Атты халықаралық Ғылыми-əдістемелік конференцияның материалдары

319 
тікелей көрсетеді. Əрине, бұл жағдай тек отбасы мүшелеріне ғана емес, сонымен бірге жалпы 
қоғамға да теріс əсер етеді, мораль мен оның жалпы қабылданған негіздері бұзылады, 
əлеуметтік, экономикалық, демографиялық жəне нəтижесінде мемлекеттік құрылым зардап 
шегеді. 
Əдетте, əр ажырасудың артында күрделі қақтығыс болады, сондықтан зерттеушілердің 
отбасылық жанжалдарға баса назар аударуы өзектілігін жоғалтпайды, əсіресе отбасылық 
жанжалдардың алдын-алу ұзақ мерзімді мəнге ие, бұл отбасының əлеуметтік функциясымен 
байланысты, оның аясында жаңа буын мінез-құлық заңдылықтарын дамытады жəне 
интерьерлейді. Сонымен қатар, жанжалды өзара əрекеттесу мəселелері бойынша отбасылық 
кеңес беру саласындағы психологиялық зерттеулер жаңа эмпирикалық мəліметтерді 
жинақтауға жəне отбасында тығыз байланыстар мен өзара түсіністік орнатуға ықпал ететін 
заманауи əсер ету əдістерін жасауға ықпал етеді. Бұл жұмыста дағдарыс жағдайында 
отбасыларға психологиялық көмек көрсетудің негізгі принциптеріне назар аударамыз. 
Отбасы-бұл барлық элементтер өзара байланысты жəне белгілі бір құрылымға 
ұйымдастырылған ерекше жүйе. Осы мақалада отбасын психологиялық тұрғыдан қарастыруға 
жүгіндім жəне оны "қан мен туыстық байланыстармен байланысты адамдардың нақты 
қажеттіліктері қанағаттандырылатын бірлескен өмір кеңістігі" деп түсінеміз[2]. Бұл 
байланыстардың бұзылуы отбасылық топтық проблемаларға да, жеке отбасы мүшелерінің 
проблемаларына да əкелуі мүмкін. Отбасының психологиялық проблемалары отбасы 
институты сияқты көп. 
Н.И. Олифирович, Т.А. Зинкевич-Куземкина, Т.Ф. Велента сияқты авторлар отбасы 
дағдарысының екі түрін ажыратады: нормативтік жəне нормативтік емес [3]. Олардың 
«Отбасылық дағдарыстардың психологиясы» кітабында отбасылық өмірдегі жеті нормативтік 
дағдарыс сипатталған: 
1-дағдарыс – некелік міндеттемелерді қабылдау. 
2-дағдарыс – ерлі-зайыптылардың ата-аналық рөлдердің дамуы жəне жаңа отбасы 
мүшесінің пайда болу фактісін қабылдауы. 
3-дағдарыс – балалардың сыртқы əлеуметтік мəдениеттерге енуі. 
4-дағдарыс – баланың жасөспірімдік кезеңге аяқ басқанын қабылдау. 
5-дағдарыс - ересек баласы үйден шығып кеткен отбасы. 
6-дағдарыс – ерлі-зайыптылар қайтадан бірге қалады. 
7-дағдарыс - қайта неке. 
Жəне бес қалыпты емес немесе нормативтік емес отбасылық дағдарыс: 
1-дағдарыс – САТҚЫНДЫҚ. 
2-дағдарыс – АЖЫРАСУ. 
3- дағдарыс - Ауыр халде ауыру. 
4- дағдарыс - ИНЦЕСТ. 
5-дағдарыс – ОТБАСЫ МҮШЕСІНІҢ ӨЛІМІ. 
Қазіргі əлемде отбасылық дағдарыстар көбінесе ажырасуға əкеледі. Ажырасу-бұл 
қалыпты емес отбасылық дағдарыс, бірақ бұл отбасының басқа да нормативтік жəне 
нормативтік емес дағдарыстарының салдары, олардың бірі – ерлі-зайыптылардың некеге 
дайын болмауы. 
Қазіргі отбасының жиі кездесетін мəселелерінің бірі ретінде ерлі-зайыптылардың некеге 
дайын еместігі көптеген зерттеушілермен ерекшеленеді. В.П. Шейнов бұл факторды (42%)
ажырасудың негізгі себебі ретінде көрсетеді [4]. Дайындық ерлі-зайыптылардың 
дөрекілігінде, бір-біріне немқұрайдылықта, үй жұмыстарына жəне балаларды тəрбиелеуге 
көмектескісі келмеуінде, ашкөздікте жəне жеке тұлғаның басқа да көріністерінде көрінеді. 
Некеге тұрған жастар бұл шешімді жиі ойланбай, асығыс қабылдайды. Мұның көптеген 
себептері бар: басқалардың пікірі, туыстарының қысымы, əлеуметтік жəне моральдық догма, 
жоспарланбаған жүктілік. Мұндай жағдайларда жасалған некелер алғашқы айларда, тіпті 
жылдары отбасылық қатынастардың дағдарысынан сирек құтылады. Бейімделу күрделі 
процесс, ерлі-зайыптылардың өзара бейімделуінің мəні бір-бірінің ойларын, сезімдерін жəне 

320 
мінез-құлқын үйлестіруде жатыр. Бейімделу отбасы өмірінің барлық салаларында жүзеге 
асырылады. И.В.Гребенников неке бейімделуінің келесі түрлерін қарастырады[5]: 
1. Материалдық жəне тұрмыстық бейімделу ерлі-зайыптылардың үй шаруашылығын 
орындаудағы құқықтары мен міндеттерін үйлестіруден жəне екеуін де қанағаттандыратын 
отбасы бюджетін жоспарлау мен бөлудің үлгісін қалыптастырудан тұрады. 
2. Моральдық-психологиялық бейімделу дегеніміз - ерлі-зайыптылардың мүдделерін, 
көзқарастарын, идеалдарын, дүниетанымын, сондай-ақ ерлі-зайыптылардың жеке 
ерекшеліктерін, мүмкіндігінше, ерлі-зайыптылар үшін бірін – біріне үйлестіру . 
3. Интимдік-тұлғалық бейімделу ерлі-зайыптылардың жыныстық қатынасқа 
физиологиялық жəне моральдық-психологиялық қанағаттануды қамтитын жыныстық 
сəйкестікке қол жеткізуінен тұрады. 
Мұндай мəселелерді шешу үшін отбасы психолог-кеңесшіге, психотерапевтке жүгіне 
алады. Мəселені шешу ерлі-зайыптылардың өзара тілегі болуы өте маңызды. Психолог ерлі-
зайыптылардың отбасылық өмірдегі рөлдеріне, күйеуі мен əйелінің психологиялық жəне тəн 
ерекшеліктеріне, отбасылық өмірдегі ерлі-зайыптылардың рөлдерін түсінуге жəне қабылдауға 
қатысты əртүрлі көзқарастарымен жұмыс істеуі керек. 
Консультант клиенттер үшін проблеманың объективтілігі мен оның түпкі себебі, 
проблеманың Талдамалық аспектісі, оның шешімдерін əзірлеу айқындалатын жағдайлар 
жасауы қажет. Отбасылық кеңес беру психологиялық тəжірибе əдісі ретінде В.В. Столин, А.А. 
Бодалев, А.С. Спиваковская, А.Я. Варганың жұмыстары негізінде жасалды. 
Белгілі бір отбасына көмек көрсету кезінде психолог анықталған мəселеге жеке 
көзқарасты таңдауы керек. Əр отбасында бірдей мəселелер əртүрлі түрде көрінуі мүмкін, 
кейбір отбасыларда проблемалардың туындауы отбасының бұзылуына əкеліп соқтырады. 
Мəселені өзгерту де таза жеке екенін есте ұстаған жөн. Ол отбасы мүшелерінің өзіне тəн 
психикалық ерекшеліктеріне, əлеуметтік жағдайына, білім деңгейіне, отбасы мен оның 
мүшелерінің экономикалық жəне басқа ресурстарына байланысты. Отбасының этникалық, 
ұлттық, діни ерекшеліктерін де ұмытпау керек. Осы ерекшеліктерге байланысты əр отбасында 
ажырасудың себептері əртүрлі тұжырымдалатын болады. Атап айтқанда, Л.Гозман тастанды 
жұбайының ажырасуға эмоционалдық реакциясының келесі түрлерін қарастырады:
1) бас тарту;
2) ашу;
3) медиация;
4) депрессия;
5) қабылдау (некені бұзудың нəтижелерін қабылдау жəне бағалау жəне оның салдарын 
болжау).
Ажырасудан аулақ болуға тырысатын серіктес алатын психологиялық жарақатты ескере 
отырып, келесі кезеңдерді ажыратады: 

жүктеу/скачать 6.73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: