П. М. Кольцов т.ғ. д., профессор, Қалмақ мемлекеттік д и. н., профессор, Калмыцкий

1. 
   Государственная Программа развития образования в Республике Казахстан на 2010-2020 годы. – Астана. 2010. – с.5.
   
2. 
   Зотова И.Н. Характеристика коммуникативной компетентности// Известия ТРГУ. Тематический выпуск «Психология и педагогика» №13(68), - Таганрог. 2006. – с.225.
   
3. 
   Гапеенкова С.М. Коммуникативная направленность учителя, реализующего принципы образовательной системы «Школа 2100» // Начальная школа. №6. – Москва. 2009. – с.45-48.
   
4. 
   Прозорова Е.В. Коммуникативная компетентность учителя. – М., 2000.- с.191.
   
5. 
   Зотова И.Н. Коммуникативная компетентность как аспект социализации личности студента в условиях информатизации общества// Актуальные социально-психологические проблемы развития личности в образовательном пространстве ХХI века». - Кисловодск. 2006. - с.109.
   

УДК 378:338

В законе Республики Казахстан «О науке» даны следующие опреде-ления науки и научной деятельности: «Наука – сфера человеческой деятель-ности, функцией которой является изучение законов природы, общества и мышления, выработка и теоретическая систематизация объективных знаний о действительности в целях рационального использования природных богатств и эффективного управления обществом. Научно-исследовательская деятель-ность (далее научная деятельность) – вид деятельности, связанный с изучением окружающей действительности с целью выявления особенностей, закономерностей и законов, присущих изучаемым объектам, явлениям (процессам), и использованием полученных знаний на практике[1].

Существует одна из классификаций, в соответствии с которой все науки разделяются на классы исходя из ответов на три важных вопроса: что изучается (предметный подход); как, каким способом изучается (методоло-гический подход); зачем, ради чего, с какой целью изучается (теологический подход).

Научная деятельность бывает следующих видов: по характеру полез-ности: фундаментальная, прикладная; владельцу используемых средств: государственная, общественная, частная, личная; по постановщику задачи: заказная, инициативная; по уровню научной сложности: внедрение результатов научной деятельности; накопление научных фактов об известных феноменах; решение практических проблем посредством существующих методов, в рамках существующих теорий; развитие существующих теорий; построение новых теорий в рамках существующих научных парадигм; открывание новых феноменов; разработка новых научных парадигм; по цели: направленная на решение чётко сформулированных проблем; поис-ковая (выявление новых возможностей, новых проблем); по содержанию: наблюдение; экспериментирование; обработка результатов наблюдений, экспериментов; построение теорий; обсуждение; по степени полезности: существенная, второстепенная;

Различают фундаментальные и прикладные исследования. Фунда-ментальные исследования направлены на познание закономерностей изучаемого фрагмента реальности, на развитие самой науки, на обоснование логических ее построений и гипотез, на развитие научных методов, открывающих пути к изучению новых закономерностей. Результатом фунда-ментальных исследований являются открытия, новации, а прикладных – инновации, нововведения в технику, воплощения в технологии.

Социологи науки и образования продолжают интересоваться сущ-ностью фундаментального научного исследования. В качестве результатов фундаментального исследования рассматривают теоретические концепции определенной научной школы. Среди критериев определения фундамен-тальности исследования предпочтение дано актуальности с позиций мировой науки, национальных интересов, развития новых технологий. Проведение фундаментальных исследований способствует углублению общетеорети-ческих знаний, развитию новых технологий, сохранению интеллектуального потенциала страны, созданию высших научных школ, фундаментализации высшего образования. Завершенные фундаментальные исследования имеют в арсенале результатов следующие виды оформления знаний: научные статьи, монографии, рекомендации для прикладных элементов, научные гипотезы, научный доклад. Наличие желания респондентов увидеть рекомендации для прикладных исследований и практики образования ориентирует предста-вителей фундаментального направления на удовлетворение таких потреб-ностей, хотя, на наш взгляд, это не всегда удается и возможно.

Существуют следующие формы организации научных исследований: академическая, университетская и общественная. Где выделяют общие компоненты (и включающие их структуры) в системах научной деятель-ности: исследовательскую задачу, фиксирующую проблемную ситуацию и целевую установку; исходную научную информацию; формулировку исходных гипотез; планирование и организация экспериментов; построение математической модели; результат: формулировка новых фактов, законов; получение, объяснение и постановка новых задач.

Среди результатов научного исследования называются: постановка новых проблем; построение новых классификаций и типологии; обнаружение новых классов явлений; уточнение содержания значимых понятий, кате-горий; разработка новых методов исследований; новое решение актуальной научной проблемы или доказательства ее неразрешимости в конкретных условиях; создание новых теорий; образование новых направлений в науке и в их обосновании.

В современной науке явным образом изменилось представление об индивидуальном творческом процессе в науке. Отдельный ученый превра-тился в «человека организации». В литературе все чаще в качестве единицы анализа рассматривается научный коллектив, сообщество исследователей, концептуально объединенных и стремящихся к получению нового знания в науке.Как известно, наука существует в дисциплинарном измерении. Философы Казахстана создали общедисциплинарную модель науки, определили субъект, объект, предмет, метод, структуру предмета, функцию, результат научной дисциплины. Это, на наш взгляд, крупное достижение отечественных философов.

Обоснование основных ориентаций университетской научной деятель-ности принадлежат Б.Кларку: фундаментальная ориентация традиционных университетов предполагает служение собственным академическим идеалам; прикладное направление, реализуемое в предпринимательских универси-тетах, сфокусировано на реализации идей, имеющих коммерческий потен-циал; тогда как научная работа социально-ориентированного вуза, прежде всего реализует задачи поставленные обществом и государством [2]

Анализ современных представлений о сущности научной деятельности может быть проведен в различных аспектах. С позиции личносто-деятельностного подхода представляется, что наиболее приемлемой является структурно-функциональная характеристика деятельности, разработанная в трудах В. Г.Афанасьева, М.С.Кагана, Н.В.Кузьминой, А.Н.Леонтьева и др. Именно структурно-функциональный подход к определению сущности научной деятельности, с точки зрения С.И.Архангельского, позволяет: отображать объект, исходя из его функционирования как целого; выражать упрощенную картину явления, так как переменные величины характери-зуются вероятностными показателями их проявлений, а не путем рассмот-рения причин и условий возникновения; рассматривать подобие структуры и функций модели оригинала; разрабатывать рациональные средства обучения; уточнять и проверять те или иные гипотезы путем сопоставления их с опытом и экспериментом.

С позиции системного подхода (А.Н Аверьянов, В.Г.Афанасьев, И.В. Блауберг, Э.Г.Юдин) возможно исследовать научную деятельность преподавателей вуза как многомерную, многоуровневую и полифункцио-нальную систему.

С позиции синергетического подхода (А.М.Ковалев, И.В.Лупандин и др.) научная деятельность преподавателей вуза является сложноор-ганизованной системой и имеет множество путей и собственных тенденций развития.

Культурологический подход предполагает рассмотрение научной деятельности ППС в качестве меры и способа его творческой самореали-зации, гармонизации педагогических отношений.

Университеты и академии наряду с учебно-воспитательной функцией имеют высокую миссию научно-исследовательской деятельности и обязаны приобщать студенчество к творчеству и науке. Научная деятельность преподавателя высшей школы входит во все виды его профессиональной деятельности, является основным ее элементом, фактором творчества, источником преподавательского статуса, показателем ответственности, способностей и таланта. Научно-исследовательская деятельность в вузе позволяет ведущим ее профессорам, доцентам, научным работникам находится на передовых позициях развития научного знания. Научно- исследовательская деятельность непосредственно связанна с процессом подготовки кадров высшей квалификации в магистратуре и докторантуре. Успешное функционирование этих форм послевузовского образования возможно только при наличии реальных научных достижений в деятельности соответствующих научных школ и направлений, выполнения конкретных научных разработок и исследований.

Процесс научного познания в вузе традиционно основывается на доминирующей роли кафедр (иногда факультеты), в рамках которых формируются научные школы. Именно в научных школах осуществляется научная деятельность профессорско-преподавательского состава вуза, в связи, с чем остановимся на рассмотрении понятия научные школы. Научные школы как социальные образования возникли еще в глубокой древности (Академия Платона, пифагорейская школа и др.), однако их статус непрерывно менялся. В XIX в. научные школы решали задачи, которые отдельному ученому каким бы он гениальным не был, оказывались уже не под силу. В XX в. происходит превращение научного поиска в научную деятельность, где в подавляющем большинстве научная школа превращается фактически в научно-производственное объединение, в котором, помимо традиционных научных и идейных, значительную роль стали играть и организационно-управленческие функции. Таким образом, научная школа представляет собой исторически обусловленную форму организации научной деятельности группы исследователей по «производству» научных идей и ученых. Г.Д. Губин научную школу определяет так: «В научной школе выделяют устойчивый коллектив и постоянно примыкающий к нему временный коллектив, который нередко дает новые ветви этого «вечно зеленого дерева». Последний компонент научной школы особенно легко формируется именно высшей школе, в атмосфере талантливой молодежи- будущего науки страны». Научная школа обеспечивает сохранение традиций, передачу «эстафеты знаний», а тем самым существование науки в качестве социально-исторической системы [3].

Наиболее подробный анализ характеристик научных школ дает Е.С. Рапацевич, который выделяет следующие основные черты: [4] Исследовательская программа – необходимое условие существования научной школы и ее системообразующий фактор. Исследовательская программа обладает новизной и уникальностью безотносительно к масштабу ее задач. Развитие научной школой возможно лишь в том случае, когда исследовательская программа обладает продуктивностью, то есть если в ней заключены возможности ее дальнейшего развертывания по мере освоения предмета исследования.

Научная деятельность предполагает систематические, планомерные изыскания и разработки по определенным темам, участие в научных собы-тиях различного масштаба, научно-критическую работу (рецензирование и оппонировании научных трудов), обмен научным опытом с коллегами и студентами, содействие повышению их квалификации, организацию и руководство научной работой студентов. Научная деятельность препода-вателя высшей школы входит во все виды его профессиональной деятель-ности, является основным ее элементом, фактором творчества, источником преподавательского статуса, показателем ответственности, способностей и таланта.

В структуру научной деятельности в высших учебных заведениях, таким образом, входят следующие виды деятельности - научно-исследова-тельская; научно-издательская; научно-организационная; руководство научно-исследовательской работой с обучающимися. Содержанием этой деятельности мы считаем:

- научно-исследовательская и изобретательная работа: участие в научно-исследовательских программ и проектов, работе научных центров и лабораторий, семинарах, конференциях, выставках, оформление патентов, особую значимость в ней имеет грантосоискательская и изобретательская деятельность, защита диссертаций на ученую степень и др.;

- научно-издательская деятельность: участие ППС в издании монографий, научных статей, в том числе в рецензируемых и с импакт -фактором журналах и др.;

- научно-организаторская работа: организация научных мероприятий (конгрессов, симпозиумов, конференций, олимпиад и т.д.), членство в редакциях научных изданиях, рецензирование и экспертиза научных изданий, а также оппонирование и подготовки отзывов на научные издания, выпуск изданий по итогам проведения научных мероприятий и др.;

- руководство научно-исследовательской работой обучающихся: (студентов), где оценивается в основном подготовка обучающихся – победи-телей международных и республиканских олимпиад, научных проектов и конкурсов, получивших признание на международном и республиканском уровне, руководство научно-творческими лабораториями и кружками; руководство диссертационной работой магистрантов, докто-рантов PhD.

Научно-исследовательская студентов, магистрантов и докторантов – это организация и управление деятельностью обучающихся, направленная на поиск объяснения и доказательства закономерных связей и отношений, экспериментально наблюдаемых или теоретически анализируемых фактов, явлений, процессов, в которой доминирует самостоятельное применение научных методов познания в результате которой обучающиеся развивают свои исследовательские способности. Научно-исследовательская деятель-ность студентов в вузах призвана выполнять две основные функции:

- усвоение знаний в соответствии Государственными общеобяза-тельными стандартами образования;

- отбор студентов, способных успешно заниматься научно исследо-вательской деятельностью в послевузовском образовании.

Развитие студенческой науки представляет собой одну из самых эффективных форм повышения качества профессиональной подготовки специалистов и укрепления научно-преподавательского потенциала вуза. В системе высшего образования как социальном институте обеспечивается, прежде всего, формирование научного мировоззрения личности, вовлечение индивида в освоение научных технологий, ознакомление с предметом и целями науки. Именно в высшем учебном заведении возможна целенап-равленная и систематическая подготовка ученого, ориентирование его в спектре научных проблем, мотивирование к научно-исследовательской деятельности.

В практике современной зарубежной высшей школы традиционно сложилась и активно применяются вариативные формы организации научно-исследовательской деятельности студентов: научные пропедевтические курсы и просеминары (Германия); исследовательские проекты (США, Япония, Германия); проблемно-ориентировочные курсы (Англия, Франция); проектные технологии исследовательских групп (США, Япония).

К сожалению одной из распространенных форм организации научно-исследовательской деятельности студентов в вузах республики Казахстан остается научная конференция. Для активизации научно-исследовательской деятельности в вузах желательно использовать позитивный опыт научной деятельности зарубежных вузов.

Для повышения престижа научного работника, эффективности научной деятельности в вузе, превращения науки в локомотив развития экономики и общества в Казахстане принят, совершено новый Закон «О науке», созданы Национальные научные советы, Национальный центр государственной научно-технической экспертизы. Закон «О науке» внес важный вклад в достижение масштабной цели, поставленной Президентом страны - формирование в Казахстане интеллектуальной нации.

Принятие в октябре этого года Закона «О внесении изменений и дополнений в Закон Республики Казахстан «Об образовании» направлено на дальнейшее совершенствование системы образования, повышение его качества и расширение доступности, а также впервые поставлен вопрос о создании национальных исследовательских университетов. Где исследо-вательский университет – высшее учебное заведение, реализующее утверж-денную Правительством Республики Казахстан программу развития на 5 лет и самостоятельно разработанные программы высшего и послевузовского образования и использующее результаты фундаментальных и прикладных научных исследований для генерации и трансферта новых знаний.

Специфика вузовской науки способствует развитию научного потен-циала. Потенциал вузовской науки, лишь в малой степени востребованной сегодня, более мобилен, более привлекателен с точки зрения обновления кадров и, можно сказать, эффективен – поскольку на данном этапе реальные вложения в него следует признать минимальными, а реальную отдачу – значительной.

Еще одной из особенностей научной деятельности в вузах Казахстана выступает введение новых форм финансирования науки - базовое, грантовое, программно-целевой, переход к международной системе защиты научных диссертаций и квалификации ученых, «встраивание» в исследования глобального уровня, где одним из показателей результативности – число публикаций в высокорейтинговых изданиях.

Таким образом, научная деятельность в вузе может быть представлена в следующих видах деятельности: научно-исследовательской; научно-издательской; научно-организационной; научно-исследовательской работой с обучающимися (студентами, магистрантами, докторантами).

1. 
   Закон Республика Казахстан «О Науке» 18 февраля 2011года №407-IV ЗРК
   
2. 
   Clark B.R. The Higher Education System: Academic Organization in Cross – National Perspective. Berkley: University of California Press 1983. - 315p.
   
3. 
   Г.Д. Губин, Д.Г. Губин. Взгляд на перспективы развития науки в вузах России в начале XXI века // Российская Академия Естествознания № 10, 2007 – С. 35.
   
4. 
   Рапацевич Е.С. Педагогика. Большая современная энциклопедия. - Мн.: Современное слово, 2005.- с.346.
   

Мақалада Қазақстанның ЖОО-дағы ғылыми қызметтің ерекшеліктері қарастырылады. Жоғары оқу орындарының профессор-оқытушылар құрамының ғылыми қызметі ЖОО-дағы ғылыми қызметтің мазмұны мен құрылымының анықтамаларының негізінде қортындыланған.

УДК 17.022.1:32

Адамның өмірлік табыстары, оның жеке тартымдылық тиімділігімен тығыз байланыста және осының арқасында ол басқа адамдарға өзін мойындатады әрі олардың қолдауына ие болады. Олар оны өз рухани әлеміне енгізеді, себебі ол адамдарды қандай жағдайда да жұбата алады әрі олармен қандай жағдайда да тіл табыса алады. Осының бәріне де имиджелогияны тиімді пайдалану арқылы қол жеткізуге болады. Имиджелогия девизі: адам өмір сүріп тұрған кезінде, басқаларға ұнаудың кез-келген мүмкіндігін де бос жібермеуі тиіс.

Имиджелогияның зерттеу объектісі ретінде жеке, іскерлік және қоғамдық құрылымдардың әлеуметтік қарым-қатынастарының барлық кеңістігін атауға болады. Оның зерттеу пәні адам қадір-қасиетін танытудың әртүрлі құралдарынан тұратын және виртуалды немесе шыни күйдегі имидж болып табылады. Осы мақала төлиесінің басты идеясы мынада: имидж аса көптеген мамандар, яғни модельер, визажист, шаштараз, парфюмер және т.б. көмегімен дүниеге келеді және бұл салада жеке тұлғаны осы аталған мамандар көмегін икемді де тиімді пайдалануға үйрететін имиджмейкер рөлі басты болып саналады. Имиджмейкер жеке тұлғаны өзін-өзі ортаға сәйкесті ұстауға, әртүрлі жағдайлардағы сөйлеу мәнеріне, әртүрлі ортада адамдармен дұрыс тіл табысуына және т.б. көптеген істерге үйретеді. Сол себепті де, имиджелогия ғылыми интегративті пән болып табылады және ол пәнаралық ақпараттық жарықтануға ие.
Имиджелогияның негізгі бөлімі имидж қызметтерін қамтиды. Қызмет-тер – бұл нақты құбылыс мазмұны мен мәнінің көрініс табуының белсенді нысандары. Имидж қызметтерін екі ірі топқа бөліп талдау қабылданған.

Имидждің құндылықтық қызметтері:

Жеке тұлғалық көтерілім. Жеке тұлғаның айналасында тартымдылық қасиетін құрудың арқасында, ол адам әлеуметтік сұранысқа ие болады, өзінің ең жақсы қасиеттерін қысылып – қымтарылмастан алға тартады.

Жеке тұлғалық қатынастарды жақсы жағдайға келтіру. Осы қызмет арқасында адамдардың бір-біріне тартымдылығы ортақ ұнамдылық пен сыйластыққа әкеледі және осы арқылы адамгершілік төзімділіке қол жеткізіледі.

Психотерапевтік қызмет. Бұл қызмет мәні мынада, яғни өз жеке ерекшелігіне және өзгелермен тез ортақ тіл табыса алатындығына сенімді адамның көңіл – күйі әрқашанда көтеріңкі әрі ол адам әрқашан да өз - өзіне сенімді болады.

Имидждің технологиялық қызметтері:

Тұлға аралық бейімделу. Дұрыс таңдалған имидждің арқасында нақты бір әлеуметтік ортаға тез кірігуге, өзіне назар аудартуға және тез арада сүйкімді қарым – қатынастар орнатуға болады.

Ең жақсы жеке – іскерлік қасиеттер көрсету. Сәтті таңдалған имидж адамның ең жақсы қасиеттерін баса көрсетеді және онымен істес болған адамдар бойында жақсы сезімдер қалыптастырады.

Жағымсыз жеке қасиеттерді жасыру. Әртүрлі көз алдау технология-лары және сыртқы өзгерістер (мыс., киім стилі) көмегімен адамның жеке жағымсыз қасиеттерін сырт көзден жасырып ұстауға болады.

Назар аударуды ұйымдастыру. Жағымды имидж адамдарды еркінен тыс өзіне тартады және сол себепті де ол адамның сөйлеген сөздері мен қимыл – қозғалыстары еріксіз назар аудартады.

Имиджелогия ғылыми пән әрі кәсіби маман тәрбиелеу мен қалыптас-тырудың теориялық негізі ретінде жалпы философиялық теориялардың бірде – біріне жатпайды. Сол себепті де, өз заңдылықтары ерекшеліктеріне негізделген «өз философиясын» даярлауды талап етеді.

Имиджелогия ғылыми білім саласы ретінде, өзінің оқыту үйлесімді-лігіне басынан бастап жеке тұлғаны эстетико – этика бағытында қалып-тастыруға толықтай бағытталғанда ғана сәйкес келеді. Кез – келген басқа мамандықта теориялық білім алу үрдісі мен жеке тұлғаның мінез – құлық ерекшеліктері арасында келіспеушілік жіберілетін болса, имиджеология ондай жағдай мүмкіндігінің өзін жоққа шығарады.

Имиджелогия өз алдына дербес оқу пәні ретінде өмір сүре отырып, өз философиясын талап етіп қана қоймайды, өзі де әлі жеткілікті дамымаған күйде болса да, жаңа дәуір философиясы болып табылады. Іс мәні оның жоғары адамгершілік ұстанымдардан бастау алуында ғана емес, оның тек қана адамның жағымды пайдасына қызмет істеуінде болып табылады.

Имиджелогия мәселелерінің тағы бір аспектісі, бұл оның ғылыми сала ретіндегі ерекшеліктерінің толықтай айқындалуы ғана емес, оны оқу үрдісінде оқу пәні ретінде жүргізудің оптималды мүмкіндіктерін де ашу.

Қазіргі дидактикалық байланыс тұрғысынан қарастыратын болсақ, ғы-лым оқу пәнінің құрамдас бөлігі болып табылатын болса да, оған толық текес-тікте емес. Осыған байланысты, имиждеология ғылыми білімнің жаңа саласы мен жаңа оқу пәні бола отырып, мақсатты бағытталып ұйымдастырылған іс - әрекет ретінде білім беру заңдылықтарына толық бағынышты болып табылады. Білім беру философиясының өмір сүріп тұрған дәстүрлі тұжырым-дарымен қатар, қазіргі әлемде болып жатқан өзгерістер мен әлемнің өзекті тұтыныстары білім берудің жаңа ұстанымдары тұғырнамасын да қажет етеді.

Қоғамда орын алып жатқан сапалы өзгерістер тұрғысынан алып қарайтын болсақ, қазіргі қалыптасқан жағдай аса әмбебап болып табылады. Бұл мезгіл, шындықты тану мен оны құрылымды өзгертудің дәстүрлі құралдарының сапалы жаңғыруы кезеңі болып отыр. Жаратылыстық – ғылыми парадигма жаңа гуманитарлық парадигмаға көшбасшылық орынды босатып берді.

Парадигмалар ауысуына әкелген бұл жағдай, адамның өзі және өз жеке мүмкіндігі әрі оның әлемдегі орны мен дүниетанымы туралы көзқарасын түпкілікті өзгеріске түсірген ғылыми – техникалық жұлқыныс әсерінен болған өркениеттік үрдістер нәтижесі болып отыр. Сондықтан, зерттеушілер назары «объект» (әлем, машина, технология) құбылысын белсенді зерттеуден «субъект» (адам, қоғам, өркениет) құбылысын зерттеуге ауысты. Осының нәтижесінде әлемді ең алдымен адам арқылы танып – білуге ұмтылатын әрі адамзат тұтыныстары мен мүмкіндіктерін әлемнің қозғаушы күші ретінде санайтын гуманитарлық парадигма (Н.А. Бердяев, В.И. Вернадский, Д.И. Менделеев, К.Э. Циолковский және т.б.) қайта түледі.

«Имидж» түсінігі көптеген әртүрлі айқындамаларға ие. А.В. Петров-ский мен М.Г. Ярошевский редакциясымен шыққан қысқаша психологиялық сөздікте имидж «нақты объектінің бұқаралық санада бейнеленетін стерео-типті үлгісі» ретінде анықталады. Әдетте, имидж түсінігі нақты жеке тұлғаға қатысты. Бірақ, нақты бір тауар, ұйым, мамандық және т.б қатысты қолданылуы мүмкін.

Құқық әлеуметтануы саласының мамандары пікірінше, имидж «әлеуметтік – құқықтық әсер ету әдістері мен заңдар туралы жүйелі түсініктердің құқықтық шындығының жеке және қоғамдық санада сезімдік бейнеленуі» (Оксамытный В.В. Правомерное поведение личности).

Әлеуметтік басқару мен имиджеология саласының жетекші зерттеу-шілерінің бірі В. М. Шепель былайша айқындайды, - «Имидж – бұл бұқаралық ақпарат құралдары, әлеуметтік топ арқылы немесе өз жеке күш – жігерімен, өзіне ерекше назар аударту мақсатында әдейі әсерілендіріліп берілетін жеке – даралық бейне».

Әлеуметтану, саясаттану ғылымдарында имидж түсінігі корпоративті имидж (компания, фирма, кәсіпорын, мекеме, саяси партия, қоғамдық ұйым және т.б.) және жеке – дара имидж (саясаткер, бизнесмен, әртіс, басшы, қоғамдық қозғалыс көшбасшысы және т.б.) болып бөлінеді. Әртүрлі имидждер қалыптасуының мазмұны мен тетіктері әртүрлі болғанымен, олардың жалпы бейімделуі мен әсер етуі бірыңғай болып келеді.

Қандай жағдайда да, ұйым немесе жеке тұлға имиджіне қатысты сыртқы және ішкі бейнелер туралы айтуға болады. Ұйымның сыртқы имиджі – бұл оның үлгісі, ол туралы сыртқы қоршаған ортада, яғни клиенттері, тұтынушылары, бәсекелестері, билік органдары, БАҚ, жұртшылық арасында қалыптасқан түсініктер. Жеке тұлғаның сыртқы имиджі вербалды, визуалды, этикалық, эстетикалық қимылдар мен әртүрлі мінез нысандарынан қалыптасады және оның субъектісі осы жеке тұлғамен тікелей немесе жанама түрде байланысқа түскен адамдар болып табылады.

Зерттеушілер имиджді жіктеуде үш мүмкін байламды ұсынады: қызметтік байламда, оның әртүрлі типтері әртүрлі қызметтік негізден шыға отырып бөлінеді; жүйелілік байламда оның типтері әртүрлі іске асырылу жүйелеріне сәйкес жіктеледі; салыстырмалы байламда өзара жақын имидждер салыстырмалы түрде жіктеледі.

Имидж қалыптастыру, бұл бүкіл табыстың бәрі имидж қалыптастыру технологиясы мен сол кездегі нақты жағдайға тәуелді ұзақ және күрделі үрдіс. В. М. Шепелдің пікіріне сүйенетін болсақ, - «имидж қалыптастыру – бұл мінез – құлық моделдерінің әдейі құрылған қатары».

Өзін - өзі дәріптеу – бұл өзін басқа адамдарға ұсына білу өнері. Ғылы-ми ұғымда, бұл мінез – құлық қалыптастыру стратегиясының көмегімен, басқа адамдар бойында өзі туралы жағымды пікірлер қалыптастыруды басқаруды білдіреді. В. М. Штепель пікірінше, - «Адамның өзін - өзі дәріптеуі дегеніміз, бұл өзіне аса назар аударта білу, өзінің сөйлеген сөзі мен сыртқы бейнесіне талдау жасай отырып, өзін басқаларға ұсына білу».

Американдық дәстүрде адамның өзін - өзі дәріптеуі жеке аралық қатынастардағы демонстративті мінез таныту ретінде бағаланады және демонстративті мінездің өзі әлеуметтік мінез – құлық нысандарының бірі ретінде қарастырылады.

Осы бағытта жұмыс атқарушы көптеген зерттеушілер, адамның өзін - өзі дәріптеуінің Ж. Тедеши мен М. Риес ұсынған анықтамасын мойындайды. Бұл зерттеушілер пікірінше, - «Өзін - өзі дәріптеу – бұл қоршаған адамдар бойында өзі туралы жағымды пікірлер қалыптастыруға бағытталып саналы түрде әдейі іске қосылған мінез – құлық моделі». Ғылыми зерттеулерде назар аударуды басқару технологиялары өзін - өзі дәріптеудің баламасы ретінде танылады.

Имидж еркіндігі, оған әртүрлі тетіктер көмегімен әсер ету мүмкіндігіне жол ашады. Осылардың көмегі арқылы саналы түрде бөліп алынған сапалы қасиеттерден құралған жасанды конструкциялар өмірге келеді.

Әлеуметтік – психологиялық көзқарас тұрғысынан, бұл үрдіс бірқатар тетіктерге сүйенеді. Фасцинация (ағылшын тілінен fascination – сүйкімділік) сөз арқылы әсер етумен байланысты, бұл кезде ақпарат ағымына қызығушылық еліктіріледі. Аттракция (ағылшын тілінен attraction – өзіне тарту) адамның өзіне қатысты жағымды әрекеттерге қызығушылығының әрі сезімдік қатынасының бейнелі тіркелуі. В. М. Шепель пікірінше, фасцинация мен аттракция имидж қалыптастырудың ажырамас элеметтері болып табылады және аса тиімділік қалыптастырудың көптеген тәсілдеріне ие.

Жалпы алғанда, имидж қалыптастыру міндеттері аса ерекше болып табылады. Бір жағынан, имидж қалыптастыру үрдісі қатал ережелерге, даярланған іс - әрекеттер пакетіне, нәтижелерді тіркеу әдістері мен критерилеріне негізделген үлкен технология. Екінші жағынан, ол көркем өнер міндеттеріне аса жақын келетін толыққанды шығармашылық мінезге ие.

Жеке тұлғаның психологиялық саулығы ахуалымен тығыз байланысты сыртқы бейне тартымдылығын зерттеу мәселелері ісін зерттеу нәтижелері, оның ер адамдарға қарағанда әйел адамдар үшін аса маңызды екендігін көрсетіп отыр. Әлеуметтік қарым – қатынастарда сыртқы келбеті сүйкімді әйел адам, келбетті ер адамға қарағанда үлкен әлеуметтік ұтыстарға ие болу мүмкіндігіне ие.

Ұзақ жылдарға созылған зерттеулер нәтижесіне сүйенетін болсақ, нағыз еркек стереотипіне мезоморфты түр сәйкес келетін болса, нағыз әйел стереотипіне эктоморфты түр сәйкес келеді. Сонымен ер адам құрыштай мықты, ал әйел адам денесі нәзік болуы тиіс.

Дене бітімінің мезоморфты түрі ер адам денесі үшін үлгі болып саналады және атлеттер эталонына сәйкес келеді. Әйел денесінің эктоморфты түрі әйелдер үшін нәзіктік эталоны болып саналады. Сонымен, адамның жыныстық рөлінің бейнесі оның әлеумттік текестігін қалыптастырушы фактор болып табылады.

Адамдар өмірі олардың мүддесін қорғау мен жоспар – істерінің іске асуының, олардың арасындағы қарама – қайшылықтар мен туындап отыратын дау – жанжалдар шешілуінің аса күшті құралы билікпен үзілмес байланыстар болып табылады. Биліктің жоғары сатысы саяси билік болса қоғам дамуы мен әлеуметтік өзгерістер көзі қызметін атқарады және қоғам құрылымы мен елдер мен халықтар тағдырын өзгертетін деструктивті қызмет те атқаруы мүмкін.

Саяси билік имиджін құру базасы ретінде саяси технологиялар іске асырылады. Бүгінгі қазақстандық шындықтың аса ерекшелігі соншалықты, оған батыстық саяси технологиялар түгілі, академиялық мінездегі ресейлік және отандық технологияларды да тиімді қолдану аса қиын.

Осы арада, «саяси технологиялар» мен «саясаттағы технология» категорияларын бөліп қарастыру қажет. Көптеген жағдайларда, бұл түсініктер арасындағы шекті бөлу аса қиын, себебі, олар өзара тәуелді және өзара негізделген континуум құрайды әрі әдетте бір-бірін толықтыра отырып жүйелі түрде іске асырылады.

Осыған қарамастан, «саясаттағы технолгия» түсінігі қолданбалы – тәжірибелік мінезге ие және өзіне алға қойылған саяси мақсаттарға жетуге бағытталған іс-әрекеттердің саяси компоненттерімен қатар ұйымдық, мәмілегерлік, әскери, қаржы, ақпараттық, психологиялық, компьютерлік және т.б нысандары мен әдістерінің аса кең спектрін қосады.

«Саяси басқару» ұғымы көптеген жылдар бойы батыс елдерінің де, көршілес Ресей елінің де саясаттанушылары тарапынан аса сақтықпен қолданылып отырды. Қоғамдық санада саяси басқару ұғымы демократиялық тәртіп жағдайында бұқаралық санаға манипуляция жасау мен тоталитарлық тәртіп жағдайындағы бұқаралық мінезбен ұштасып келді. Соңғы жылдары бұл ұғымға қатысты көзқарастар өзгере бастады. Ұғымның өзінің ішкі мазмұны да өзгере бастады. Саяси басқару ең алдымен, ел азаматтарының басқару үрдісі мен биліктік – басқару шешімдерінің даярлануы мен іске асырылуы үрдісіне қатысуы және елдің саяси бағытын таңдауға қатысуын бейнелейтін ұғымға айналды.

Осындай өзгерістерге байланысты, жаңа саяси басқару ұғымына сәйкес келетін әдістер мен тәжірибелер жиынтығын құрайтын және саяси басқару технологиялары деп аталған жаңа типті басқару іс-әрекеттері қалыптаса бастады. Саяси басқару технологияларын саяси басқару өнері ретінде де әрі саяси ғылымның жаңа ғасырдағы басым бағыттарының бірі ретінде қарастыруға болады.

Халықаралық маркетингтің алтын ережелерінің бірі «Клиенттің сөзі – қашан да дұрыс» деген сөзбен бейнеленеді. Сол себепті де, белгілі бір тұлғаның имиджін құруға тапсырма алған кезде, оны теріс жағынан көрсететін мінез – құлқы көріністерін жасыра отырып, оның жағымды бейнесін қалыптастыруға көмектесетін күшті жақтарын баса көрсету қажет.

Мақсатты түрде әрі жақсы ойластырылған бейне оң нәтижеге әкеледі және өзіне дәл берілген қызметтерді атқара отырып «клиент» пайдасына жұмыс жасайды. Имиджмейкер – маман жеке тұлғаның имиджін жобаламас бұрын онымен нақты өзара сенімді байланыс орнату қажет.

Әдетте, имиджді екі ракурста қарастырады, яни «бейне» немесе «бетперде». Бірінші жағдайда, имиджді адамның ішкі мазмұнының сыртқы көрініс табуы ретінде түсіну өзіне оның жеке тұлғасының әртүрлі бағыттарда күрделі қызмет атқаруын қосады және даралықтың нақты қызметі мен мінез – құлқына оның психикасының философиялық терең қабатының әсерін айқындайды. Екінші жағдайда, бір сәттік нақты бір мақсатқа жету үшін қажетті әрі жасанды бетперде қалыптастырылады.

Имидж қалыптастырудың зор ерекшеліктерінің бірі, оның сыртқы тиімділікке бағытталуында ғана емес, адам өмірі мен оның қозғалыстағы бейнесінде көрініс табатын рухани – адамгершілік және субъективті – жеке мәнінің, яғни ділінің үйлесімділігінде.

Осы байламды негізге алатын болсақ, имидж қалыптастыру стратегиясы мен тактикасын даярлаудың жаратылыстық негізі ретіндегі ділдің аса маңыздылығын толық түсінуге болады. Ділдің маңызды құрамдас бөліктері, яғни ұлттық тән мінезі, өмірлік қызметінің үлгісі, этнопси-хологиялық ерекшеліктері имиджмейкер жұмысының басым бағыттары үшін үлкен маңызға ие.

Тартымды кәсіби имидж қалыптастырудың маңызды шарттарының бірі ретінде жеке тұлғаның рухани – адамгершілік сапасы баса көрсетіледі және оның негізі ретінде іскерлік пен көшбасшылық қасиеттер, туындаған дау – жанжалдарды шеше білу қабілеті, әріптестік қатынастар орната білуі, тіл табыса білу қабілеттері, сендіре білу, бейімделе білу, оптимизм, мейірімділік алынады.

Кәсіби имидж ерекшелігі ұйым мен қызметшілер мүдделерін үйлестіре білу, корпоративті саясатты іске асыруда табанды болу, қызметкерлер талаптары мен мұқтаждарына мұқият қарау, тәртіпті әрі сенімді болу, адал қызмет атқару және т.б. ұйымдық талаптардан тұрады.