана тілі саба“ында 챓алімдер сан алуан танымды› тапсырмаларды ›олданады: Щрбір та›ырыпты йткеннен кейін жаЈа саба›ты пысы›тау, ›айталау кезеЈдерінде ›олдану“а болатын дидактикалы› ойын тЇрлері, дидактикалы› тапсырмалар бойынша ж±мыс тЇрлері, ауызша материал-дармен ж±мыс тЇрлері, мЩтін бойынша шы“арма жаздыру, тіл ±старту мен жатты“у ж±мыстары. Танымды› ›ызы“ушылы›ты тудыратын танымды› тапсырмалардыЈ бірі ЁC мЩтінмен ж±мыс.

МЩтін ЁC бастауыш сыныпта берілетін “ылыми ±“ымдардыЈ бірі. О›ушылардыЈ жазбаша да, ауызша да тілінде кйп ретте мЩтін туындамай жататыны белгілі. Б±л жа“дай о›ушылардыЈ сйздік ›орыныЈ кемдігінен, грамматикалы› байланысу тЩсілдерін д±рыс ›олдана алмауынан, еЈ басты о›ушыларда т±тасты›тыЈ ›±рылуы, т±тасты›тыЈ са›талуы туралы ±“ым ›алыптаспауынан туындап жатады.

МЩтінге жоспар ›±ра білуге кйп назар аудару“ан жйн. Жоспар дегеніміз ЁC туында“ан немесе туындама› мЩтінніЈ негізгі бйліктері. Сййлеу немесе жазу барысында сол тірек ойлар жайылып, толы“ып, дамып, соныЈ нЩтижесінде т±тас, толы››анды мЩтін жасалады. Бастауыш сыныпта жоспар мазм±нды› байланысына ›±рылады. Ондай жоспар мазм±нды› жоспар деп аталады. Б±дан бас›а жоспардыЈ мазм±ны мен ма›сатына ›арай та›ырыпты›, идеялы›, композициялы›, сюжеттік болып бйлінеді.

«МЩтінге жоспар ›±ру барысында о›ушы екі жа›ты Щрекет жасайды: оныЈ бірі ЁC т±тас мЩтінді бйлшектеу жолын тану, екіншісі ЁC мЩтінніЈ мЩнісі жа“ынан жуы› келетін бйліктерін топтау, жина›тау. Жоспар ›±ру анализ бен синтездіЈ ›атар жЇруін ›ажет ететін логикалы› операция. МЩтінге жоспар ›±р“ызуды о›ушылардыЈ танымды› Щрекеті деп тану керек», - дейді Н.љ±рманова [1, б. 120]. МЩтінге жоспар ›±руды Їйрету ар›ылы бала берілген материалдыЈ ішіндегі еЈ мЩнді, маЈызды, я“ни ойдыЈ дЩнін табу жолын меЈгерту болып табылады. МЩтінге жоспар ›±р“ызуда о›ушыларда ›алыптасу“а тиіс деп саналатын логикалы› операциялар мыналар:

т±тас мЩтінді бйлшектерге бйлу;

негізгі ойды іріктеп, аны›тау;

бйлшектерге та›ырыпшалар беру;

оларды жоспар тЇрінде ретке келтіру.

Шдіскер “алымдар А.А. Смирнова, П.И. Зинченко, Е.Ф. Елинецкий, К.П. Мальцева, Б.Н. Зальцман та“ы бас›алар мЩтінді жа›сы тЇсіну Їшін о“ан жоспар ›±р“ызудыЈ маЈыздылы“ына то›тала келе, ойлау ›ызметін д±рыс ±йымдастыра білуге де Їлкен мЩн берген. Саба› процесінде о›ушы“а жоспар ›±р“ыза білуге да“дыландыру маЈызды. Б±л о›ушыныЈ есте са›тау ›абілетін, логикалы› ойлауын, ауызша сййлеу тілін дамытып, ой операцияларын орындау“а ж±мылдыртады. МЩтінге жоспар ›±р“ызу оныЈ ›±рылымын жете тЇсінуге кймектесе отырып, о›ушыларды мЩтінмен ж±мыс жасау“а ›ызы›-тырады. МЩтінге жоспар ›±р“ызу ЁC танымды› Щрекет. ийткені т±тас пен бйлшектіЈ ара›атынасы жЩне т±тасты›ты ›±рап т±р“ан ішкі байланыстарды аны›тау - о›ушыныЈ таным ЩрекетініЈ нЩтижесі.


Ал“аш жоспар ›±руды Їйренген кезде о›ушы маЈызды емес, жанама белгілерді алдыЈ“ы кезекке ›оюы мЇмкін. Ондай жа“дайда мЩтінді ›айта-›айта о›ып, дауыстап о›ып, одан мазм±ндау барысында о›ушы санасында Їлкен мазм±н біртіндеп бйлшектене бастайды. Б±л біліктілікпен ты“ыз байланысты ой операциясы деп саналады.

Жоспар тЇрлері:

Жоспарды сйзбен ›±ру: жай жоспар, кЇрделі жоспар, кеЈейтілген жоспар;

Сурет ар›ылы жоспар ›±ру;

Танымды› жоспар ›±ру;

Жоспар ›±ру барысында о›ушылар мЩтіндегі тЇйінді ой мен ›осал›ы ойды ажыратады. М±“алім жазушыныЈ тілдік ›ызметін о›ушы ›алай шешетінін мЩтінге жоспар ›±ру ›ызметінен біледі.

МЩтінге жоспар ›±р“ызуды Їйрету Щдістемесі ЁC дербес зерттеу объектісі болатын мЩселе. Психолог-“алымдар мЩтінге жоспар ›±ру машы› ЁC да“дыларын, есте са›тауын, ойлауын дамытатын мЇмкін жол деп танып жЇр. МЩтінге жоспар ›±р“ызып, оныЈ бйліктері арасында“ы байланысты тЇсіну Їшін тірек-сызбаны саба›та ›олдану“а болады.

Шы“арманы бйлімге бйліп о›ыту кЇн сайын“ы саба›та іске асырыл-“анымен, бйлімдерге ат ›ой“ыза беруге болмайды. М±ныЈ йзі ЁC ›иын ж±мыс. Сонды›тан 챓алім о›улы›та“ы жоспар жасап, бйлімге ат ›ою“а ›олайлы материалдарды “ана ±сынуы керек, - дейді Г.Ж. Т±рдалиева [2, б. 182].

Жоспар шы“арма мазм±ны кйрсететін о›и“аныЈ жЇйесін білдіреді. Жоспар жасау ж±мысы екі тЇрлі жолмен жЇзеге асады:

ШЈгімені бйлімге бйлу.

Бйлімдерге ат ›ою.

О›ушылар ЩЈгімені бйлімге бйлу Їшін онда“ы ойды жЩне ›осымша мЩселелерді аны›тайды. Б±л кезде мынадай ж±мыстар жЇргізіледі:

1. О›улы›та берілген суреттердіЈ ›айсысы мЩтінніЈ ›ай бйліміне жататынын аны›тау жЩне о“ан ат ›ою. Егер суреттер о›и“аны толы› ›амтитын болса, та“ы ›андай суреттер салу“а болатынын ойлау, ›иялда“ы суретке ат ›ою.

2. М±“алім мЩтінге сай бірнеше суреттер береді, оны о›ушылар шы“арма мЩтіні бойынша реттейді.

3. Бйлінген бйлімдерге ›андай суреттер салу“а болатынын о›ушы-лардыЈ йздері айтады, о“ан ат ›ояды.

4. Берілген та›ырыптарды шы“арманыЈ желісі бойынша реттейді.

5. М±“алімніЈ берген жоспарын дайындайды, м±ндай ж±мысты суретті жоспар дейді. Бастауыш сынып о›ушыларыныЈ мЩтінді йз бетімен о›ып, оныЈ мазм±нын йз сйзімен айтып беруі йте ›иын жЩне ±за› уа›ыт бойы ›алыптасатын Їрдіс. М±“алім о›ушыныЈ мЩтінді саналы тЇсінуі Їшін тймендегідей ба“ытта ж±мыстар жЇргізуі тиіс:

І. О›ытылатын мЩтінге байланысты 챓алімніЈ йз дайынды“ы.

О›ушы“а о›ытылатын мЩтінніЈ ›ашан о›ытылатынын, оныЈ маз-м±нын, онда“ы айтылатын негізгі идеялы› ойды 챓алімніЈ кЇні б±рын білуі.

О›у материалыныЈ кйлемін, ауыр-жеЈілдігін, йткен материалмен байланыстылы“ын ескеріп, саналы тЇрде тЇсініп о›у“а итермелейтін Щдіс-тЩсілдерді іріктеуі.

МЩтінде кездесетін тЇсініксіз сйздер мен образды ой оралымдарын бала лексикасына ендіру, ма“ынасын тЇсіндіру ж±мыстарын ойластыруы.

°за› мЩтіндерді бйлімдерге бйліп, ат ›оюы. Шы“арманыЈ идеялы› мазм±нына сЩйкес ›орытынды ой дайындауы.

ІІ. МЩтінді тЇсініп ›абылдауы Їшін о›ушылармен жЇргізілетін ж±мыстар.

О›ытылатын мЩтінге дайынды› ретінде алдын ала экскурсия“а шы“ару, Щр тЇрлі тЩжірибе жасату.

итілетін та›ырып мазм±нын толы›тыратындай ›осымша сыныптан тыс о›у материалдарын беру, о›ыту.

Ж±мба›тар, ма›ал-мЩтелдер, та›ырыпты› суреттер іздету.

ПЩнаралы› байланысты жЇзеге асыру. Бас›а пЩндерге йтілетін материалмен байланыстыру.

МЩтінге байланысты йзіндік ерекше ж±мыс тЇрі - б±л шы“армашылы› тапсырмалар. Б±л ж±мыстар біріншіден, о›ыл“ан материалды тереЈірек меЈгеруге мЇмкіндік ту“ызса, екіншіден, балаларды йз беттерімен ойланып ж±мыс істеуге талаптандырады. Бастауыш сыныпта ±йымдастыру“а болатын шы“армашылы› ж±мыстардыЈ негізгі тЇрлерін ›арастырса›, олар:



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   19




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет